Brontekst bekijken van Dirk III (graaf)

{{Infobox dynastie
| afbeelding = Dirk III, Count of Holland, by Hendrik van Heessel.jpg
| onderschrift = 
| naam = Dirk III
| leven = circa 982 - 27 mei 1039
| functie = [[Lijst van graven van Holland|Graaf van West-Frisia]]
| periode = [[993]] - [[1039]]
| voorganger = [[Arnulf van Gent]]
| opvolger = [[Dirk IV (graaf)|Dirk IV]]
| vader = [[Arnulf van Gent]]
| moeder = [[Lutgardis van Luxemburg]]
| dynastie = [[Gerulfingen]]
}}

'''Dirk III''' (circa 982<ref name="geboorte">Dit leidt men af uit een vermelding dat hij twaalf jaar oud was, toen zijn vader in 993 sneuvelde (''[[Rijmkroniek]] van Holland'' I rr. 913-916 (p. [https://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/rijmkroniek/#page=71&accessor=toc&source=1 32]).</ref> - [[27 mei]] [[1039]]<ref name="dood">[[Johannes de Beke]], ''Necrologium Egmundanum'' ({{Aut|O. Oppermann}} (ed.), ''Fontes Egmundenses'', Utrecht, 1933, p. 107): ''Anno Domini MXXXIX tercius Theodericus Hollandie quartus comes obiit VI kal. Iunii''</ref>), bijgenaamd '''Hierosolymita''' ("Jeruzalemganger"),<ref>''[[Annalen van Egmond]]'' ad annum 1039 (pp. [https://books.google.be/books?id=LJyKan4-QEgC&pg=PA126 126]-[https://books.google.be/books?id=LJyKan4-QEgC&pg=PA127 127]).</ref> was een [[Friese graaf]] ''(comes Fresonum)''. Hij was van [[993]] tot [[1039]] graaf van [[West-Frisia]] (waaruit het latere [[graafschap Holland]] zou ontstaan).

==Leven==
Dirk III werd rond 982 geboren als oudste zoon van graaf [[Arnulf van Gent]] en diens echtgenote [[Lutgardis van Luxemburg]]<ref>''Annales Egmundani'' 993 (''MGH, SS'' XVI, p. 444), Johannes de Beke, ''Chronologia'' 37 (p. 71), oorkonde van 20 september 995 (''Liber traditionum sancti Petri Blandiniensis'', 102, p. 97).</ref> (haar jongere zus [[Cunegonde van Luxemburg]] was getrouwd met de Rooms-Duitse koning [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]]).<ref name="geboorte"/>

=== Het regentschap van Lutgardis (993 - 1005) ===
Toen zijn vader [[Arnulf van Gent|Arnulf]] in [[993]] sneuvelde,<ref>''Annales Egmundani'' 993 (''MGH, SS'' XVI, p. 444).</ref> was Dirk III nog te jong om het bestuur van West-Frisia op zich te nemen, waarop zijn moeder [[Lutgardis van Luxemburg]] deze taken waarnam. In [[1005]] werd Dirk oud genoeg geacht om zelfstandig op te treden, desondanks maakte hij nog steeds dankbaar gebruik van de goede connecties van zijn moeder. Lutgardis riep de hulp in van haar zwager, de Duitse koning [[Hendrik II de Heilige|Hendrik II]], om een opstand te onderdrukken. De koning vertrok vanuit [[Utrecht (stad)|Utrecht]] per schip met een leger naar West-Frisia en versloeg de opstandelingen.

=== Het bewind van Dirk III (1005 - 1039) ===
Dirk III staat bekend als een energieke graaf. Tijdens zijn bewind slaagde Dirk erin zijn graafschap, dat aanvankelijk slechts bestond uit niet meer dan twee West-Friese gebieden ([[Kennemerland]] en [[Rijnland (gouw)|Rijnland]]) uit te breiden richting het oosten met [[Masaland|Neder-Maasland]]. Deze uitbreiding ging ten koste van het [[prinsbisdom Utrecht|bisdom Utrecht]]. De uitbreiding bestond onder meer uit het gebied ten zuidoosten van [[Alphen aan den Rijn (plaats)|Alphen]], tussen [[Zwammerdam]] en [[Bodegraven]]. In 1017/1018 zou Dirk ook nog een oorlog tegen de Friezen in [[Westerlauwers Friesland]] (het huidige Friesland) hebben gevoerd.

