Kathedraal

Uit Wiki Raamsdonks Erfgoed

Een kathedraal of dom is de kerk waar een bisschop zetelt. De benaming valt te herleiden tot ecclesia cathedralis, kerk van de zetel. Die zetel is de zetel van de bisschop, die aan de zijkant van het priesterkoor van de kerk staat opgesteld, in de vroegchristelijke kerk in de exedra of de koorapsis. [1] Deze zetel heet in het Latijn cathedra.

Algemeenheden

De kathedraal is de belangrijkste kerk van elk bisdom. Wanneer een kerk als kathedraal is gebouwd, uit dit zich vaak in de grootse bouw en versieringen. Soms heeft de kathedrale kerk ook de status van basiliek. In dat geval spreekt men van een kathedrale basiliek. Een voorbeeld is de Kathedrale Basiliek van Sint-Jan Evangelist in 's-Hertogenbosch.

Kathedralen komen dus voor binnen de kerkgenootschappen waar sprake is van een hiërarchische organisatie met bisdommen. Dit geldt onder meer voor de Rooms-Katholieke Kerk, de Oudkatholieke Kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerk, de Russisch-Orthodoxe Kerk, de Anglicaanse Kerk en de Lutherse Kerk. In sommige landen wordt het woord dom gebruikt voor een kathedraal. Dit woord is via het Franse “dôme” afgeleid van het Latijnse domus, dat huis betekent in de zin van domus Dei (huis van God). Met het Engelse “dome” (koepel) heeft het woord dom niets te maken, wel met het Italiaanse “duomo”. [2]

In de oosters-orthodoxe kerken wordt de kerk van een metropoliet (bisschop) aangeduid als metropool. Het Russisch-Oekraïense woord sobor (“verzameling”) wordt ook vaak gebruikt voor bisschoppelijke kerken, maar slaat ook op kerken van andersoortige geestelijken (zoals kloosterkerken).

In de loop van de geschiedenis zijn sommige bisdommen opgeheven (of in ontkerstende landen gereduceerd tot titulaire bisdommen in partibus (infidelium)), maar de hoofdkerken van deze voormalige bisdommen worden vaak nog als kathedraal aangeduid in het spraakgebruik. Ook wordt het woord kathedraal soms oneigenlijk gebruikt voor elke grote kerk, ook als deze niet aan een bisdom verbonden is (geweest).

Kathedralen in Europa

Kathedralen in België

De Sint-Romboutskathedraal in Mechelen

Van de huidige rooms-katholieke kathedralen in België is alleen die van Doornik als zodanig gebouwd. De overige waren collegiale kerken of parochiekerken voordat ze tot kathedraal werden verheven. De oorspronkelijke kathedraal van Luik, de Sint-Lambertuskathedraal, is tijdens de Franse Revolutie in 1794 afgebroken. Ook Tongeren heeft in de vierde eeuw korte tijd een kathedraal gehad, als voorloper van die van Luik.

De huidige negen rooms-katholieke kathedralen in België zijn:

Nog bestaande voormalige kathedralen, ook wel protokathedralen genoemd, zijn:

Verdwenen kathedralen zijn:

Naast de rooms-katholieke kathedralen bestaat er in België een Grieks-orthodoxe kathedraal:

Kathedralen in Nederland

De Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch
De Sint-Catharinakathedraal in Utrecht

Van de huidige rooms-katholieke kathedralen in Nederland zijn alleen die van Haarlem en 's-Hertogenbosch als zodanig gebouwd. De meeste andere kathedralen waren parochiekerken of collegiale kerken voordat ze tot kathedraal werden verheven. Tot 1559 was de Dom van Utrecht de enige kathedraal in de Noordelijke Nederlanden. Zij is echter al sinds 1580 geen kathedraal meer, omdat de kerk sindsdien protestants is.

De Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch is de enige middeleeuwse kathedraal in Nederland die nog actief is. Het is tevens de grootste kathedraal van Nederland. [3] In Maastricht heeft van de vierde tot zevende eeuw ook de zetel van een bisschop gestaan, vermoedelijk in een voorganger van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek.

De huidige zeven rooms-katholieke kathedralen in Nederland zijn:

Nog bestaande voormalige kathedralen zijn:

Verdwenen kathedralen zijn:

Naast de rooms-katholieke kathedralen bestaan er in Nederland twee oudkatholieke kathedralen:

Kathedralen in Italië

Italië heeft met 227 kathedralen na Brazilië het grootste aantal katholieke kathedralen.

