Stins

Een stins (mv. zowel stinsen als stinzen; de z is historisch juist) is een middeleeuwse, verdedigbare, bewoonbare toren (later ook horizontaal gebouwd) in de Nederlandse provincies Friesland en Groningen. Het oorspronkelijk Friese woord stins betekent steenhuis. Onderzoek wijst uit dat er honderden van zulke stinzen zijn geweest. Vele zijn later opgegaan in de grote landhuizen die de naam state droegen en met deze staten zijn vele stinzen ten onder gegaan. De enige nog bestaande middeleeuwse stins is de Schierstins in Veenwouden, maar ook in de Allemastate te Oudwoude is de oude (zaal)stins nog goed herkenbaar. De Schierstins kan worden bezocht, de Allemastate wordt particulier bewoond. Het woord stins wordt geregeld gebruikt voor een state die op een stins teruggaat.

Stinzen in oude zin komen ook in het in Duitsland gelegen Oost-Friesland voor en heten daar 'steinhaus'. Een zeldzaam voorbeeld is het Steenhuis Bunderhee. In de provincie Groningen worden stinzen in oude zin aangeduid met steenhuis. Het enige daar nog bestaande steenhuis is het Iwema-steenhuis. De verder ontwikkelde steenhuizen worden in Groningen steens of borg genoemd.

Tegenwoordig hebben vele moderne wooncomplexen in Friesland, maar ook ver daarbuiten, een naam die eindigt op state. In totaal zou Friesland ooit ruim 175 states hebben gekend.

Geschiedenis

De verdedigbare stinzen werden gebouwd als gebouw waarin, in tijden van gewapende strijd, enkele gezinnen zich veilig konden terugtrekken. Met name rijke families konden zich dit veroorloven. Nadat de stinzen hun verdedigiingsfunctie hadden verloren, werden ze verlaten of uitgebreid tot aanzienlijke huizen (state). Deze landhuizen waren van rijke, adellijke of aanzienlijke heren, die dikwijls landgoederen bezaten, en dikwijls ook bestuurlijke functies bezetten, zoals die van grietman. De meeste staten en stinzen zijn in de negentiende eeuw afgebroken, toen het te duur werd om ze goed te kunnen onderhouden. Enkele nog bestaande fungeren als museum. Bij de resterende staten en borgen (in Groningen) liggen vaak fraaie parken en tuinen.