==== Conflict met de keizer ====
Dirk was actief in de ontginning van [[moeras]]sen door gronden te verpachten aan Friezen die ze in cultuur brachten, maar die wilde gronden werden door de [[bisschop van Utrecht|bisschoppen van Utrecht]] als hun gebied beschouwd. Rond 1015 koloniseerde Dirk zo de [[Riederwaard]]. Bovendien bouwde hij een burcht in [[Vlaardingen]], waarschijnlijk op de plek waar zich nu de Grote Kerk bevindt, waar het riviertje de [[Flarding]] (tegenwoordig de Vlaardingse haven) uitmondde in de Merwede (tegenwoordig de [[Nieuwe Maas]]). Vanuit die burcht dwong hij de kooplieden die langs kwamen varen, onderweg van [[Tiel]] naar [[Engeland]] en vice versa, om [[tol (recht)|tol]] te betalen. Deze kooplieden én ook [[Adelbold II|bisschop Adelbold van Utrecht]] riepen daarom de hulp in van de Duitse keizer Hendrik II.<ref>Thietmar, ''Chronicon'' VIII 27 (p. 380)</ref> Koning Hendrik II was in 1014 tot keizer gekroond en gaf in [[1018]] zijn neef Dirk opdracht deze vesting te ontruimen. In plaats van zijn [[leenheer]] te gehoorzamen, verschanste Dirk zich op zijn burcht en de keizer kon nu niet anders dan een leger op hem af sturen. Dit leger, onder leiding van hertog [[Godfried de Kinderloze]], bestond uit een vloot met troepen uit het [[Sticht Utrecht]], het [[keurvorstendom Keulen]] en het [[bisdom Luik]].

==== De veldslag in het moeras bij Vlaardingen (29 juli 1018) ====
Op [[29 juli]] 1018 kwam het tot de [[Slag bij Vlaardingen (1018)|Slag bij Vlaardingen]]. Het laatste stuk naar de burcht moest via land worden afgelegd, wat lastig ging omdat het gebied vol met sloten en dijken lag. Het duurde niet lang voor het leger van Godfried vastliep en noodgedwongen moest terugkeren naar hun schepen om een andere route te zoeken. Op de terugweg liep het leger echter in hinderlaag van de troepen van Dirk. Godfried maakte met zijn leger een tactische terugtrekkende beweging, waarop iemand uit het Friese kamp riep dat de voorste gelederen verslagen waren en de hertog op de vlucht sloeg. Hierop raakten de troepen van Godfried zo in paniek dat velen in volle wapenuitrusting de rivier in sprongen, in een poging de schepen te bereiken. Anderen kwamen vast te zitten in het moeras. Dirk maakte direct gebruik van de paniek en het machtige leger van de hertog werd volledig in de pan gehakt. Godfried werd hierbij gevangengenomen.<ref>Het verloop van de veldslag is opgetekend door de [[monnik]] [[Alpertus van Metz]]. Alpertus werd vermoedelijk geboren in het bisdom Utrecht. Hij werd monnik te [[Metz]] en keerde daarna waarschijnlijk als [[seculiere kanunnik|kanunnik]] naar Utrecht terug. Uit zijn verslag blijkt duidelijk dat hij aan de kant van de bisschoppen stond.</ref>

==== Keizersopvolging ====
Nadat de keizer in [[1024]] kinderloos overleed, steunde Dirk [[keizer Koenraad II|Koenraad II]] in diens strijd om de opvolging.

==== Pelgrimstocht naar Jeruzalem: Hierosolymita (ca. 1030) ====
In de 12e-eeuwse [[Annalen van Egmond]] staat Dirk III vermeld met de bijnaam Hierosolymita, de Jeruzalemganger. Dat duidt erop dat hij een pelgrimstocht naar het Heilige Land heeft gemaakt. Volgens de 14e-eeuwse geschiedschrijver [[Johannes de Beke]] ondernam Dirk zijn tocht rond het jaar 1030.

===Overlijden===
Na het overlijden van Dirk III op [[27 mei]] [[1039]],<ref name="dood"/> ging zijn vrouw terug naar [[Stamhertogdom Saksen|Saksen]], waar zij op 31 maart 1044 overleed. Dirk III is begraven in de [[Sint-Adelbertabdij|Abdij van Egmond]]. Othilde werd begraven in [[Quedlinburg (stad)|Quedlinburg]].

== Huwelijk en kinderen ==
Dirk III's vrouw was Othelhilde (ca. 985 - [[Quedlinburg (stad)|Quedlinburg]], 9 maart 1043/1044).<ref>''Annales Egmundani'' (''MGH, SS'' XVI, p. 444), Johannes de Beke, ''Chronicon'' 39a (p. 73), ''Oorkondenboek Holland'' (1970), 88, p. 181.</ref> Over haar afkomst bestaat geen zekerheid. Als vader wordt wel [[Bernard I van Brandenburg]], de markgraaf van de [[Noordmark]] genoemd. Als zij als een dochter van hertog [[Bernhard I van Saksen]] wordt genoemd, dan trouwde later haar zoon Floris met zijn volle nicht, wat het ietwat onlogisch maakt. 

