Lijst van stadhouders in de Nederlanden: verschil tussen versies
Uit Wiki Raamsdonks Historie
kGeen bewerkingssamenvatting |
k (1 versie geïmporteerd) |
||
| (27 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 11: | Regel 11: | ||
== Artesië == | == Artesië == | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1500-1504: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda | * 1500-1504: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda<ref name="Gorter 369">''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&pg=369 Maria van Hongarije, regentes der Nederlanden]'', 369.</ref> | ||
* 1506-1513: [[Jacobus II van Luxemburg-Fiennes|Jacob van Luxemburg]], heer van Fiennes | * 1506-1513: [[Jacobus II van Luxemburg-Fiennes|Jacob van Luxemburg]], heer van Fiennes<ref name="Gorter 369"/> | ||
* 15??-1524: [[Ferry van Croÿ]], heer van Roeulx | |||
* 1524-1553: [[Adriaan van Croÿ|Adriaan van Croÿ-Roeulx]]<ref>''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&pg=369 Maria van Hongarije, regentes der Nederlanden]'', 366.</ref> | |||
* 1553-1558: [[Pontus van Lalaing]], heer van Bugnicourt | * 1553-1558: [[Pontus van Lalaing]], heer van Bugnicourt<ref name="Pontus Gachard"/> | ||
* 1559-1568: [[Lamoraal van Egmont]], prins van Gavere<ref name="Soen">{{Cite book |last=Soen |first=Violet |date=2012 |title=Vredehandel : Adellijke en Habsburgse verzoeningspogingen tijdens de Nederlandse Opstand (1564-1581) |url=https://books.google.nl/books?id=IMIU-uVS8qgC&pg=PA40 |location=Amsterdam |publisher=Amsterdam University Press |page=40 |isbn=9789089643773 |accessdate=7 augustus 2016}}</ref> | |||
* 1568-1571: ''geen'' (?) | * 1568-1571: ''geen'' (?) | ||
* 1571-1578?: [[Ferdinand van Lannoy]], hertog van Bojano | * 1571-1578?: [[Ferdinand van Lannoy]], hertog van Bojano | ||
| Regel 24: | Regel 25: | ||
== Brabant == | == Brabant == | ||
Brabant kende geen stadhouder, aangezien de landvoogd(es) dit gewest rechtstreeks vanuit Brussel bestuurde. Willem van Oranje heeft eens voorgesteld om een soort stadhouder (''superintendent'' noemde hij het) aan te stellen om de [[staten van Brabant]] te kunnen bewegen tot gehoorzaamheid, omdat zonder stadhouder de staten te zelfstandig konden optreden. Zijn voorstel werd echter verworpen door Granvelle. | Brabant kende geen stadhouder, aangezien de landvoogd(es) dit gewest rechtstreeks vanuit Brussel bestuurde. Willem van Oranje heeft eens voorgesteld om een soort stadhouder (''superintendent'' noemde hij het) aan te stellen om de [[staten van Brabant]] te kunnen bewegen tot gehoorzaamheid, omdat zonder stadhouder de staten te zelfstandig konden optreden. Zijn voorstel werd echter verworpen door Granvelle.<ref>Robert Fruin, ''Het voorspel van den tachtigjarigen oorlog'' (1859).</ref> Bij de [[intocht van Willem van Oranje te Brussel]] in 1577 kreeg hij wel de middeleeuwse titel van ''[[ruwaard (titel)|ruwaard]]'', wat op een stadhouderschap neerkwam, maar vooral een symbolische waarde had. | ||
== Doornik == | == Doornik == | ||
;In dienst van de Habsburgers | ;In dienst van de Habsburgers | ||
* 1555-1556: [[Peter van Barbançon]], heer van Werchin | * 1555-1556: [[Peter van Barbançon]], heer van Werchin<ref name="Gorter 371">''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&pg=369 Maria van Hongarije, regentes der Nederlanden]'', 371.</ref> | ||
* 1559-1570?: [[Floris van Montmorency]], baron van Montigny | * 1559-1570?: [[Floris van Montmorency]], baron van Montigny | ||
* 1581–1588?: Filips van Récourt, baron van Licques (Liques), burggraaf van Lens, van 1574 tot 1576 gouverneur van Kamerijk | * 1581–1588?: Filips van Récourt, baron van Licques (Liques), burggraaf van Lens, van 1574 tot 1576 gouverneur van Kamerijk<ref name="Récourt">{{Cite web |title=Collection de mémoires relatifs à l'histoire de Belgique |author=Société de l'histoire de Belgique |work=Google Books |date=1872 |access-date=19 July 2022 |url= https://books.google.nl/books?id=oVdOAQAAMAAJ&pg=PA336#v=onepage&q&f=false}}</ref> | ||
;In dienst van de Staten-Generaal | ;In dienst van de Staten-Generaal | ||
* 15??-1594?: [[Peter van Melun]], kleinzoon van Peter van Barbançon. Tijdens het [[Beleg van Doornik (1581)]] verdedigde zijn vrouw [[Christina van Lalaing]] de stad. | * 15??-1594?: [[Peter van Melun]], kleinzoon van Peter van Barbançon. Tijdens het [[Beleg van Doornik (1581)]] verdedigde zijn vrouw [[Christina van Lalaing]] de stad. | ||
| Regel 36: | Regel 38: | ||
== Drenthe == | == Drenthe == | ||
Vóór 1536 was de [[Landdrost|drost]] de vertegenwoordiger van de landsheer geweest. | Vóór 1536 was de [[Landdrost|drost]] de vertegenwoordiger van de landsheer geweest. | ||
Met [[Georg Schenck van Toutenburg]] ontving [[Drenthe]] van de Habsburgers in 1536 haar eerste stadhouder; sindsdien had Drenthe meestal dezelfde stadhouder als [[heerlijkheid Groningen|Groningen]]. Meer nog dan Groningen is Drenthe strijdperk geweest tussen de dynastieën Nassau-Dillenburg en Nassau-Dietz enerzijds en Nassau-Oranje/Oranje-Nassau anderzijds.<br> | Met [[Georg Schenck van Toutenburg]] ontving [[Drenthe]] van de Habsburgers in 1536 haar eerste stadhouder; sindsdien had Drenthe meestal dezelfde stadhouder als [[heerlijkheid Groningen|Groningen]]. Meer nog dan Groningen is Drenthe strijdperk geweest tussen de dynastieën Nassau-Dillenburg en Nassau-Dietz enerzijds en Nassau-Oranje/Oranje-Nassau anderzijds.<br /> | ||
Met meer moeite dan in Groningen werd [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]] in 1593 door de Drentse adel, in 1596 ook door de Staten-Generaal erkend als stadhouder, hoewel landelijk een groep edelen meer voelde voor [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], | Met meer moeite dan in Groningen werd [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]] in 1593 door de Drentse adel, in 1596 ook door de Staten-Generaal erkend als stadhouder, hoewel landelijk een groep edelen meer voelde voor [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]],<ref name="Gratama"/> die met de dood van Willem Lodewijk in 1620 alsnog stadhouder van Drenthe werd. Tussen 1625 en 1640 bestuurden de Casimirs van Nassau-Dietz Drenthe en Groningen, van 1640 tot 1650 weer de Nassau-Oranjes, waarna zij de Friese stadhouder [[Willem Frederik van Nassau-Dietz]] verkozen boven het [[Eerste Stadhouderloze Tijdperk]] dat in de andere gewesten inging. In 1696 werd in Drenthe dan weer [[Willem III van Oranje]] erkend in plaats van [[Johan Willem Friso van Nassau-Dietz]]. Toen Willem III in 1702 kinderloos stierf kwam Drenthe, evenals een groot deel van de Republiek, ditmaal ook terecht in een [[Tweede Stadhouderloze Tijdperk|Stadhouderloos Tijdperk]]. Dit eindigde in 1722 toen Drenthe de stadhouder van [[heerlijkheid Friesland|Friesland]] en Groningen ([[Willem IV van Oranje-Nassau]], de zoon van Johan Willem Friso die de titel prins van Oranje-Nassau had geërfd) erkende als stadhouder. In 1747 zou Willem IV stadhouder van alle gewesten van de Verenigde Nederlanden worden, in 1751 opgevolgd door [[Willem V van Oranje-Nassau|Willem V]] die tot 1795 regeerde. | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1536-1540: [[Georg Schenck van Toutenburg]], vrijheer van Toutenburg | * 1536-1540: [[Georg Schenck van Toutenburg]], vrijheer van Toutenburg | ||
* 1540-1548: [[Maximiliaan van Egmont]], graaf van Buren | * 1540-1548: [[Maximiliaan van Egmont]], graaf van Buren | ||
| Regel 49: | Regel 51: | ||
* 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II) | * 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II) | ||
* 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] (in dienst van Filips II, verloor vanaf 1589 in toenemende mate zijn gezag tot het in 1594 beperkt was tot de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]) | * 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] (in dienst van Filips II, verloor vanaf 1589 in toenemende mate zijn gezag tot het in 1594 beperkt was tot de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]) | ||
* 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]] | * 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]]<ref name="Encarta 2002"/> (in dienst van Filips II, wegens de [[Reductie van Groningen]] geen feitelijke zeggenschap) | ||
'''In dienst van de Staten-Generaal:''' | '''In dienst van de Staten-Generaal:''' | ||
* 1576-1580: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II) | |||
* 1580-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje (''de facto'')<ref name="ReferenceA">Na Rennenbergs verraad werd Oranje de facto de stadhouder van de noordelijke gewesten namens de Staten-Generaal; feitelijk hadden de Staten echter geen gezag over Groningen en Drenthe in deze jaren.</ref> | |||