Tot de bekendste behoren:

Katholieke kathedralen in Duitsland

Dom van Keulen

<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[1]<figcaption>Dom van Keulen</figcaption></figure>

<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[2]<figcaption>Dom van Keulen</figcaption></figure>

Daarboven telt Duitsland een katholiek legerbisdom en een exempt apostolisch exarchaat van de Oekraïense geünieerden (Byzantijnse ritus; ook voor Scandinavië) met eigen kathedraal te München

Katholieke kathedralen in Frankrijk

Kathedraal van Soissons
Kathedraal van Beauvais vanuit het oosten

<figure typeof="mw:Error mw:File/Thumb">Bestand:Soissons kathedrale Video.webm<figcaption>Kathedraal van Soissons</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[3]<figcaption>Kathedraal van Beauvais vanuit het oosten</figcaption></figure>

<figure typeof="mw:Error mw:File/Thumb">Bestand:Soissons kathedrale Video.ogv<figcaption>Kathedraal van Soissons</figcaption></figure>

<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[4]<figcaption>Kathedraal van Beauvais vanuit het oosten</figcaption></figure>

Daarboven is er onder meer een kathedraal volgens de Armeense ritus, Sainte-Croix-de-Paris

Kathedralen in Iberië

Spanje

Spanje telt 77 katholieke kathedralen, waaronder:

Het schip van de kathedraal van Granada

<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[5]<figcaption>Het schip van de kathedraal van Granada</figcaption></figure>

<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb">[6]<figcaption>Het schip van de kathedraal van Granada</figcaption></figure>

Portugal

Portugal telt 20 sé ('zetel') katholieke kathedralen (en 2 co-kathedralen), waaronder de patriarchale van Lissabon en die van de andere aartsbisdommen Évora (de enige met de status van basiliek) en Braga.

Kathedralen op de Britse eilanden

Het Verenigd Koninkrijk heeft een grote katholieke minderheid, maar de officiële religies zijn anglicaans in Engeland en Wales, presbyteriaans in Schotland.

Aartsbisdommen van de Anglicaanse Kerk

Bisdommen van de Anglicaanse Kerk

Kerk van Engeland:

Schotse Episcopaalse Kerk:

Kerk in Wales:

Kerk van Engeland:


Schotse Episcopaalse Kerk:


Kerk in Wales:


Kerk van Engeland:


Schotse Episcopaalse Kerk:


Kerk in Wales:


Aartsbisdommen van de Rooms-Katholieke Kerk

Enkele suffragane bisdommen van de Rooms-Katholieke Kerk

Daarboven telt het Verenigd Koninkrijk een katholiek legerbisdom, met eigen kathedraal te Aldershot (in Hampshire), en een exempt apostolisch exarchaat van de Oekraïense geünieerden (Byzantijnse ritus), met eigen kathedraal te Londen.

Telt Schotland ook negen vroegere katholieke kathedralen dat sinds 1560 presbyteriaanse parochiekerken, en geen kathedralen meer zijn, waaronder:

Het heel eiland van Ierland (beide de Republiek Ierland en Noord-Ierland) telt 26 katholieke bisdommen, en elf anglicaanse bisdommen (Kerk van Ierland).

Kathedralen in Noordse landen

Omdat ze massaal protestants werden zijn de meeste katholieke kathedralen er overgedragen tot de lutherse kerk of buiten gebruik. Nog in dienst is telkens één Roomse kathedraal in Denemarken, IJsland, Noorwegen, Zweden en Finland.

Er zijn vijftien lutherse kathedralen in Zweden, twaalf in Denemarken, elf in Noorwegen, tien in Finland. IJsland en de Faeröer hebben elk één.

Enkele kathedralen in Rusland

Tot de belangrijkste kathedralen (sobora, doorgaans Russisch-orthodox) van Rusland behoren:

Rusland telt ook katholieke kathedralen: in Moskou, Irkoetsk, Novosibirsk en Saratov.

Kathedralen in andere Europese ex-Sovjetrepublieken

Katholieke kathedralen zijn er doorgaans zeldzaam: vier in Wit-Rusland, zeven in Litouwen, vier in Letland, één in Estland, één in Moldavië, één in Georgië. Enkel Oekraïne telt er twaalf, maar dat is een 'nationale' geünieerde kerk. Lutherse kathedralen zijn ook er doorgaans zeldzaam: drie elk in Estland en Letland.

De Orthodoxe kerken zijn er behalve in het Balticum sterk verweven met de nationale identiteit

Kathedralen in ex-Joegoslavische landen

Kroatië telt zestien katholieke kathedralen, Servië zeven, Montenegro twee, Slovenië zes, Bosnië en Herzegovina en Noord-Macedonië elk een.

Kathedralen in andere Europese ex-Oostbloklanden

Er zijn veertien katholieke kathedralen in Hongarije, 44 in Polen, negen in Tsjechië, twaalf in Slowakije, twaalf in Roemenië, drie in Bulgarije. Het overwegend islamitische Albanië telt toch vier katholieke kathedralen.

