Brontekst bekijken van Johan Baptista Houwaert

{{Infobox auteur
| naam              = 
| afbeelding        = IehanBaptistaHouwaert.gif
| onderschrift      = Iehan Baptista Houwaert<br />([[gravure]] door [[Jan Wierix|Joannes Wierix]])
| citaat            = 
| volledige naam    = 
| pseudoniem        = 
| beter-bekend-als  = 
| bijnaam           = 
| genoemd           = 
| geboren           = 
| geboorteplaats    = 
| overleden         = 
| overlijdensplaats = 
| land              = 
| religie           = 
| beroep            = 
| jaren-actief      = 
| genre             = [[poëzie]]<br />[[toneelstuk|toneel]]
| stroming          = 
| invloeden         = 
| thema             = 
| bekende-werken    = 
| uitgeverij        = 
| onderscheiding    = 
| dbnl              = 
| handtekening      = 
| website           = 
| lijst             = 
| ander portaal     = 
| portaal2          = 
| portaal3          = 
}}
[[Bestand:Anoniem, eind 18e eeuw, Het huis van Jan Baptista Houwaert in Sint-Joost-ten-Node (Museum van de Stad Brussel).jpg|thumb|Houwaerts geliefde buitenverblijf in [[Sint-Joost-ten-Node]]]]
[[Bestand:Archive-ugent-be-7DEDB374-3590-11E1-B256-A17F3B7C8C91 DS-1.jpg|miniatuur|Erepenning aan Jean-Baptiste Houwaert. Bewaard in de [[Universiteitsbibliotheek Gent]].<ref>{{Citeer web|url=https://lib.ugent.be/viewer/archive.ugent.be:7DEDB374-3590-11E1-B256-A17F3B7C8C91#?c=&m=&s=&cv=&xywh=-1248,-141,5032,2810|titel=Erepenning aan Jean-Baptiste Houwaert|bezochtdatum=2020-08-26|werk=lib.ugent.be}}</ref>]]
[[Bestand:ToneelMariacranske.jpg|thumb|Tableau vivant op de [[Zeekanaal Brussel-Schelde|Willebroekse Vaart]], opgezet door [[rederijker]]skamer [['t Mariacranske]] voor de [[Blijde Inkomst]] van [[Willem van Oranje]] in Brussel (1577). [[Houtgravure|Houtsnede]] uit de beschrijving van dit evenement, gepubliceerd door Houwaert in 1579.]]

'''Johan Baptista Houwaert'''<ref>Voornaam ook gespeld als ''Jan, Iehan'' of ''Jehan'' en middelnaam ook als ''Baptist'' of ''Baptiste''</ref> ([[Brussel (stad)|Brussel]], [[1533]] - aldaar, [[11 maart]] [[1599]]) was een [[Humanisme|humanistisch]] [[dichter]] en [[Toneelschrijver|toneelauteur]]. Hij behoorde tot het [[Zeven geslachten van Brussel|patriciërsgeslacht Sweerts]]<ref>Louis Robyns de Schneidauer, « Préface », in: Henry-Charles Van Parys, ''Inventaire analytique du fonds Houwaert-De Grez'', Brussel</ref> en was lid van de Rekenkamer van het [[hertogdom Brabant]].

== Levensloop ==
Houwaert kwam uit een welstellende familie en kon aan zijn vermogen de [[bruidsschat]] toevoegen van zijn vrouw Catharina van Couwenberg, ook van rijke komaf. Onder zijn bezittingen was het domein Wijngaardsberg in [[Sint-Joost-ten-Node]], dat hij kon verenigen met de aanpalende ''Strytbeemt'' om er zijn Kleyn Venegien te maken. In zijn ''Pegasides pleyn'' roemt hij de schoonheid van de plek en van de [[Maalbeek (Brussel)|Maalbeekvallei]]. Volgens hem was het de mooiste streek van [[Europa (werelddeel)|Europa]].<ref>Jacques Van Wijnendaele, ''[http://books.google.fr/books?id=o3WIfdOCJhMC&lpg=PA1&dq=%22Bruxelles%20disparu%22&hl=fr&pg=PA135#v=onepage&q&f=false Promenades insolites dans Bruxelles disparu]'', Tielt, Lannoo, 2008, blz. 134-135</ref>

Zonder de schijn van goede [[Katholicisme|katholiek]] op te geven, sympathiseerde Houwaert met het [[lutheranisme]] en woonde hij verboden preken van de [[Reformatie|hervormers]] bij. [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] verdacht hem van [[ketterij]] en liet hem een jaar opsluiten in de [[Treurenberg|Treurenborch]]. Houwaert ontkwam maar aan terechtstelling door het [[protestantisme]] af te zweren en de katholieke ritus te belijden. Het verhinderde hem niet om opnieuw het kamp van [[Willem van Oranje|Willem de Zwijger]] te kiezen. In zijn laatste werk beweerde hij zijn katholieke geloof te hebben behouden.

