Stins

Uit Wiki Raamsdonks Erfgoed
De Schierstins in Veenwouden

Een stins (mv. zowel stinsen als stinzen; de z is historisch juist) is een middeleeuwse, verdedigbare, bewoonbare toren (later ook horizontaal gebouwd) in de Nederlandse provincies Friesland en Groningen. Het oorspronkelijk Friese woord stins betekent steenhuis. Onderzoek wijst uit dat er honderden van zulke stinzen zijn geweest. Vele zijn later opgegaan in de grote landhuizen die de naam state droegen en met deze staten zijn vele stinzen ten onder gegaan. De enige nog bestaande middeleeuwse stins is de Schierstins in Veenwouden, maar ook in de Allemastate te Oudwoude is de oude (zaal)stins nog goed herkenbaar. De Schierstins kan worden bezocht, de Allemastate wordt particulier bewoond. Het woord stins wordt geregeld gebruikt voor een state die op een stins teruggaat.

Stinzen in oude zin komen ook in het in Duitsland gelegen Oost-Friesland voor en heten daar 'steinhaus'. Een zeldzaam voorbeeld is het Steenhuis Bunderhee. In de provincie Groningen worden stinzen in oude zin aangeduid met steenhuis. Het enige daar nog bestaande steenhuis is het Iwema-steenhuis. De verder ontwikkelde steenhuizen worden in Groningen steens of borg genoemd.

Tegenwoordig hebben vele moderne wooncomplexen in Friesland, maar ook ver daarbuiten, een naam die eindigt op state. In totaal zou Friesland ooit ruim 175 states hebben gekend.

Geschiedenis

De verdedigbare stinzen werden gebouwd als gebouw waarin, in tijden van gewapende strijd, enkele gezinnen zich veilig konden terugtrekken. Met name rijke families konden zich dit veroorloven. Nadat de stinzen hun verdedigiingsfunctie hadden verloren, werden ze verlaten of uitgebreid tot aanzienlijke huizen (state). Deze landhuizen waren van rijke, adellijke of aanzienlijke heren, die dikwijls landgoederen bezaten, en dikwijls ook bestuurlijke functies bezetten, zoals die van grietman. De meeste staten en stinzen zijn in de negentiende eeuw afgebroken, toen het te duur werd om ze goed te kunnen onderhouden. Enkele nog bestaande fungeren als museum. Bij de resterende staten en borgen (in Groningen) liggen vaak fraaie parken en tuinen.

Stinzen en states

Naam Alternatieve naam Plaats Jaar stichting Jaar sloop Afbeelding Bijzonderheden
Aebinga State Abbema-huis, Abbinga State Huizum voor 1402 1859



Allemastate


Oudwoude voor 1495 nog bestaand Allemastate


Andringahuis


Oenkerk voor 1698 1895



Andringastate


Oldeboorn 15e eeuw of eerder 1894, een vleugel gespaard Andringahuis


Aylva State Het Slot, de Spijker Ternaard ca. 1658 1882



Aytta State Boekama State Swichum 15e eeuw of eerder 1794



Beuckenswijk


Sondel 1664 1885



Broersma State


Kollum 1505 of eerder 1680



Burmania State Haijema State Stiens 1550 of eerder na 1722



Camminghaslot Jelmera State Ballum begin 15e eeuw 1828



Cammingha State Hooghiemstra, Hooghuistra, Camminga Arum 1652 of eerder voor 1724



Crackstate


Heerenveen 1608 bestaand Crackstate


Dekemastate Fetsa State, Camstra State of Camstrahuys Jelsum waarschijnlijk 13e eeuw bestaand Dekemastate tuin en park met stinzenflora
Domastate


Beetgum 16e eeuw? 16e eeuw?



Elgersma State


Boer onbekend voor 1830 Portaal Elgersma State portaal resteert (verplaatst naar de kerk van Boer)
Eminga State


Hijum onbekend voor 1786



Epema State


IJsbrechtum 13e eeuw (stins) bestaand (opvolger) Epema State


Eysinga State


Oenkerk 1412 of eerder 1759



Eysinga State Asingastins, Essinghastins Rinsumageest 13/14e eeuw 1909 Eysinga State


Fogelsangh State


Veenklooster 1646 bestaand Fogelsangh publiek toegankelijk park
Foppinga State


Dronrijp waarschijnlijk 14e eeuw 1742



Galama State


Koudum voor 1500 voor 1788



Gerbranda State Mernstera State, Groot Marnstra Almenum voor 1345 (eind 15e eeuw verplaatst) bestaand



