Verslag J.H.M. Broeders (archivaris) over de bevrijding van Raamsdonk - d.d. 16 april 1985
Raamsdonksveer, 16 april 1985.
Aan de heer Burgemeester der gemeente Raamsdonk te Raamsdonksveer.
Edelachtbare heer,
De mededeling in de brief van 4 februari 1985 van de Engelsman uit Middelsex, dat Raamsdonk werd bevrijd door de First Northamptonshire Yeomanry regiment-of tanks en onderdelen-van de Scottish 51st Highland Division is juist. In de buurt van de Ned.Herv.kerk te Raamsdonk werd inderdaad een hevige tankslag geleverd.
De bevrijding van Raamsdonk vond plaats in het kader van de operation “Phaesant" die ten doel had het gebied bezuiden de rivieren vrij te krijgen van Duitsers door met een grote strijdmacht vanuit het noorden van België en vanuit de corridor op te rukken.
Over het verloop van de operation "Phaesant" zijn boeken vol te schrijven en men is daar op dit moment druk mee bezig.
In kort bestek zijn voor Raamsdonk echter alleen van belang de antwoorden op de volgende vragen:
a. Wie waren de bevrijders?
b. Hoe kwamen ze hier?
c. Hoe verliep -globaal- de strijd alhier?
ad.A. De eerste opmerking van de Engelsman behoeft enige verduidelijking. In feite opereerde in een lange strook van ongeveer st. Oedenrode tot Keizersveer de 51st Highland Division samen met de 33rd Armoured Brigade van deze twee grote eenheden "waren het tenslotte de l54th Infantry Brigade enerzijds en de 1st Northamptonshire Yeomanry met hun Shermans anderzijds, die daadwerkelijk de Duitsers uit Raamsdonk verdreven. Zij werden in Raamsdonk overigens nog gesteund door een Canadese eenheid, die uitgerust was met "Kangaroos" (Sherman-tanks zonder koepel) als gepantserde personeelsvoertuigen.
Van de l54th Infantry Brigade zij voorts nog gemeld, dat zij een van de drie infanteriebrigades was van de 51st Division (de andere twee waren genummerd 152 en 153) en dat zij opgebouwd was uit onder meer het 1st Battalion Black Watch, het 7th Battalion Black Watch en het 7th Battalion Argyll and Sutherland Highlanders.
Van de 33rd Armoured Brigade maakte behalve de 1st. Northamtonshire Yeomanry ook deel uit de East Riding Yeomanry, die Boxtel mee zou bevrijden.
ad. B. Het spoor van de l54th I.Brigade pikken we op de 19e october 1944, als zij in de driehoek Zuid-willemsvaart, Schijndel, St. Oedenrode de verdedigende stelling overneemt van de l58th Brigade van de 53rd. Welsh Division. De 1st Northamptonshire Yeomanry, twee pelotons zwrare mi trai leurs van het 1/7th Middlesex Machinegun Battalion, het 126th Field Regiment Royal Artillery en de 241st Antitank-battery, de laatste met 17 -pounders, waren in steun.
Op 21 october kwamen er orders voor de opmars van deze brigade, die na voorbereidende beveiligings- en hergroeperingsoperaties gedurende de 22e october op 23 october van start ging in de richting Schijndel - St. Michielsgestel. Om 4 uur 's middags werd bij St. Michielsgestel de rivier de Dommel bereikt, maar de brug was opgeblazen. Een eskadron van de Northamptonshire Yeomanry gaf dekking aan de noordflank. Het 7th bat. Black Watch maakte een vlot en had die avond al twee compagnie ën overgezet. In de nacht werden bruggen gebouwd en rond 5 uur 's morgens op de 24e waren de twee Black Watch bataljons en een eskadron tanks de rivier over.
Vandaar ging het naar het Halsche Water te Halder in de richting Vught. Het 1st Bataljon Black Watch bouwde 's middags een vlot en vormde een bruggehoofd met twee compagnieën. In de nacht van 24 op 25 october werd ook hier een brug gebouwd. Het gehele bataljon stak over.
De 25e 's morgens passeerde het 7th Battalion Argylls met een eska dron van de 2nd Derby Yeomanry de brug en doorschreed de Black Watch met als doel Vught. Voorop ging de D-company onder leiding van major Boyie. Zij had steun van vlammenwerpers en twee groepen tanks van de 1st Northampton Yeomanry. Daarachter volgde de rest van het bataljon. Al vlug werden drie tanks bij een wegversperring uitgeschakeld door een 88 mm kanon. Er werd hevig gevochten en pas later hoorde men van krijgsgevangenen, dat het bataljon halverwege Vugth in een aanval van Duitse zijde was terechtgekomen.