* 1584-1596: ''geen; gewest in Spaanse handen''<ref name="Gratama">{{aut|Lucas Oldenhuis Gratama}}, ''[http://books.google.nl/books?id=7ldQAAAAcAAJ&pg=PA4 De Stadhouders van Drenthe, hunne magt en staatsregterlijke verhouding tot de landschap]'' (1867) 4-6.</ref><ref>Hoewel nooit feitelijk vastgelegd, gold [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]] als de Staatse opvolger van Willem van Oranje in Groningen en Drenthe vanaf 1584. Een groep onder leiding van [[Maarten Schenk van Nydeggen]] ijverde in 1585 vergeefs om [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]] aan te stellen als stadhouder over het op dat ogenblik in Spaanse handen verkerende Drenthe, maar de Drentse edelen steunden unaniem Willem Lodewijk, dus dat ging niet door.</ref> | |||
</ref> | * 1593/6-1620: [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg<ref name="Gratama"/><ref>Nadat Coevorden in 1592 werd veroverd op de regeringstroepen, stelden gevolmachtigde Drentse edelen Willem Lodewijk op 5 januari 1593 te Kampen hem aan als stadhouder van de landschap Drenthe. Dit werd pas op 24 augustus 1596 door de Staten-Generaal te Den Haag bevestigd.</ref> | ||
* 1593/6-1620: [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg | |||
* 1620-1625: [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], vanaf 20 februari 1618 prins van Oranje | * 1620-1625: [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], vanaf 20 februari 1618 prins van Oranje | ||
* 1625-1632: [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | * 1625-1632: [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | ||
| Regel 82: | Regel 83: | ||
* 1506-1509: [[Hendrik van Stolberg]], graaf van Stolberg en heer van Wernigerode | * 1506-1509: [[Hendrik van Stolberg]], graaf van Stolberg en heer van Wernigerode | ||
* 1509-1515: [[Everwijn van Steinfurt II|Everwijn van Bentheim]], graaf van Bentheim | * 1509-1515: [[Everwijn van Steinfurt II|Everwijn van Bentheim]], graaf van Bentheim | ||
'''In dienst van de Geldersen:''' | '''In dienst van de Geldersen:''' | ||
* 1515-1518: [[Hendrik de Groiff]], erfvoogd van Erkelenz | * 1515-1518: [[Hendrik de Groiff]], erfvoogd van Erkelenz<ref name="Vrije Fries">{{aut|Fryske Akademy}}, ''[http://books.google.nl/books?id=DEpZAAAAMAAJ De Vrije Fries, Volumes 47-50]'' (1966).</ref> | ||
* 1518-1519: [[Maarten van Rossum]], heer van Poederoijen | * 1518-1519: [[Maarten van Rossum]], heer van Poederoijen<ref name="Kuys">{{aut|Jan Kuys}}, "[http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/5_Maarten_van_Rossem Maarten van Rossem]" in ''Biografisch Woordenboek Gelderland''. Geraadpleegd op 22 december 2012.</ref><ref>Maarten van Rossum werd op een landdag te Sneek op 1 augustus 1518 gekozen tot stadhouder van Friesland namens Karel van Gelre, ter vervanging van Hendrik de Groiff, erfvoogd van Erkelenz. {{aut|Johan Frieswijk}}, ''[http://books.google.nl/books?id=r_EU2Q4mDHAC&pg=114 Fryslân, staat en macht 1450-1650: bijdragen aan het historisch congres te Leeuwarden van 3 tot 5 juni 1998]'' (1999) 114-115.</ref> | ||
* 1519-1522: [[Christoffel van Meurs]], graaf van Meurs | * 1519-1522: [[Christoffel van Meurs]], graaf van Meurs<ref name="Vrije Fries"/> | ||
* 1522-1523: [[Jasper van Marwijck]]<ref name="Vrije Fries"/> | |||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1515-1518: [[Floris van Egmont]], graaf van Buren | |||
* 1518-1521: [[Wilhelm van Roggendorf]], vrijheer van Roggendorf | |||
* 1521-1540: [[Georg Schenck van Toutenburg]], vrijheer van Toutenburg | |||
* 1540-1548: [[Maximiliaan van Egmont]], graaf van Buren | |||
* 1549-1568: [[Jan van Ligne]], graaf van Arenberg | |||
* 1568-1572: [[Karel van Brimeu]], graaf van Megen | |||
* 1572-1573: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | |||
* 1573-1576: [[Caspar de Robles]], heer van Billy (1572-1573 plaatsvervangend<ref>[https://dutchrevolt.leiden.edu/dutch/personen/R/Pages/robles_caspar.aspx Dutch Revolt, Caspar de Robles, baron van Billy en Malepert]</ref>) | |||
</ref> | |||
* 1576-1580: geen; gewest in Staatse handen | * 1576-1580: geen; gewest in Staatse handen | ||
* 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg | * 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg<ref name="Utrecht 1579 p 3">Rennenberg betuigde aanvankelijk adhesie aan de [[Unie van Utrecht (1579)]], maar koos op 3 maart 1580 om terug te keren onder de 'obediëntiën des Konings', ook wel aangeduid als het 'verraad van Rennenberg'.</ref> | ||
* 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] | * 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] | ||
* 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]] | * 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]]<ref name="Encarta 2002">Encarta (1993-2002) s.v. ''Bergh, Huis. § Frederik.</ref> (in dienst van Filips II, geen feitelijke zeggenschap) | ||
'''In dienst van de Staten van Friesland:''' | '''In dienst van de Staten van Friesland:''' | ||
* 1572: [[Joost van Schouwenburg]], graaf van Schaumburg-Gemen (namens Willem van Oranje) | * 1572: [[Joost van Schouwenburg]], graaf van Schaumburg-Gemen (namens Willem van Oranje) | ||
* 1576-1580: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg | * 1576-1580: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg<ref name="Utrecht 1579 p 3"/> | ||
* 1580-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje (''de facto'') | |||
* 1584-1620: [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg | |||
* 1620-1632: [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | |||
* 1632-1640: [[Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | |||
* 1640-1664: [[Willem Frederik van Nassau-Dietz]], vorst van Nassau-Dietz | |||
* 1664-1696: [[Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz]], vorst van Nassau-Dietz; regentes 1664-1673: [[Albertine Agnes van Nassau]] | |||
* 1696-1711: [[Johan Willem Friso van Nassau-Dietz]], prins van Oranje-Nassau; regentes 1696-1707: [[Amalia van Anhalt-Dessau|Henriette Amalia van Anhalt]] | |||
* 1711-1751: [[Willem IV van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regentes 1711-1731: [[Maria Louise van Hessen-Kassel]] | |||
* 1751-1795: [[Willem V van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: [[Anna van Hannover]]; 1759-1766: [[Maria Louise van Hessen-Kassel]] / [[Lodewijk Ernst van Brunswijk-Lüneburg-Bevern|Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel]] | |||
== Gelre en Zutphen == | == Gelre en Zutphen == | ||
Het [[hertogdom Gelre]] en het [[graafschap Zutphen]], sinds de 12e eeuw al in [[personele unie]] met elkaar verbonden, werden in 1473 veroverd door de Bourgondische hertog [[Karel de Stoute]], die zich liet vertegenwoordigen door stadhouders. In 1492 wist [[Karel van Gelre]], erfgenaam van de Gelderse hertog, het hertogdom weer in handen te krijgen, en in 1492-1504 bestuurde hij Gelre zelf. Vervolgens stelden ook hij en zijn opvolger [[Willem V van Kleef]] stadhouders aan. Gelre werd in 1543 ingelijfd door de Habsburgse [[keizer Karel V]], die ook weer stadhouders aanstelde.<br> | Het [[hertogdom Gelre]] en het [[graafschap Zutphen]], sinds de 12e eeuw al in [[personele unie]] met elkaar verbonden, werden in 1473 veroverd door de Bourgondische hertog [[Karel de Stoute]], die zich liet vertegenwoordigen door stadhouders. In 1492 wist [[Karel van Gelre]], erfgenaam van de Gelderse hertog, het hertogdom weer in handen te krijgen, en in 1492-1504 bestuurde hij Gelre zelf. Vervolgens stelden ook hij en zijn opvolger [[Willem V van Kleef]] stadhouders aan. Gelre werd in 1543 ingelijfd door de Habsburgse [[keizer Karel V]], die ook weer stadhouders aanstelde.<br /> | ||
In 1581 maakten Gelre (met uitzondering van het [[Opper-Gelre]]) en Zutphen zich samen met enkele andere gewesten en steden los van de Spaanse koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] middels het [[Plakkaat van Verlatinghe]]. In 1591 ging het graafschap Zutphen volledig op in het hertogdom Gelre. | In 1581 maakten Gelre (met uitzondering van het [[Opper-Gelre]]) en Zutphen zich samen met enkele andere gewesten en steden los van de Spaanse koning [[Filips II van Spanje|Filips II]] middels het [[Plakkaat van Verlatinghe]]. In 1591 ging het graafschap Zutphen volledig op in het hertogdom Gelre. | ||
'''In dienst van de Bourgondiërs:''' | '''In dienst van de Bourgondiërs:''' | ||
* 1473-1474: [[Willem IV van Egmont]], heer van Egmont | |||
* 1474-1477: [[Filips I van Croÿ (graaf van Chimay)|Filips van Croÿ-Chimay]], graaf van Chimay | |||
** 1474-1475: [[Willem IV van Egmont]], heer van Egmont (waarnemend) | |||
** 1475-1476: [[Willem van Egmont jr.]] (waarnemend) | |||
* 1480-1481: [[Willem van Egmont jr.]] | |||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1481-1492: [[Adolf III van Nassau-Wiesbaden]], graaf van Nassau-Wiesbaden (tot 1489 alleen van Zutphen)<ref>[http://www.inghist.nl/retroboeken/nnbw/#1%3A20 Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (1911-1937) s.v. ''Adolf, III, graaf van Nassau-Wiesbaden-Idstein'', Deel 1, 24.]</ref> | |||
</ref> | |||
* 1492-1504: ''Gelderse zelfstandigheid'' | * 1492-1504: ''Gelderse zelfstandigheid'' | ||
* 1504-1505: [[Jan V van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg | * 1504-1505: [[Jan V van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg | ||
| Regel 143: | Regel 144: | ||
