De eerste Nederlandse persfoto

De eerste Nederlandse persfoto wordt standaard toegeschreven aan een foto in de Katholieke Illustratie van de gevolgen van een brand in Raamsdonk in 1885. Het is, geredeneerd naar de maatstaven van wat we tegenwoordig als nieuws definiëren, een klassieke nieuwsgebeurtenis. Het is echter nog maar de vraag of dit inderdaad de eerste nieuwsfoto is. Wie oude nummers van de Katholieke Illustratie doorbladert, vindt meer foto’s die in aanmerking komen als eerste persfoto. Minstens twee eerder gepubliceerde foto’s kunnen evengoed beschouwd worden als persfoto. Het gaat hierbij vooral om definities. Wat is nieuws? Wat is een persfoto? Of, nog fundamenteler, wat is een foto?

Zie ook: Branden in Raamsdonk

69.003. De brand te Raamsdonk, augustus 1885.

Een persfoto is iets anders dan een illustratie. De Britse oud-fotoredacteur Harold Evans probeert in zijn standaardwerk Pictures on a page een persfoto te omschrijven, en haalt hierbij de fotograaf Henri Cartier-Bresson indirect aan door te zeggen dat een persfoto ‘decisive’ moet zijn. Het beeld moet de nieuwsbehoefte van het publiek stillen en hoeft niet perse te zijn gemaakt door een professionele fotograaf, getuige de foto’s van de eerste man op de maan, die immers door een amateur zijn gemaakt. Uiteindelijk houdt Evans zijn omschrijving simpel. Persfoto’s zijn ‘pictures on a page’. Wilson Hicks, oud-fotoredacteur van Life Magazine, stelt het belang van een tekst bij beelden aan de orde door te zeggen dat persfotografie ‘woorden en beelden’ zijn. De Duitse fotojournalist en historicus Robert Lebeck legt de nadruk op de rol van het publiek, door te stellen dat persfotografie de afbeeldingen op een pagina zijn, gepubliceerd in een medium en die daardoor daadwerkelijk een publiek bereiken. In andere standaardwerken over persfotografie van bijvoorbeeld Howard Chapnick, Vicky Goldberg en Mary Warner Marien wordt persfotografie besproken, maar niet een duidelijke definitie geformuleerd. Grof gezegd stellen allen dat een persfoto een illustratie is van een nieuwsgebeurtenis, gemaakt om te publiceren in een massamedium zoals een krant, tijdschrift of website. Centraal in deze omschrijving staat de subjectieve term ‘nieuwsgebeurtenis’.
Nieuws
Wat voor de één nieuws is, hoeft voor de ander nog geen nieuwswaarde te bevatten. Onder journalisten is de meest gehoorde definitie een uitspraak van de toenmalig uitgever van de New York Sun. Het is geen nieuws wanneer een man door een hond wordt gebeten. Maar het is wel nieuws wanneer een man een hond bijt. Joris Luijendijk geeft een soortgelijke beschrijving in zijn boek Het zijn net mensen, door te zeggen dat nieuws ‘niet gaat over het allerbelangrijkste in de wereld’ maar over datgene ‘wat afwijkt van het alledaagse, de uitzondering op de regel.’ In zijn bestseller laat Luijendijk zien dat nieuws geconstrueerd wordt, hetgeen al jaren in wetenschappelijke studies is na te lezen. Walter Gieber stelde dit bijvoorbeeld vast in zijn artikel News is what newspapermen make it. Hij legt hierin de nadruk op de mensen die beslissen wat nieuws is, de zogenaamde gatekeepers. Een ander klassiek werk over de definitie van nieuws komt van Galtung en Ruge. Zij bespreken twaalf factoren die ervoor zorgen dat een buitenlandse gebeurtenis nieuws wordt. Vier van deze factoren zijn cultureel gebonden en acht niet. Ook in studies over fotografie leggen wetenschappers steeds vaker de nadruk op het subjectieve element in het werk van fotografen. Illustratief is de uitdrukking ‘things as they are’ van de Britse filosoof Sir Francis Bacon. De uitspraak werd het motto van documentaire fotografe Dorothea Lange en werd door Henri Cartier-Bresson gebruikt in zijn boek The Decisive moment. In het boek met de gelijknamige titel dat uitgegeven werd bij het vijftigjarig jubileum van World Press Photo, wordt de uitspraak terecht genuanceerd door te stellen dat ook foto’s geconstrueerd worden door fotografen. Fotografie zou niet de dingen laten zien zoals ze zijn maar het laat de dingen zien zoals ze ooit waren, vastgelegd door de subjectieve ogen van de fotograaf: ‘Photojournalism is a collaborative project, in which photographers, writers, editors and publishers creatively interpret and translate the chaos of life into a product that can be distributed to readers. In the end, the business of representing reality is all about invention [...].’ Door de omschrijvingen van een persfoto en nieuws te combineren, hanteren wij de volgende omschrijving van een persfoto: ‘Een fotografische illustratie van een gebeurtenis die door de fotograaf is beoordeeld als afwijkend van het alledaagse en gemaakt is met het doel om te publiceren in een medium.’