Kabinet-Van Agt I

Kabinet-Van Agt I Van Agt-Wiegel
Bordesscène van de ministers van het kabinet-Van Agt I met koningin Juliana bij Paleis Soestdijk op 19 december 1977
Coalitie	CDA, VVD
Zeteltal TK	49 + 28 = 77
Premier	Dries van Agt
Beëdiging	19 december 1977
Demissionair	26 mei 1981
Ontslagdatum	11 september 1981
Voorganger	Den Uyl
Opvolger	Van Agt II
Zetels in de Tweede Kamer
Overzicht kabinetten
Portaal    Politiek

Het kabinet-Van Agt I (ook bekend als Van Agt-Wiegel) was het Nederlandse kabinet van 19 december 1977 tot 11 september 1981. Het kabinet werd gevormd door de politieke partijen Christen-Democratisch Appèl (CDA) en de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) na de Tweede Kamerverkiezingen van 1977. Het rechtse kabinet-Van Agt I was een meerderheidskabinet dat zowel in de Eerste Kamer en Tweede Kamer kon rekenen op een geringe meerderheid. Het kabinet-Van Agt-Wiegel was het eerste kabinet waarin de confessionele partijen Anti-Revolutionaire Partij (ARP), Christelijk-Historische Unie (CHU) en Katholieke Volkspartij (KVP) deelnamen als de nieuw opgerichte fusiepartij Christen-Democratisch Appèl (CDA). Het kabinet had in de Tweede Kamer te maken met een deel van de CDA-fractie dat het kabinet alleen voorwaardelijk steunde, deze zogenoemde CDA-loyalisten volgden het kabinet tijdens de gehele periode dan ook kritisch.

Verloop

Het kabinet krijgt te maken met grote financieel-economische problemen en oplopende werkloosheid. De financiële tegenvallers haalden, mede door het uitbreken van de Tweede Oliecrisis, de bezuinigingen steeds weer in. Daarnaast dreigen er massaontslagen bij in de probleem geraakte Nederlandse bedrijven zoals de scheepsbouwbedrijven Rijn-Schelde-Verolme (RSV) en Amsterdamsche Droogdok Maatschappij (ADM) en vrachtautofabrikant DAF. Ook de productie in de bouwsector valt terug. Om dit tegen te gaan kondigt minister van sociale zaken Wil Albeda enkele keren een loonpauze af. In 1978 stelt minister Frans Andriessen het ombuigingspakket Bestek'81 op waarin ombuigingen worden aangekondigd. Centrale punten waren de loonontwikkeling in het bedrijfsleven, ook moest de markt meer ruimte krijgen. Er werd verder ook gekort op uitkeringen en op onderwijs- en ambtenarensalarissen. Daarnaast worden studenten geconfronteerd met hogere studiekosten. Het plan stuitte op hevig verzet in de samenleving en van de uitvoerig kwam weinig tot niets terecht.

Een belangrijke beleidsbeslissing die het kabinet nam, was om structureel plannen te maken voor grootschalige bestuurlijke herindelingen van de provincies. Op 16 oktober 1978 kondigde vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel per brief aan dat het ingediende voorstel van het vorige kabinet om over te gaan naar 17 provincies zou worden vervangen door een nieuw plan. In dit nieuw voorstel zouden Overijssel, Gelderland, Noord-Holland en Zuid-Holland in tweeën worden gedeeld en Noord-Brabant in drieën. Na verzet vanuit de provincies handhaafde minister Wiegel in 1979 alleen het voorstel tot splitsing van Zuid-Holland. In 1981 diende minister Hans Wiegel een nieuwe wetsvoorstel in voor de splitsing van Zuid-Holland, waarbij het Openbaar Lichaam Rijnmond moest worden omgevormd tot een nieuwe provincie Zuid-Holland. Het overige deel van Zuid-Holland zou de naam Midden-Holland krijgen. Ook werd er een voorstel ingediend voor een gemeentelijke herindeling van Friesland.

Het streven van minister-president Dries van Agt om de vertoning van erotische films slechts toe te staan in bioscopen met minder dan vijftig stoelen, sloot niet meer aan bij de geest van de tijd. Van Agts ethisch reveil stierf dan ook een stille dood.

