Brontekst bekijken van Willem I der Nederlanden

{{Infobox dynastie
| afbeelding = Willem I in kroningsmantel.jpg
| onderschrift = Koning Willem I in koningsmantel
| naam = Willem I
| leven = 1772–1843
| functie = [[Lijst van prinsen en prinsessen van Oranje|Prins van Oranje]]
| periode = 1806–1815
| voorganger = [[Willem V van Oranje-Nassau]]
| opvolger = [[Willem II der Nederlanden]]
| functie1 = [[Vorstendom Nassau-Oranje-Fulda|Vorst van Nassau-Oranje-Fulda]]
| periode1 = 1803–1806
| voorganger1 = -
| opvolger1 = -
| functie2 = [[Lijst van koningen der Nederlanden|Soeverein vorst der Nederlanden]]
| periode2 = 1813–1815
| voorganger2 = -
| opvolger2 = -
| functie3 = [[Lijst van heersers van Luxemburg|Hertog en groothertog van Luxemburg]]
| periode3 = 1815–1840
| voorganger3 = [[keizer Frans II|Frans]] (hertog)
| opvolger3 = [[Willem II der Nederlanden|Willem II]]
| functie4 = [[Lijst van koningen der Nederlanden|Koning der Nederlanden]]
| periode4 = 1815–1840
| voorganger4 = -
| opvolger4 = [[Willem II der Nederlanden|Willem II]]
| functie5 = [[Hertogdom Limburg (1839-1866)|Hertog van Limburg]]
| periode5 = 1839–1840
| voorganger5 = -
| opvolger5 = [[Willem II der Nederlanden|Willem II]]
| vader = [[Willem V van Oranje-Nassau]]
| moeder = [[Wilhelmina van Pruisen (1751-1820)|Wilhelmina van Pruisen]]
| dynastie = [[Huis Oranje-Nassau|Oranje-Nassau]]
| handtekening            = Signature of William I of the Netherlands.svg
}}
{{Link stamboom|stamboom=[[Stamboom Willem van Oranje-Nassau (1772-1843)|Stamboom]]}}
'''Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau'''<ref>{{Citeer web |url = http://www.parlement.com/id/vg09llxqm0r4/koning_willem_i_koning_willem_frederik |titel = Z.M. (koning Willem I) koning Willem Frederik , koning der Nederlanden, groothertog van Luxemburg, prins van Oranje-Nassau |bezochtdatum = 23 maart 2015 |auteur = |datum = |uitgever = parlement.com}}</ref> ([[Den Haag]], [[24 augustus]] [[1772]] – [[Berlijn]], [[12 december]] [[1843]]) was de eerste [[koning der Nederlanden]] uit het [[huis Oranje-Nassau]].

Na de nederlaag van Napoleon in de [[Slag bij Leipzig]] in [[1813]] werd hij ingehuldigd als 'soeverein vorst' der [[Soeverein vorstendom der Verenigde Nederlanden|Verenigde Nederlanden]]. Op 16 maart 1815 riep hij zichzelf uit tot koning van het [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]] en hertog van Luxemburg, waarna hij op 21 september 1815 in Brussel werd ingehuldigd als koning. In hetzelfde jaar werd op het [[Congres van Wenen]] door de Europese mogendheden besloten om het [[hertogdom Luxemburg]] te promoveren tot [[Groothertogdom Luxemburg (1815-1890)|groothertogdom]] en Willem te erkennen als eerste groothertog, met bevestiging van de koningstitel. Hiermee was de tweede [[Monarchie in Nederland|monarchie der Nederlanden]] binnen Europa formeel erkend. Het koninkrijk fungeerde als buffer voor zowel [[Restauratie (Frankrijk)|Frankrijk]] als het [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Verenigd Koninkrijk]]. Na de [[Abdicatie|troonsafstand]] in 1840 noemde Willem I zich koning Willem Frederik, graaf van Nassau.

In Duitsland was hij van 1803 tot 1806 "''Fürst''" ([[Vorst (heerser)|vorst]]) van het [[vorstendom Fulda en Corvey]] (soms 'Nassau-Oranje-Fulda') genoemd.

== Jeugd en huwelijk ==
Willem Frederik werd geboren als derde zoon van [[stadhouder]] [[Willem V van Oranje-Nassau]] en prinses [[Wilhelmina van Pruisen (1751-1820)|Wilhelmina van Pruisen]], een nicht van koning [[Frederik II van Pruisen]]. Omdat zijn beide oudere broers in 1769 respectievelijk 1771 niet langer dan een dag hadden geleefd, werd hij de [[Erfprins#In Nederland|erfprins]]. Na de dood van zijn vader Willem V in 1806 stond hij tot 1815 bekend als Willem VI.

Willem Frederik stond in 1789-1790 ingeschreven aan de [[Universiteit Leiden]]<ref>[https://www.dbnl.org/arch/_hui003huis01_01/pag/_hui003huis01_01.pdf Het huis Oranje-Nassau en de Leidse Universiteit. Catalogus], [[Academisch Historisch Museum]], Leiden, 1956, p. 17.</ref> en bewoonde in die tijd het voor hem gehuurde [[Huis van Leyden]] aan het [[Rapenburg (Leiden)|Rapenburg]]. Hij volgde niet het reguliere [[curriculum]], maar de hoogleraar [[Adriaan Kluit]] gaf hem [[Privatissimum|privatissima]] in vaderlandse geschiedenis en historisch staatsrecht.

Hij trouwde in 1791 zijn volle nicht [[Wilhelmina van Pruisen (1774-1837)|Wilhelmina van Pruisen]], een zuster van koning [[Frederik Willem III van Pruisen]]. Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, onder wie prins Willem Frederik George Lodewijk, de toekomstige koning [[Willem II der Nederlanden]].