* 1585-1587: [[Claudius van Berlaymont]], heer van Haultepenne | * 1585-1587: [[Claudius van Berlaymont]], heer van Haultepenne | ||
* 1587-1626?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | * 1587-1626?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | ||
'''In dienst van de Staten-Generaal:''' | '''In dienst van de Staten-Generaal:''' | ||
* 1576-1577: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | * 1576-1577: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | ||
| Regel 158: | Regel 160: | ||
=== Gouverneurs van [[Opper-Gelre]] === | === Gouverneurs van [[Opper-Gelre]] === | ||
* 1502-1522: [[Reinier van Gelre]] (in Gelderse dienst) | * 1502-1522: [[Reinier van Gelre]] (in Gelderse dienst)<ref>[http://www.robgomes.nl/adel/publicaties/pdf/E/Arnold%20van%20Egmond.pdf De nakomeling van Adolf van Egmont]</ref> | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1579-1589: [[Jan van Argenteau]] | * 1579-1589: [[Jan van Argenteau]] | ||
| Regel 173: | Regel 176: | ||
* 1680-1699: [[Johan Frans Desideratus van Nassau-Siegen]], vorst van Nassau-Siegen | * 1680-1699: [[Johan Frans Desideratus van Nassau-Siegen]], vorst van Nassau-Siegen | ||
* 1699-1702: [[Filips Emanuel van Horne]], prins van Horn | * 1699-1702: [[Filips Emanuel van Horne]], prins van Horn | ||
'''In dienst van de Staten-Generaal:''' | '''In dienst van de Staten-Generaal:''' | ||
* 1632-1637: [[Hendrik van den Bergh]], markgraaf van Bergen op Zoom (in 1632 overgelopen naar de Staten-Generaal) | * 1632-1637: [[Hendrik van den Bergh]], markgraaf van Bergen op Zoom (in 1632 overgelopen naar de Staten-Generaal) | ||
| Regel 185: | Regel 189: | ||
* 1529-1536: [[Karel van Gelre de Oude|Karel van Gelre]] (bastaard van hertog Karel van Gelre) | * 1529-1536: [[Karel van Gelre de Oude|Karel van Gelre]] (bastaard van hertog Karel van Gelre) | ||
* 1536: [[Ludolf Coenders]] | * 1536: [[Ludolf Coenders]] | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1536-1540: [[Georg Schenck van Toutenburg]], vrijheer van Toutenburg | * 1536-1540: [[Georg Schenck van Toutenburg]], vrijheer van Toutenburg | ||
| Regel 195: | Regel 200: | ||
* 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II) | * 1580-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II) | ||
* 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] (in dienst van Filips II, vanaf [[1584]] werd zijn gezag alleen erkend in de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]) | * 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] (in dienst van Filips II, vanaf [[1584]] werd zijn gezag alleen erkend in de stad [[Groningen (stad)|Groningen]]) | ||
* 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]] | * 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]]<ref name="Encarta 2002"/> (in dienst van Filips II, wegens de [[Reductie van Groningen]] geen feitelijke zeggenschap) | ||
'''In dienst van de Staten-Generaal:''' | '''In dienst van de Staten-Generaal:''' | ||
* 1572: [[Joost van Schouwenburg]], graaf van Schaumburg-Gemen (namens Willem van Oranje; heeft gezag nooit kunnen vestigen) | |||
* 1576-1580: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (sinds zgn. ''[[verraad van Rennenberg]]'' in dienst van Filips II)<ref>De Staten-Generaal hadden de Raad van State geadviseerd om [[Boussu]] met het stadhouderschap over Groningen en Friesland te bekleden, maar Oranje stak daar een stokje voor omdat hij Boussu niet vertrouwde, en zorgde ervoor dat Rennenberg de post kreeg. Boussu overleed echter in 1578 strijdend voor de Opstand, terwijl Rennenberg in 1580 naar Spanje overliep; Oranje had zich wellicht vergist. {{Aut|J.F.J. van den Broek}}, ''[http://books.google.nl/books?id=mgrlOL8DV2MC Voor god en mijn koning: het verslag van kolonel Francisco Verdugo over zijn jaren als legerleider en gouverneur namens Filips II in Stad en Lande van Groningen, Drenthe, Friesland, Overijssel en Lingen (1581-1595)]'' (2009) blz. 94. Assen: Uitgeverij Van Gorcum.</ref> | |||
</ref> | * 1580-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje (''de facto'')<ref name="ReferenceA"/> | ||
* 1580-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje (''de facto'') | * 1584-1620: [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]], graaf van Nassau-Dillenburg<ref>Oranje benoemde Willem Lodewijk in februari tot zijn "plaatsvervanger in Friesland"; dit werd door de Staten van Friesland definitief gemaakt en in november door de Staten-Generaal bevestigd nadat Oranje in op 10 juli 1584 was vermoord. In theorie strekte dit stadhouderschap zich ook uit over Groningen, maar dit werd pas werkelijkheid na de [[Reductie van Groningen]] in 1594; in de jaren daarvoor kon hij zijn gezag feitelijk al doen gelden in delen van de Ommelanden.</ref> (in de stad Groningen vanaf 1594 ([[Reductie van Groningen|Reductie]])) | ||
</ref> | |||
* 1620-1625: [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], prins van Oranje | * 1620-1625: [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], prins van Oranje | ||
* 1625-1632: [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | * 1625-1632: [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz]], graaf van Nassau-Dietz | ||
| Regel 225: | Regel 228: | ||
* 1482-1511: [[Filips I van Croÿ (graaf van Porcéan)]], heer van Aarschot | * 1482-1511: [[Filips I van Croÿ (graaf van Porcéan)]], heer van Aarschot | ||
* 1511-1521: [[Karel I van Croÿ]], prins van Chimay | * 1511-1521: [[Karel I van Croÿ]], prins van Chimay | ||
* 1521-1549: [[Filips II van Croÿ]], | * 1521-1549: [[Filips II van Croÿ]],<ref>{{aut|L.V.G. Gorter-Van Royen}}, ''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false Maria van Hongarije: regentes der Nederlanden : een politieke analyse op basis van haar regentschapsordonnanties en haar correspondentie met Karel V]'' (1995) 336. Uitgeverij Verloren.</ref> 1e hertog van Aarschot | ||
* 1549-1558: [[Karel II van Lalaing]], 2e graaf van Lalaing | * 1549-1558: [[Karel II van Lalaing]], 2e graaf van Lalaing | ||
* 1558-1560: [[Karel van Brimeu]], graaf van Megen | * 1558-1560: [[Karel van Brimeu]], graaf van Megen | ||
| Regel 249: | Regel 252: | ||
* 1433-1440: [[Hugo van Lannoy]], heer van Santes (bij Rijsel) | * 1433-1440: [[Hugo van Lannoy]], heer van Santes (bij Rijsel) | ||
* 1440-1445: [[Willem van Lalaing (1395-1475)|Willem van Lalaing]], heer van Bugnicourt | * 1440-1445: [[Willem van Lalaing (1395-1475)|Willem van Lalaing]], heer van Bugnicourt | ||
* 1445-1448: [[Goswin de Wilde (rechter)|Godewijn de Wilde]], heer van Lalaing, Bugnicourt, Fressin en Hordain | * 1445-1448: [[Goswin de Wilde (rechter)|Godewijn de Wilde]], heer van Lalaing, Bugnicourt, Fressin en Hordain | ||
* 1448-1462: [[Jan van Lannoy]], heer van Santes | * 1448-1462: [[Jan van Lannoy]], heer van Santes | ||
* 1462-1477: [[Lodewijk van Gruuthuse]], prins van Steenhuize | * 1462-1477: [[Lodewijk van Gruuthuse]], prins van Steenhuize | ||
* 1477-1480: [[Wolfert VI van Borselen]], heer van Veere | * 1477-1480: [[Wolfert VI van Borselen]], heer van Veere | ||
* 1480-1483: [[Joost van Lalaing]], heer van Montigny-en-Ostrevant en Hantes | * 1480-1483: [[Joost van Lalaing]], heer van Montigny-en-Ostrevant en Hantes | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1483-1515: [[Jan III van Egmont]], graaf van Egmont | * 1483-1515: [[Jan III van Egmont]], graaf van Egmont | ||
| Regel 265: | Regel 269: | ||
* 1573-1574: [[Filips van Noircarmes]], heer van Noircarmes | * 1573-1574: [[Filips van Noircarmes]], heer van Noircarmes | ||
* 1574-1577: [[Gilles van Berlaymont]], baron van Hierges | * 1574-1577: [[Gilles van Berlaymont]], baron van Hierges | ||
'''In dienst van de Staten van Holland en Zeeland:''' | '''In dienst van de Staten van Holland en Zeeland:''' | ||
* 1572-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje | * 1572-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje | ||
| Regel 278: | Regel 283: | ||
== [[Hertogdom Limburg|Limburg]] en de [[Landen van Overmaas]] == | == [[Hertogdom Limburg|Limburg]] en de [[Landen van Overmaas]] == | ||
[[Bestand:Ville et château Limbourg.JPG|miniatuur|[[Limbourg]], hoofdstad van Limburg]] | [[Bestand:Ville et château Limbourg.JPG|miniatuur|[[Limbourg]], hoofdstad van Limburg]] | ||
'''In dienst van de Bourgondiërs:''' | '''In dienst van de Bourgondiërs:''' | ||
* 1473-1477: [[Gwijde van Brimeu]], stadhouder-generaal | * 1473-1477: [[Gwijde van Brimeu]], stadhouder-generaal | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1542-1572: [[Johan I van Oost-Friesland]], graaf van Valkenburg | * 1542-1572: [[Johan I van Oost-Friesland]], graaf van Valkenburg | ||
| Regel 314: | Regel 319: | ||
== Luxemburg == | == Luxemburg == | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1451-1475: [[Anton I van Croÿ]], graaf van Porcien en Guines | * 1451-1475: [[Anton I van Croÿ]], graaf van Porcien en Guines | ||
* 1483-1???: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda | * 1483-1???: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda<ref name="utopie">{{aut|[[Willem Pieter Blockmans]]}}, ''[http://books.google.nl/books?id=6wIRAQAAMAAJ Keizer Karel V, 1500-1558: de utopie van het keizerschap]'' (2001) 196. Van Halewyck.</ref> | ||