In deze periode vond de troonsafstand plaats van Koningin Juliana. De inhuldiging van haar dochter Beatrix als koningin leidde in een rumoerig Amsterdam tot enorme rellen. Er deden zich enkele keren 'bijna-crises' voor, onder meer het NAVO-besluit om kruisraketten te plaatsen in West-Europa, over de regeling van abortus, en over het instellen van een olieboycot tegen Zuid-Afrika.

Personele wijzigingen

Op 5 maart 1978 stapte minister van Defensie Roelof Kruisinga (CDA) op omdat hij vond dat het kabinet krachtiger stelling moet nemen tegen het Amerikaanse voornemen om een neutronenbom te gaan produceren. Op 8 maart 1978 werd Willem Scholten (CDA) die tot dan lid van de Raad van State was, benoemd als Kruisinga's opvolger.

Op 1 april 1979 overleed minister voor Wetenschapsbeleid Rinus Peijnenburg (CDA) onverwachts aan de gevolgen van een hartaanval op slechts 51–jarige leeftijd. Op 3 mei 1979 werd Ton van Trier, die tot dan toe werkzaam was als hoogleraar voor elektrotechniek op de Technische Hogeschool Eindhoven, benoemd als zijn opvolger. Van Trier die tot dan partijloos is, werd diezelfde maand nog lid van het CDA.

Op 22 februari 1980 trad minister van Financiën Frans Andriessen (CDA) af, omdat hij vond dat er een krachtiger bezuinigingsbeleid moet worden gevoerd. Staatssecretaris van Financiën Ad Nooteboom (CDA) verklaart zich solidair met hem en stapt ook op. Op 5 maart 1980 werd minister van Landbouw en Visserij Fons van der Stee (CDA) benoemd als minister van Financiën. Hij werd diezelfde dag opgevolgd door CDA–Tweede Kamerlid Gerrit Braks als minister van Landbouw en Visserij. Op 16 april 1980 werd Tweede Kamerlid Marius van Amelsvoort (CDA) beëdigd als staatssecretaris van Financiën.

Op 25 augustus 1980 trad minister van Defensie Willem Scholten (CDA) af, nadat hij was benoemd tot vice-president van de Raad van State. Hij werd diezelfde dag opgevolgd door voormalig Maassluis gemeenteraadslid Pieter de Geus (CDA), die tot dan werkzaam was als topambtenaar op het ministerie van Defensie.

Op 1 september 1981, tien dagen voor de beëdiging van het kabinet-Van Agt II, trad minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Pieter Beelaerts van Blokland (CDA) af nadat hij was benoemd tot burgemeester van Apeldoorn. Minister van Verkeer en Waterstaat Dany Tuijnman (VVD) nam de functie waar tot het aantreden van het nieuwe kabinet op 11 september 1981.

De bewindslieden van het kabinet-Van Agt I na de beëdiging bij Paleis Soestdijk op 19 december 1977.

Vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel tijdens een persconferentie na de beëindiging van de gijzeling in het provinciehuis in Assen op 15 maart 1978.