== Vorst van Nassau ==
[[Bestand:JongeWillemImetbroerFrederik.jpg|thumb|Willem met zijn jongere broer Frederik op 18-jarige leeftijd]]

=== Van Engeland naar Napoleon ===
In [[1793]] streed hij als kapitein-generaal tegen de Fransen in de Zuidelijke Nederlanden en Noord-Frankrijk. Aanvankelijk leken de Franse revolutionairen teruggedrongen te zijn, maar ze kwamen terug. In [[1795]] stond hij als erfprins, 23 jaar oud, aan het hoofd van het Staatse leger tegen de invallers. Toen de Fransen oprukten vluchtte hij met zijn vader naar Engeland. 

In najaar 1797 kocht hij van graaf Bilinski de heerlijkheid Widzin en een jaar later van prins Jablonowski het landgoed Raçot, beide in [[Posen (provincie)|Posen]], dat bij de Poolse deling bij Pruisen was gekomen. Hij beschikte nu over bossen, landbouwgrond en een paardenstoeterij maar door zijn veelvuldige afwezigheid lukte het niet, er een bloeiend bedrijf van te maken.

In augustus 1799 probeerde Willem met Engeland en Rusland het stadhouderlijk gezag te herstellen vanuit Noord-Holland, maar [[Brits-Russische expeditie naar Noord-Holland|deze militaire actie]] mislukte. Op 10 oktober 1799 werd een bestand getekend in [[Alkmaar]] en een week later waren de Engelse en Russische troepen verdwenen. Er werd wel een flink aantal Bataafse deserteurs, muiters en oorlogsgevangenen naar Engeland getransporteerd, waaruit Willem de [[Hollandse Brigade (1799-1802)|Hollandse Brigade]] formeerde. Zijn vader legde zich neer bij het feit dat de politieke rol van de [[Stadhouder|Oranjes]] uitgespeeld was. Zo nog niet zoon Willem, die uiteindelijk in 1803 als compensatie voor het verlies van zijn bezittingen in de Nederlanden van [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] de voormalige prinsbisdommen [[prinsbisdom Fulda|Fulda]] en [[abdij van Corvey]], de [[abdij Weingarten]] en de [[rijksstad Dortmund]] kreeg. Die samen gingen het [[vorstendom Nassau-Oranje-Fulda]] vormen.

In 1801 probeerde de erfprins via zijn afgezant Maximiliaan d'Hangest een soort ''eerste consul'' van de Nederlandse republiek te worden. Omdat de tegemoetkoming door Napoleon op prijs werd gesteld, werd Willem uitgenodigd naar Parijs te komen waar hij op 25 februari 1802 sprak met Napoleon. Voor de functie van eerste consul werd hij afgewezen. Daarnaast vroeg en kreeg hij Duits gebied ter compensatie van de verloren Nederlandse domeinen. Dit waren andere Duitse gebieden dan de stamlanden van Nassau die steeds in het bezit van de Oranjes waren geweest. Op 23 mei 1802 sloten Frankrijk en Pruisen een verdrag, waarbij Fulda en een aantal andere gebieden (Corvey, Weingarten en Dortmund) aan de prins van Oranje werden toegezegd. Prins Willem V wees deze in zijn ogen geroofde bezittingen verontwaardigd voor zichzelf af en liet ze over aan de erfprins. Op 22 oktober bezetten Pruisische troepen het prinsbisdom om de belangen van Oranje veilig te stellen en op 6 december hield Willem zijn intocht als vorst in Fulda.

=== Van Napoleon naar Pruisen ===
Na de dood van zijn vader op 8 april 1806 in [[Braunschweig (stad)|Brunswijk]], werd Willem vorst van [[Hertogdom Nassau|Nassau]]. Willem zou de landen niet in bezit nemen. Op 12 juli 1806 werd de [[Rijnbond (1806)|Rijnbond]] gesloten en een deel van de landen van Willem werd onder de soevereiniteit van andere vorsten geplaatst. Willem was als Napoleons vazal in het [[vorstendom Fulda]] niet verschenen en zodoende werd in artikel 24 de heerlijkheid Weingarten bij het [[koninkrijk Württemberg]] gevoegd, de graafschappen [[Nassau-Siegen|Siegen]], [[Nassau-Dillenburg|Dillenburg]] en [[Nassau-Hadamar|Hadamar]] bij het [[groothertogdom Berg]] en het [[graafschap Diez]] en het aandeel in het dorp Münzfelden aan het [[hertogdom Nassau]]. Op dit moment bleven dus nog Fulda, Corvey en Dortmund over. Toen op 6 augustus een einde kwam aan het [[Heilige Roomse Rijk]] was Willem theoretisch zelfs soeverein vorst van deze landen. In augustus 1806 besloot Pruisen, dat in de twee voorgaande oorlogen tegen Frankrijk neutraal was gebleven, om zich bij de coalitie te voegen en de oorlog aan Frankrijk te verklaren, vanwege de Franse inmenging in Duitse zaken. Pruisen stelde een ultimatum aan Napoleon dat afliep op 1 oktober 1806. Willem koos voor zijn familiebanden met Pruisen en liep over naar de coalitie tegen Napoleon. De [[Vierde Coalitieoorlog]] tegen Napoleon verliep echter dramatisch voor Pruisen. Na de [[Slag bij Auerstedt]] werd Willem op 16 oktober te Erfurt in zijn functie van Pruisisch generaal door de Fransen gevangengenomen. Hij werd nog dezelfde dag weer in vrijheid gesteld en vertrok meteen daarna naar Berlijn. In Pruisen moest hij op beschuldiging van lafheid voor de krijgsraad verschijnen. Hij werd noch vrijgesproken, noch veroordeeld. Op 31 oktober ontnam Napoleon de prins vanwege diens verraad bij legerorder zijn vorstendommen. Napoleon schonk hem ter compensatie later een pensioen voor dit verlies, dat in eerste instantie was bedoeld ter compensatie van het verlies van zijn Nederlandse domeinen. Na de Pruisische nederlaag probeerde Willem tevergeefs zijn Duitse bezittingen van Napoleon terug te krijgen. Tot eind 1813 woonde hij met zijn gezin in het [[Niederländisches Palais]] in Berlijn.