Stinzen en states

Naam	Alternatieve naam	Plaats	Jaar stichting	Jaar sloop	Afbeelding	Bijzonderheden
Aebinga State	Abbema-huis, Abbinga State	Huizum	voor 1402	1859
Allemastate		Oudwoude	voor 1495	nog bestaand
Andringahuis		Oenkerk	voor 1698	1895
Andringastate		Oldeboorn	15e eeuw of eerder	1894, een vleugel gespaard
Aylva State	Het Slot, de Spijker	Ternaard	ca. 1658	1882
Aytta State	Boekama State	Swichum	15e eeuw of eerder	1794
Beuckenswijk		Sondel	1664	1885
Broersma State		Kollum	1505 of eerder	1680
Burmania State	Haijema State	Stiens	1550 of eerder	na 1722
Camminghaslot	Jelmera State	Ballum	begin 15e eeuw	1828
Cammingha State	Hooghiemstra, Hooghuistra, Camminga	Arum	1652 of eerder	voor 1724
Crackstate		Heerenveen	1608	bestaand
Dekemastate	Fetsa State, Camstra State of Camstrahuys	Jelsum	waarschijnlijk 13e eeuw	bestaand		tuin en park met stinzenflora
Domastate		Beetgum	16e eeuw?	16e eeuw?
Elgersma State		Boer	onbekend	voor 1830		portaal resteert (verplaatst naar de kerk van Boer)
Eminga State		Hijum	onbekend	voor 1786
Epema State		IJsbrechtum	13e eeuw (stins)	bestaand (opvolger)
Eysinga State		Oenkerk	1412 of eerder	1759
Eysinga State	Asingastins, Essinghastins	Rinsumageest	13/14e eeuw	1909
Fogelsangh State		Veenklooster	1646	bestaand		publiek toegankelijk park
Foppinga State		Dronrijp	waarschijnlijk 14e eeuw	1742
Galama State		Koudum	voor 1500	voor 1788
Gerbranda State	Mernstera State, Groot Marnstra	Almenum	voor 1345 (eind 15e eeuw verplaatst)	bestaand
Groot Deersum	Great Dearsum	ten oosten van Achlum	ca. 1658	bestaand (deels)
Groot Terhorne	Martena State, Thoe Hoerne	tussen Beetgum en Beetgumermolen	1496 of eerder	1879
Hania state	Sytzama state	aan de Vossleane, Tzummarum	15e eeuw	begin 19e eeuw		pentekening van Sytzema state anno 1723 door Stellingwerf ^[1]
Harinxma State	Mockema State	Jelsum	voor 1708	onbekend
Harinxmastate		Beetsterzwaag	1843	bestaand
Harsta State	Hersma State	Hogebeintum	1511 of eerder	bestaand		tuin met stinzenflora
Heemstra State		Oenkerk	begin 16e eeuw of eerder	1972
Heeremahuis	Heremastate	Bolsward	15e eeuw	bestaand
Herema State		Joure	onbekend (stins in 1581 gesloopt); 1589	bestaand
Herjuwsma State	Juwsma State, Burmania State	Ferwerd	voor 1500	1816
Hinnemastate	Hennemastate	Jelsum	voor 1501	1732
Groot Hermana		Minnertsga	onbekend (mogelijk 9e eeuw)	ca. 1700 (vervangen door boerderij)
Holdinga State	Auta, Nye Holdinga, Holdingaburg	Anjum	ca. 1580-1595 (mogelijk voorganger)	1831
Hottinga State		Pietersbierum	voor 1640	1844
Hoxwier		Mantgum	15e eeuw of eerder	ca. 1748
Hoytema State		Jonkershuizen	1503 (herbouw 1779)	1906
Jellema State		Oosterend	???	???
Jongema State		Rauwerd	onbekend (1515 stins verwoest); herbouw 15e eeuw	1912		poort aanwezig, publiek toegankelijk park
Kingma State		Zweins	1500 of eerder	1864		portiershuis resteert in de buurtschap Kingmatille
De Klinze	Oppe Clinke, Aysma State	Oudkerk	1567 of eerder	bestaand		park
Liauckama State		Sexbierum	14e eeuw of eerder	1824		poortgebouw resteert
Lycklama state	Lycklamastins	Wolvega	17e eeuw	1736
Lyndenstein		Beetsterzwaag	2e helft 17e eeuw; 1821 herbouwd	bestaand
Martenastate		Cornjum	1579	bestaand (opvolger in origineel park)		park met stinzenflora
Mellema State		Oostrum	voor 1511	1735
Monsmastate		Bolsward	1709	bestaand
Ockingastins	Ockingahuis	Franeker	15e eeuw	1887		traptoren opgenomen in fragmentengebouw
Oenemastate		Heerenveen	1640	bestaand (opvolger)
Offinga State		Hallum	11e eeuw	1738
Osinga State		Langweer	17e eeuw	in 1939 vervangen door een soort kopie
Papinga stins		Leeuwarden		opgenomen in Princessehof
Poptaslot	Heringastate	Marssum	16e eeuw	bestaand		toegankelijk op afsprask
Riniastate		Oudemirdum	1843	bestaand
Roordaburg		Hitzum
Roordastate		Franeker	16e eeuw	1765
Ropta State (Metslawier)		Metslawier	voor 1297	1731
Schierstins		Veenwouden	rond 1300	bestaand		stinsmuseum
Sjaerdemaslot		Franeker	1446	1727
Stania State		Oenkerk	ca. 1520	bestaand (opvolger)		publiek toegankelijk park
Thetinga State		Wieuwerd	voor 1512	1733
Tjaarda State		Rinsumageest	1242	na 1834
Uniastate		Beers	onbekend (1e vermelding 17e eeuw)	poortgebouw resteert		contouren state in staal opgetrokken
Unia State		Oenkerk
Walburgastate		Pietersbierum / Sexbierum (1909-1984)	1857		Walburgastate
Waltastins		Sneek	1540
Walta State		Tjerkwerd
Ylostins		IJlst
Zyaerda State		Lombersburen