De moord van Raamsdonk

Er is één zaak waardoor Raamsdonk vele jaren tot in de uithoeken van Nederland bekend was: het beroemde en ook beruchte lied over “De Moord van Raamsdonk”. Zelfs nu nog kan het een Raamsdonker overkomen, dat men bij het noemen van zijn woonplaats omstandig gaat informeren naar “de” moord.
Het is echter opvallend, dat velen in Raamsdonk zelf van het schone lied maar weinig afweten. Om ervan af te zijn, zeggen ze dan maar gauw, dat men aan het verkeerde adres is: de bloedige massamoord zou men moeten situeren in het Vlaamse dorpje Ramsdonk, gelegen tussen Antwerpen en Brussel.
Dat is echter beslist onjuist, want in alle oude teksten is er sprake van “Raamsdonk”, terwijl de taal van het lied evenmin Vlaamse sporen vertoont.

“De Moord van Raamsdonk” behoort tot de straatliederen. Dat zijn over het algemeen erg eenvoudige liederen, zonder enige artistieke pretentie. Ze werden vooral geschreven door en voor de gewone man. De eerste ontstonden omstreeks 1750, maar pas in de vorige eeuw kwam het genre tot bloei. De straatliederen zouden populair blijven tot aan de eerste wereldoorlog en min of meer bekend tot 1940. Hierna ging het snel bergafwaarts. Opvallend is, dat er de laatste jaren, met de komst van pop-art en nieuwe romantiek, weer belangstelling groeit voor het oude straatlied.

De bundels met deze “straatmadelieven” worden weer grif verkocht, Drs. P. behaalt er roem mee op de beeldbuis, terwijl het t.v.-programma Farce majeure telkens eindigt met zo’n luidkeels gezongen, uit het leven gegrepen lied.
Het straatlied, waarvan er in totaal zo’n 6000 bekend zijn, kreeg zijn kansen in een tijd waarin de verbindingen slecht waren. Terwijl tegenwoordig krant, radio en t.v. het nieuws uit alle hoeken van de wereld binnen een paar uur bij de mensen brengen, zorgden in vroeger eeuwen vaak liedjeszangers voor de nieuwsverspreiding in de afgelegen streken. Ze waren dan ook op het platteland bijzonder populair.

Op markten, kermissen en bruiloften kon men de zangers van het levenslied bezig zien:- Ze beschikten vaak over een oprolbaar zeildoek, waarop het verhaal getekend was. Later verscheen zo’n lied ook nog in druk, waardoor men voor enkele centen de tekst ervan op een los blaadje kon kopen. Nóg later bracht men ze in boekvorm samen. Hét standaardwerk op dit gebied is “Het Straatlied”, dat in 1933 en 1934 in twee delen in Amsterdam verscheen.

Ach mensen, hoort dit droevig lied

Moorden hebben in alle eeuwen sterk tot de verbeelding der mensen gesproken. Het is daarom te begrijpen, dat ook de straatzanger er zich sterk toe aangetrokken gevoelde. Op de kermissen kon hij met een bloederig vers over moord en doodslag de aandacht van de toeschouwers trekken. En dat was wel nodig, want hij moest concurreren tegen de clowns, de potsenmakers en de kiezentrekkers , die eveneens op de markt stonden.
In zijn fel realistische levenslied kon hij niet nauwkeurig genoeg zijn: zijn toehoorders genoten van de meest sensationele en gruwelijke details. Het fascinerende aan die moordliederen was bovendien, dat ze allemaal echt gebeurd waren.
We kennen schokkende liederen over vader- en moedermoorden, drie- en vierdubbele moorden, gruwelijke gifmisdaden en andere ijselijke euveldaden. D. Wouters heeft er een groot aantal verzameld in zijn boek “Er is een moord gebeurd.”

Moord zonder dode
In het begin van de vorige eeuw bereikten de moordliederen hun toppunt van populariteit. Maar dan treedt snel een oververzadiging in. Na honderden bloederige verzen aanhoord te hebben, kregen velen er schoon genoeg van. Op dat moment kwam iemand op het voortreffelijke idee een lied te maken, waarin voor eens en voor goed afgerekend werd met al die moorddadige smartlappen.

Hij schreef een groteske parodie en liet daarin op een dermate drastische en schokkende wijze moorden, dat iedereen het belachelijke van het moordlied wel moest gaan zien. Zo ontstond dan “De Moord van Raamsdonk”, een dol en dwaas lied, dat populairder werd dan alle serieuze moordliederen samen, een onverbiddelijke hit op bruiloften en partijen.