=== Met Pruisen naar de overwinning ===
Na de nederlaag van Napoleon in 1813 in de Slag bij Leipzig stortte het staatkundige systeem in Midden-Duitsland ineen. De oude situatie werd niet zonder meer hersteld. De meeste gebieden kwamen onder militair bestuur te staan van Rusland, Oostenrijk of Pruisen. Willem werd door zijn banden met Pruisen direct hersteld in de gebieden van vóór 1803. Het napoleontische [[groothertogdom Berg]] bestond niet meer en in de Nassause graafschappen Siegen, Dillenburg en Hadamar kon de restauratie direct uitgevoerd worden. Voor het [[graafschap Diez]] lag de situatie iets anders, want de hertog van Nassau had zich op tijd bij de geallieerden aangesloten. Toch werd ook dit gebied aan Oranje overgedragen. Uiteindelijk zou de regering van Willem I in Nassau van korte duur zijn. In 1815 werd een verdrag met Pruisen gesloten, waarbij de oude stamlanden van Nassau werden afgestaan in ruil voor het nieuwe [[groothertogdom Luxemburg]].

{{Link stamboom|stamboom=[[Stamboom Willem van Oranje-Nassau (1772-1843)|Stamboom]]}}

== Koning der Nederlanden ==
[[Bestand:KomstWillemIinAmsterdam.jpg|thumb|Aankomst van Willem in Amsterdam op 2 december 1813]]
[[Bestand:Inhuldiging van den Souvereinen Vorst Willem I. in de Nieuwe Kerk van Amsterdam, (R. Vinkeles) Afb 010097007655.jpg|thumb|De [[inhuldiging]] van Willem als soeverein vorst in de [[Nieuwe Kerk (Amsterdam)|Nieuwe Kerk]] te Amsterdam]]
[[Bestand:Willem I.1.jpg|thumb|Handtekening van koning Willem I der Nederlanden onder een op 17 januari 1830 opgestelde naturalisatiebrief op [[perkament]]. Verzameling [[Musée Royal de Mariemont]], België.]]
[[Bestand:Guy Du Cheyne Standbeeld Willem I der Nederlanden Gent 3-11-2018 11-19-35.jpg|thumb|[[Standbeeld van Willem I]] te [[Gent]]]]

=== November 1813 ===
Nadat de [[Omwenteling van 1813]] in Nederland was uitgebroken kreeg Willem Frederik in Londen een brief van [[Gijsbert Karel van Hogendorp]] die hem schreef dat "Nimmer is er zo'n eenstemmigheid geweest als nu het geval is, en nimmer heeft een Prins van Oranje zozeer de wensen van alle partijen op zich verenigd kunnen zien als nu het geval is met Willem VI. (...) Alle burgers van alle gezindten roepen dezelfde Soeverein op."<ref>{{Aut|auteur=Wilfried Uitterhoeve}}, ''1813 – Haagse bluf: De korte chaos van de vrijwording'' (Nijmegen: Vantilt, 2013), 181.</ref> Het schrijven was afkomstig van het provisorisch ingestelde ''Algemeen bestuur'', dat uit de Haagse notabelen Gijsbert Karel van Hogendorp en [[Frans Adam van der Duyn van Maasdam]] bestond. Willem aanvaardde hun uitnodiging en het Engelse [[Fregat (zeilschip)|fregat]] ''The Warrior'' bracht hem naar de kust van [[Scheveningen]]. Op 30 november 1813 zette Willem na achttien jaar weer [[Landing van de Prins|voet op Nederlandse bodem]]. Met een boerenwagen werd hij uit zee naar het strand gebracht en in een open rijtuig naar Den Haag gereden. Een van de eerste dingen die hij in Nederland deed, was een proclamatie uitvaardigen, waarin hij aankondigde: "Ons gemeene Vaderland is gered: De oude tyden zullen weldra herleeven." Op 1 december dat jaar werd Willem tot soeverein vorst uitgeroepen, wat een dag later door hem werd aanvaard.<ref>Proclamaties, STAATS-COURANT 1813 no 2 [http://www.denederlandsegrondwet.nl/9353000/1/j9vvihlf299q0sr/vi8rk352jxnr Proclamaties]</ref>

=== Congres van Wenen ===
In [[1815]] keerde Napoleon [[Honderd Dagen (1815)|kortstondig terug]] en aan Willem werden op het [[Congres van Wenen]] de voormalige [[Oostenrijkse Nederlanden]] toegezegd (die hij reeds stilzwijgend had bezet). De Nederlanden zouden, zo hoopten [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Engeland]] en Pruisen, een sterke [[bufferstaat]] aan de Franse noordgrens vormen. Op 16 maart 1815 nam soeverein vorst Willem I zelf de titel [[koning der Nederlanden]] aan. Hij kreeg als compensatie voor de aan Pruisen afgestane Nassause erflanden (Nassau-Dillenburg, Siegen, Hadamar en Dietz) als privébezit ook Luxemburg en werd daardoor als [[groothertog]] van [[Groothertogdom Luxemburg (1815-1890)|Luxemburg]] lid van de [[Duitse Bond]].<ref>[[:s:fr:Traité de Vienne (1815)/Articles 65 à 73|Traité de Vienne (19 juin 1815), Article 67]]: 'Le Grand-Duché de Luxembourg servant de compensation pour les Principautés de Nassau-Dillenbourg, Siegen, Adamar et Dietz, formera un des États de la Confédération germanique, et le Prince Roi des Pays-Bas entrera dans le système de cette Confédération comme Grand-Duc de Luxembourg, avec toutes les prérogatives et privilèges dont jouiront les autres Princes allemands.' Article 70: 'S. M. le Roi des Pays-Bas renonce à perpétuité, pour lui et ses descendants et successeurs, en faveur de S. M. le Roi de Prusse, aux possessions souveraines que la Maison de Nassau-Orange possédait en Allemagne, et nommément aux Principautés de Dillenbourg, Dietz, Siegen et Hadamar, y compris la Seigneurie de Beilstein, et telles que ces possessions ont été définitivement réglées entre les deux branches de la Maison de Nassau par le Traité conclu à la Haye le 14 juillet 1814.'</ref> Na de Belgische afscheiding werd hij voor het verlies van Waals Luxemburg als [[hertog]] weer gecompenseerd met het restant (de huidige Nederlandse provincie) van [[Hertogdom Limburg|Limburg]]. Voor de [[inhuldiging]] in de [[Nieuwe Kerk (Amsterdam)|Nieuwe Kerk]] is een nog altijd bestaand verguld messing model van een [[koningskroon|kroon]] opgesteld, waarvan werd verondersteld dat het de stadhouderlijke begrafeniskroon was. Bij de inhuldiging in Brussel spotte men over een "houten kroon" en ook over de grote hoeveelheid uitgestrooide koperen munten ("de koperen Koning"). Koperen muntjes hadden immers weinig waarde.

