13e eeuw

Uit Wiki Raamsdonks Erfgoed
Overzicht van de jaren in en rond de 13e eeuw
Jaren 90 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199
Jaren 00 1200 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209
Jaren 10 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219
Jaren 20 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229
Jaren 30 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239
Jaren 40 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249
Jaren 50 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259
Jaren 60 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269
Jaren 70 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279
Jaren 80 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289
Jaren 90 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299
Jaren 00 1300 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309

De 13e eeuw (van de christelijke jaartelling) is de 13e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 1201 tot en met 1300. De 13e eeuw behoort tot het 2e millennium.

Langjarige gebeurtenissen en ontwikkelingen

Bestand:Magna Carta (British Library Cotton MS Augustus II.106).jpg
De Magna Carta uit 1215
Opkomende handel
  • In de 13e eeuw zijn de markten van Champagne de belangrijkste jaarmarkten van Europa. De kooplieden uit de Italiaanse stadstaten ontmoeten er die van de Hanze der XVII steden.
  • Door de toenemende handel wordt de vraag naar waardevaste munten groter. Keizer Frederik II van Hohenstaufen van het Heilige Roomse Rijk laat in 1231 in Brindisi gouden munten slaan, de Augustalis. Daaropvolgend gaan de florerende republieken Venetië en Florence eveneens gouden munten slaan, maar dan in grotere aantallen. Een andere nieuwe munt met grote internationale verspreiding is de groot, Italiaans Grosso, Duits Groschen, die in het Karolingische geldsysteem een halve denir waard is.
  • De wisselbrief wordt ingevoerd door Noord-Italiaanse handelaars/ondernemers. De snelle evolutie van de handel vereist namelijk een beter en veiliger betalingsmiddel en daarenboven de mogelijkheid tot opname van krediet. Dit maakt het mogelijk dat de handelaar niet meer met zijn handelswaar mee moet reizen maar alles vanuit zijn handelskantoor kan coördineren.
  • De ontdekkingsreiziger Marco Polo brengt de wereld van het Verre) Oosten in contact met het Westen.


Europa
Kruistochten
Midden-Oosten
Azië
  • De Mongolen veroveren het huidige Rusland en maken de vorstendommen schatplichtig en onderhorig.
  • Mongolen veroveren onder leiding van Dzjengis Khan en zijn opvolgers Oost-Europa, Noord-Azië en China. de Mongool Koeblai Khan verenigt de drie Rijken van China en sticht de Yuan-dynastie. De verwoestingen van de Mongoolse veroveringstochten leiden tot een grote daling van de Chinese bevolking. Eind van de eeuw telt China nog slechts 60 miljoen inwoners, een halvering vergeleken met een eeuw eerder.
  • De grote onrust in Japan tijdens de Kamakuraperiode versterkt bij veel mensen de noodzaak om hun heil te zoeken in het geloof. Dit komt het boeddhisme ten goede. Er ontstaan twee nieuwe stromingen: Jodo shu en Zen. Het klooster bij de berg Hiei verkrijgt grote politieke macht.
  • Het koninkrijk Sukhothai, aanvankelijk een onderdeel van het grote Khmer-rijk, verklaart zich in 1238 onafhankelijk. Deze gebeurtenis wordt doorgaans gezien als de stichting van de moderne Thaise natie, hoewel rond dezelfde tijd andere Thaise koninkrijken worden gesticht, zoals Lanna, Phayao en Chiang Saen.
Scheepvaart en handel
Nederlanden
Economie
  • In de Brabantse Kempen wordt begonnen met de turfwinning.
  • De moernering wordt een bloeiende industrie in de Lage Landen. Het in Zeeland en westelijk Noord-Brabant gewonnen zout kan gemakkelijk concurreren met steenzout en het vindt in de Vlaamse steden een gewillig afzetgebied.
  • Op de afzetmarkten van het Brugse laken, Italië, Normandië en Engeland, vindt steeds meer eigen productie plaats. De Brugse lakenwevers gaan zich daarom richten op meer verfijnde en gespecialiseerde producten voor hun exportmarkt.
Recht
  • De laten worden weer helemaal vrij.
  • Introductie van scheiding van tafel en bed om de onontbindbaarheid van het huwelijk te omzeilen. Het huwelijk houdt feitelijk op te bestaan, maar hertrouwen is onmogelijk.
Stad en land
Kunsten
  • De romanogotiek vormt de overgang van de Romaanse bouwstijl naar de gotiek. De stijl vindt vooral toepassing in de kerkbouw. De wedloop in Noord-Frankrijk om de hoogste kathedraal te bouwen bereikt zijn uiterste grens bij de bouw van de kathedraal van Beauvais. Het koor wordt in 1272 voltooid, en heeft dan een hoogte van 47 meter (de kathedraal van Amiens, tot dan toe de hoogste, heeft een hoogte van 42 meter).
  • Hoogtepunt van de minnezang, waarin de hoofse liefde volgens vaste patronen wordt bezongen. Een bekend voorbeeld van de

hoofse literatuur is de Arthurroman.