Uit het huwelijk van Dirk met Othelhilde werden vier kinderen geboren:

* [[Dirk IV (graaf)|Dirk IV]]
* [[Floris I (graaf)|Floris I]]
* [[Bertrada van Holland|Bertrada]], die trouwde met [[Diederik I van Katlenburg]]
* [[Swanhilde van Holland|Swanhilde]], die trouwde met [[Emmo van Loon]]

== Voorouders==
{| class="wikitable" style="background:#FFFFFF; font-size:85%; text-align:center"
|- bgcolor="#E0E0E0"
!colspan="9"|Voorouders van Dirk III van West-Frisia
|-
|'''Overgrootouders'''
|colspan="2"|[[Dirk I (graaf)|Dirk I bis]] (875 - 939)<br />∞ 928?<br />[[Gerberga van Hamaland]] (912 -)
|colspan="2"|[[Arnulf I van Vlaanderen]] (889 - 965)<br />∞ 934<br />[[Aleidis van Vermandois]] (916 - 960)<br />
|colspan="2"|[[Wigerik]] (886 - 919)<br />∞ <br />[[Kunigunde]] (890 - 940)<br />
|colspan="2"|? (-)<br />∞<br />? (-)<br />
|-
|'''Grootouders'''
|colspan="4"|[[Dirk II (graaf)|Dirk II van West-Frisia]] (932 - 988)<br />∞ 948<br />[[Hildegard van Vlaanderen]] (936 - 990)<br />
|colspan="4"|[[Siegfried van Luxemburg]] (922 - 998)<br />∞ 950<br />[[Hedwig van Nordgau]] (937 - 993)<br /> 
|-
|'''Ouders'''
|colspan="8"|[[Arnulf van Gent]] (951 - 993)<br /> ∞ 980<br />[[Lutgardis van Luxemburg]] (960 - 1005)
|- bgcolor="#E0E0E0"
|colspan="9"|'''Dirk III (±982 - 1039)’''
|}

==Noten==
{{references|90%|2}}
==Historische bronnen==
* Reinerus, ''Vita Sancti Wolbodonis'' 15.
* [[Fulco van Kamerijk]], ''Gesta episcoporum Cameracensium'' 19.
* [[Thietmar van Merseburg (bisschop)|Thietmar van Merseburg]], ''Thietmari Chronicon'' VIII 27, 30.
* [http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Rijmkroniek/compare_lines/882 ''Rijmkroniek van Holland'', 1280-1282 (geschreven aan het hof van graaf Floris V).]

==Referenties==
* [http://www.keesn.nl/vlaard {{aut|K. Nieuwenhuijsen}}, De Slag bij Vlaardingen (1018), in ''Terra Nigra'' 176 (2010), pp. 32-50.]
* {{aut|D.E.H. de Boer - E.H.P. Cordfunke}}, ''Graven van Holland - portretten in woord en beeld (880-1580)'', Zutphen, 1995, pp.&nbsp;23–28.
* {{aut|D.Th. Enklaar}}, De verovering van het Merwede-gebied door graaf Dirk III in 1018, in ''[[Tijdschrift voor Geschiedenis]]'' 39 (1924), pp. [https://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/tvg/#page=198&accessor=toc&view=&source=39 189]-[https://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/tvg/#page=203&accessor=toc&source=39&view= 194].
* {{aut|Ronald de Graaf|R. de Graaf}}, ''Oorlog om Holland 1000 - 1375'', Hilversum, 1996.

==Externe links==
* [http://www.ijpelaan.nl/Archief/Graven/Dirk-III.html ''Dirk III, burggraaf van Gent'', ijpelaan.nl (2004-2014).] (bronnenverzameling)
* [https://www.manfred-hiebl.de/genealogie-mittelalter/dietriche_grafen_von_holland/dietrich_3_graf_von_holland_1039/dietrich_3_der_jerusalmer_graf_von_holland_+_1039.html ''Dietrich III. der Jerusalemer von Holland'', Manfred-Hiebl.de] (verzameling van tekstfragmenten over Dirk III uit standaardwerken (o.a. ''[[Lexikon des Mittelalters]]'').)

{{Commonscat}}

[[Categorie:Graaf van Holland]]
[[Categorie:Huis Holland]]