Zo ontstond tegen de wil van de meeste Zuid-Nederlanders een [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]]. Een nieuwe [[Nederlandse Grondwet|grondwet]] werd opgesteld: Het Zuiden werd mede onder druk van Groot-Brittannië verplicht samen te gaan met het Noorden (''union intime et complète''). Willem was tevreden met zijn machtsuitbreiding; Engeland behield evenwel [[Duinkerke]] als steunpunt op het continent.

=== Voortbouwend op Franse tijd ===
Koning Willem I kon gebruikmaken van de bestuurlijke infrastructuur die het [[Eerste Franse Keizerrijk|Franse Keizerrijk]] en het [[koninkrijk Holland]] hadden achtergelaten. De republikeinse inwoners van het noorden waren gewend geraakt aan een centraal bestuur met een hofcultuur. Willem I versterkte die cultuur door hoffunctionarissen te benoemen. Er werd een nieuwe adel gecreëerd in de noordelijke provincies waar oude [[adel]] vrijwel ontbrak of uitgestorven was. Nadat Willem I aan de macht kwam volgde geen periode van politieke afrekening. De publieke opinie werd na 1813 gedomineerd door een streven naar "vergeven en vergeten". Veel voormalige Nederlanders die ambtenaren geweest in het keizerrijk kregen een positie in zijn positie, waarvan een van de bekende namen [[Cornelis Felix van Maanen]] was. In totaal hadden achttien van zijn 39 ministers uit de periode 1814-1830 een functie bekleed in het Franse keizerrijk.<ref>{{Aut|auteur=[[Matthijs Lok]]}}, "Koninkrijk van windvanen: het napoleontische bestuur en de staat van Willem I", ''Een nieuwe staat: Het begin van het Koninkrijk der Nederlanden'', onder redactie van {{Aut|auteur=Ido de Haan, Paul den Hoed en [[Henk te Velde]]}} (Amsterdam: Prometheus/Bert Bakker, 2014), 105-112.</ref> De koning zag zijn ministers als zijn "dienaren" en achtte zichzelf verantwoordelijk, ondanks het feit dat zijn koninklijke besluiten steeds door ministers werden medeondertekend; [[Ministeriële verantwoordelijkheid#Contraseign|contrasigneren]]. Vastgesteld kan worden dat de basis voor zijn koningschap door Napoleon al was gelegd. De initiatieven die door Napoleon rond de verbetering van de infrastructuur, met name de waterwegen zoals een [[Nieuw havenkanaal Middelburg|havenkanaal voor Middelburg]], en de overdracht van de kerken aan de belangrijkste religieuze groep ter plaatse in gang was gezet werden door Willem I voortgezet. Later ontwikkelde hij zich meer als een autoritaire vorst omdat hij zich door de Staten-Generaal gedwarsboomd zag in zijn vernieuwende ideeën.

=== Regeren uit Den Haag en Brussel ===
De regering zou om het jaar in [['s-Gravenhage]] en in Brussel resideren. Voor de koning werd een nieuw [[Koninklijk Paleis van Brussel|Koninklijk Paleis]] in Brussel gebouwd. Willem I kon zodoende beschikken over een stadsresidentie te Brussel, in Amsterdam over het [[Paleis op de Dam]] en in Den Haag over [[Paleis Noordeinde]]. Verder stonden het [[Kasteel van Laken]], [[Paleis Huis ten Bosch|Huis ten Bosch]] en [[Paleis Het Loo]] tot zijn beschikking. Een aantal Oranjeresidenties had de Franse tijd niet overleefd. De prins van Oranje kreeg de beschikking over stadspaleizen te Brussel en Den Haag en verkreeg het buitenverblijf te Tervuren en [[Paleis Soestdijk]] in eigendom. De voertaal van het hof was meest Frans. De wetten werden in het Frans en in het Nederlands afgekondigd. De uitvoerende bestuurstaal volgde de taalgrens, wat in het zuiden bij de verfranste burgerij nogal wat weerstand opriep.

=== Koopman-koning ===
Willem handhaafde als absoluut [[monarch (staatshoofd)|monarch]] en [[Verlicht despotisme|verlicht despoot]] de hervormingen uit de Franse Tijd. Willem was een ondernemer die sterk investeerde in de industrie in het zuiden van zijn land. Hij was oprichter en aandeelhouder van de Algemeene Nederlandsche Maatschappij ter Begunstiging van de Volksvlijt. In 1830 werd dit de Belgische [[Generale Maatschappij van België|Generale Maatschappij]]. In 1824 stichtte hij de [[Nederlandsche Handel-Maatschappij]]. Willem was zeer verdienstelijk voor de [[Waterstaat in Nederland|waterstaat]]. Nieuwe kanalen en wegen werden in zijn opdracht aangelegd. Zo gaf hij de opdracht om de Samber te kanaliseren en [[Kanaal Charleroi-Brussel|kanalen tussen Brussel en Charleroi]] en van de [[Maas]] naar de [[Moezel (rivier)|Moezel]] te graven.