Zijn immense œuvre stond in hoog aanzien bij zijn tijdgenoten en lang nadien. Het [[Motto|devies]] dat hij bij elke gelegenheid en in al zijn gedichten hanteerde, was ''Houd middelmate''. Een [[Latijn]]se variant verscheen op zijn [[grafsteen]]: ''Inter utrumque tene'' ("Houd je tussen beide"). In 1578 publiceerde hij ''Milenus clachte'', een bewerking van ''Reloj de principes'' van Guevara, opgevat als een akte van beschuldiging aan het adres van [[Spanje]] en opgedragen aan de [[Willem van Oranje|prins van Oranje]]. Milenus, uit het land van de [[Donau]], komt zich in [[Rome (stad)|Rome]] beklagen over het onderdrukkende regime van de Romeinse gouverneurs. Nog in [[1578]] verkreeg hij de hoge aanstelling tot meester in de Rekenkamer van [[Hertogdom Brabant|Brabant]], functie die hij zou uitoefenen tot het einde van de [[Brusselse republiek]] in [[1585]].

Het is waarschijnlijk als lid van een Brusselse [[rederijker]]skamer dat hij belast werd met het organiseren van de [[Blijde Inkomst|blijde inkomst]] van de [[Willem van Oranje|prins van Oranje]] in 1577 en het jaar nadien met deze van [[Keizer Matthias|aartshertog Matthias]], waarvan hij in elk geval de beschrijving verzorgde. Hij vertaalde de Latijnse toespraak van een andere geboren Brusselaar, [[Filips van Marnix van Sint-Aldegonde|Marnix van Sint-Aldegonde]], voor de [[Rijksdag van Worms (1521)|Rijksdag van Worms]]. In 1582 droeg hij een breedvoerig gedicht op aan [[Frans van Anjou]]. Zijn bekendste werk is het berijmde ''Pegasides pleyn, ende den lust-hof der maeghden''. Dit leerdicht, verderop besproken, verscheen in [[1582]] of [[1583]] bij [[Christoffel Plantijn|Plantijn]]. Bulkend van historische en legendarische verhalen, verstrekte het levenslessen in een stijl die later zou worden uitgewerkt door [[Jacob Cats (dichter)|Jacob Cats]]. In 1583 verscheen ook ''De vier wterste'', vrucht van de devote overpeinzingen tijdens zijn gevangenschap, maar ook beïnvloed door het gedicht ''De ure van de Dood'' van [[Jan van den Dale]].

Wanneer [[Alexander Farnese|Farnese]] als overwinnaar Brussel binnentrok, droeg Houwaert hem een gedicht op, waarvan het [[Handschrift (document)|manuscript]] momenteel in [[Londen]] wordt bewaard, om clementie af te smeken. In 1594 schreef hij twee gedichten ter ere van [[aartshertog]] [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernest van Oostenrijk]]. Dankzij een postume editie uit 1614 kennen we zijn ''Paraenesis politica of politijcke onderwijsinghe'', een werk waarin hij zich afvraagt of hij in Brussel moet blijven dan wel emigreren, zoals zovele anderen voor hem hadden gedaan.

De stukken ''Tragedie vander orloghen'' en ''Comedie vanden peys'' zijn overgeleverd in [[Handschrift (document)|manuscripten]] die in [[Hasselt (België)|Hasselt]] geconserveerd worden. Ze zouden zijn opgevoerd bij de blijde inkomst van [[Albrecht van Oostenrijk|aartshertog Albrecht]] in [[1599]], een gebeurtenis die nochtans na zijn dood plaatsgreep. Het was niet noodzakelijk maatwerk, want dergelijke stukken dienden als passe-partout bij alle mogelijke gelegenheden.

Hij werd onder grote belangstelling begraven in [[Sint-Joost-ten-Node]], waar ook zijn vrouw kwam te rusten.