Groot Deersum Great Dearsum ten oosten van Achlum ca. 1658 bestaand (deels)



Groot Terhorne Martena State, Thoe Hoerne tussen Beetgum en Beetgumermolen 1496 of eerder 1879 Groot Terhorne


Hania state Sytzama state aan de Vossleane, Tzummarum 15e eeuw begin 19e eeuw


pentekening van Sytzema state anno 1723 door Stellingwerf [1]
Harinxma State Mockema State Jelsum voor 1708 onbekend



Harinxmastate


Beetsterzwaag 1843 bestaand Harinxmastate


Harsta State Hersma State Hogebeintum 1511 of eerder bestaand Harsta State tuin met stinzenflora
Heemstra State


Oenkerk begin 16e eeuw of eerder 1972



Heeremahuis Heremastate Bolsward 15e eeuw bestaand Heeremastate


Herema State


Joure onbekend (stins in 1581 gesloopt); 1589 bestaand Herema State


Herjuwsma State Juwsma State, Burmania State Ferwerd voor 1500 1816



Hinnemastate Hennemastate Jelsum voor 1501 1732 Hinnemastate
Groot Hermana


Minnertsga onbekend (mogelijk 9e eeuw) ca. 1700 (vervangen door boerderij)



Holdinga State Auta, Nye Holdinga, Holdingaburg Anjum ca. 1580-1595 (mogelijk voorganger) 1831 Holdinga State


Hottinga State


Pietersbierum voor 1640 1844



Hoxwier


Mantgum 15e eeuw of eerder ca. 1748



Hoytema State


Jonkershuizen 1503 (herbouw 1779) 1906 Hoytema State


Jellema State


Oosterend ??? ???



Jongema State


Rauwerd onbekend (1515 stins verwoest); herbouw 15e eeuw 1912 Jongema State poort aanwezig, publiek toegankelijk park
Kingma State


Zweins 1500 of eerder 1864 Kingma State portiershuis resteert in de buurtschap Kingmatille
De Klinze Oppe Clinke, Aysma State Oudkerk 1567 of eerder bestaand De Klinze park
Liauckama State


Sexbierum 14e eeuw of eerder 1824 Poortgebouw Liauckemastate poortgebouw resteert
Lycklama state Lycklamastins Wolvega 17e eeuw 1736 Lycklama State


Lyndenstein


Beetsterzwaag 2e helft 17e eeuw; 1821 herbouwd bestaand Lyndenstein


Martenastate


Cornjum 1579 bestaand (opvolger in origineel park) Martenastate park met stinzenflora
Mellema State


Oostrum voor 1511 1735 Mellema State


Monsmastate


Bolsward 1709 bestaand Monsmastate


Ockingastins Ockingahuis Franeker 15e eeuw 1887 Ockingastins traptoren opgenomen in fragmentengebouw
Oenemastate


Heerenveen 1640 bestaand (opvolger) Oenemastate


Offinga State


Hallum 11e eeuw 1738



Osinga State


Langweer 17e eeuw in 1939 vervangen door een soort kopie Osinga state


Papinga stins


Leeuwarden


opgenomen in Princessehof



Poptaslot Heringastate Marssum 16e eeuw bestaand Poptaslot toegankelijk op afsprask
Riniastate


Oudemirdum 1843 bestaand Riniastate


Roordaburg


Hitzum





Roordastate


Franeker 16e eeuw 1765



Ropta State (Metslawier)


Metslawier voor 1297 1731 Ropta State


Schierstins


Veenwouden rond 1300 bestaand Schierstins stinsmuseum
Sjaerdemaslot


Franeker 1446 1727 Sjaerdemaslot


Stania State


Oenkerk ca. 1520 bestaand (opvolger) Stania State publiek toegankelijk park
Thetinga State


Wieuwerd voor 1512 1733



Tjaarda State


Rinsumageest 1242 na 1834 Tjaarda State


Uniastate


Beers onbekend (1e vermelding 17e eeuw) poortgebouw resteert Walburgastate contouren state in staal opgetrokken
Unia State


Oenkerk



Unia State


Walburgastate


Pietersbierum /
Sexbierum (1909-1984)
1857


Walburgastate


Waltastins


Sneek 1540


Waltastins


Walta State


Tjerkwerd





Ylostins


IJlst





Zyaerda State


Lombersburen





Zie ook

Externe links