Processie

Uit Wiki Raamsdonks Erfgoed
Sacramentsprocessie op het Franse platteland, 19e eeuw
Liturgische processie in de oud-katholieke kerk in Den Haag, waarschijnlijk met priester Cornelius Henricus van Vlooten. Isaac Israels (1880 of 1881), Museum Catharijneconvent
Processie op Goede Vrijdag, "Nicodemussen" in oud-Portugese kostuums met een processiebaar op Flores
Islamitische processie op de 10e dag van de maand Muharram (Indonesisch: Asyura), waarbij ceremoniële torens (tabut of tabuik) door de stad worden gedragen
Reliekenprocessie in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek tijdens de heiligdomsvaart van Maastricht
Aartsbroederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Tongeren tijdens de kroningsprocessie (2023)

Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht, waarbij gelovigen hun geloof openbaar belijden. Wanneer de processie binnen het eigen (kerk)gebouw plaatsvindt, spreekt men van een liturgische processie. Processies vinden plaats in de rooms-katholieke, oosters-katholieke, oriëntaals-orthodoxe en oosters-orthodoxe kerken en in sommige oosterse religies.

Inleiding

Omdat een processie in de meeste gevallen een openbare manifestatie is, moet er toestemming zijn van de plaatselijke overheid. Op sommige plaatsen hebben gelovigen niet het recht om openbaar hun geloof te mogen belijden, maar enkel in een ruimte die daartoe is aangewezen, meestal het eigen kerkgebouw, soms met een klein gebied eromheen.

Geschiedenis

In Rome kende men reeds vroeg bid- en boeteprocessies, gericht op de bescherming van de stad of het welslagen van de oogst.

In de 6de en 7de eeuw ontwikkelde zich nog een ander soort processie: de feestelijke rondgang met relieken van heiligen, ontstaan uit de plechtige overbrenging van relieken van martelaren en belijders uit de kerkhoven naar de kerken in de stad.

De meest uitbundige processies ontstonden in de tijd van de barok, waarvan in de zuidelijke landen nog altijd specifieke voorbeelden bestaan: feestelijke broederschaps- of gildeprocessies (met vaandels), bedevaartprocessies en vooral de sacramentsprocessies op of rond Sacramentsdag. Tijdens de processie liepen vaak de stadsreuzen mee, althans in Vlaanderen en Spanje werd dit door de kerkelijke autoriteiten goedgekeurd.

Tijdens het bewind van de Oostenrijkse keizer-koster was het in de Oostenrijkse Nederlanden per keizerlijk edict aan het einde van de 18e eeuw niet toegestaan om processies te organiseren. Hetzelfde gold tijdens de Franse Tijd in de Zuidelijke Nederlanden. Ook in Nederland was lange tijd (1848 tot 1983) een processieverbod van kracht.

In de 21ste eeuw wordt er in Vlaanderen aandacht gegeven aan het immateriële aspect van processies, die vaak al eeuwen oud zijn. Sommige processies worden beschouwd als van uitzonderlijk belang voor de plaatselijke cultuur, en kennen naast de ondersteuning van de kerkelijke overheid ook ondersteuning van de burgerlijke overheid. Naast plaatselijke gelovigen en bedevaarders komen ook toeristen en heemkundigen soms processies bewonderen.

Katholieke Kerk

Bioscoopjournaal uit 1949. In Born wordt een rooms-katholieke waterprocessie gehouden. De deelnemers (priesters, misdienaars, nonnen, bruidjes ed) varen hierbij op versierde boten (o.a. met een Mariabeeld) over het Julianakanaal.

Bij katholieke processies gaat meestal een misdienaar of acoliet voorop met het processiekruis, meestal geflankeerd door kaars- of flambouwdragers (ceroferarii). Andere deelnemers dragen processievaandels, vaak rijk geborduurd met afbeeldingen of opschriften. Leden van broederschappen dragen vaak een processiestaf of broederschapsstaf, vaak met zilveren processiestafbekroning.

In de katholieke traditie is de belangrijkste processie de sacramentsprocessie. Hierbij wordt het Allerheiligste Sacrament in een monstrans door de priester plechtig rondgedragen onder een baldakijn (processiehemel), vaak begeleid door een kerkbaljuw. De monstrans met het Heilig Sacarament wordt dan vaak enige tijd op een rustaltaar geplaatst voor aanbidding.

Een andere vorm van processie is de liturgische processie, die meestal binnen het kerkgebouw plaats heeft. Voorbeelden van liturgische processies zijn de intredeprocessie bij feestelijke missen, uitvaartprocessies en reliekenprocessies binnen de kerk.