In 1612 verscheen postuum nog ''Den generalen loop'', een werk dat klaarblijkelijk was opgevat als een variant op ''{{Lang|nl|Vier wterste}}'', met een meer persoonlijke insteek. Het zou ten onrechte zijn dat aan Houwaert ''De remedie der liefden'' uit [[1583]] is toegeschreven, evenals ''Den handel der amoureusheyt'', nochtans onder zijn naam verschenen in 1621.<ref>Eugène de Bock, [https://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01_01/bork001nede01_01_0620.php Houwaert, Johan Baptist], in: ''De Nederlandse en Vlaamse auteurs van middeleeuwen tot heden met inbegrip van de Friese auteurs''. [https://web.archive.org/web/20221216141736/https://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01_01/bork001nede01_01_0620.php Gearchiveerd] op 16 december 2022.</ref>

== Waardering ==
De Antwerpse dichter en rederijker Willem van Haecht vergeleek Houwaert met [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]]. In 1571 werd een [[medaille]] geslagen te zijner ere. De [[Hertogdom Brabant|Brabantse]] rederijkers onthaalden zijn ''Pegadyses pleyn'' met onuitputtelijke lof en noemden de auteur een nieuwe [[Homerus]]. Joannes Rochius maakte zijn Latijnse [[Grafschrift|epitaaf]] en Franciscus Sweertius beschreef hem als de ''poeta Belgicus inter primos''.<ref>Abraham Jacob van der Aa, ''[https://www.dbnl.org/tekst/aa__001biog10_01/aa__001biog10_01_0913.php Biographisch woordenboek der Nederlanden]'', vol. 8, deel II, Haarlem, J.J. van Brederode, 1867, blz. 13240-13241. [https://web.archive.org/web/20230530081521/https://www.dbnl.org/tekst/aa__001biog10_01/aa__001biog10_01_0913.php Gearchiveerd] op 30 mei 2023.</ref>

De moderne [[Literaire kritiek|kritiek]] oordeelt iets gemengder. Zo meent Kornelis ter Laan in 1952 dat de kunst van Houwaert ouderwetse rijmelarij was, vol [[Allegorie (letterkunde)|allegorische personages]].<ref>''Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid'', Den Haag - Jakarta, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, 1952, blz. 235</ref>

== Pegasides pleyn, Ende den lust-hof der maeghden ==
Dit werk is het uitvoerigste [[leerdicht]] van de Brusselse dichter. Het telt namelijk ca. 58.000 verzen en bestaat uit zestien boeken. In vijftien van de zestien boeken wordt de [[Hertogdom Brabant|Brabantse]] maagden een spiegel voorgehouden hoe zij zich moeten gedragen, wat zij moeten doen en vooral laten in de omgang met mannen. Tevens worden hun toekomstige plichten als echtgenote, moeder en weduwe op een vooruitziende manier in het daglicht gesteld. Het zestiende boek bevat dan wel als tegengewicht een plichtenleer voor "die beleefde mans". Houwaert is daarbij niet alleen didacticus maar ook orator: hij illustreert zijn boodschap uitvoerig met anekdoten, [[Realia (classificatie)| realia]], verwijzingen naar exotische en antieke voorbeelden, zodat de lezer(es) onder de indruk komt van de geleerdheid van de auteur en van de soliditeit van zijn boodschap. Toch heeft nader onderzoek uitgewezen dat veel van zijn kennis tweedehands is. Er zijn namelijk heel wat verwijzingen naar klassieken die teruggaan op zestiende-eeuwse compendia en op het werk van Antonio de Guevara.<ref>''Pretiosa Neerlandica : Schatten Uit De Nederlandse Taal- En Letterkunde In De Gentse Universiteit.'' Gent: RUG. Centrale bibliotheek, 1988.</ref> Een druk van het werk ''Pegasides pleyn'' is bewaard in de [[Universiteitsbibliotheek Gent|Universiteitsbibliotheek van Gent]].<ref>{{Citeer boek|titel=Pegasides pleyn, ende den lvst-hof der maeghden: begrepen in sesthien amoreuse poëtelijcke stichtende boecken, uyter maten playsant, ende nootsakelijck gelesen voor maeghden [...]|auteur=Jan Baptist Houwaert|taal=nl|url=https://books.google.be/books?id=0PdIAAAAcAAJ&dq=Pegasides%20Pleyn&hl=nl&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|uitgever=by Christoffel Plantijn|datum=1582|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230818153908/https://books.google.be/books?id=0PdIAAAAcAAJ&dq=Pegasides%20Pleyn&hl=nl&pg=PA1#v=onepage&q&f=false|archiefdatum=2023-08-18}}</ref>