De Argylls liepen vast en moesten hun posities blijven behouden tot de 26e october 's morgens. De 7th Black Watch doorschreed toen hun stellingen en dit bataljon bezette zonder veel moeite Vught.
Nadat 's middags het “fort" Isabella was ingenomen, kreeg de brigade een paar dagen, althans twee nachten, rust.
Het plan was nu, om via Udenhout en Loon op Zand westwaarts te trekken om te proberen de Duitsers af te snijden van hun vluchtroute over de Maas. Op Zondag 29 october - de 7th Black Watch en de 7th Argylls lagen toen in een verzamelgebied ten westen van Helvoirt- vertrok om 9 uur 's morgens het 1st Bat. Black Watch met een Eskadron tanks om een opstelling in te nemen aan de Schoorstraat (aan de weg van Udenhout naar Loon op Zand, ten zuiden van Bosch en Duin). Vandaar uit begon het 1st Bat. Black Watch zijn opmars om één uur 's middags en ondanks bij tijd en wijle felle tegenstand van Duitse zijde, o.a. met de gevreesde Sturmgeschütze, werd in de loop van de middag Kaatsheuvel bevrijd en stonden de troepen 's avonds aan de rand van Sprang.
In de heldere nacht nu van Zondag 29 op Maandag 30 october zijn volgens Duitse bronnen Engelse tanks komen oprukken, waardoor Duitse onderdelen in paniek raakten en ongeordend op de vlucht sloegen.
Of dit helemaal juist is, valt nog uit te zoeken. Zeker is wel, dat in de vroege morgen van 30 october van Duitse zijde-nauwelijks enig inzicht bestond in de situatie van de eigen troepen. Voorlopig is er nog slechts een candidaat voor deze geslaagde nachtelijke actie: de 1st. Northamptonshire Yeomanry.
Op 30 october nu werden eerst Sprang, Capelle en Waalwijk bevrijd en 's middags trok men richting Waspik en Raamsdonk. Op deze dag sneuvelde een van de soldaten van de Yeomanry wellicht te Raamsdonk, en hij werd in Vrijhoeve-Capelle begraven.
ad. C. De 7th Argylls werden ' s middags ingezet in de richting Geertruidenberg en om 2 uur vertrok een compagnie in Kangaroos, gevolgd door de rest van het bataljon. De strijd was zwaar. Om half vier 's middags werden twee van de ondersteunende tanks door vijandelijke "Bazooka's" uitgeschakeld. Dat was in de Luitenambachtstraat ter hoogte van de boerderij van De Bont.
De Schotten hebben niet verwacht, dat zij zoveel weerstand zouden ontmoeten. Ze worden bestookt met mortieren, met artillerie- en mitraileurvuur. De overgebleven tanks worden teruggetrokken.
De eigen artillerie wordt ingezet om de Duitsers zich wat te laten intomen en om kwart voor vijf 's middags rukt de infanterie veer op, langs de straatweg. De aanval heeft ook nu echter geen succes. Om zeven uur krijgen de Argylls bevel op hun posities te blijven en eerst de volgende morgen de aanval voort te zetten.
31 october. In de morgen hervatten de Argylls de strijd, maar de tegenstand, waarop ze stuiten is nog ongewoon sterk. Net als in de buurt van Vught lopen ze weer midden in een tegenaanval van Duitse zijde. Rond 8 uur komen ze onder zwaar mitrailleurvuur vanuit de omgeving van fabrieksgebouwen te Geertruidenberg en de 3-inch mortieren van het eigen bataljon worden ingezet. Vooral de linker-vóórcompagnie moet het ontgelden vanwege het moordend mittrailleur- en moirtier vuur. Intussen legt de artillerie concentraties vuur op de vijandelijke stellingen om de opmars van de Argylls te ondersteunen en tegen de middag word het het dorp Raamsdonk bereikt, aldaar de Argylls bevel krijgen om te blijven. Tot dan toe hebben ze enorme verliezen geleden 23 doden, onder welke 3 officieren en 56 gewonden, waaronder ook drie officieren.
Nu werd besloten om het 7e bataljon Black Watch de Argylls te laten doorschrijden. De bedoeling was om via de en de bij de te komen. Van daaruit zou men proberen om via de Raamsdonksveer te bereiken en de brug over de Donge bij Geertruidenberg in handen te krijgen.