Investeringen in zulke grote nationale projecten deed hij bij politieke tegenstand buiten de begroting om met behulp van het Amortisatiesyndicaat, waarin de kroondomeinen tot zekerheid waren ondergebracht. Winsten waren op deze wijze in zijn voordeel, verlies belastte deze staatseigendommen. Willem steunde [[William Cockerill]] in 1817 in [[Seraing]] bij de bouw van de grootste stoommachinefabriek in Europa. In 1820 bouwde dat bedrijf zijn eerste [[stoomboot]] en in 1835 zijn eerste [[stoomlocomotief]]. De steun zou Cockerill bij de [[Belgische Revolutie]] niet in dank afgenomen worden.<ref>Noël Lagast, ''Vijfhonderd jaar geschiedenis van de ingenieur. Van 1500 tot 2010,'' Garant, Antwerpen, 2011, p.&nbsp;56, 57, 97.</ref> Willem was de eerste [[Kapitalisme|kapitalistische]] heerser van [[Europa (werelddeel)|Europa]], die met enigszins moderne methoden zijn inkomsten enorm vergrootte terwijl de arbeidersklasse verpauperde. Een derde van de bevolking van Amsterdam leefde vanaf de Franse tijd van de kerkelijke en burgerlijke armenzorg, die overigens door buitenlanders in vergelijking met andere Europese landen als tamelijk royaal werd gezien. Hij maakte werk van de invoering van het [[Metriek stelsel|metrieke stelsel]] en wilde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden een moderne en verlichte eenheidsstaat maken. Op godsdienstig en taalkundig gebied ondervonden deze hervormingen weerstand.

In 1827 ontstond het plan een kanaal door de [[landengte van Panama]] in [[Groot-Colombia]] te graven; koning Willem I werd enthousiast. Hij richtte in 1828 de Westindische Maatschappij op,<ref>[https://books.google.nl/books?id=m3hbAAAAcAAJ&lpg=PA7&ots=ATNle-sgbN&dq=Westindische%20Maatschappij&hl=nl&pg=PA31#v=onepage&q=Westindische%20Maatschappij&f=false West-Indische Maatschappij, gevestigd te Amsterdam]</ref> voor het overgrote deel familiebezit.<ref>Sytze van der Veen (2016) ''Groot-Nederland en Groot Colombia 1815-1830. De droom van Willem I''. Uitgeverij Verloren</ref> In 1830 is het plan opgegeven.

== Cultureel beleid en Belgische afscheiding ==
[[Bestand:Royal Monogram of King Willem I of the Netherlands.svg|thumb|Monogram van koning Willem I]]
In 1815 waren er 218.000 [[analfabeten]] in het Zuiden, vergeleken met slechts 23.000 in het Noorden. De inspanningen van Willem I concentreerden zich op dit gebied: tijdens zijn 15-jarige regering werden in het zuiden 1.500 scholen gebouwd waar onderwijs werd gegeven in de volkstaal. Nederlands was de schooltaal in Vlaanderen en Brussel. Frans werd gebruikt in Wallonië. Het aantal basisschoolleerlingen in de zuidelijke provincies verdubbelde van 150.000 naar 300.000.

Het Franstalige ambtenarenapparaat in het Zuiden reageerde negatief op de implementatie van de Nederlandse taal in het leger, de overheid en op de school. Niet alleen Wallonië was Franstalig, de burgerij in Vlaanderen noorden sprak meestal ook Frans.
In Vlaanderen werd [[Nederlands]] de officiële taal, tot ongenoegen van de verfranste burgerij. 

Ook de staatscontrole op het curriculum van de katholieke seminaries kwam Willem I op verzet te staan. De sterk op Frankrijk gerichte rooms-katholieke kerkelijke elite wilde zich, ondanks het met de [[Heilige Stoel]] uitonderhandelde [[concordaat]], niet onderwerpen aan deze modernistische [[Protestantisme|protestantse]] vorst. Toen op 25 augustus 1830 een nationalistische opera in [[Brussel (stad)|Brussel]] werd opgevoerd ''([[De Stomme van Portici]])'', brak in Brussel de [[Belgische Revolutie]] uit, die onder sterke militaire steun van Frankrijk uitmondde in een onafhankelijk koninkrijk België.

Willem stuurde in 1831 een leger naar België om Brussel te heroveren. Het stond onder opperbevel van kroonprins [[Willem II der Nederlanden|Willem]] en onder andere onder bevel van de tweede zoon van de koning, [[Frederik van Oranje-Nassau (1797-1881)|Frederik]] en [[Karel Bernhard van Saksen-Weimar-Eisenach]]. Deze [[Tiendaagse Veldtocht]] moest ondanks initiële militaire successen worden stopgezet, omdat koning [[Lodewijk Filips I van Frankrijk]] troepen stuurde om de intussen beëdigde koning [[Leopold I van België]] te helpen. Hoewel de beslissing van Willem om België binnen te vallen veel bekritiseerd is, bereikte hij er wel gunstige nieuwe territoriale voorwaarden mee. De internationale mogendheden concludeerden dat België kwetsbaar was als koninkrijk en drongen aan op nieuwe onderhandelingen met gunstiger voorwaarden voor Noord-Nederland. Dit leidde uiteindelijk tot het [[Verdrag van Londen (1839)|Verdrag der XXIV Artikelen]] met de aansluiting van Oostelijk Limburg bij Nederland, een verdrag dat overigens pas in 1839 door Willem I geaccepteerd zou worden. Indirect kan dus gesteld worden dat Nederlands Limburg zijn status als Nederlands gebied aan de koppigheid van Willem I te danken heeft.

De Belgische koning die Duits, Russisch, Engels en Frans sprak, maar geen Nederlands dat hij voor een Duits dialect hield, had diplomatiek een grote alliantie. Hij had in zijn jeugd aan het Russische hof gediend, was de weduwnaar van een Engelse troonopvolgster en zou trouwen met een Franse koningsdochter. Willem werd onder grote diplomatieke druk verplicht de onafhankelijkheid van het koninkrijk België te aanvaarden. Hoewel Willem de steun van de grootmachten verloor, bleef hij zich koppig tegen vrede verzetten. De koopman-koning maakte de staat praktisch bankroet met zijn [[volhardingspolitiek]] en zijn reputatie als betrouwbaar financieel genie kreeg een deuk. In 1839 erkende hij uiteindelijk de jonge [[België (hoofdbetekenis)|Belgische staat]]. De afscheiding vereiste een grondwetswijziging, waarbij de strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor de ministers werd ingevoerd (1840). Dit was een inperking van 's konings macht en Willem vond dat te ver gaan.<ref>{{aut|J.J.J. Sillen}}, 'De vertrouwensregel en het parlementaire stelsel', ''[[Ars Aequi (tijdschrift)|Ars Aequi]]'' (57) 2009, p.&nbsp;595-597.</ref>