Ambtsbekleders

Ambtsbekleders			Minister / Ministerie		Termijn	Partij(en)
		mr. A.A.M. (Dries) van Agt (1931)	Minister-president / Minister	Algemene Zaken	19 december 1977 – 4 november 1982	KVP
						CDA
		H. (Hans) Wiegel (1941)	Vicepremier / Minister	Binnenlandse Zaken	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		dr. Ch.A. (Chris) van der Klaauw (1924–2005)	Minister	Buitenlandse Zaken	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		mr. F.H.J.J. (Frans) Andriessen (1929–2019)	Minister	Financiën	19 december 1977 – 22 februari 1980	KVP
		drs. G.M.V. (Gijs) van Aardenne (1930–1995)			22 februari 1980 – 5 maart 1980	VVD
		mr. A.P.J.M.M. (Fons) van der Stee (1928–1999)			5 maart 1980 – 4 november 1982	KVP
						CDA
		mr.dr. J. (Job) de Ruiter (1930–2015)	Minister	Justitie	19 december 1977 – 4 november 1982	ARP
						CDA
		drs. G.M.V. (Gijs) van Aardenne (1930–1995)	Minister	Economische Zaken	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		dr. R.J.H. (Roelof) Kruisinga (1922–2012)	Minister	Defensie	19 december 1977 – 5 maart 1978	CHU
		drs. J. (Jan) de Koning (1926–1994)			5 maart 1978 – 8 maart 1978	ARP
		mr. W. (Willem) Scholten (1927–2005)			8 maart 1978 – 25 augustus 1980	CHU
		drs. P.B.R. (Pieter) de Geus (1929–2004)			25 augustus 1980 – 11 september 1981	CHU
						CDA
		dr. L. (Leendert) Ginjaar (1928–2003)	Minister	Volksgezondheid en Milieuhygiëne	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		dr. W. (Wil) Albeda (1925–2014)	Minister	Sociale Zaken	19 december 1977 – 11 september 1981	ARP
						CDA
		dr. A. (Arie) Pais (1930–2022)	Minister	Onderwijs en Wetenschappen	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		ir. D.S. (Dany) Tuijnman (1915–1992)	Minister	Verkeer en Waterstaat	19 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		mr. A.P.J.M.M. (Fons) van der Stee (1928–1999)	Minister	Landbouw en Visserij	1 november 1973 – 5 maart 1980	KVP
		ir. G.J.M. (Gerrit) Braks (1933–2017)			5 maart 1980 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		jhr.drs. P.A.C. (Pieter) Beelaerts van Blokland (1932–2021)	Minister	Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening	19 december 1977 – 1 september 1981	CHU
						CDA
		ir. D.S. (Dany) Tuijnman (1915–1992)			1 september 1981 – 11 september 1981	VVD
		M.H.M.F. (Til) Gardeniers- Berendsen (1925–2019)	Minister	Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk	19 december 1977 – 11 september 1981	KVP
						CDA
Ambtsbekleders			Minister / Portefeuille / Ministerie		Termijn	Partij
		mr. A.P.J.M.M. (Fons) van der Stee (1928–1999)	Minister	• Nederlands- Antilliaanse Zaken (Binnenlandse Zaken)	19 december 1977 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		drs. J. (Jan) de Koning (1926–1994)	Minister	• Ontwikkelings- samenwerking (Buitenlandse Zaken)	19 december 1977 – 11 september 1981	ARP
						CDA
		drs. M.W.J.M. (Rinus) Peijnenburg (1928–1979)	Minister	• Wetenschaps- beleid (Onderwijs en Wetenschappen)	19 december 1977 – 1 april 1979	KVP
		dr. L. (Leendert) Ginjaar (1928–2003)			1 april 1979 – 3 mei 1979	VVD
		dr.ir. A.A.Th.M. (Ton) van Trier (1926–1983)			3 mei 1979 – 11 september 1981	O
						KVP
						CDA
Ambtsbekleders			Staatssecretaris / Portefeuille / Ministerie		Termijn	Partij
		mr. H.E. (Henk) Koning (1933–2016)	Staatssecretaris	• Rijksdienst • Lokale Overheids- aangelegenheden (Binnenlandse Zaken)	28 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		drs. D.F. (Durk) van der Mei (1924–2018)	Staatssecretaris	• Europese Zaken (Buitenlandse Zaken)	28 december 1977 – 11 september 1981	CHU
						CDA
		mr. A. (Ad) Nooteboom (1928)	Staatssecretaris	• Fiscale Zaken (Financiën)	28 december 1977 – 22 februari 1980	CHU
		drs. M.J.J. (Marius) van Amelsvoort (1930–2006)			16 april 1980 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		mr. E.A. (Bert) Haars (1913–1997)	Staatssecretaris	• Integratie • Immigratie • Asielzaken • Vreemdelingen- zaken • Privacybeleid • Privaatrecht • Personen- en Familierecht • Jeugd- bescherming • Internationaal Recht • Gevangenis- wezen • Rehabilitatie (Justitie)	28 december 1977 – 11 september 1981	CHU
						CDA
		Th.M. (Ted) Hazekamp (1926–1987)	Staatssecretaris	• Midden- en Kleinbedrijf • Regionaal Economisch Beleid • Consumenten- beleid • Toerisme (Economische Zaken)	28 december 1977 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		mr. K.H. (Has) Beyen (1923–2002)		• Internationale Handel • Exportbevordering (Economische Zaken)	9 januari 1978 – 11 september 1981	VVD
		C.L.J. (Cees) van Lent (1922–2000)	Staatssecretaris	• Personeelsbeleid (Defensie)	11 maart 1974 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		dr. W.F. (Wim) van Eekelen (1931)		• Materieel- voorzieningen • Juridische Zaken (Defensie)	20 januari 1978 – 11 september 1981	VVD
		mr. E. (Els) Veder-Smit (1921–2020)	Staatssecretaris	• Medische Ethiek • Voedselkwaliteit (Volksgezondheid en Milieuhygiëne)	3 januari 1978 – 11 september 1981	VVD
		L. (Louw) de Graaf (1930–2020)	Staatssecretaris	• Sociale Zekerheid • Arbeids- omstandigheden (Sociale Zaken)	28 december 1977 – 11 september 1981	ARP
						CDA
		drs. K. (Klaas) de Jong Ozn. (1926–2011)	Staatssecretaris	• Algemeen Voortgezet Onderwijs • Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs • Technisch Onderwijs • Beroepsgericht Onderwijs (Onderwijs en Wetenschappen)	1 september 1975 – 11 september 1981	ARP
						CDA
		A.J. (Ad) Hermes (1929–2002)		• Basisonderwijs • Verzorgings- structuur (Onderwijs en Wetenschappen)	9 januari 1978 – 9 september 1981	KVP
						CDA
		drs. N. (Neelie) Smit-Kroes (1941)	Staatssecretaris	• Wegverkeer • Openbaar Vervoer • Luchtvaart • Spoorwegen • Scheepvaart • Waterbeleid • PTT • KNMI (Verkeer en Waterstaat)	28 december 1977 – 11 september 1981	VVD
		mr. G.Ph. (Gerrit) Brokx (1933–2002)	Staatssecretaris	• Volkshuisvesting (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening)	28 december 1977 – 11 september 1981	KVP
						CDA
		J.G. (Jeltien) Kraaijeveld- Wouters (1932)	Staatssecretaris	• Bijstandszaken • Emancipatiebeleid (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk)	28 december 1977 – 9 september 1981	ARP
						CDA
		G.Ch. (Gerard) Wallis de Vries (1936–2018)		• Maatschappelijke Dienstverlening • Cultuurbeleid • Kunstbeleid • Sport • Natuurbehoud • Recreatie (Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk)	4 januari 1978 – 11 september 1981	VVD
Bron: Kabinet-Van Agt I Rijksoverheid.nl

