Sint-Elisabethsvloed (1421): verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
k (→Gevolgen) |
||
| (10 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox stormvloed | |||
| Afbeelding = Sint Elisabethsvloed 1421.jpg | |||
| Naam = Sint-Elisabethsvloed | |||
| Jaar = | |||
| Datum = 18 of 19 november 1421 | |||
| Regio = [[graafschap Zeeland|Zeeland]], [[graafschap Holland|Holland]] en [[graafschap Vlaanderen]] | |||
| Doden = circa 2.000<ref name="cdg">Gast, C. de ''De macht van het water: leven met water tussen Maas en Merwede'', Vèrse Hoeven uitgeverij, 2006, blz. 27/32, ISBN 97890 75703 08 5</ref> | |||
}} | |||
De '''Sint-Elisabethsvloed''' van 1421 was een [[watersnood]]ramp in de graafschappen [[graafschap Zeeland|Zeeland]], [[graafschap Holland|Holland]] en [[graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] die plaatsvond op of rond [[19 november]] [[1421]], de [[naamdag]] van [[Elisabeth van Thüringen|Sint-Elisabeth]]. | |||
[[ | De ramp wordt vermeld in de [[Chronicon Tielense]] (Tielse Kroniek). | ||
== Oorzaak == | |||
[[Bestand:Sint-Elisabethsvloed-1421.webm|De Sint-Elisabethsvloed 1421 - Willem G . Janssen - Academia.edu]]Vermoedelijk werd de ramp veroorzaakt door een bijzonder zware [[storm (wind)|noordwesterstorm]], gevolgd door een zeer hoge [[stormvloed]]. Van [[springtij|springvloed]] was geen sprake, maar de grote aanvoer van [[bovenwater]] maakte dat de rivieren zeer hoog stonden. Er waren twee doorbraken, de eerste in het zuidwesten van de [[Grote Waard]] in november 1421. Het lijkt er op dat deze doorbraak tot een vrij brede bres leidde, die langzaam de Grote Waard onder water zette. Waarschijnlijk was de vloed zelf niet eens zo hoog, want veel mensen konden zichzelf en hun vee in veiligheid stellen. Echter, in december van dat jaar was er ook een grote afvoer van Rijn en Maas, die tot een extreem hoge waterstand bij [[Werkendam (plaats)|Werkendam]] leidde. Als gevolg hiervan brak ook daar de dijk door, en ontstond een doorgaande geul door de [[Grote Waard]]. Met name omdat het brede gat in het zuidwesten van De Grote Waard niet onmiddellijk gedicht kon worden, is het door de getijdewerking steeds verder vergroot. Sluiten was toen niet meer mogelijk. <ref>{{Citeer tijdschrift | |||
|achternaam=Schiereck | |||
|voornaam=Gerrit Jan | |||
|medeauteurs=Visser, Paul | |||
|titel=De Sint-Elisabethsvloed en de onafwendbare teloorgang van de Grote Waard|jaargang=30 | |||
|tijdschrift=Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis | |||
|datum=2021 | |||
|nummer=1 | |||
|pagina's=13-25}}</ref> Het kan zijn dat door de [[Hoekse en Kabeljauwse twisten]] het [[dijkonderhoud]] wat verwaarloosd was. Doordat er een constante doorstroming van het gebied was en er aan de westzijde een getijde-effect was, ontstond er een nat gebied met opgeslibde zandplaten met daartussen kreken en bredere wateren. | |||
[[ | == Gevolgen == | ||
[[Bestand:Arnold Houbraken and Romeyn de Hooghe - St. Elisabeth vloed 1421 - Mathias Balen - Beschryving der stad Dordrecht SAD01 489-71401 0106.jpg|thumb|[[Arnold Houbraken]] en [[Romeyn de Hooghe]] - St. Elisabeth vloed 1421]] | |||
De | De [[dijkdoorbraak|dijkdoorbraken]] en overstromingen richtten in Vlaanderen, Zeeland en Holland grote verwoestingen aan. Het aantal genoemde slachtoffers liep in de loop van de jaren door mythevorming op tot 100.000.<ref name="cdg"/><ref name=“RWS”>[https://web.archive.org/web/20070928014630/http://www.verkeerenwaterstaat.nl/kennisplein/uploaded/DWW/2005-08/274390/DWW-2004-042%20slachtoffers_klein.pdf Rijkswaterstaat-rapportage ''Methode voor de bepaling van het aantal slachtoffers ten gevolge van een grootschalige overstroming'']</ref> In de "[[Chronicon Tielense|Tieler Kroniek]]" uit 1450 wordt gemeld dat: | ||
<blockquote>“''Daags na St. Elisabeth woedde er ‘s nachts zo’n hevige storm dat de wind met orkaankracht in Tiel verschillende huizen omver blies en in Holland door dijkdoorbraken veel schade aanrichtte. Tweeduizend mensen zijn, naar men zegt, verdronken. Bijna heel Holland is, evenals Vlaanderen en Zeeland, ondergelopen. Hierdoor kwam ook de Grote Zuid Hollandse Waard onder te staan en ging verloren.''”</blockquote> | |||
