Brontekst bekijken van Chatsjkar

[[Bestand:Khatchkar at Goshavank Monastery in Armenia.jpg|thumb|Chatsjkar (1291) in Goshavank]]
[[Bestand:Noratus.jpg|thumb|Begraafplaats Noraduz]]

Een '''chatsjkar''' ([[Armeens]]: խաչքար, internationaal: ''khachkar'', letterlijk: ''kruissteen'') is een traditioneel [[Armenië|Armeens]] [[Monument (gedenkteken)|gedenkteken]].

== Beschrijving ==
De chatsjkar is een [[stele]], een staande steen die wordt gegraveerd en gedecoreerd met [[Rozet (patroon)|rozet]]ten, vlechtwerk en plantkundige motieven als bladeren, granaatappels en druiven. Centraal op de chatsjkar staat een [[Kruis (christendom)|kruis]], soms boven een zonneschijf. De decoratie is in de regel symmetrisch aangebracht.

===Amenaprkich===
''Amenaprkich'' ([[Armeens]]: Ամենափրկիչ, betekenis ''Heilige Redder'') is de benaming voor een chatsjkar, waarop een [[crucifix]] (met het lichaam van Christus) is aangebracht. De weinige stenen die van dit type bekend zijn dateren vooral uit het eind van de [[13e eeuw]].

== Geschiedenis ==
De eerste chatsjkars werden in de [[9e eeuw]] in Armenië opgericht na de bevrijding van de Arabische overheersing. De oudste waarvan een datum bekend is, werd in 879 geplaatst in Garni ter ere van koningin Katranide. De bloeitijd van de chatsjkar lag vooral tussen de [[12e eeuw|12e]] en de [[14e eeuw]]. Na een invasie door de [[Mongoolse Rijk|Mongolen]] zakte de aandacht voor het graveerwerk in. Er was een korte opleving in de [[16e eeuw|16e]] en [[17e eeuw]], maar de artistieke hoogtepunten van de 14e eeuw werden niet meer bereikt. Er zijn ongeveer 40.000 gedenktekens bekend. Een deel daarvan is overgebracht naar het Historisch Museum in [[Jerevan]].

Bij de stad [[Culfa]] (tegenwoordig in de [[exclave]] [[Nachitsjevan]]) was een grote begraafplaats, waar [[Alexandre de Rhodes]] bij zijn bezoek in 1648 meer dan 10.000 chatsjkars telde. Een deel daarvan sneuvelde bij de aanleg van een spoorlijn aan het begin van de [[20e eeuw]]. Tussen 1998 en 2005 werden de overgebleven duizenden stenen vernield door de [[Azerbeidzjanen]].<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Khachkar_destruction_in_Nakhchivan Khachkar destruction in Nakhchivan]. [https://web.archive.org/web/20230125183149/https://en.wikipedia.org/wiki/Khachkar_destruction_in_Nakhchivan Gearchiveerd] op 25 januari 2023.</ref> De grootste nog bestaande collectie van chatsjkars (900 stenen) is te vinden op de begraafplaats bij Noraduz of Noratus, in de provincie [[Gegharkoenik]], ten westen van het [[Sevanmeer]]. Tot op de dag van vandaag worden nog chatsjkars gemaakt.

== Chatsjkars in Nederland ==
In 2001 werd door in Nederland wonende Armeniërs in [[Assen]] een chatsjkar opgericht als [[Armeens monument (Assen)|Armeens monument]], ter herinnering aan de [[Armeense Genocide|genocide]] aan het begin van de [[20e eeuw]].

Op 24 april 2014 werd op het terrein van de Armeens Apostolische Kerk in Almelo een [[Genocidemonument (Almelo)|genocidemonument]] onthuld met meerdere chatsjkars. Ook was er al eerder een zwarte chatsjkar geplaatst.

In Maastricht werd op 15 mei 2016 door de Armeense gemeenschap van Maastricht een Armeense chatsjkar geschonken aan de stad Maastricht. Dit als dank voor het behoud van het religieus en cultureel erfgoed rondom [[Servaas van Maastricht|Sint Servatius]]. Hij was de eerste Nederlandse bisschop in de 4e eeuw en geboren in [[Armenië]].

Op 21 april 2018 is een chatsjkar geplaatst aan de voorgevel van de Armeense kerk aan de Krom Boomsloot in Amsterdam, ter ere aan de slachtoffers van de Armeense genocide. 

== Foto's ==
<gallery>
Bestand:Խաչքար Երեւանի Բժշկական Համալսարանի մօտ.jpg
Bestand:Khachkar-Gandzasar1.jpg
Bestand:2014 Prowincja Armawir, Wagharszapat, Trzy chaczkary na dziedzińcu przed seminarium duchownym.jpg
Bestand:Khachkar in Goshavank.jpg
Bestand:Zwarte chatsjkar bij de Armeense kerk in Almelo.jpg|Zwarte chatsjkar bij de Armeense kerk in Almelo
Bestand:Khatchkar Sint-Servaasbasiliek, Maastricht-40486.jpg|Armeense chatsjkar bij de Servaasbasiliek in Maastricht
Bestand:Gedenksteen voor Armeense genocide in Amsterdam.jpg|Chatsjkar aan de voorgevel van de Armeense kerk in Amsterdam
</gallery>

{{Appendix}}
{{Commonscat|Khatchkars}}
{{Bibliografische informatie}}

[[Categorie:Beeldhouwkunst]]
[[Categorie:Cultuur in Armenië]]
[[Categorie:Geschiedenis van Armenië]]
[[Categorie:Monument]]
[[Categorie:Kruis als christelijk symbool]]
[[Categorie:Stele]]
[[Categorie:Immaterieel cultureel werelderfgoed]]