“De Moord van Raamsdonk” was bovendien een optellied; naar hartelust kon iedereen er coupletten aan toevoegen en ervan aflaten. Zo gingen vele, onderling sterk afwijkende versies van het lied ontstaan: nette, gewaagde en ruwe, heel korte, maar ook zeer lange.

Volgens dr. Moorman waren er omstreeks 1930 nog honderden verschillende versies van “de moord” bekend. In sommige worden wel zeven moorden gepleegd door maar liefst tien misdadigers. Vijf jaar geleden liet Guus Luijters in Amsterdam nog een boekje over “De Moord van Raamsdonk” verschijnen, waarin hij 97 tweeregelige coupletten en nog tientallen varianten daarop publiceerde.

Komt vrienden, luistert naar mijn lied
“De Moord van Raamsdonk” verhaalt, dat er in ons dorp een familie woonde, die over wat geld beschikte. Dat trok de aandacht van een crimineel clubje:
De rovers kwamen van heinde en ver Met moordwerktuigen en een breekijzer.
De verschillende bandieten worden kort maar raak in een ongewone poëtische stijl getypeerd, waarvoor niemand minder -dan de balladedichter J.W.F. Werumeus Buning zijn bewondering uitsprak.
De vierde rover heette Ben
Die had zo ’n last van zweetvoeten.
Via het kleinste raampje dringen ze het huis binnen, waarna een enorme moordpartij plaats vindt:
De oudste zoon een beste zwemmer Werd verzopen in een lekke emmer.
De keukenmeid een schone maagd Werd in de lengte doorgezaagd.

Dan verschijnt echter de politie ten tonele, die de misdadigers arresteert. Tot veler genoegen veroordeelt men ze dan ter dood. Het lied eindigt met de terechtstelling, waarbij de misdadigers zelf voor de muzikale omlijsting zorgen.

Hoe oud is “De Moord…”?

De oudste teksten van dit lied zijn al in een vrij modern Nederlands gesteld. Dat wijst erop, dat het niet veel meer dan honderd jaar oud zal zijn. Dat klopt bovendien met een paar andere feiten. “De Moord van Raamsdonk” is immers een bespotting van de moordliederen en kon uiteraard pas geschreven worden, toen deze liederen populair waren, d.w.z. in de eerste helft van de vorige eeuw. Het slot van het Raamsdonkse lied behandelt de terechtstelling van de moordenaars.

Dat zou er eventueel op kunnen wijzen, dat het geschreven is vóór de afschaffing van de doodstraf in ons land. Op 31 oktober 1860 werd het laatste “normale” doodvonnis in Nederland en wel in Maastricht tot uitvoering gebracht. De wet van 17 sept. 1870 schafte deze straf af.
Uit dit alles mogen we wel de voorzichtige conclusie trekken, dat de eerste versie van “De Moord van Raamsdonk” omstreeks 1850 ontstond.

Is er in die tijd nu een echte moord gebeurd die model stond voor het lied? Dat lijkt uiterst onwaarschijnlijk. Het lied gaat immers helemaal niet over een moord, maar vormt een bespotting van de moordliederen. In het boekje van Mr. Hans van Straaten, “Moordenaars-werk”, waarin diverse 19de-eeuwse moorden beschreven staan, zoals “de zaak Jut”, zal men dan ook tevergeefs naar een echte Raamsdonkse moord zoeken. Archivaris A.C. Bondam die een boekje uitgaf met de oude Raamsdonkse archieven, schrijft in 1904 in de inleiding, “dat ik over “Den Moord van Raamsdonk”, waarnaar zoo velen mij vroegen heusch niets gevonden heb.”
Waarom speelt het lied in ons dorp, terwijl een directe historische achtergrond er kennelijk voor ontbreekt en “Raamsdonk” evenmin als rijmwoord voorkomt? Naar een antwoord op deze vra.ig kan men alleen maar gissen. Misschien had Raamsdonk indertijd een grote kermis of markt.
Het is echter ook mogelijk, dat we het moeten zoeken in de bar slechte sociale omstandigheden, die toen bestonden in bepaalde Raamsdonkse wijken, waaronder Raamsdonksveer. Men troostte zich met drank, wat leidde tot vechtpartijen waarbij nogal eens een slachtoffer viel. Vandaar wellicht dat de parodist Raamsdonk als entourage koos.

KLIK OP DE PIJL EN LUISTER
<iframe src="https://www.youtube.com/embed/NfZbDI0WqTY" allowfullscreen="allowfullscreen" loading="lazy" width="420" height="315" frameborder="0"></iframe>

door Frits Niessen