* 1???-1515: [[Christoffel I van Baden]], markgraaf van Baden | * 1???-1515: [[Christoffel I van Baden]], markgraaf van Baden | ||
* 1475-1531: ? | * 1475-1531: ? | ||
* 1531-1533: [[Filips I van Croÿ (graaf van Porcéan)|Filips I van Croÿ]], graaf van Porcéan | * 1531-1533: [[Filips I van Croÿ (graaf van Porcéan)|Filips I van Croÿ]], graaf van Porcéan<ref>{{aut|Laetitia V. G. Gorter-Van Royen}}, ''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&pg=366 Maria van Hongarije, regentes der Nederlanden: een politieke analyse op basis van haar regentschaps-ordonnanties en haar correspondentie met Karel V]'' (1995) 366. Uitgeverij Verloren.</ref> | ||
* 1533-1541: [[Anton van Glymes]], markies van Bergen op Zoom | * 1533-1541: [[Anton van Glymes]], markies van Bergen op Zoom<ref name="Gorter 365">''[http://books.google.nl/books?id=-94RKP-Lc4UC&pg=365 Maria van Hongarije, regentes der Nederlanden]'', 365.</ref> | ||
* 1541-1545: [[Peter van Barbançon]], heer van Werchin | * 1541-1545: [[Peter van Barbançon]], heer van Werchin<ref name="Gorter 371"/> | ||
* 1545-1552: [[Peter Ernst I van Mansfeld]], graaf van Mansfeld-Vorderort | |||
* 1552: [[Lamoraal van Egmont]], prins van Gavere (interim-gouverneur)<ref name="Soen"/> | |||
* 1552-1555: [[Maarten van Rossum]], heer van Poederoijen | |||
* 1556-1558: [[Karel van Brimeu]], graaf van Megen | |||
* 1559-1597/1604?<ref>Mansfeld trok zich terug uit het openbare leven in 1597, maar onduidelijk is of hij vanuit zijn landgoed Clausen (Luxemburg-stad) zijn ambt als stadhouder bleef uitoefenen. Florent van Berlaymont wordt genoemd als Mansfelds directe opvolger zodra hij in 1604 overleed, dus dit lijkt waarschijnlijk. ([http://books.google.nl/books?id=AKEdN0NEE-UC&pg=PA12&dq=florent+berlaymont&hl=nl&ei=BA7ATZDWIsuSOvC36eQE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=florent%20berlaymont&f=false {{aut|J. Israel}}, ''Conflicts of empires: Spain, the low countries and the struggle for world supremacy, 1585-1713'' (1997) 12-13.])</ref>: Peter Ernst van Mansfeld, graaf van Mansfeld-Vorderort (opnieuw) | |||
</ref> | |||
* 1604-1626?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | * 1604-1626?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | ||
* 1642-1648: [[Johan van Beck]], vrijheer van Ringsheim | * 1642-1648: [[Johan van Beck]], vrijheer van Ringsheim | ||
| Regel 334: | Regel 338: | ||
* 1684-1688: [[Hendrik de Lambert]] | * 1684-1688: [[Hendrik de Lambert]] | ||
* 1727-1734: [[Franz-Paul von Wallis]] | * 1727-1734: [[Franz-Paul von Wallis]] | ||
'''In dienst van de Oranje-Nassaus:'''<br>''1815-1890: [[Groothertogdom Luxemburg (1815-1890)|Luxemburg groothertogdom in personele unie met Nederland]]'' | |||
'''In dienst van de Oranje-Nassaus:'''<br /> | |||
''1815-1890: [[Groothertogdom Luxemburg (1815-1890)|Luxemburg groothertogdom in personele unie met Nederland]]'' | |||
* 1817-1830: [[Jean-Georges Willmar]] | * 1817-1830: [[Jean-Georges Willmar]] | ||
* 1830-1839: ''Belgische bezetting; verschillende regeringscommissies'' | * 1830-1839: ''Belgische bezetting; verschillende regeringscommissies'' | ||
| Regel 349: | Regel 355: | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1429-1473: [[Jan II van Croÿ]], heer van Chimay | * 1429-1473: [[Jan II van Croÿ]], heer van Chimay | ||
* 1485-1???: [[Jan III van Glymes]], heer van Bergen op Zoom (valt in ongenade en moet aftreden) | * 1485-1???: [[Jan III van Glymes]], heer van Bergen op Zoom (valt in ongenade en moet aftreden)<ref name="Gorter 369"/> | ||
* 1503-1507: [[Willem II van Croÿ]], heer van Chièvres<ref name="Gorter 365"/> | |||
* 1509-1532: [[Jan III van Glymes]], heer van Bergen op Zoom (in ambt hersteld)<ref name="Gorter 369"/> | |||
* 1532-1541: [[Anton van Glymes]], markies van Bergen op Zoom<ref name="Gorter 365"/> | |||
* 1541-1545: [[Peter van Barbançon]], heer van Werchin<ref name="Gorter 371"/> | |||
* 1553/4-1578: [[Karel van Berlaymont]], baron van Hierges<ref>[http://www.dutchrevolt.leiden.edu/dutch/personen/B/Pages/berlaymont.aspx Berlaymont, Charles, graaf van. Universiteit Leiden.]</ref> | |||
</ref> | |||
* 1578-1579: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | * 1578-1579: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | ||
* 1579-1599?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | * 1579-1599?: [[Florent van Berlaymont]], graaf van Lalaing en Berlaymont | ||
* 1599-16??: [[Karel II van Egmont]] | * 1599-16??: [[Karel II van Egmont]] | ||
* 16??-16??: [[Albert François van Croÿ-Roeulx]], graaf van Megen | * 16??-16??: [[Albert François van Croÿ-Roeulx]], graaf van Megen<ref>Jean Coenen, ''Baanderheren, boeren en burgers'' (2004) 145.</ref> | ||
== Overijssel == | == Overijssel == | ||
| Regel 371: | Regel 376: | ||
* 1572-1573: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | * 1572-1573: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | ||
* 1573-1576: [[Caspar de Robles]], heer van Billy | * 1573-1576: [[Caspar de Robles]], heer van Billy | ||
* 1576-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (vanaf 1580 in dienst van Filips II | * 1576-1581: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (vanaf 1580 in dienst van Filips II<ref name="Utrecht 1579 p 3"/>) | ||
* 1581-1594: [[Francisco Verdugo]] (in dienst van Filips II) | |||
* 1595-1618: [[Frederik van den Bergh (1559-1618)|Frederik van den Bergh]], heer van Boxmeer<ref name="Encarta 2002"/> (in dienst van Filips II; geen zeggenschap over Salland, 1597-1605 geheel geen zeggenschap, 1605-1618 slechts over Lingen en Oldenzaal) | |||
'''In dienst van de Staten van Overijssel:''' | '''In dienst van de Staten van Overijssel:''' | ||
* 1576-1580: [[George van Lalaing]], graaf van Rennenberg (verliet de Opstand op 3 maart 1580) | |||
* 1580-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje | |||
* 1584-1589: [[Adolf van Nieuwenaar]], graaf van Meurs | |||
* 1590-1625: [[Maurits van Oranje|Maurits van Nassau]], prins van Oranje | |||
* 1625-1647: [[Frederik Hendrik van Oranje]], prins van Oranje | |||
* 1647-1650: [[Willem II van Oranje]], prins van Oranje | |||
* 1650-1675: ''[[Eerste Stadhouderloze Tijdperk]]'' (dit duurde langer dan in Holland, Zeeland en Utrecht) | |||
* 1675-1702: [[Willem III van Oranje]], koning van Engeland, Schotland en Ierland | |||
* 1702-1747: ''[[Tweede Stadhouderloze Tijdperk]]'' | |||
* 1747-1751: [[Willem IV van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; | |||
* 1751-1795: [[Willem V van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: [[Anna van Hannover]]; 1759-1766: [[Lodewijk Ernst van Brunswijk-Lüneburg-Bevern|Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel]] | |||
== Rijsels-Vlaanderen == | |||
* 1418-1424: [[Hugo van Lannoy]] | |||
* 1424-1459: [[Boudewijn I van Lannoy]] | |||
* 1459-1463: [[Jan III van Lannoy]] | |||
* 1463-14??: [[Philippe Pot]] | |||
* ca. 1464-1467: Antoon Oignies, heer van Bruay | |||
* 1468-1479: Jan van Rosimbos, heer van Fromelles | |||
* ca. 1479-1484: Jan van Hames, heer van Sangatte en Bondues | |||
* 1504-1513: [[Jacobus II van Luxemburg-Fiennes|Jacob II van Luxemburg]], heer van Fiennes | |||
* 1513-15??: [[Jacobus III van Luxemburg-Fiennes|Jacob III van Luxemburg]], heer van Fiennes | |||
* 1532-15??: [[Adriaan van Croÿ|Adriaan V van Croÿ]] | |||
* 1554-15??: Jan van Montmorency, heer van Courrière | |||
* 1566-15??: [[Maximiliaan Vilain]] | |||
== Utrecht == | == Utrecht == | ||
| Regel 394: | Regel 413: | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1528-1540: [[Antoon I van Lalaing]], graaf van Hoogstraten 1528-1540 | |||
* 1540-1544: [[René van Chalon]], prins van Oranje | |||
* 1544-1546: [[Lodewijk van Vlaanderen]], heer van Praet | |||
* 1547-1558: [[Maximiliaan II van Bourgondië]], markies van Veere | |||
* 1559-1567: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje | |||
* 1567-1573: [[Maximiliaan van Hénin]], graaf van Boussu | |||
* 1573-1574: [[Filips van Noircarmes]], heer van Noircarmes | |||
* 1574-1577: [[Gilles van Berlaymont]], heer van Hierges | |||
'''In dienst van de Staten van Utrecht:''' | '''In dienst van de Staten van Utrecht:''' | ||
* 1577-1584: [[Willem van Oranje]], prins van Oranje<ref>Utrecht had niet deelgenomen aan de [[Eerste Vrije Statenvergadering]], waar Oranjes andere twee gewesten, Holland en Zeeland, hem weer erkenden als stadhouder. In februari 1577 wilde Oranje ook weer zijn Utrechtse stadhouderschap op zich nemen, maar stuitte daarbij op weerstand. Pas na de [[inname van de Naamse citadel]] werden de Utrechters overtuigd van zijn argumenten om één groot defensief blok te vormen in West-Nederland tegen [[Juan van Oostenrijk|Don Juan]], en op 9 oktober 1577 sloten de Utrechtse Staten met Oranje het Verdrag van Satisfactie dat zijn stadhouderlijke macht sterk aan banden legde, maar later kon hij dat verdrag straffeloos overtreden. {{aut|K.W. Swart}}, ''[https://www.dbnl.org/tekst/swar014will01_01/swar014will01_01_0006.php Willem van Oranje en de Nederlandse Opstand 1572-1584]'' (1994) 116-117.</ref> | |||
