De vrouwen en de heeren van Groot-Waspik
Aan het eind van de dertiende eeuw behoorde de Ambachtsheren van Groot-Waspik tot het geslacht Wendelnesse. De Willems en Gillissen die elkaar opvolgden, bestuurden ook de Ambachten in Capelle, gedurende ruim een eeuw als Heer. Een van deze Wendelnesses was gehuwd met Elsebene van Duivenvoorde, een bastaarddochter van de ons bekende Heer van Klein-Waspik, Willem van Duivenvoorde. Hier en ook bij latere huwelijken zien we verbanden tussen de families die Klein- en Groot-Waspik "be-Heerden".
Na Tiemen Oem van Wijngaarden, hij was ook Heer van Raamsdonk, werd in 1474 Philips van Spange Heer, echter maar voor vijf jaren. Zijn vrouw was Gillisje van Leck. Z'n opvolger Cornelis Bruheze was ook getrouwd met een meisje Van Leck, Mechteld. De grootvader nu van deze twee nichtjes Van Leck was een oom van Jehenne van Polanen, de Vrouwe van Groot-Waspik. Dus alweer verband tussen de families van Groot- en Klein-Waspik. Bruheze was ook rentmeester van de Heerlijkheid Breda en zo kende hij ook in deze functie de Graaf van Nassau, de Heer Breda én van KLein-Waspik van dichtbij. Antonis Bruheze sterft in het zelfde jaar waarin hij z'n vader opvolgt. De kleindochter van Cornelis en Mechteld trouwt met Arend van Ghendt en zo komt Groot-Waspik aan deze familie, wanneer Anna van Ghendt, we schrijven dan al 1634, trouwt met ene Van Ravenschoot, bestuurt dit geslacht op twee jaar na 100 jaar Groot-Waspik. Van de laatste Vrouwe uit dit geslacht, Maria Charlotte, staat vermeld dat ze in 1720 "aan handen van de schout Adriaen Zeylmans, de eed aflegde". In 1732 koopt Vrouwe Maria Catharina Emonds de Heerlijkheid Groot-Waspik voor de somma van ƒ 21.000,--. Door haar huwelijk met Jonkheer Adriaen Franciscus Cousebant kwam de Heerlijkheid aan dit geslacht. Maria droeg "Inter Vivos" (bij haar leven) Groot-Waspik over aan haar zoon Franciscus Bernardus Cousebant. Franciscus was getrouwd met Maria Christina Genoveva van Alckemade, met wie hij op het huis Oud-Alckemade bij Warrnond woonde. Zo min als de Ravenschoots, die in hun huizing in Maasbommel woonden, hadden de Cousebants hun domicilie in Waspik.
Franciscus' zoon Justus Franciscus was de laatste Cousebant voor de Franse Tijd als Heer. Daarna heeft de familie nog wel landerijen en bezittingen in Waspik, maar is van het bezit van de Heerlijkheid ontheven. Verhuisd naar België is daar deze tak van de Cousebants (we spreken dan van: Koesban) uitgestorven.
Van Maria Emonds weten we dus dat ze Groot-Waspik kocht. Zo ging dat. Door "koop" werd de "bezitter" dus "bestuurder", bezitter weliswaar van de "rechten" en de "inkomsten" die aan de Heerlijkheid verbonden waren. Rechten, als het maalrecht, het vis- en jachtrecht. Een Heer mocht in zijn gebied de veerponten en tollen verpachten. Wat te denken van de opbrengsten in de eendenkooi en het recht van de vogelarij, dat is het houden van en jagen op gevogelte. Ook de opbrengsten van boetes en de verkoop van verbeurdverklaarde goederen kwamen de Heer toe. In de bestuurlijke sfeer bezat hij het recht ambten te verkopen en zo dus ook ambtenaren te benoemen, zoals bijvoorbeeld dat van Schout. Verder hadden de inwoners van de Heerlijkheid de plicht tot het verlenen van hand- en spandiensten, zonder daarvoor loon of vergoeding te ontvangen. Ook de rechtspraak behoorde tot de zogenaamde prerogatieven van de Heer. In Groot- en Klein-Waspik was dat de "Lage Rechtspraak", die betreffende civiele zaken als koop en verkoop, huur, pandgeving en verpachting. Voor "halszaken", misdaden dus, moest men naar de Stad van Dordt, waar de baljuw rechtsprak, waar de "Hoge Rechtspraak" zetelde.
Bronnen:
- Archief Nassausche Domeinraad
- Schutte
- Rehm, Geschiedenis van Waspik
Digitalisering en Wiki opmaak: Terry van Erp