Het zwaartepunt van de Duitse verdediging lag nu juist bij de Protestantse kerk, waar toen nog aan de noordzijde van de Kerklaan en ook ten noorden van de kerk een dijk lag. Gezien de ligging van de bruggen -o.a. die van Keizersveer, waarvoor de Duitsers nog het meeste zorg koesterden- een uitstekend punt.
Na een inleidende beschieting door de artillerie zetten de infante risten van de Black Watch in "Kangaroos" gezeten en gesteund door een eskadron tanks Van de 1st Northamptonshire Yeomanry de aanval in rond een uur of vier.
Tegen half vijf ontspon zich dan de befaamde "tankslag" in de Raadhuisstraat, die minutieus beschreven staat in CATM, een canadees legertijdschrift, in het juninummer van 1945. Bas Zijlmans heeft daarvan een goede vertaling gemaakt, die als bijlage hier toegevoegd wordt.
Omdat de aanval helemaal vastliep, werd een andere, een meer zuidelijk gelegen route gekozen om bij de Kerklaan te komen. welke route dat precies is geweest, is nog niet achterhaald. Waarschijnlijk waren er al rond 15.30 uur tanks bij de RK pastorie. Of men van daaruit via de Bergenstraat de Nieuweweg is opgereden in de richting van de over weg en de Kerklaan, of dat men over de spoorlijn of de velden zuidelijk van de spoorlijn is gereden, is een grote vraag, die vermoedelijk alleen de Engelse oudstrijders kunnen beantwoorden.
De meest uitgebreide zin in de Engelse literatuur die ik tot nog toe gezien heb luidt: "This caused a block in the road (=Raadhuisstraat) and the route was changed round the south of the railway" (History of the 7th Argylls, pag. 183). Er werd hoe dan ook veel voortgang geboekt, maar om half zeven werd de voorste compagnie bij de overweg (in de Nieuwe Weg) toch weer ge tracteerd op hevig mittrailleurvuur. De Duitsers maken melding van maar liefst 18 tanks bij de Kerklaan rond half zeven.
Na de schermutseling bij de Overweg, bereikte men 's avonds rond negen uur het gestelde einddoel, de bruggen bij Geertruidenberg. Zowel de verkeersbrug als de spoorbrug waren echter een uur of wat tevoren opgeblazen door de Duitsers.
Het 7e bataljon Black Watch en de 1st Northamptonshire Yeomanry hadden een groot succes geboekt met de actie. Ongeveer 200 Duitsers werden gevangengenomen en vermoedelijk een veertigtal gedood. Zelf hadden de Engelsen en Schotten 23 man verloren aan doden en gewonden.
De Raamsdonkers en zeker de Verenaren hebben nauwelijks de gelegenheid gehad hun bevrijders in de ogen te kijken, laat staan te bedanken. Al op 1 november vertrokken de mannen van het 7th Battalion Black Watch en de Argyll and Sutherland Highlanders naar een nieuw verzamelgebied bij Helvoirt en Vught om van de 153rd Infantry Brigade de verdediging van de westflank van de stad 's-Hertogenbosch over te nemen.
Ook de Northamptonshire Yeomanry vertrok en de verdediging van Raamsdonk werd op 1 november overgenomen door de 7th Armoured Division, de "Woestijnratten", die op 30 october Dongen en Oosterhout hebben bevrijd.
Voor zover ik dat kan nagaan, hebben de mannen van de 1st Northamptonshire Yeomanry inderdaad deelgenomen aan zowel verdedigende als aanvallende acties in het Ardennenconflict. Aanvankelijk steunden ze daar de 53rd Welsh Division en later, in januari 1945 andermaal de 51st Highland Division.
In januari werd de 33rd Armoured Brigade, waar zij deel van uitmaakte opgenomen in de 79th Division. Zij kregen een training o.a. aan de Maas bij Roermand in het oversteken van rivieren met behulp van “Buffalo's”, amfibievoertuigen met tracks.
Inderdaad zijn deze lieden als eersten mee de Rijn overgestoken in de nacht van 23 op 24 maart 1945 bij Rees.
Hoewel het in de bedoeling lag om de 33rd Armoured Brigade weer helemaal als pantserbrigade uit te rusten, is het onzeker, of dit nog voor het einde van de oorlog is gebeurd.
Een vraag te meer aan de Engelse gasten.
Hoogachtend,
(J.H.M. Broeders, archivaris).
Digitalisering en Wiki opmaak: Terry van Erp