</ref> | |||
* 1584: [[Joost de Soete]], heer van Villers | * 1584: [[Joost de Soete]], heer van Villers | ||
* 1584-1589: [[Adolf van Nieuwenaar]], graaf van Meurs | * 1584-1589: [[Adolf van Nieuwenaar]], graaf van Meurs | ||
| Regel 412: | Regel 430: | ||
* 1647-1650: [[Willem II van Oranje]], prins van Oranje | * 1647-1650: [[Willem II van Oranje]], prins van Oranje | ||
* 1650-1672: ''[[Eerste Stadhouderloze Tijdperk]]'' | * 1650-1672: ''[[Eerste Stadhouderloze Tijdperk]]'' | ||
* 1672-1702: [[Willem III van Oranje]], koning van Engeland, Schotland en Ierland | * 1672-1702: [[Willem III van Oranje]], koning van Engeland, Schotland en Ierland | ||
* 1702-1747: ''[[Tweede Stadhouderloze Tijdperk]]'' | * 1702-1747: ''[[Tweede Stadhouderloze Tijdperk]]'' | ||
* 1747-1751: [[Willem IV van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden | * 1747-1751: [[Willem IV van Oranje-Nassau]], erfstadhouder der Verenigde Nederlanden | ||
| Regel 420: | Regel 438: | ||
'''In dienst van de Habsburgers:''' | '''In dienst van de Habsburgers:''' | ||
* 1490–1506: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda | * 1490–1506: [[Engelbrecht II van Nassau]], graaf van Nassau-Breda | ||
* 1506–1513: [[Jacobus II van Luxemburg-Fiennes|Jacob II van Luxemburg]], heer van Fiennes | * 1506–1513: [[Jacobus II van Luxemburg-Fiennes|Jacob II van Luxemburg]], heer van Fiennes<ref name="Gorter 369"/> | ||
* 1513–1517: ? | |||
* 1517–1532: [[Jacobus III van Luxemburg-Fiennes|Jacob III van Luxemburg]], heer van Fiennes<ref name="Gorter 369"/> | |||
* 1532–1540: ''Stadhouderloos tijdperk'' (ambt uit machtspolitieke overwegingen tijdelijk opgeheven)<ref>{{aut|Willem Pieter Blockmans}}, ''[http://books.google.nl/books?id=7hqnC_hkbtcC&pg=211 Bourgondië voorbij: De Nederlanden 1250-1650]'' (2010) 211-214. Uitgeverij Verloren.</ref> | |||
</ref> | |||
* 1540–1553: [[Adriaan van Croÿ-Roeulx]], graaf van Roeulx | * 1540–1553: [[Adriaan van Croÿ-Roeulx]], graaf van Roeulx | ||
* 1553–1558: [[Pontus van Lalaing]], heer van Bugnicourt | * 1553–1558: [[Pontus van Lalaing]], heer van Bugnicourt<ref name="Pontus Gachard">{{aut|Louis-Prosper Gachard}}, ''[http://books.google.nl/books?id=qZVOAAAAcAAJ&pg=86 Relations des ambassadeurs vénitiens sur Charles-quint et Philippe II]'' (1847) 86.</ref> | ||
* 1559–1568: [[Lamoraal van Egmont]], prins van Gavere | * 1559–1568: [[Lamoraal van Egmont]], prins van Gavere<ref name="Soen"/> | ||
* 1568–1572: ''geen'' (?)<ref>Na de terechtstelling van Egmont had Vlaanderen (waarschijnlijk) tijdelijk geen stadhouder. Jan van Croÿ (de graaf van Rœulx) wordt genoemd als zijn opvolger, maar hij ontving zijn aanstelling pas op 3 juli 1572.</ref> | |||
</ref> | |||
* 1572–1577: [[Jan van Croÿ]], graaf van Roeulx | * 1572–1577: [[Jan van Croÿ]], graaf van Roeulx | ||
* 1577–1584: ''geen'' (?); ''gewest in Staatse handen ([[Gentse Republiek]])'' | * 1577–1584: ''geen'' (?); ''gewest in Staatse handen ([[Gentse Republiek]])'' | ||
'''In dienst van de Staten-Generaal:''' | '''In dienst van de Staten-Generaal:''' | ||
* 1577: [[Filips III van Croÿ]], hertog van Aarschot | * 1577: [[Filips III van Croÿ]], hertog van Aarschot | ||
| Regel 437: | Regel 454: | ||
* 1583–1584: [[Karel III van Croÿ]], hertog van Croÿ en Aarschot | * 1583–1584: [[Karel III van Croÿ]], hertog van Croÿ en Aarschot | ||
== Zie ook == | |||
* [[Lijst van landvoogden van de Nederlanden]] | |||
* [[Lijst van heersers in de Lage Landen]] | |||
* [[Kamerijk en het Kamerijkse#Lijst van gouverneurs|Kamerijk en het Kamerijkse § Lijst van gouverneurs]] (Kamerijk was geen onderdeel van de Habsburgse Nederlanden, maar had wel een Habsburgse gouverneur) | |||
{{Appendix|2= | {{Appendix|2= | ||
| Regel 442: | Regel 463: | ||
}} | }} | ||
[[Categorie: | [[Categorie:Stadhouder voor de vorst in de Nederlanden| Lijst]] | ||
[[Categorie:Stadhouder in de Verenigde Provinciën| Lijst]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Artesië]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Brabant]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Drenthe]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Friesland]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Gelre]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Groningen (provincie)]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Henegouwen]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Holland]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Limburg]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Luxemburg]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Mechelen]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Namen]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Overijssel]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Utrecht]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Vlaanderen]] | |||
[[Categorie:Geschiedenis van Zeeland]] | |||
[[Categorie:Geschiedenislijsten van België|Stadhouders]] | |||
[[Categorie:Geschiedenislijsten van Nederland|Stadhouders]] | |||
[[Categorie:Lijsten van Luxemburg|Stadhouders]] | |||
Huidige versie van 10 mrt 2023 om 12:55
Een overzicht van stadhouders in de Nederlanden.
Korte geschiedenis
Een stadhouder is een plaatsvervanger van een vorst in een van diens gewesten; in de Zuidelijke Nederlanden wordt hij ook wel gouverneur genoemd. In de Nederlanden waren de stadhouders eerst in dienst van de Bourgondische, daarna van de Habsburgse vorsten, maar ook Karel van Gelre en de Saksische hertogen in Friesland hadden stadhouders in gewesten die zij bezetten, tot de Habsburgers in 1543 alle Nederlanden hadden veroverd (zie Gelderse Oorlogen). Bij het aanstellen van stadhouders werden leden gekozen uit de hoge Nederlandse adel, en belangrijke families leverden meerdere stadhouders.
Door de Tachtigjarige Oorlog waren er twee partijen die aanspraken maakten op verscheidene gewesten in de Nederlanden, die derhalve twee verschillende stadhouders kregen, een voor de Spaanse koning/Oostenrijkse aartshertog en één in dienst van de Staten-Generaal der Nederlanden. Uiteindelijk kwamen alle stadhouders in de Verenigde Provinciën uit het huis Oranje-Nassau en werd het Noord-Nederlandse stadhouderschap erfelijk in 1747.
Erfstadhouder Willem VI werd, na terugkeer uit ballingschap in 1813 ten gevolge van Franse bezetting in 1815 ingehuldigd als eerste koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830/1839) dat ook het latere België omvatte en een personele unie met het Groothertogdom Luxemburg onderhield. De Koning(in) der Nederlanden stelt sindsdien de provinciaal gouverneur aan over iedere provincie, die sinds 1850 commissaris van de Koning(in) wordt genoemd (behalve in Limburg). België (onafhankelijk sinds 1830/1839) heeft nog steeds provinciale gouverneurs; Luxemburg schafte het stadhouderschap/gouverneurschap in 1890 af bij zijn onafhankelijkheid.
Artesië
In dienst van de Habsburgers:
- 1500-1504: Engelbrecht II van Nassau, graaf van Nassau-Breda[1]
- 1506-1513: Jacob van Luxemburg, heer van Fiennes[1]
- 15??-1524: Ferry van Croÿ, heer van Roeulx
- 1524-1553: Adriaan van Croÿ-Roeulx[2]
- 1553-1558: Pontus van Lalaing, heer van Bugnicourt[3]
- 1559-1568: Lamoraal van Egmont, prins van Gavere[4]
- 1568-1571: geen (?)
- 1571-1578?: Ferdinand van Lannoy, hertog van Bojano
- 1578-1579: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1579-1597?: Florent van Berlaymont, graaf van Lalaing en Berlaymont
- 1597-1610: Karel III van Croÿ, prins van Chimay
- 1610-1624: Lamoraal I van Ligne, prins van Ligne
Brabant
Brabant kende geen stadhouder, aangezien de landvoogd(es) dit gewest rechtstreeks vanuit Brussel bestuurde. Willem van Oranje heeft eens voorgesteld om een soort stadhouder (superintendent noemde hij het) aan te stellen om de staten van Brabant te kunnen bewegen tot gehoorzaamheid, omdat zonder stadhouder de staten te zelfstandig konden optreden. Zijn voorstel werd echter verworpen door Granvelle.[5] Bij de intocht van Willem van Oranje te Brussel in 1577 kreeg hij wel de middeleeuwse titel van ruwaard, wat op een stadhouderschap neerkwam, maar vooral een symbolische waarde had.
Doornik
- In dienst van de Habsburgers
- 1555-1556: Peter van Barbançon, heer van Werchin[6]
- 1559-1570?: Floris van Montmorency, baron van Montigny
- 1581–1588?: Filips van Récourt, baron van Licques (Liques), burggraaf van Lens, van 1574 tot 1576 gouverneur van Kamerijk[7]
- In dienst van de Staten-Generaal
- 15??-1594?: Peter van Melun, kleinzoon van Peter van Barbançon. Tijdens het Beleg van Doornik (1581) verdedigde zijn vrouw Christina van Lalaing de stad.
Drenthe
Vóór 1536 was de drost de vertegenwoordiger van de landsheer geweest.
Met Georg Schenck van Toutenburg ontving Drenthe van de Habsburgers in 1536 haar eerste stadhouder; sindsdien had Drenthe meestal dezelfde stadhouder als Groningen. Meer nog dan Groningen is Drenthe strijdperk geweest tussen de dynastieën Nassau-Dillenburg en Nassau-Dietz enerzijds en Nassau-Oranje/Oranje-Nassau anderzijds.