Op grond hiervan noemen sommige bronnen het aantal van 2.000 slachtoffers van de overstroming van de Groote Waard. Echter, de tekst van de Kroniek heeft het over het totaal aantal slachtoffers door de storm in Holland en Vlaanderen. Moderne kennis van overstromingen maakt het onwaarschijnlijk dat de overstroming van de Groote Waard meer dan een tiental slachtoffers heeft gegeven. Het is waarschijnlijk dat in het kustgebied van Holland, Zeeland en Vlaanderen bij de storm een groter aantal slachtoffers is gevallen door stormschade en doordat veel slachtoffers bevangen zijn door de koude.<ref> Schiereck, Gerrit Jan, Visser, Paul (2021). De Sint-Elisabethsvloed en de onafwendbare teloorgang van de Grote Waard. Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 30 (1): 13-25</ref><ref> Rijkswaterstaat-rapportage Methode voor de bepaling van het aantal slachtoffers ten gevolge van een grootschalige overstroming</ref> | |||
Verder zijn naar schatting zo'n dertig dorpen door de vloed verwoest waarvan de ligging van enkele is teruggevonden, zoals [[Houweningen]]. [[Sliedrecht]], gelegen aan de zuidelijke oever van de [[Merwede]], viel eveneens geheel ten prooi aan de vloed, het is nadien aan de andere oever herbouwd. Ook de [[Grote Waard]], een gebied dat iets meer dan een eeuw eerder was [[Droogmakerij|ingepolderd]], werd geheel verzwolgen.<ref> Art de Vos, ''Nederland, een natte geschiedenis'', p. 180, ISBN 905594 487 4</ref> | |||
Door deze vloed werden de elkaar destijds bestrijdende steden [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] en [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]] gescheiden ([[Hoekse en Kabeljauwse twisten]]). Een gevolg daarvan was dat rond Dordrecht vaarwegen ontstonden, waardoor het zogenaamde [[stapelrecht]] van Dordrecht, dat bepaalde dat handelswaar eerst moest worden uitgeladen eer men het mocht doorvoeren, omzeild kon worden. Ook was Dordrecht nu afgesneden van het zuiden, wat ongunstig was voor de handel. Om herhaling van nieuwe dijkdoorbraken tegen te gaan, werd het [[Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard]] opgericht. Ten gevolge van de Hoekse en Kabeljauwse twisten gebeurde dit eerst negen jaar na de vloed. | |||
Een misverstand is dat de [[Nationaal Park De Biesbosch|Biesbosch]] door deze stormvloed plotseling is ontstaan. Bij de Sint-Elisabethsvloed braken weliswaar de dijken van de toenmalige Grote Waard, maar het duurde tientallen jaren voor het gehele gebied met zijn kreken en riet gevormd was. De veranderde loop van de rivier had hierbij grote invloed. | |||
== Zie ook == | |||
* De eerste [[Sint-Elisabethsvloed (1404)]] | |||
* De derde [[Sint-Elisabethsvloed (1424)]] | |||
* [[Beatrix de Rijke]] | |||
* [[Binnenbedijkte Maas]] | |||
* [[Maasdam]] | |||
* [[Romeins-Middeleeuwse Maas]] | |||
* [[Groote of Hollandsche Waard]] | |||
* [[Biesbosch]] | |||
{{Appendix|2= | |||
;Bronnen | |||
*''De tekst op deze pagina of een eerdere versie daarvan is afkomstig van de website van het [[Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut|KNMI]]'' | |||
* Hendriks, J.P.C.A., Cleveringa, P., Beurden, L. van, Weerts, H.J.T., Meijer, T., Smeerdijk, D.G. van & Paalman, D.B.S., 2004. '' 'Dar vordrunken 16 schone kerspele...' Introductie op het moderne interdisciplinaire onderzoek naar de St. Elisabethsvloeden, 1421-1424.'' Westerheem, 53: 94-111. | |||
* Willem Janssen, Kaart van de Grote Waard aan de vooravond van de Sint-Elisabethsvloed [https://www.academia.edu/45589839/Kaart_van_de_Grote_Waard_eo_aan_de_vooravond_van_de_St_Elisabethsvloed] | |||
* Willem Janssen, Verantwoording van de Kaart van de Grote Waard aan de vooravond van de Sint-Elisabethsvloed [https://www.academia.edu/45556799/Aantekeningen_bij_de_kaart_van_de_Grote_Waard_ca_1420_mrt_2021] | |||
---- | |||
;Referenties | |||
{{References}} | |||
}} | |||
{{Navigatie stormvloeden Nederland}} | |||
[[Categorie:Sint-Elisabethsvloed| ]] | |||
[[Categorie:Overstroming in Nederland]] | |||
[[Categorie:Overstroming in Holland]] | |||
[[Categorie:Overstroming in Zeeland]] | |||
[[Categorie:Storm in Nederland]] | |||
Huidige versie van 1 jan 2024 om 20:26
| Sint-Elisabethsvloed | ||
|---|---|---|
| ||
| Datum | 18 of 19 november 1421 | |
| Regio | Zeeland, Holland en graafschap Vlaanderen | |
| Doden | circa 2.000[1] | |
De Sint-Elisabethsvloed van 1421 was een watersnoodramp in de graafschappen Zeeland, Holland en Vlaanderen die plaatsvond op of rond 19 november 1421, de naamdag van Sint-Elisabeth.