== Abdicatie en laatste jaren ==
[[Bestand:KoningWillemI1843.jpg|thumb|Willem I geportretteerd enkele dagen voor zijn overlijden]]
[[Bestand:Akte van abdicatie koning Willem I - Deed of abdication King Willem I (8637808076).jpg|left|thumb|Akte van abdicatie van koning Willem I]]
In 1840 had Willem I het voornemen om te hertrouwen met de katholieke Belgische gravin [[Henriette d'Oultremont de Wégimont]], een voormalige hofdame van Willems eerste echtgenote [[Wilhelmina van Pruisen (1774-1837)|Wilhelmina]]. Willems voornemen om met de gravin in het huwelijk te treden leidde tot veel publieke verontwaardiging en was de uiteindelijke reden voor zijn [[abdicatie]]. Een maand na de afkondiging van de nieuwe grondwet trad Willem I af en verhuisde hij naar [[Berlijn]].<ref>{{Aut|Friso Wielenga}}, ''Geschiedenis van Nederland, van de Opstand tot heden'' (3de druk; Amsterdam: Uitgeverij Boom 2014), 230.</ref> Hij behield zijn koninklijke rang en zijn aanspreektitel werd: Zijne Majesteit de graaf van Nassau. Hij woonde eerst bij zijn dochter Marianne en betrok later het nog altijd aan hem toebehorende [[Niederländisches Palais]]. In Berlijn trouwde hij op 17 februari 1841 met Henriëtte d'Oultremont de Wégimont. Hoewel ze van vaderskant afstamde uit een Waalse adellijke familie was zij in Maastricht geboren en daarmee Nederlandse van nationaliteit. Zijn oudste zoon, inmiddels koning, bleef zich na de huwelijksvoltrekking tegen de verbintenis verzetten en deelde zijn vader mee dat het huwelijk in Nederland ongeldig was. Zijn vader kondigde daarop aan in Den Haag opnieuw met haar in het huwelijk te treden. Om een publiek schandaal te voorkomen gaven Willem II en zijn ministers alsnog toe en werd het huwelijk op 2 oktober 1841 - zonder daar enige ruchtbaarheid aan te geven - bijgeschreven in de burgerlijke stand van de Nederlandse hofstad.<ref>Dudok van Heel, S.A.C. (2008) ''Van Amsterdamse burgers tot Europese aristocraten. Hun geschiedenis en hun portretten. De Heijnen-maagschap 1400-1800. BAND I'', p. 190-191</ref> Willem ging met zijn nieuwe echtgenote wonen in het Nederlandse paleis aan de [[Unter den Linden]] in Berlijn.

Willems abdicatie betekende niet het einde van zijn betrokkenheid bij de rijksfinanciën. Hij leende de staat tien miljoen gulden tegen 3% rente om bankroet te voorkomen.

Op 12 december 1843 overleed Willem in Berlijn op 71-jarige leeftijd. Zijn stoffelijk overschot werd op 2 januari 1844 bijgezet in de [[Grafkelder van Oranje-Nassau|Koninklijke Grafkelder]] in de [[Nieuwe Kerk (Delft)|Nieuwe Kerk]] in [[Delft]]. Na zijn overlijden werd zijn te verdelen boedel gewaardeerd op ongeveer 30 miljoen gulden, op enkele twijfelachtige investeringen na die gemeenschappelijk bezit van zijn kinderen bleven.<ref>Woelderink, Bernard (2010) ''Geschiedenis van de Thesaurie. Twee eeuwen Thesaurie en thesauriers van het Huis Oranje-Nassau, 1775-1975'', p. 67</ref>

Willem I was overgrootvader toen hij overleed; een maand voor de abdicatie was zijn kleinzoon, de latere koning [[Willem III der Nederlanden|Willem III]], vader geworden van de erfopvolger [[Willem van Oranje-Nassau (1840-1879)|Willem]] (Wiwill). De enige keer dat de vier generaties samen in het openbaar waren verschenen, was bij de doop van Wiwill in 1840.

== Willem I en Gent ==
[[Bestand:Archive-ugent-be-E7F79522-1ED9-11E7-9BF3-23BED43445F2 DS-61 (cropped).jpg|miniatuur|Fragment uit het Guldenboek van stads- en [[Universiteit Gent|universiteitsbibliotheek van Gent]]. De afbeelding geeft het blazoen van Willem I en zijn handtekening weer naar aanleiding van zijn Blijde Intrede in [[Gent]] op 6 september 1815.<ref>{{Citeer web|url=https://lib.ugent.be/viewer/archive.ugent.be:E7F79522-1ED9-11E7-9BF3-23BED43445F2#?c=&m=&s=&cv=10&xywh=-1275,-83,10674,6475|titel=Livre d'or de la bibliothèque de la ville et de l'université de Gand commencé en 1814|bezochtdatum=2020-08-27|werk=lib.ugent.be}}</ref>]]
Op 20 oktober 2018 werd aan de [[Nederschelde|Reep]] te [[Gent]] een [[standbeeld van Willem I]] onthuld. Initiatiefnemer hiervoor was het ''Comité 1815-2015. Willem Bedankt!'' onder leiding van de [[Groot-Nederland]]sgezinde professor [[Alexander Evrard]]. Ze herdenken hiermee de 200e verjaardag van zijn troonsbestijging en onderstrepen zijn belang voor de ontwikkeling van de stad. Hij stichtte de [[Universiteit Gent]] in 1817 en verkoos, ondanks sterke druk, Gent en niet Brugge als locatie. In 1823 nam hij de beslissing om het [[kanaal Gent-Terneuzen]] aan te laten leggen.<ref>[https://www.hln.be/regio/gent/94-jarige-professor-evrard-onthult-standbeeld-koning-willem-i-aan-reep-verwezenlijking-van-oude-droom~a38a5c58/ De Spiegeleir, Yannick, ''94-jarige professor Evrard onthult standbeeld koning Willem I aan Reep: “Verwezenlijking van oude droom”'', Het Laatste Nieuws, 20 oktober 2018]</ref>

