Bidprentjes
Een bidprentje ('gedachtenisprentje' of 'doodsprentje') is een prentje dat veelal wordt uitgegeven als aandenken na het overlijden van een dierbare. Het vindt zijn oorsprong binnen de Katholieke Kerk.
Katholieke traditie
Behalve als herinnering aan een overledene werden bidprentjes ook uitgegeven bij sacramenten zoals doopsel, eerste communie, vormsel, huwelijk en priesterschap. Deze prentjes zijn voorzien van een religieuze afbeelding, vaak een heilige, en er staat op voor- of achterzijde meestal ook een gebed. Indien het wordt uitgegeven naar aanleiding van een overlijden worden de naam, titel, geboorte- en sterfdag van de overledene vermeld. Deze bidprentjes hadden tot doel om in een missaal te worden gestoken, zodat men tijdens een Mis al eens kan bladeren en zo deze personen in herinnering roepen. Zo komt het vaak voor dat deze bidprentjes langer bewaard werden dan doodsbrieven. Ze zijn dan ook een goede vertrekbasis bij het opstellen van een stamboom, maar de informatie moet met enige omzichtigheid gebruikt worden omdat er nogal eens fouten of onnauwkeurigheden (bv. in de naam van een persoon) voorkomen. [1]
Bidprentjes maken vaak onderwerp uit van ware verzamelwoede. In Vlaanderen werd de collectie van pastoor Leopold Slosse die om en nabij het miljoen bidprentjes bedraagt, aangekocht door de stad Kortrijk. Deze collectie kan geraadpleegd worden in het Stadsarchief van Kortrijk.
Huidig gebruik
De laatste decennia heeft het uitreiken van een gedachtenisprentje bij een uitvaart ook ingang gevonden bij niet-katholieke uitvaarten. Men is geheel vrij in de keuze van een afbeelding en de tekst. De bidprentjes worden tijdens of aan het einde van de uitvaart aan de aanwezigen uitgedeeld, of deze worden later toegestuurd. Een veelvoorkomend formaat voor bidprentjes is het A7-formaat, een formaat dat hiervoor zeer lang de standaard was. De oudste bidprentjes hebben enkel een voor- en achterzijde. Later werd een dubbelgevouwen A6-formaat gebruikt, waarbij de afbeelding aan de buitenkant stond en de gebedstekst binnenin. Afwijkende formaten (bijvoorbeeld vierkant 10cm x 10cm) behoren ook tot de mogelijkheden. [2]
Historie
Een bidprentje is een klein prentje dat veelal wordt uitgegeven als een aandenken bij een overlijden van een dierbare. Ze werden ook wel doodsprentje of devotieprentje genoemd. En in sommige streken noemde men ze “Santjes” naar het Latijnse woord Sanctus (heilig). Daarna ook wel gedachtenisprentje. Vaak werden ook prentjes uitgegeven bij een Doopsel, Eerste Communie of Vormsel. Het bidprentje is afkomstig uit de Nederlanden d.w.z. het huidige Nederland en België. De eerste exemplaren komen uit het laat 16e-eeuwse Antwerpen. Het waren vooral priesters en kloosterlingen die deze prentjes lieten maken en vaak op perkament. Rond 1730 verschenen de eerste gedrukte bidprentjes met gravures in Amsterdam, eerst van hout daarna van koperetsen. Meestal waren het afbeeldingen van Christus met doornenkroon en de gekruisigde Christus. Daarna de moeder Maria met de dode Christus.
Weer later tussen 1870 en1920 kwamen de zgn. kerkhofprentjes in gebruik. Hierop stond een afbeelding van een graftombe, afgebroken zuilen, doodshoofden of engelen. Ook verschenen in deze tijd de voorgedrukte exemplaren waarop men de gegevens van de overledene kon invullen. Onder het plaatje werd in het Latijn, Frans of Nederlands een tekst geplaatst. Vaak ook R.I.P. (Requiescat in Pace) of in het Nederlands “dat hij/zij ruste in vrede. [3]
Vanaf het tweede kwart van de 19e eeuw kan men op het doodsprentje van vooraanstaande personen een portret in steendruk of staalgravure aantreffen. Toen rond 1865 de fotokunst zich wat meer ontwikkelde, ging men kleine foto’s van de overledene op het prentje aanbrengen (het portretfotoprentje). Later liet men foto’s afdrukken, duidelijk om het herinneringsaspect tot uiting te brengen.
In de jaren 1970 werd het witte prentje met het in dunne lijntjes getrokken kruisteken geïntroduceerd. Een andere belangrijke verandering is het zgn. landschapsfotoprentje.
Ook ging men de kinderbidprentjes gebruiken. Deze zijn meestal kleiner van afmeting dan de normale. De prentjes zijn niet somber van karakter maar lieflijk en kleurrijk, beter passend bij de aard van het kind en op de tekst zijde vaak een gedichtje.
Op de achterkant van een bidprentje stond vaak een tekst met “Bid voor de ziel van Zaliger’’ gevolgd door de naam, plaats en de leeftijd van de overledene en een tekst uit de H. Schrift die op de een of andere manier paste bij die persoon. Later voegde men hier meer gegevens aan toe zoals geboortedatum en geboorteplaats. De naam van de echtgenoot of echtgenote, maatschappelijke functies, lidmaatschappen en onderscheidingen.
Er is ook een tijd geweest dat men er een aflaatgebed bijvoegde. Waarmee men door dit te bidden een aflaat kon verdienen. Een aflaat is een kwijtschelding, door het kerkelijk gezag gegeven, van tijdelijke straffen. Tot in de jaren ’50 van de vorige eeuw kon men onderaan op het prentje de naam van de drukkerij of die van de koster aantreffen, die het prentje in overleg met de nabestaanden en de pastoor had opgesteld. Tegenwoordig wordt dat door de familie gedaan.
Een bepaalde mate van ontkerkelijking zien we in de 20e eeuw terug in de bidprentjes. Ze worden voornamelijk dubbel (vierzijdig) uitgevoerd. De Bijbelteksten werden geleidelijk vervangen door een kort levensbericht van de dierbare of een dankbetuiging van de nabestaanden voor de getoonde belangstelling na het overlijden en voor de aanwezigheid bij de uitvaart.
De bidprentjes worden uitgereikt tijdens de uitvaart van de overledene. Vroeger werden ze daarna gewoonlijk bewaard in het kerkboek of missaal. Bij elke kerkgang werd het kerkboek gebruikt en dan viel het oog erop, waardoor de gedachtenis bleef. De prentjes wekten ook op tot gebed voor de overledene, vandaar de naam “bidprentje”. Toen door allerlei veranderingen in de eredienst het kerkboek in onbruik raakte, werden de bidprentjes in een doosje bewaard.
Bidprentjes zijn een prachtige bron voor stamboomonderzoek. Vooral nu men via internet bij veel heemkundekringen, die bidprentjes verzamelen, de gegevens kan vinden.
Bron en Wiki opmaak: Terry van Erp
| Heeft u meer informatie, aanvullingen of vragen over de getoonde info en/of personen op deze pagina? wiki.raamsdonk@gmail.com of info@raamsdonks-historie.nl |
- ↑ Dracht, Iris, Bidprentjes. Brabants Erfgoed (7 december 2020). Geraadpleegd op 11 januari 2021.
- ↑ Dracht, Iris, Ontwikkelingen in stijl en gebruik van bidprentjes. Brabants Erfgoed (2 december 2020). Geraadpleegd op 11 januari 2021.
- ↑ Dat weleens spottend vertaald werd met ”Recht in het Putje”.