De ramp wordt vermeld in de Chronicon Tielense (Tielse Kroniek).
Oorzaak
Vermoedelijk werd de ramp veroorzaakt door een bijzonder zware noordwesterstorm, gevolgd door een zeer hoge stormvloed. Van springvloed was geen sprake, maar de grote aanvoer van bovenwater maakte dat de rivieren zeer hoog stonden. Er waren twee doorbraken, de eerste in het zuidwesten van de Grote Waard in november 1421. Het lijkt er op dat deze doorbraak tot een vrij brede bres leidde, die langzaam de Grote Waard onder water zette. Waarschijnlijk was de vloed zelf niet eens zo hoog, want veel mensen konden zichzelf en hun vee in veiligheid stellen. Echter, in december van dat jaar was er ook een grote afvoer van Rijn en Maas, die tot een extreem hoge waterstand bij Werkendam leidde. Als gevolg hiervan brak ook daar de dijk door, en ontstond een doorgaande geul door de Grote Waard. Met name omdat het brede gat in het zuidwesten van De Grote Waard niet onmiddellijk gedicht kon worden, is het door de getijdewerking steeds verder vergroot. Sluiten was toen niet meer mogelijk. [2] Het kan zijn dat door de Hoekse en Kabeljauwse twisten het dijkonderhoud wat verwaarloosd was. Doordat er een constante doorstroming van het gebied was en er aan de westzijde een getijde-effect was, ontstond er een nat gebied met opgeslibde zandplaten met daartussen kreken en bredere wateren.
Gevolgen
De dijkdoorbraken en overstromingen richtten in Vlaanderen, Zeeland en Holland grote verwoestingen aan. Het aantal genoemde slachtoffers liep in de loop van de jaren door mythevorming op tot 100.000.[1][3] In de "Tieler Kroniek" uit 1450 wordt gemeld dat:
“Daags na St. Elisabeth woedde er ‘s nachts zo’n hevige storm dat de wind met orkaankracht in Tiel verschillende huizen omver blies en in Holland door dijkdoorbraken veel schade aanrichtte. Tweeduizend mensen zijn, naar men zegt, verdronken. Bijna heel Holland is, evenals Vlaanderen en Zeeland, ondergelopen. Hierdoor kwam ook de Grote Zuid Hollandse Waard onder te staan en ging verloren.”
Op grond hiervan noemen sommige bronnen het aantal van 2.000 slachtoffers van de overstroming van de Groote Waard. Echter, de tekst van de Kroniek heeft het over het totaal aantal slachtoffers door de storm in Holland en Vlaanderen. Moderne kennis van overstromingen maakt het onwaarschijnlijk dat de overstroming van de Groote Waard meer dan een tiental slachtoffers heeft gegeven. Het is waarschijnlijk dat in het kustgebied van Holland, Zeeland en Vlaanderen bij de storm een groter aantal slachtoffers is gevallen door stormschade en doordat veel slachtoffers bevangen zijn door de koude.[4][5]
Verder zijn naar schatting zo'n dertig dorpen door de vloed verwoest waarvan de ligging van enkele is teruggevonden, zoals Houweningen. Sliedrecht, gelegen aan de zuidelijke oever van de Merwede, viel eveneens geheel ten prooi aan de vloed, het is nadien aan de andere oever herbouwd. Ook de Grote Waard, een gebied dat iets meer dan een eeuw eerder was ingepolderd, werd geheel verzwolgen.[6]
Door deze vloed werden de elkaar destijds bestrijdende steden Geertruidenberg en Dordrecht gescheiden (Hoekse en Kabeljauwse twisten). Een gevolg daarvan was dat rond Dordrecht vaarwegen ontstonden, waardoor het zogenaamde stapelrecht van Dordrecht, dat bepaalde dat handelswaar eerst moest worden uitgeladen eer men het mocht doorvoeren, omzeild kon worden. Ook was Dordrecht nu afgesneden van het zuiden, wat ongunstig was voor de handel. Om herhaling van nieuwe dijkdoorbraken tegen te gaan, werd het Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard opgericht. Ten gevolge van de Hoekse en Kabeljauwse twisten gebeurde dit eerst negen jaar na de vloed.
Een misverstand is dat de Biesbosch door deze stormvloed plotseling is ontstaan. Bij de Sint-Elisabethsvloed braken weliswaar de dijken van de toenmalige Grote Waard, maar het duurde tientallen jaren voor het gehele gebied met zijn kreken en riet gevormd was. De veranderde loop van de rivier had hierbij grote invloed.
Zie ook
- De eerste Sint-Elisabethsvloed (1404)
- De derde Sint-Elisabethsvloed (1424)
- Beatrix de Rijke
- Binnenbedijkte Maas
- Maasdam
- Romeins-Middeleeuwse Maas
- Groote of Hollandsche Waard
- Biesbosch
Bronnen, noten en/of referenties
|
· 
· 
