Brons
Brons is een legering van koper en tin. Het tingehalte kan variëren van ca. 10 tot 30%. De legering heeft een roodachtige tot gelige kleur, afhankelijk van het tingehalte. De periode in de geschiedenis waarin de mensheid op grote schaal gebruikmaakte van voorwerpen gemaakt van brons, heet traditioneel de bronstijd. Brons is het eerste metaal (op enkele eerdere voorwerpen van koper uit het neolithicum na) dat in de Lage Landen door de mens werd gebruikt, ter vervanging van steen in het paleolithicum. Het is een taai en corrosiebestendig materiaal, dat zich goed leent voor bewerking. Een bronzen oppervlak krijgt na een zekere tijd een groen patina.
Geschiedenis
In het derde millennium voor Christus ontdekten metaalgieters proefondervindelijk dat brons duidelijke voordelen had in vergelijking met zuiver koper bij de productie van artistieke beelden. De ontdekking van brons maakte het mogelijk metalen objecten te creëren die sterker waren dan daarvoor mogelijk was. Gereedschappen, wapens, uitrustingen en verschillende bouwmaterialen, zoals gedecoreerde tegels gemaakt van brons, waren harder en sterker dan steen en koper, de voorlopers van brons. Aanvankelijk werd brons gemaakt door koper met arseen te legeren. De vroegst bekende objecten met deze samenstelling komen uit het vijfde millennium v.Chr. [1] Later gebruikte men tin om brons te maken en dat werd het enige type brons in het late 3de millennium v.Chr. [2] Tinhoudend brons was beter dan met arseen gelegeerd koper, omdat het gemakkelijker te maken was, het sterker was en eenvoudiger was te gieten. Daarnaast is tin niet giftig, in tegenstelling tot arseen. De eerste tinhoudende bronzen producten dateren uit het late vierde millennium v.Chr., en zijn gevonden in Susa (Iran) en een aantal plaatsen in China, Lorestan (Iran) en Mesopotamië (Irak). Koper- en tinertsen worden zelden samen gevonden (met uitzondering van een enkel gebied in Thailand en Iran), zodat men voor de grondstoffen voor de bronsproductie afhankelijk was van de handel.
In Europa waren de ertsafzettingen in Cornwall (Engeland) de voornaamste bron voor tin, dat verhandeld werd tot in Fenicië aan de Middellandse Zee. Koper werd gevonden in Etrurië, Sardinië en Cyprus. Hoewel brons in het algemeen harder is dan smeedijzer, met een vickershardheid van 60-258 tegen 30-80, kwam er een einde aan het bronstijdperk en begon de ijzertijd; dit gebeurde omdat ijzer makkelijker te vinden en te bewerken was. Brons werd nog steeds gebruikt in de ijzertijd, bijvoorbeeld door officieren in het Romeinse leger die bronzen zwaarden hadden, terwijl het voetvolk met ijzeren zwaarden was toegerust. Maar voor veel toepassingen werd het zwakkere smeedijzer voldoende geschikt bevonden.
Eigenschappen
Brons is door de toevoeging van tin harder en minder buigzaam dan koper en heeft een kleinere buigsterkte, het heeft een grote dichtheid waardoor het in de bouw en constructie weinig toepassingen heeft, wel kan het makkelijk gegoten worden. Door de toevoeging van tin heeft brons een lager smeltpunt dan puur koper. Dat maakt brons uiterst geschikt voor gebruiksvoorwerpen (zoals de bronzen wapens van de oudheid) en kunstwerken.
Door de corrosiebestendigheid wordt het wel toegepast in voorwerpen die in contact kunnen komen met zeewater, zoals appendages en beslag op schepen. Een speciale toepassing is als gereedschap dat gebruikt wordt in omgevingen waar explosiegevaar (ATEX) heerst en vonkvorming ongewenst is, zoals bij opslagtanks voor benzine. Een stalen hamer zou door vonken de benzinedampen kunnen ontsteken.
Toepassingen
Bronzen voorwerpen, van heel kleine tot heel grote, worden gegoten volgens de bronsgiettechniek. Kerkklokken zijn (net als vele standbeelden) vrijwel altijd van brons. Voor de meeste gegoten voorwerpen wordt brons gebruikt dat voor 10% uit tin bestaat, maar voor bronzen kerkklokken is het tinpercentage circa 20%, in welk geval de legering ook wel klokspijs wordt genoemd.
Brons werd in de klassieke oudheid zowel door Grieken, Etrusken als Romeinen gebruikt in de beeldhouwkunst. Via de verlorenwasmethode werden beelden van personen of ruiters gemaakt. Een voorbeeld zijn de twee bronzen van Riace, gevonden voor de kust van Calabrië. Veel van dergelijke beelden zijn verloren gegaan, omdat ze opnieuw gesmolten werden om het metaal te recupereren. Een opmerkelijke vondst in België was het Bronsdepot van Heppeneert.
Trivia
- Traditioneel is brons het derde eremetaal: iemand die in een wedstrijd een derde plaats behaalt krijgt een bronzen medaille uitgereikt.
Zie ook
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Bronze op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
Referenties
- ↑ Thornton, C.P., Lamberg-Karlovsky, C.C., Liezers, M., Young, S.M.M. (2002). On pins and needles: tracing the evolution of copper-based alloying at Tepe Yahya, Iran, via ICP-MS analysis of Common-place items.. Journal of Archaeological Science 29 (29): 1451–1460. DOI: 10.1006/jasc.2002.0809.
- ↑ Kaufman, B.. Metallurgy and Archaeological Change in the Ancient Near East. Backdirt: Annual Review 2011: p. 86.