== Titels ==
Naast [[koning der Nederlanden]] droeg Willem I de titels [[prins van Oranje-Nassau]], [[Vorstendom Fulda|vorst van Fulda]] (1803–1806), graaf van [[Abdij van Corvey|Corvey]], [[Weingarten (Württemberg)|Weingarten]] en [[Dortmund]] (1802–1806) en later als Willem I [[soeverein vorst]] van het [[Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden]] (1813–1815), hertog van [[Geschiedenis van Luxemburg|Luxemburg]] (1815), groothertog van [[Luxemburg (land)|Luxemburg]] (1815–1840) en hertog van [[Hertogdom Limburg (1839-1866)|Limburg]] (1839–1840). Na zijn [[abdicatie]] nam hij de titel en naam ''koning Willem Frederik graaf van Nassau'' aan.

== Wapen ==
[[Bestand:Coat of Arms of Sovereign Prince William I of Orange.svg|left|thumb|Soeverein Vorst van de Nederlanden]]
Het wapen van Willem I der Nederlanden als soeverein vorst der Nederlanden werd vastgesteld op 14 januari 1814. Het wapenschild was een herinnering aan dat van [[Maurits van Oranje|Maurits]] en [[Frederik Hendrik van Oranje|Frederik Hendrik]]. Het wapen was [[kartileren|gekartileerd]] van de republiek en de wapenschilden van de Oranjes.

Uit de erfenis der Oranjes is [[Chalon-sur-Saône|Chalon]], de jachthoorn van [[Orange (Frankrijk)|Orange]] en [[Genève (stad)|Genève]], terug te zien. Een combinatie die ook in het wapen van de [[Willem I van Oranje|Vader des Vaderlands]] al een prominente plaats had ingenomen. De leeuw van [[Huis Nassau|Nassau]], een gouden leeuw op een blauw veld dat bezaaid is met gouden balken, is als hartschild geplaatst.

Uit de erfstadhouderlijke erfenis van zijn vader Willem V nam de soevereine vorst de kroon en de [[Schildhouder|schildhoudende]] leeuwen en het devies "''Je Maintiendrai''" over. Rond het schild hing een afgeleide van de Pruisische [[Orde van de Zwarte Adelaar (Pruisen)|Hoge Orde van de Zwarte Adelaar]], de soevereine vorst bezat immers nog geen eigen ridderorde. 

Het wapen deed slechts twintig maanden dienst, want op 24 augustus 1815 nam Willem Frederik die nu koning Willem I der Nederlanden was een nieuw wapen aan.

== Kinderen ==
* [[Willem II der Nederlanden|''Willem'' Frederik George Lodewijk]] (1792-1849). Huwde met [[Anna Paulowna van Rusland]]. De latere koning Willem II.
* [[Frederik der Nederlanden (1797-1881)|Willem ''Frederik'' Karel]] (1797-1881).
* [[Paulina van Oranje-Nassau|Wilhelmina Frederika Louise ''Paulina'' Charlotte]] (1800-1806)
* Levenloos geboren zoon (30 augustus 1806).
* [[Marianne van Oranje-Nassau|Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte ''Marianne'']] (1810–1883). Huwde met haar volle neef [[Albert van Pruisen (1809-1872)|Albert van Pruisen]] (1809-1872), scheidde van hem in 1845. Veroorzaakte een schandaal toen zij in 1849 op Sicilië beviel van [[Johannes Willem van Reinhartshausen|een zoon]] van haar secretaris [[Johannes van Rossum]].<ref>{{Aut|de Liefde - van Brakel, Tiny}} (2010), ''Prinses Marianne een leven met kunst'' (Uitgeverij Waanders B.V.) <small>Het betreft hier het tweede deel van het boek, het eerste deel is van Kees van der Leer.</small></ref>

<gallery mode="packed" heights="210px" style="text-align: left;">
Bestand:YoungwilliamII.jpg|[[Willem II der Nederlanden|''Willem'' Frederik George Lodewijk]]
Bestand:PrinsFrederik1797(2).jpg|[[Frederik der Nederlanden (1797-1881)|Willem ''Frederik'' Karel]]
Bestand:Paulina van Oranje.jpg|[[Paulina van Oranje-Nassau|Wilhelmina Frederika Louise ''Paulina'' Charlotte]]
Bestand:Prinses Marianne van Oranje-Nassau.jpg|[[Marianne van Oranje-Nassau|Wilhelmina Frederica Louisa Charlotte ''Marianne'']]
</gallery>

=== Julie von der Goltz ===
{{Hoofdartikel|Julie von der Goltz}}
Tussen 1807 en 1812 werd Willem vader van vier kinderen (twee dochters en twee zonen) die verwekt waren bij een vrouw die in het doopregister Maria Dorothea Hoffmann wordt genoemd. Dit zou mogelijk hofdame Julie von der Goltz (1780-1841) zijn geweest, ofwel: Juliane Karoline Philippine von der Goltz, dochter van Karl Franz [[von der Goltz]] (1740-1804), de Pruisische minister van oorlog. De kinderen kregen de achternaam Von Dietz, naar een van de titels van Willem I ([[graafschap Diez]]). Deze kinderen werden financieel ondersteund met het door Willem I opgerichte, en in 1856 geliquideerde, Von Jasmund Fonds dat een vast inkomen van 10.000 gulden per jaar opleverde.<ref>Jeroen Koch (2013), ''Koning Willem I 1772 - 1843'', Uitgeverij Boom, p.&nbsp;188-192.</ref>

Een van die kinderen was Wilhelmina Maria von Dietz, die in Berlijn gedoopt werd. Ze overleed in 1836 bij de geboorte van een zoon. Het restant van het Von Jasmund Fonds werd bij de liquidatie in 1856 uitgekeerd aan haar toen meerderjarige zoon, uit haar huwelijk met C.A.I. von Jasmund.<ref>Woelderink, Bernard (2010) ''Geschiedenis van de Thesaurie. Twee eeuwen Thesaurie en thesauriers van het Huis Oranje-Nassau, 1775-1975'', p. 53, 174, 240</ref>