Kabinetsformatie

• Tweede Kamerverkiezingen 1977: 25 mei 1977
• Beëdiging kabinet: 19 december 1977
• Duur formatie: 208 dagen
• Formateur
  • Joop den Uyl (PvdA), (1 juni 1977 – 15 juli 1977) 45 dagen
• Informateur
  • Wil Albeda (CDA), (20 juli 1977 – 26 juli 1977) 7 dagen
• Formateur
  • Joop den Uyl (PvdA), (27 juli 1977 – 25 augustus 1977) 30 dagen
• Informateur
  • Gerard Veringa (CDA), (26 augustus 1977 – 1 september 1977) 7 dagen
• Formateurs
  • Joop den Uyl (PvdA), (2 september 1977 – 6 oktober 1977) 35 dagen
  • Gerard Veringa (CDA), (2 september 1977 – 6 oktober 1977) 35 dagen
• Informateurs
  • Koos Verdam (CDA), (11 oktober 1977 – 25 oktober 1977) 15 dagen
  • Maarten Vrolijk (PvdA), (11 oktober 1977 – 25 oktober 1977) 15 dagen
• Formateur
  • Joop den Uyl (PvdA), (26 oktober 1977 – 4 november 1977) 10 dagen
• Informateur
  • Wim van der Grinten (CDA), (8 november 1977 – 6 december 1977) 29 dagen
• Formateur
  • Dries van Agt (CDA), (8 december 1977 – 18 december 1977) 10 dagen