Sport
Wetenschap
Godsdienst
  • Met de vervolging van de Katharen begint de Inquisitie, het kerkelijk onderzoek tegen ketters.
  • Stichting van de bedelorden de franciscanen en de dominicanen. Deze laatste orde verbreidt zich snel, met name in de universiteitssteden. Ook de filosofen Albertus Magnus en Thomas van Aquino treden toe. Enige predikheren reizen naar Mongolië om de khan te winnen. Willem van Rubroeck bestudeert op zijn beurt in Mongolië het boeddhisme.
  • Vanaf de vroege 13e eeuw zijn er begijnen, en vanaf het tweede kwart van de eeuw worden er in de lage landen begijnhoven gesticht, vaak van officiële zijde (bijvoorbeeld door de gezusters Johanna en Margaretha van Constantinopel). Het kerkelijk instituut staat zeer argwanend tegenover wat in de begijnhoven leeft en geleerd wordt en tegen hun bestaan zelf, waarmee vooral vrouwen zich buiten de kloosters houden, en derhalve aan de controle ontsnappen.
  • Begin 13e eeuw ontstaat de huidige hoofdstukindeling van de Bijbel, die aan Stephen Langton, de latere aartsbisschop van Canterbury wordt toegeschreven. Midden 13e eeuw vervaardigen Dominicanen te Parijs onder leiding van Hugo van Saint Cher verschillende deelconcordanties die uiteindelijk resulteren in de eerste min of meer volledige Bijbelconcordantie.
  • Sacramentsdag wordt vanaf de late middeleeuwen een populaire feestdag, te beginnen in het bisdom Luik vanaf circa 1246, waar Juliana van Cornillon zich heeft beijverd voor de verering van het Heilig Sacrament. Vanaf 1252 blijkt het in diverse (West-) Duitse gebieden reeds een verplichte feestdag te zijn.
  • Het gebruik ontstaat om steden, gilden enzovoort een schutspatroon te geven. Kinderen krijgen in plaats van de Germaanse voornamen van hun voorouders een naam uit de Heiligenkalender.
  • Na het overlijden van zijn vader Celaleddin vestigt Jalal ad-Din Rumi zich in 1240 definitief in Konya. Hier sticht hij een soefi-orde van religieuze dansers, waarbij hij elementen uit de islam, het christendom en het boeddhisme verenigt. Rumi's klooster heeft een grote aantrekkingskracht op vele van zijn volgelingen. Een van de belangrijkste regels volgens het leven van de derwisjen is de sema. Tijdens deze rituele dans draaien de monniken, gekleed in de karakteristieke gewaden en taps toelopende fez (hoed), steeds sneller in het rond, waardoor zij in extase raken en zo hun ziel met het allerhoogste kunnen verenigen.
  • De Zohar is een verzameling commentaren op de Thora en wordt veelal beschouwd als het belangrijkste werk van de joodse mystiek, de zogeheten kabbalistiek. Het bevat een discussie over de natuur van God, de oorsprong en de structuur van het universum, de natuur van de ziel, zonde, vergeving, goed en kwaad en gerelateerde onderwerpen.
  • De Servisch-Orthodoxe Kerk wordt autocefaal.
Recht en bestuur
  • Verschijnen van de Saksenspiegel, een rechtsboek met de optekening van het gewoonterecht in de volkstaal. Het boek krijgt groot gezag in de rechtspraak, ook buiten de Saksenlanden.
  • Bij de handhaving van het gewoonterecht ontstaat het onderzoeksmiddel van de turbe. De vierschaar vraagt aan tien wijzen hoe de omstreden regel van oudsher heeft geluid.
  • Vele plaatsen krijgen in deze eeuw stadsrechten. Ze mogen zich ommuren, markt houden en een eigen rechtstelsel aannemen.
  • Groningen en Friesland hebben eigen rechtstelsels, met de grote hereboeren als roulerende rechters. Deze heren bouwen zich een steenhuis (Groningen) of stinze (Friesland), vanwaaruit ze zich zo nodig kunnen verdedigen.
  • In het graafschap Holland ontstaan de eerste waterschappen met door de graaf goedgekeurde reglementen. Grondbezitters zijn verplicht bij te dragen aan het onderhoud van dijken.
Militair
  • Stokwapens worden opgenomen in de algemene bewapening der voetsoldaten. Onder stokwapens worden de op lange houten stokken of schachten gemonteerde wapens verstaan, die hoofdzakelijk om te houwen worden gebruikt. Maar steken kan men er ook mee. Het bekendste stokwapen is de hellebaard.
  • Bekende slag- en stootwapens zijn de goedendag, de morgenster en de strijdvlegel.
Innovatie

Andere belangrijke personen van de 13e eeuw

Zie de categorie [[commons:#mw-subcategories|]] van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.