Verder bestaan er ook boetprocessies (bijvoorbeeld in Veurne), paardenprocessies (bijvoorbeeld in Hakendover) en jubelprocessies. Ook zijn er processies ter ere van heiligen, waarbij relieken en reliekhouders worden meegedragen. Bekende reliekenprocessies zijn de ommegangen die worden gehouden tijdens de zevenjaarlijkse heiligdomsvaart van Maastricht. Aan de Vlaamse kust gaat een zeewijding vaak gepaard met een processie.

Oosters christendom

In de oosters- en oriëntaals-orthodoxe kerken worden tijdens processies iconen, waaronder het Kruis, kerkvaandels en het Evangelieboek meegedragen. Tijdens een processie wordt er altijd gezongen en wordt het Evangelie bewierookt.

Volgorde bij een orthodoxe processie:

  1. Processielantaarn(s)
  2. Processiekruis
  3. Vaandels
  4. wierook
  5. Iconen
  6. Geestelijkheid met Evangelie - Bisschop/priesters - (Hypo)diakens (met dikrim en trikirim)
  7. Koor
  8. Leken

Christelijke processies in verschillende landen

België

België kent een zeer rijke en oude processiecultuur. In de provincie Vlaams-Brabant alleen al trekken jaarlijks nagenoeg honderd processies uit.

Tussen België en Nederland

Nederland

Onder de Nederlandse wet waren processies gedurende lange tijd alleen toegestaan in plaatsen waar deze al in 1848 bestonden. Processies komen dan ook nog steeds met name voor in die plaatsen. Bij de grondwetsherziening van 1983, die in 1989 van kracht werd, verdween dit processieverbod.

Van de opheffing van het processieverbod werd in Nederland voor de eerste maal gebruikgemaakt in het jaar 2002, toen in Utrecht een Willibrordprocessie werd gehouden, onder het motto "Geloven mag gezien worden". De processie was het initiatief van een van de pastores van de Binnenstadparochie Utrecht, pastor N.M. Schnell, de verantwoordelijke voor de Sint-Catharinakathedraal, waar zich een schrijn met relieken van St.-Willibrord bevindt. Inmiddels is de Willibrordprocessie, waarin de reliekschrijn wordt meegedragen, een jaarlijks weerkerend evenement geworden.

Andere landen

In andere landen bestaat er ook een processiecultuur zoals in Duitsland, Oostenrijk, Spanje, Italië en Polen. In het Heilige Land worden door bedevaartgangers processies houden in de Heilige Stad Jeruzalem.

Zie ook: Semana Santa, de Goede week in Spanje met honderden processies en Bedevaart
  • Muttergottesprozession in Bamberg, Duitsland

    Muttergottesprozession in Bamberg, Duitsland

  • Sacramentsprocessie in Toledo, Spanje

    Sacramentsprocessie in Toledo, Spanje

  • Processie in Antigua, Guatemala

    Processie in Antigua, Guatemala

  • Processie in Salta, Argentinië

    Processie in Salta, Argentinië

Processies in de Chinese traditie

In de Chinese volksreligie, taoïsme en Chinees boeddhisme worden ook processies gehouden. Dit gebeurt meestal op de verjaardag van een bepaalde god of boeddhistische heilige of tijdens miaohui, taipingqingjiao of Chinees nieuwjaar. Bij deze processies wordt het beeld van een god op een religieuze draagstoel geplaatst. De optocht vindt meestal plaatst in de omgeving van een tempel. Vooraan in de stoet lopen mensen die de drakendans, leeuwendans of qilindans uitvoeren. Daarna volgt de draagstoel en de groep muzikanten. Daarachter lopen geestelijken (boeddhistische nonnen, boeddhistische monniken, daoshi) en gelovigen met offermaterialen zoals fruit en wierook.

Wetenswaardigheid

De processierups dankt haar naam aan deze plechtigheid omdat deze rupsen ook in een lange stoet achter elkaar lopen.

Literatuur

  • Rien van Heesewijk en Peter Jan Margry, Bloedprocessies in Brabant (Breda 1993).
  • Peter Jan Margry, Teedere Quaesties: religieuze rituelen in conflict. Confrontaties tussen katholieken en protestanten rond de processiecultuur in 19e-eeuws Nederland (Hilversum 2000; proefschrift)
  • Leo Janssen & Karel Loeff (ed.), Getuigenis op Straat. De Larense Sint Janstraditie (Wormer 2005)
  • Peter Jan Margry, 'De processie is terug - katholieke emancipatie voltooid', in: de Volkskrant, 21 juni 2005
  • Geert C.Leenknegt, Processies ... een oude traditie in een nieuwe tijd, in: Tijdschrift voor liturgie. - 96. 2012, 1 / 2, pp. 67–72
Overgenomen van "https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Processie&oldid=51934"