== Publicaties ==
* ''Comedie vanden peys'', s.d.
* ''Tragedie vander orloghen'', s.d.
* ''[http://books.google.fr/books?id=iikUAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=%22milenus+clachte%22&hl=nl&sa=X&ei=SIz2UrHvHcSthQeCw4DwDQ&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Milenus clachte]'', Antwerpen, 1578
* ''[http://books.google.fr/books?id=likUAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Jan+Baptist+Houwaert%22&hl=nl&sa=X&ei=1mb3UpjPA8WThgfexIBI&ved=0CEYQ6AEwBTgK#v=onepage&q&f=false Oratie der ambassadeuren ... inden rijckxdach ghehouden tot Wormes]'', 1578, vertaald uit het Latijn
* ''Declaratie van de triumphante incompst vanden ... Prince van Oraingnien'', Antwerpen, 1579
* ''[http://books.google.fr/books?id=gikUAAAAQAAJ&dq=%22Jan%20Baptist%20Houwaert%22&hl=nl&pg=PA1#v=onepage&q&f=false Sommaire beschryvinghe vande triumphelijcke incomste vanden ... Aerts-hertoge Matthias]'', Antwerpen, 1579 (?)
* ''Die clachte ende troost van Belgica'', 1582
* ''[http://books.google.be/books?id=0PdIAAAAcAAJ&dq=Pegasides%20Pleyn&hl=nl&pg=PA1#v=onepage&q&f=false Pegasides pleyn, ende den lust-hof der maeghden]'', Antwerpen, 1582 of 1583
* ''[http://books.google.fr/books?id=cGUTAAAAQAAJ&dq=inauthor%3A%22Jan%20Baptist%20Houwaert%22&hl=nl&pg=PP7#v=onepage&q&f=false De vier wterste]'', Antwerpen, 1583
* ''Den wel ghecomen van den ... prince van Parma'', 1585
* ''[http://books.google.fr/books?id=u7MTAAAAQAAJ&dq=inauthor%3A%22Jan%20Baptist%20Houwaert%22&hl=nl&pg=PP2#v=onepage&q&f=false Den willecomme en congratulatie vanden ... vorst Ernesto]'', Brussel, 1594
* ''Houwaerts moralisatie op den comst vanden ... vorst Ernesto'', Brussel, 1594
* ''Tragedie vander orloghen en comedie vanden peys'', 1599
* ''Summa ende bekentenisse christelycker leer der predicanten'', réédition de 1603 d'un ouvrage qui aurait été publié en [[1583]] à [[Antwerpen (stad)|Anvers]] chez [[Christoffel Plantijn|Plantin]].
* ''Den generalen loop der werelt'', Amsterdam, 1602 en 1612 (eerste editie zou uit 1582 stammen)
* ''[http://books.google.fr/books?id=KRUUAAAAQAAJ&dq=inauthor%3A%22Jan%20Baptist%20Houwaert%22&hl=nl&pg=PP13#v=onepage&q&f=false Paranesis politica, politycke onderwysinghe, tot dienste van alle menschen]'', Leeuwarden, 1614

== Vroegere toeschrijvingen ==
* ''Die remedie der liefden, int tlatyne beschreven door Ovidius Naso, in onse tale rhetoryckelyck overgesedt voor d'amoreuse'', Brussel, 1581 en 1583
* ''[http://books.google.fr/books?id=m8ZbAAAAQAAJ&dq=inauthor%3A%22Jan%20Baptist%20Houwaert%22&hl=nl&pg=PR8#v=onepage&q&f=false Den handel der amoureusheyt]'', Brussel, 1583 en Rotterdam, 1621

== Externe link ==

* {{Link dbnl auteur|id=Houw001}}

== Voetnoten ==
{{References|90%|2}}

{{Bibliografische informatie}}

{{DEFAULTSORT:Houwaert, J}}
[[Categorie:Persoon in de Nederlanden in de 16e eeuw]]
[[Categorie:Rederijker]]
[[Categorie:Vlaams schrijver (voor 1830)]]