De extreem lange duur van de formatie van 1977 was al een aanwijzing voor de grote politieke problemen van dat jaar. De verkiezingsuitslag leek de grote winnaars PvdA en CDA tot samenwerking te veroordelen. Maar de breuk op de valreep van het kabinet-Den Uyl had diepe wonden achtergelaten. De formatie van het tweede kabinet-Den Uyl strandde ten slotte toen formateur Joop den Uyl zijn opdracht teruggaf omdat er geen overeenstemming bereikt kon worden over de ministerskandidaten, ondanks een tot stand gekomen regeerakkoord tussen Partij van de Arbeid (PvdA), Christen-Democratisch Appèl (CDA) en de Democraten 66 (D'66).

De verkiezingsuitslag liet echter ook de mogelijkheid open van een CDA–VVD kabinet, zij het met een minimale meerderheid (77 van de 150 zetels). Die optie werd nu onderzocht, na een etentje van CDA–leider Dries van Agt met VVD–voorman Hans Wiegel in restaurant Le Bistroquet. Van dit samenzijn is een later legendarische persfoto gemaakt door een journalist van het weekblad Vrij Nederland. De formatie-Van Agt had slechts één tegenslag: de weigering van Bob Goudzwaard (ARP) om tot het kabinet toe te treden. De bereidheid van zijn partijgenoot Wil Albeda om minister van Sociale Zaken te worden, maakte de weigering van Goudzwaard weer goed.

Reden ontslagaanvraag

Einde van de parlementaire periode.

Noemenswaardigheden

• Hans Wiegel was met een leeftijd van 36 jaar en 156 dagen de jongste vicepremier in de parlementaire geschiedenis. Anno 2024 staat dit record nog steeds.
• Het kabinet was na het kabinet-De Jong het tweede naoorlogse kabinet dat een volledige termijn uitzat zonder grote interne conflicten.
• Van de 24 CDA bewindslieden waren er 11 van KVP huize en 6 afkomstig van zowel de ARP als de CHU.

Literatuur

• In gesprek met het kabinet-Van Agt door G. Puchinger, Kampen : Kok, 1980, ISBN 90-242-0376-7
• Het beleid van het kabinet Van Agt themanummers van het blad Civis Mundi, jrg. 19 nr. 5 (sept 1980) en jrg. 20 nr. 1 (jan. 1981), ISSN 0030-3283

Zie ook

• Tweede Kamerverkiezingen 1977
• Samenstelling Tweede Kamer 1977-1981

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie [[commons:#mw-subcategories|]] van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

· ·

Nederlandse kabinetten

Schimmelpenninck · De Kempenaer-Donker Curtius · Thorbecke I · Van Hall-Donker Curtius · Van der Brugghen · Rochussen · Van Hall-Van Heemstra · Van Zuylen van Nijevelt-Van Heemstra · Thorbecke II · Fransen van de Putte · Van Zuylen van Nijevelt · Van Bosse-Fock · Thorbecke III · De Vries-Fransen van de Putte · Heemskerk-Van Lynden van Sandenburg · Kappeyne van de Coppello · Van Lynden van Sandenburg · Heemskerk Azn. · Mackay · Van Tienhoven · Röell · Pierson · Kuyper · De Meester · Heemskerk · Cort van der Linden · Ruijs de Beerenbrouck I · Ruijs de Beerenbrouck II · Colijn I · De Geer I · Ruijs de Beerenbrouck III · Colijn II · Colijn III · Colijn IV · Colijn V · De Geer II · Gerbrandy I · Gerbrandy II · Gerbrandy III · Schermerhorn-Drees · Beel I · Drees-Van Schaik · Drees I · Drees II · Drees III · Beel II · De Quay · Marijnen · Cals · Zijlstra · De Jong · Biesheuvel I · Biesheuvel II · Den Uyl · Van Agt I · Van Agt II · Van Agt III · Lubbers I · Lubbers II · Lubbers III · Kok I · Kok II · Balkenende I · Balkenende II · Balkenende III · Balkenende IV · Rutte I · Rutte II · Rutte III · Rutte IV