Met meer moeite dan in Groningen werd Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg in 1593 door de Drentse adel, in 1596 ook door de Staten-Generaal erkend als stadhouder, hoewel landelijk een groep edelen meer voelde voor Maurits van Nassau,[8] die met de dood van Willem Lodewijk in 1620 alsnog stadhouder van Drenthe werd. Tussen 1625 en 1640 bestuurden de Casimirs van Nassau-Dietz Drenthe en Groningen, van 1640 tot 1650 weer de Nassau-Oranjes, waarna zij de Friese stadhouder Willem Frederik van Nassau-Dietz verkozen boven het Eerste Stadhouderloze Tijdperk dat in de andere gewesten inging. In 1696 werd in Drenthe dan weer Willem III van Oranje erkend in plaats van Johan Willem Friso van Nassau-Dietz. Toen Willem III in 1702 kinderloos stierf kwam Drenthe, evenals een groot deel van de Republiek, ditmaal ook terecht in een Stadhouderloos Tijdperk. Dit eindigde in 1722 toen Drenthe de stadhouder van Friesland en Groningen (Willem IV van Oranje-Nassau, de zoon van Johan Willem Friso die de titel prins van Oranje-Nassau had geërfd) erkende als stadhouder. In 1747 zou Willem IV stadhouder van alle gewesten van de Verenigde Nederlanden worden, in 1751 opgevolgd door Willem V die tot 1795 regeerde.
In dienst van de Habsburgers:
- 1536-1540: Georg Schenck van Toutenburg, vrijheer van Toutenburg
- 1540-1548: Maximiliaan van Egmont, graaf van Buren
- 1549-1568: Jan van Ligne, graaf van Arenberg
- 1568-1572: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1572-1574: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1574-1576: Caspar de Robles, heer van Billy (in 1576 gevangengenomen door muiters)
- 1576-1580: geen; gewest in Staatse handen
- 1580-1581: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (sinds zgn. verraad van Rennenberg in dienst van Filips II)
- 1581-1594: Francisco Verdugo (in dienst van Filips II, verloor vanaf 1589 in toenemende mate zijn gezag tot het in 1594 beperkt was tot de stad Groningen)
- 1595-1618: Frederik van den Bergh[9] (in dienst van Filips II, wegens de Reductie van Groningen geen feitelijke zeggenschap)
In dienst van de Staten-Generaal:
- 1576-1580: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (sinds zgn. verraad van Rennenberg in dienst van Filips II)
- 1580-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje (de facto)[10]
- 1584-1596: geen; gewest in Spaanse handen[8][11]
- 1593/6-1620: Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, graaf van Nassau-Dillenburg[8][12]
- 1620-1625: Maurits van Nassau, vanaf 20 februari 1618 prins van Oranje
- 1625-1632: Ernst Casimir van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1632-1640: Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1640-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1664: Willem Frederik van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz
- 1664-1696: Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz; regentes 1664-1673: Albertine Agnes van Nassau
- 1696-1702: Willem III van Oranje, koning van Engeland, Schotland en Ierland
- 1702-1722: Stadhouderloos tijdperk (duurde korter dan in Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel, maar langer dan in Friesland en Groningen)
- 1722-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regentes 1722-1731: Maria Louise van Hessen-Kassel
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Friesland
Vanaf 1498, toen Friesland onder de Saksen kwam te staan en de Friese Vrijheid eindigde, werden de eerste Friese stadhouders aangesteld. Hertog George met de Baard verkocht Friesland aan Karel van Habsburg toen de Saksische vete met de Groningers, Friezen, Geldersen en Oost-Friezen voor hem op een totale nederlaag leek uit te draaien. In de periode 1515-1524 probeerden zowel de Habsburgers als Geldersen Westerlauwers Friesland te veroveren en stelden elkaar bestrijdende stadhouders aan, tot de heerlijkheid Friesland uiteindelijk bij de Habsburgse Nederlanden ging horen. Vanaf 1528 regeerde de Friese stadhouder ook over Overijssel en vanaf 1536 ook over Groningen en Drenthe.
Tijdens de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog kende Friesland opnieuw enige tijd twee stadhouders: één namens koning Filips II (achtereenvolgens de naar de Spanjaarden overgelopen graaf van Rennenberg en de Spanjaard Francisco Verdugo) en één namens de Republiek (achtereenvolgens Willem van Oranje en Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg).
Friesland heeft ten tijde van de Republiek, in tegenstelling tot de overige Nederlanden die stadhouders uit de lijn van Oranje-Nassau hadden, lang een eigen stadhouder gehad uit de Dillenburgse en later Dietze tak van het geslacht Nassau (dit gold tot 1711 ook voor Groningen en Drenthe), die bijgevolg bekend geworden zijn als de "Friesche Nassau's". Friesland heeft hierdoor -als enige gewest- geen stadhouderloze tijdperken gekend, en het was uiteindelijk de Friese tak die de in 1702 uitgestorven Oranje-tak voortzette: vanaf Willem IV kregen alle gewesten in de Republiek geleidelijk dezelfde stadhouder, wiens ambt ten slotte in 1747 erfelijk werd verklaard.
In dienst van de Saksen:
- 1498-1500: Willebrord van Schaumburg
- 1500-1504: Hugo van Leisenach (of Leisnig)
- 1504-1506: Willem Truches van Waldburg
- 1506-1509: Hendrik van Stolberg, graaf van Stolberg en heer van Wernigerode
- 1509-1515: Everwijn van Bentheim, graaf van Bentheim
In dienst van de Geldersen:
- 1515-1518: Hendrik de Groiff, erfvoogd van Erkelenz[13]
- 1518-1519: Maarten van Rossum, heer van Poederoijen[14][15]
- 1519-1522: Christoffel van Meurs, graaf van Meurs[13]
- 1522-1523: Jasper van Marwijck[13]
In dienst van de Habsburgers:
- 1515-1518: Floris van Egmont, graaf van Buren
- 1518-1521: Wilhelm van Roggendorf, vrijheer van Roggendorf
- 1521-1540: Georg Schenck van Toutenburg, vrijheer van Toutenburg
- 1540-1548: Maximiliaan van Egmont, graaf van Buren
- 1549-1568: Jan van Ligne, graaf van Arenberg
- 1568-1572: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1572-1573: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1573-1576: Caspar de Robles, heer van Billy (1572-1573 plaatsvervangend[16])
- 1576-1580: geen; gewest in Staatse handen
- 1580-1581: George van Lalaing, graaf van Rennenberg[17]
- 1581-1594: Francisco Verdugo
- 1595-1618: Frederik van den Bergh[9] (in dienst van Filips II, geen feitelijke zeggenschap)
In dienst van de Staten van Friesland:
- 1572: Joost van Schouwenburg, graaf van Schaumburg-Gemen (namens Willem van Oranje)
- 1576-1580: George van Lalaing, graaf van Rennenberg[17]
- 1580-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje (de facto)
- 1584-1620: Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, graaf van Nassau-Dillenburg
- 1620-1632: Ernst Casimir van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1632-1640: Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1640-1664: Willem Frederik van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz
- 1664-1696: Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz; regentes 1664-1673: Albertine Agnes van Nassau
- 1696-1711: Johan Willem Friso van Nassau-Dietz, prins van Oranje-Nassau; regentes 1696-1707: Henriette Amalia van Anhalt
- 1711-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regentes 1711-1731: Maria Louise van Hessen-Kassel
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Maria Louise van Hessen-Kassel / Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Gelre en Zutphen
Het hertogdom Gelre en het graafschap Zutphen, sinds de 12e eeuw al in personele unie met elkaar verbonden, werden in 1473 veroverd door de Bourgondische hertog Karel de Stoute, die zich liet vertegenwoordigen door stadhouders. In 1492 wist Karel van Gelre, erfgenaam van de Gelderse hertog, het hertogdom weer in handen te krijgen, en in 1492-1504 bestuurde hij Gelre zelf. Vervolgens stelden ook hij en zijn opvolger Willem V van Kleef stadhouders aan. Gelre werd in 1543 ingelijfd door de Habsburgse keizer Karel V, die ook weer stadhouders aanstelde.
In 1581 maakten Gelre (met uitzondering van het Opper-Gelre) en Zutphen zich samen met enkele andere gewesten en steden los van de Spaanse koning Filips II middels het Plakkaat van Verlatinghe. In 1591 ging het graafschap Zutphen volledig op in het hertogdom Gelre.
In dienst van de Bourgondiërs:
- 1473-1474: Willem IV van Egmont, heer van Egmont
- 1474-1477: Filips van Croÿ-Chimay, graaf van Chimay
- 1474-1475: Willem IV van Egmont, heer van Egmont (waarnemend)
- 1475-1476: Willem van Egmont jr. (waarnemend)
- 1480-1481: Willem van Egmont jr.
In dienst van de Habsburgers:
- 1481-1492: Adolf III van Nassau-Wiesbaden, graaf van Nassau-Wiesbaden (tot 1489 alleen van Zutphen)[18]
- 1492-1504: Gelderse zelfstandigheid
- 1504-1505: Jan V van Nassau-Dillenburg, graaf van Nassau-Dillenburg
- 1505-1507: Filips van Bourgondië, bisschop van Utrecht
- 1507-1511: Floris van Egmont, graaf van Buren en Leerdam
- 1511-1543: Gelderse zelfstandigheid
- 1543-1544: René van Chalon, prins van Oranje
- 1544-1555: Filips van Lalaing, graaf van Hoogstraten
- 1555-1560: Filips van Montmorency, graaf van Horne
- 1560-1572: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1572-1578: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges (oktober 1576 t/m juli 1577 Staatsgezind)
- 1578-1583: geen; gewest in Staatse handen, zie ook Gouverneurs van Opper-Gelre
- 1583-1585?: Willem IV van den Bergh, graaf van den Bergh
- 1585-1587: Claudius van Berlaymont, heer van Haultepenne
- 1587-1626?: Florent van Berlaymont, graaf van Lalaing en Berlaymont
In dienst van de Staten-Generaal:
- 1576-1577: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1578-1581: Jan VI van Nassau-Dillenburg, graaf van Nassau-Dillenburg
- 1581-1583: Willem IV van den Bergh, graaf van den Bergh
- 1584-1589: Adolf van Nieuwenaar, graaf van Meurs
- 1590-1625: Maurits van Nassau, vanaf 20 februari prins van Oranje (1591: Zutphen volledig in Gelre opgenomen)
- 1625-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1675: Eerste Stadhouderloze Tijdperk (dit duurde langer dan in Holland, Zeeland en Utrecht)
- 1675-1702: Willem III van Oranje, koning van Engeland, Ierland en Schotland
- 1702-1722: Tweede Stadhouderloze Tijdperk (korter dan in Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel, langer dan in Groningen)
- 1722-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regentes 1722-1731: Maria Louise van Hessen-Kassel
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Gouverneurs van Opper-Gelre
- 1502-1522: Reinier van Gelre (in Gelderse dienst)[19]
In dienst van de Habsburgers:
- 1579-1589: Jan van Argenteau
- 1589-1592: Marcus de Rye de la Palud, markies van Varambon
- 1592-1593: Karel van Ligne, vorst van Arenberg
- 1593-1611: Herman van den Bergh, graaf van den Bergh
- 1611-1618: Frederik van den Bergh, heer van Boxmeer
- 1618-1632: Hendrik van den Bergh, markgraaf van Bergen op Zoom (in 1632 overgelopen naar de Staten-Generaal)
- 1632-1637: Staatse bezetting
- 1637-1640: geen (?)