== Voorouders ==
{| class="wikitable"
|+ De voorouders van koning Willem I der Nederlanden
|-
| rowspan="8" align="center"| '''Koning Willem I der Nederlanden'''<br />(1772-1843)
| rowspan="4" align="center"| '''Vader:'''<br />[[Willem V van Oranje-Nassau|Stadhouder Willem V]]<br />(1748-1806)
| rowspan="2" align="center"| '''Grootvader:'''<br />[[Willem IV van Oranje-Nassau|Stadhouder Willem IV]]<br />(1711-1751)
| align="center"| '''Overgrootvader:'''<br />[[Johan Willem Friso van Nassau-Dietz|Stadhouder Johan Willem Friso]]<br />(1687-1711)
|-
| align="center"| '''Overgrootmoeder:'''<br />[[Maria Louise van Hessen-Kassel]]<br />(1688-1765)
|-
| rowspan="2" align="center"| '''Grootmoeder:'''<br />[[Anna van Hannover]]<br />(1709-1759)
| align="center"| '''Overgrootvader:'''<br />[[George II van Groot-Brittannië|Koning George II van Groot-Brittannië]]<br />(1683-1760)
|-
| align="center"| '''Overgrootmoeder:'''<br />[[Caroline van Brandenburg-Ansbach]]<br />(1683-1737)
|-
| rowspan="4" align="center"| '''Moeder:'''<br />[[Wilhelmina van Pruisen (1751-1820)|Prinses Wilhelmina van Pruisen]]<br />(1751-1820)
| rowspan="2" align="center"| '''Grootvader:'''<br />[[August Willem van Pruisen|Prins August Willem van Pruisen]]<br />(1722-1758)
| align="center"| '''Overgrootvader:'''<br />[[Frederik Willem I van Pruisen|Koning Frederik Willem I van Pruisen]]<br />(1688-1740)
|-
| align="center"| '''Overgrootmoeder:'''<br />[[Sophia Dorothea van Hannover]]<br />(1687-1757)
|-
| rowspan="2" align="center"| '''Grootmoeder:'''<br />[[Amalia van Brunswijk-Wolfenbüttel]]<br />(1722-1780)
| align="center"| '''Overgrootvader:'''<br />[[Ferdinand Albrecht II van Brunswijk-Wolfenbüttel]]<br />(1680-1735)
|-
| align="center"| '''Overgrootmoeder:'''<br />[[Antoinette Amalia van Brunswijk-Wolfenbüttel]]<br />(1696-1762)
|}

== Literatuur ==
* {{aut|Adriaan Goslinga}}, ''Koning Willem I als verlicht despoot'', uitg. Bosch, Baarn (1918)
* {{aut|Leonard Jan Plemp van Duiveland}}, ''Willem Frederik, koning der Nederlanden'', uitg. Nederlandsche Handel-Maatschappij, Amsterdam (1949)
* {{aut|Louis Roppe}}, ''Een omstreden huwelijk. Koning Willem Frederik, graaf van Nassau, en de gravin van Nassau, geboren Henriette d'Oultremont de Wégimont'', Kasterlee (1962).
* {{aut|Johann Stephan Wijne}}, ''Koning Willem I'', uitg. Kruseman, Den Haag (1964)
* {{aut|H.P.H. Jansen en anderen}}, ''Nassau en Oranje in de Nederlandse geschiedenis'', A.W. Sijthoff, Alphen aan den Rijn (1979)
* {{aut|Jeroen Koch}}, ''Koning Willem I 1772-1843''. Amsterdam, 2013

== Trivia ==
* In 1830 had Willem I een hoogoplopende ruzie met pauselijke gezant Francesco Capaccini, waarbij hij zichzelf koppiger dan de gezant noemde omdat hij een Fries was.
* Ten tijde van de Belgische afscheiding hadden de Zuid-Nederlanders een rijmpje: ''Wij willen Willem weg; wilde Willem wijzer wezen, willen wij Willem weer''.
* In september 2018 gaf [[Luxemburg (land)|Luxemburg]] een herdenkingsmunt van 2 euro uit ter gelegenheid van de 175e sterfdag van Willem I.

== Externe links ==
* [https://www.dbnl.org/tekst/rome002erfl01_01/rome002erfl01_01_0027.htm ''Erflaters van onze beschaving''] Het hoofdstuk gewijd aan Willem I van Jan Romein en Annie Romein-Verschoor.
* [https://web.archive.org/web/20070202082947/http://beeldbank.schooltv.nl/hi/index.jsp?povo=vo#u=13434,q=belgi%EB Korte documentaire over Willem I] in de beeldbank van School tv.
* [https://web.archive.org/web/20111110200534/http://www.innl.nl/person/659 Koning Willem I] Nederlandse Portrettengalerij

{{Appendix}}
{{StartOpvolging}}
{{OpvolgingCombi
| lijst = [[Lijst van prinsen en prinsessen van Oranje|Prins van Oranje]]
| vorige = [[Willem V van Oranje-Nassau|Willem V]]
| volgende = [[Willem II der Nederlanden|Willem (II)]]
}}
{{EindOpvolging}}
{{Navigatie koningen Nederland}}
{{Navigatie groothertogen Luxemburg}}
{{Bibliografische informatie}}
<br><br>
Digitalisering en Wiki opmaak: [[Terry van Erp]]
<br>
[[Categorie:Koning der Nederlanden]]
[[Categorie:Prins van Oranje|Willem der Nederlanden, 1]]
[[Categorie:Hertog van Luxemburg]]
[[Categorie:Groothertog van Luxemburg]]
[[Categorie:Hertog van Limburg]]
[[Categorie:Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]]
[[Categorie:Nederlandse adel in de 19e eeuw|Nederlanden]]
[[Categorie:Huis Oranje-Nassau]]
[[Categorie:Canon van Nederland]]