Beroemd zijn:

Kathedralen in andere Europese landen

Kathedraal van Fortaleza

De miniatuurstaatjes Andorra, Gibraltar, Liechtenstein, Monaco en San Marino hebben elk één katholieke kathedraal, de vroegere Johannieters-staat Malta twee. Vaticaanstad is een uniek geval als zetel van de paus, een soevereine enclave in de Italiaanse hoofdstad Rome.

Oostenrijk telt elf katholieke kathedralen, Zwitserland acht.

Griekenland heeft acht katholieke kathedralen, Cyprus geen, maar beide zijn overwegend Grieks-orthodox.

Beroemd zijn:

Ook in Gibraltar bevindt zich de enige belangrijke anglicaanse kathedraal in Europa buiten de Britse eilanden, de Kathedraal van de Heilige Drie-eenheid.

Kathedralen in Noord- en Centraal-Amerika

Zowel Noord- als Centraal- Amerika en de Antillen tellen veel roomse gelovigen en dus ook heel wat katholieke kathedralen (cijfers voor 2010).

Het overwegend katholieke Mexico telt er 91. De Verenigde Staten heeft er 194, Canada 70, Bermuda en het Franse overzeese Saint-Pierre en Miquelon elk een. Er zijn telkens 8 katholieke kathedralen in El Salvador, Guatemala en Nicaragua, zeven in Costa Rica, telkens zes in Honduras, Panama en het met de Verenigde Staten verbonden Puerto Rico, één in Belize.

In de meeste Antilliaanse eilandstaten is er maar één, in Cuba en de Dominicaanse Republiek zijn er 11, in Haïti 10 en op Jamaica twee.

Noord-Amerika en de Antillen hebben ook anglicaanse gelovigen. Er zijn 82 anglicaanse kathedralen in de Verenigde Staten, 32 in Canada, en de Antilliaanse eilandstaten van Jamaica, Antigua en Barbuda, Barbados en Trinidad en Tobago elk een.

Kathedralen in Zuid-Amerika

Kathedraal van Argentinië

Continentaal Zuid-Amerika telt veel roomse gelovigen, meestal de grote meerderheid, en dus ook heel wat katholieke kathedralen. De reus Brazilië telt er 270, Colombia 73, Argentinië 71, Venezuela 37, Peru 28, Chili 27, Bolivië 14, Ecuador 12, Paraguay 11, Uruguay 10; Guyana, het overzeese Frans-Guyana, elk slechts één (cijfers 2010).

Tot de opmerkelijkste behoort de Kathedrale Basiliek van Sint-Petrus-en-Paulus in de Surinaamse hoofdstad Paramaribo, dat het grootste houten gebouw van Zuid-Amerika is.

Kathedralen in Azië

De meeste Aziatische landen tellen weinig katholieke kathedralen meestal bij gebrek aan gelovigen en/of wegens minorisatie. De overwegend katholieke Filipijnen hebben er 87. Toch zijn er onder andere ook 149 in India, 77 in de Volksrepubliek China en 26 in Vietnam.

Er zijn ook weinig anglicaanse kathedralen in Azië: 48 in India, drie in Hongkong en Maleisië, twee in Sri Lanka en één in Singapore.

Kathedralen in Oceanië

Veel eilandstaten tellen slechts één katholieke kathedraal, of twee. Australië heeft er 31, Nieuw-Zeeland zes, Papoea-Nieuw-Guinea 18.

Oceanië telt ook anglicaanse kathedralen: 25 in Australië, negen in Nieuw-Zeeland, drie in Papoea-Nieuw-Guinea, en Fiji en de Salomonseilanden hebben elk één.

Kathedralen in Afrika

De meeste Afrikaanse staten tellen relatief weinig katholieke kathedralen. Nigeria heeft er toch 51, Zuid-Afrika 29, Uganda 22, Angola 19.

Opmerkelijk is dat naast de onopvallende kathedraal St-Augustinus van Yamoussoukro in de Ivoorkust-hoofdstad de immense Basilique Notre-Dame de la Paix is gebouwd, een kopie van de pauselijke Sint-Pietersbasiliek.

Voormalige kathedraal

De Hagia Sophia in de Turkse stad Istanboel is een nog bestaand gebouw dat van 537 - 1453 een kathedraal was, gedurende die hele periode de grootste ter wereld. Het gebouw werd daarna een moskee en vervolgens een museum. Op 24 juli 2020 werd de Hagia Sofia weer een moskee.

Trivia

Zie ook

Overgenomen van "https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kathedraal&oldid=157240"