- 1640-1646: Willem Bette, baron van Lede
- 1646-1652: Jan Koenraad van Aubremont, markies van Ribaucourt
- 1652-1680: Filips Balthasar van Gendt
- 1680-1699: Johan Frans Desideratus van Nassau-Siegen, vorst van Nassau-Siegen
- 1699-1702: Filips Emanuel van Horne, prins van Horn
In dienst van de Staten-Generaal:
- 1632-1637: Hendrik van den Bergh, markgraaf van Bergen op Zoom (in 1632 overgelopen naar de Staten-Generaal)
De Stad Groningen en de Ommelanden
Tussen 1514 en 1536 viel Groningen (de Ommelanden inbegrepen) onder de Gelderse hertog Karel, die erover zijn stadhouders aanstelde. Vanaf 1536 werden de gewesten Groningen en Landschap Drenthe bij de Habsburgse Nederlanden gevoegd. De stadhouder van Friesland en Overijssel kreeg zeggenschap over deze gebieden. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog ging Groningen deel uitmaken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die ook met stadhouders werkte. In de overgangsperiode waren er twee stadhouders: namens de Spaanse koning Filips II en namens de Staten Generaal. De macht van de eerste brokkelde steeds verder af ten gunste van de tweede.
In dienst van de Geldersen:
- 1514-1519: Willem van Ooy
- 1519-1522: Christoffel van Meurs, graaf van Meurs
- 1522-1529: Jasper van Marwijck
- 1529-1536: Karel van Gelre (bastaard van hertog Karel van Gelre)
- 1536: Ludolf Coenders
In dienst van de Habsburgers:
- 1536-1540: Georg Schenck van Toutenburg, vrijheer van Toutenburg
- 1540-1548: Maximiliaan van Egmont, graaf van Buren
- 1549-1568: Jan van Ligne, graaf van Arenberg
- 1568-1572: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1572-1574: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1574-1576: Caspar de Robles, heer van Billy (in 1576 gevangengenomen door muiters)
- 1576-1580: geen; gewest in Staatse handen
- 1580-1581: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (sinds zgn. verraad van Rennenberg in dienst van Filips II)
- 1581-1594: Francisco Verdugo (in dienst van Filips II, vanaf 1584 werd zijn gezag alleen erkend in de stad Groningen)
- 1595-1618: Frederik van den Bergh[9] (in dienst van Filips II, wegens de Reductie van Groningen geen feitelijke zeggenschap)
In dienst van de Staten-Generaal:
- 1572: Joost van Schouwenburg, graaf van Schaumburg-Gemen (namens Willem van Oranje; heeft gezag nooit kunnen vestigen)
- 1576-1580: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (sinds zgn. verraad van Rennenberg in dienst van Filips II)[20]
- 1580-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje (de facto)[10]
- 1584-1620: Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg, graaf van Nassau-Dillenburg[21] (in de stad Groningen vanaf 1594 (Reductie))
- 1620-1625: Maurits van Nassau, prins van Oranje
- 1625-1632: Ernst Casimir van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1632-1640: Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz, graaf van Nassau-Dietz
- 1640-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1664: Willem Frederik van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz
- 1664-1696: Hendrik Casimir II van Nassau-Dietz, vorst van Nassau-Dietz; regentes 1664-1673: Albertine Agnes van Nassau
- 1696-1711: Johan Willem Friso van Nassau-Dietz, prins van Oranje-Nassau; regentes 1696-1707: Henriette Amalia van Anhalt
- 1711-1718: Stadhouderloos tijdperk (vanaf 1718 erkende Groningen de regentes Maria Louise van Hessen-Kassel aangezien Willem IV nog geen 18 was)
- 1718-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden (van 1718 tot 1729 trad Maria Louise van Hessel-Kassel als regentes op)
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Gulik
Er is maar één stadhouder ooit aangesteld over Gulik, toen dat land bezet was in 1543 aan het einde van de Gelderse Oorlogen. Het werd echter spoedig duidelijk dat Gulik geen onderdeel zou worden van de Habsburgse Nederlanden, maar in het bezit van het Huis van der Mark bleef. Het stadhouderschap werd hetzelfde jaar weer opgeheven.
- 1543: Filips van Lalaing, graaf van Hoogstraten
Henegouwen
De stadhouder van Henegouwen werd doorgaans ook gouverneur van Valencijn. Daarnaast genoten de ambten groot-baljuw (rechtspraak) en kapitein (leger) van Henegouwen groot prestige; deze moeten niet verward worden met het stadhouderschap (bestuur), hoewel één persoon meerdere van deze functies tegelijk kon bekleden, zoals gebeurde vanaf 1560.
- 1477-1482: Adolf van Kleef-Ravenstein, heer van Ravenstein
- 1482-1511: Filips I van Croÿ (graaf van Porcéan), heer van Aarschot
- 1511-1521: Karel I van Croÿ, prins van Chimay
- 1521-1549: Filips II van Croÿ,[22] 1e hertog van Aarschot
- 1549-1558: Karel II van Lalaing, 2e graaf van Lalaing
- 1558-1560: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1560-1566: Jan IV van Glymes van Bergen, markies van Bergen op Zoom
- 1566-1574: Filips van Noircarmes, heer van Sint-Aldegonde en Noircarmes
- 1574-1582: Filips van Lalaing, 3e graaf van Lalaing (1576-1579 Staatsgezind)
- 1582-1590: Emanuel Filibert van Lalaing, heer van Montigny
- 1592-1606/1613: Karel III van Croÿ, 1e hertog van Croÿ
- 1606/1613-16??: Karel Bonaventura van Longueval, graaf van Bucquoy
- 1663-1674?: Filips Frans van Arenberg, hertog van Arenberg en Aarschot
Holland en Zeeland
Na Hoekse en Kabeljauwse twisten kwamen in 1428 de graafschappen Holland en Zeeland in handen van Filips de Goede van Bourgondië.
Filips benoemde op 21 maart 1426 Frank van Borssele, samen met zijn achterneef Hendrik II van Borselen tot generaal en groot kapitein van Zeeland. Op 25 december 1430 werd hij, samen met zijn twee achterneven Floris en Filips, pandhoudende schuldeiser van Holland, Zeeland, Friesland en Zevenbergen.
In 1433 liet Filips zich officieel vertegenwoordigen door een stadhouder. Later gingen Holland en Zeeland door vererving van het huis Bourgondië over in handen van het huis Habsburg.
Na het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog gingen Holland en Zeeland deel uitmaken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en gingen de Staten zelf stadhouders aanstellen.
In dienst van de Bourgondiërs:
- 1428-1432: Frank van Borssele, heer van Sint Maartensdijk en Zuylen
- 1433-1440: Hugo van Lannoy, heer van Santes (bij Rijsel)
- 1440-1445: Willem van Lalaing, heer van Bugnicourt
- 1445-1448: Godewijn de Wilde, heer van Lalaing, Bugnicourt, Fressin en Hordain
- 1448-1462: Jan van Lannoy, heer van Santes
- 1462-1477: Lodewijk van Gruuthuse, prins van Steenhuize
- 1477-1480: Wolfert VI van Borselen, heer van Veere
- 1480-1483: Joost van Lalaing, heer van Montigny-en-Ostrevant en Hantes
In dienst van de Habsburgers:
- 1483-1515: Jan III van Egmont, graaf van Egmont
- 1515-1521: Hendrik III van Nassau-Breda, graaf van Nassau-Breda
- 1522-1540: Antoon I van Lalaing, graaf van Hoogstraten
- 1540-1544: René van Chalon, prins van Oranje
- 1544-1546: Lodewijk van Vlaanderen, heer van Praet
- 1547-1558: Maximiliaan II van Bourgondië, markies van Veere
- 1559-1567: Willem van Oranje, prins van Oranje
- 1567-1573: Maximiliaan van Hénin, graaf van Boussu
- 1573-1574: Filips van Noircarmes, heer van Noircarmes
- 1574-1577: Gilles van Berlaymont, baron van Hierges
In dienst van de Staten van Holland en Zeeland:
- 1572-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje
- 1585-1625: Maurits van Nassau, vanaf 20 februari 1618 prins van Oranje
- 1625-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje (officieel werd hij aangesteld als gouverneur)
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1672: Eerste Stadhouderloze Tijdperk
- 1672-1702: Willem III van Oranje, koning van Engeland, Schotland en Ierland
- 1702-1747: Tweede Stadhouderloze Tijdperk
- 1747-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Limburg en de Landen van Overmaas
In dienst van de Bourgondiërs:
- 1473-1477: Gwijde van Brimeu, stadhouder-generaal
In dienst van de Habsburgers:
- 1542-1572: Johan I van Oost-Friesland, graaf van Valkenburg
- 1574-1578: Arnold II Huyn van Amstenrade, heer van Geleen en Eijsden
- 1578-1579: Cristóbal de Mondragón
- 1579-1597: Claude van Wittem van Beersel
- 1597-1612: Gaston Spinola
- 1612-1620: Maximiliaan van Sint-Aldegonde
- 1620-1624: Karel Emanuel van Gorrevod
- 1624-1626: Herman van Bourgondië
- 1626-1632: Hugo van Noyelles
- 1632-1635: Staatse bezetting; zie verder Staats-Overmaas
- 1635-1640: Willem Bette, baron van Lede
- 1640-1647: Jan van Wiltz
- 1649-1665: Lancelot Schetz van Grobbendonk
- 1665-1684: Johan Frans Desideratus van Nassau-Siegen, vorst van Nassau-Siegen
- 1685-1702: Hendrik Lodewijk Ernest van Ligne, prins van Ligne
- 1702-1703: Frans Sigismund van Thurn en Taxis
- 1703-1705: Lodewijk van Sinzendorff
- 1705-1707: Jan Peter de Goës
- 1707-1709: Ferdinand Bertrand de Quiros
- 1709-1710: Johan Wenceslaus van Gallas
- 1710-1713: Frans Adolf van Sinzerling
- 1713: Lodewijk van Sinzendorff
- 1713-1714: George van Tunderfeld
- 1714-1723: Frans Sigismund van Thurn en Taxis
- 1725-1728: Otto van Vehlen
- 1728-1754: Wolfgang Willem van Bournonville
Staats-Overmaas
Enkele gebieden die het Staatse leger in 1632 in de Landen van Overmaas had veroverd, werden uiteindelijk krachtens het Partagetraktaat (1661) aan de Republiek toegewezen en heetten sindsdien Staats-Overmaas; net als de andere generaliteitslanden Staats-Vlaanderen en Staats-Brabant werd het rechtstreeks door de Staten-Generaal bestuurd en kende dus geen stadhouder.
Luxemburg
In dienst van de Habsburgers:
- 1451-1475: Anton I van Croÿ, graaf van Porcien en Guines
- 1483-1???: Engelbrecht II van Nassau, graaf van Nassau-Breda[23]
- 1???-1515: Christoffel I van Baden, markgraaf van Baden
- 1475-1531: ?
- 1531-1533: Filips I van Croÿ, graaf van Porcéan[24]
- 1533-1541: Anton van Glymes, markies van Bergen op Zoom[25]
- 1541-1545: Peter van Barbançon, heer van Werchin[6]
- 1545-1552: Peter Ernst I van Mansfeld, graaf van Mansfeld-Vorderort
- 1552: Lamoraal van Egmont, prins van Gavere (interim-gouverneur)[4]
- 1552-1555: Maarten van Rossum, heer van Poederoijen
- 1556-1558: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1559-1597/1604?[26]: Peter Ernst van Mansfeld, graaf van Mansfeld-Vorderort (opnieuw)
- 1604-1626?: Florent van Berlaymont, graaf van Lalaing en Berlaymont
- 1642-1648: Johan van Beck, vrijheer van Ringsheim
- 1654-1675: Filips van Croÿ-Ligne
- 1675-16??: Johan Karel de Landas (waarnemend)
- 16??-16??: Ernst van Croÿ-Ligne
- 1684-1688: Hendrik de Lambert
- 1727-1734: Franz-Paul von Wallis
In dienst van de Oranje-Nassaus:
1815-1890: Luxemburg groothertogdom in personele unie met Nederland
- 1817-1830: Jean-Georges Willmar
- 1830-1839: Belgische bezetting; verschillende regeringscommissies
- 1839: Duitstalig (Luxemburgstalig) oostelijk Luxemburg aan Oranje-Nassau (Nederland) hersteld; tot 1842 geen stadhouder.
- 1842-1848: Gaspard-Théodore-Ignace de la Fontaine (1848: 1e premier van Luxemburg (President van de Regeringsraad))
- 1850-1879: Hendrik van Oranje-Nassau, prins der Nederlanden
- 1890: Luxemburg onafhankelijk, stadhouderschap afgeschaft
Mechelen
- 1566-1567: Antoon II van Lalaing, graaf van Hoogstraten
- 15??-1594?: Peter van Melun (voor de Staten)
Namen
In dienst van de Habsburgers:
- 1429-1473: Jan II van Croÿ, heer van Chimay
- 1485-1???: Jan III van Glymes, heer van Bergen op Zoom (valt in ongenade en moet aftreden)[1]
- 1503-1507: Willem II van Croÿ, heer van Chièvres[25]
- 1509-1532: Jan III van Glymes, heer van Bergen op Zoom (in ambt hersteld)[1]
- 1532-1541: Anton van Glymes, markies van Bergen op Zoom[25]
- 1541-1545: Peter van Barbançon, heer van Werchin[6]
- 1553/4-1578: Karel van Berlaymont, baron van Hierges[27]
- 1578-1579: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1579-1599?: Florent van Berlaymont, graaf van Lalaing en Berlaymont
- 1599-16??: Karel II van Egmont
- 16??-16??: Albert François van Croÿ-Roeulx, graaf van Megen[28]
Overijssel
Vanaf 1528 hoorde Overijssel (voordien samen met Drenthe Oversticht geheten) bij de Habsburgse Nederlanden, nadat keizer Karel V de gebieden verkreeg van de bisschop van Utrecht. In de jaren 1528-1584 had Overijssel dezelfde stadhouder als Friesland. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog ging Overijssel deel uitmaken van wat later de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd, die ook met stadhouders werkte. Overijssel onderhield van 1546 tot 1677 een leenband met het graafschap Lingen, dat daardoor van Overijssel afhankelijk was.
In dienst van de Habsburgers:
- 1528-1540: Georg Schenck van Toutenburg, vrijheer van Toutenburg
- 1540-1548: Maximiliaan van Egmont, graaf van Buren
- 1549-1568: Jan van Ligne, graaf van Arenberg
- 1568-1572: Karel van Brimeu, graaf van Megen
- 1572-1573: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
- 1573-1576: Caspar de Robles, heer van Billy
- 1576-1581: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (vanaf 1580 in dienst van Filips II[17])
- 1581-1594: Francisco Verdugo (in dienst van Filips II)
- 1595-1618: Frederik van den Bergh, heer van Boxmeer[9] (in dienst van Filips II; geen zeggenschap over Salland, 1597-1605 geheel geen zeggenschap, 1605-1618 slechts over Lingen en Oldenzaal)
In dienst van de Staten van Overijssel:
- 1576-1580: George van Lalaing, graaf van Rennenberg (verliet de Opstand op 3 maart 1580)
- 1580-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje
- 1584-1589: Adolf van Nieuwenaar, graaf van Meurs
- 1590-1625: Maurits van Nassau, prins van Oranje
- 1625-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1675: Eerste Stadhouderloze Tijdperk (dit duurde langer dan in Holland, Zeeland en Utrecht)
- 1675-1702: Willem III van Oranje, koning van Engeland, Schotland en Ierland
- 1702-1747: Tweede Stadhouderloze Tijdperk
- 1747-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden;
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Rijsels-Vlaanderen
- 1418-1424: Hugo van Lannoy
- 1424-1459: Boudewijn I van Lannoy
- 1459-1463: Jan III van Lannoy
- 1463-14??: Philippe Pot
- ca. 1464-1467: Antoon Oignies, heer van Bruay
- 1468-1479: Jan van Rosimbos, heer van Fromelles
- ca. 1479-1484: Jan van Hames, heer van Sangatte en Bondues
- 1504-1513: Jacob II van Luxemburg, heer van Fiennes
- 1513-15??: Jacob III van Luxemburg, heer van Fiennes
- 1532-15??: Adriaan V van Croÿ
- 1554-15??: Jan van Montmorency, heer van Courrière
- 1566-15??: Maximiliaan Vilain
Utrecht
Vanaf 1528 waren de stadhouders van Holland ook stadhouder van Utrecht. Voor die tijd kende Utrecht geen stadhouder maar was het een zelfstandig prinsbisdom, het Sticht geheten, totdat de Habsburger Karel V ook Utrecht inlijfde en een stadhouder benoemde.
Na het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog ging Utrecht deel uitmaken van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die ook stadhouders aanstelde.
In dienst van de Habsburgers:
- 1528-1540: Antoon I van Lalaing, graaf van Hoogstraten 1528-1540
- 1540-1544: René van Chalon, prins van Oranje
- 1544-1546: Lodewijk van Vlaanderen, heer van Praet
- 1547-1558: Maximiliaan II van Bourgondië, markies van Veere
- 1559-1567: Willem van Oranje, prins van Oranje
- 1567-1573: Maximiliaan van Hénin, graaf van Boussu
- 1573-1574: Filips van Noircarmes, heer van Noircarmes
- 1574-1577: Gilles van Berlaymont, heer van Hierges
In dienst van de Staten van Utrecht:
- 1577-1584: Willem van Oranje, prins van Oranje[29]
- 1584: Joost de Soete, heer van Villers
- 1584-1589: Adolf van Nieuwenaar, graaf van Meurs
- 1589-1625: Maurits van Nassau, prins van Oranje
- 1625-1647: Frederik Hendrik van Oranje, prins van Oranje
- 1647-1650: Willem II van Oranje, prins van Oranje
- 1650-1672: Eerste Stadhouderloze Tijdperk
- 1672-1702: Willem III van Oranje, koning van Engeland, Schotland en Ierland
- 1702-1747: Tweede Stadhouderloze Tijdperk
- 1747-1751: Willem IV van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden
- 1751-1795: Willem V van Oranje-Nassau, erfstadhouder der Verenigde Nederlanden; regenten: 1751-1759: Anna van Hannover; 1759-1766: Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel
Vlaanderen
In dienst van de Habsburgers:
- 1490–1506: Engelbrecht II van Nassau, graaf van Nassau-Breda
- 1506–1513: Jacob II van Luxemburg, heer van Fiennes[1]
- 1513–1517: ?
- 1517–1532: Jacob III van Luxemburg, heer van Fiennes[1]
- 1532–1540: Stadhouderloos tijdperk (ambt uit machtspolitieke overwegingen tijdelijk opgeheven)[30]
- 1540–1553: Adriaan van Croÿ-Roeulx, graaf van Roeulx
- 1553–1558: Pontus van Lalaing, heer van Bugnicourt[3]
- 1559–1568: Lamoraal van Egmont, prins van Gavere[4]
- 1568–1572: geen (?)[31]
- 1572–1577: Jan van Croÿ, graaf van Roeulx
- 1577–1584: geen (?); gewest in Staatse handen (Gentse Republiek)
In dienst van de Staten-Generaal:
- 1577: Filips III van Croÿ, hertog van Aarschot
- 1577–1583: geen (?); Gentse Republiek
- 1583–1584: Karel III van Croÿ, hertog van Croÿ en Aarschot
Zie ook
- Lijst van landvoogden van de Nederlanden
- Lijst van heersers in de Lage Landen
- Kamerijk en het Kamerijkse § Lijst van gouverneurs (Kamerijk was geen onderdeel van de Habsburgse Nederlanden, maar had wel een Habsburgse gouverneur)
Bronnen, noten en/of referenties
|
