‘Reuzenkaart’ uit 1540 vertelt over verdwenen plaatsen (en zalm)
Na twee jaar onderhoud is een zestiende-eeuwse ‘reuzenkaart’ weer te zien in het Regionaal Archief Dordrecht. De kaart heeft een afmeting van maar liefst 3,75 bij 1,90 meter en vertelt onder meer over verdwenen plaatsen, kastelen en zalm.
De grote kaart is vermoedelijk gemaakt door Cornelis Cornelisz Schilder en dateert uit 1540. Het is daarmee de oudste kaart in de beeldcollectie van de regionale archiefinstelling. Een aantal jaren geleden werd de kaart bij toeval ontdekt door journalist en schrijver Wim van Wijk. Vanwege de zeldzaamheid van dergelijke grote kaarten, werd in 2017 besloten om de kwetsbare kaart te laten restaureren. De kaart is schoongemaakt en het papier gerepareerd. Daarna is de kaart opnieuw opgespannen en is de verf bijgewerkt. Regionaal Archief Dordrecht:
“Opvallend is de vaalgele gloed die over de kaart ligt. Kleuren zijn spaarzaam, hier en daar is wat blauw en rood te zien ter markering van steden en dorpen. Op sommige plekken zijn namen en markante plaatsen gemarkeerd, met wat ooit groene verf was.”
De kaart geeft een beeld van de Zuid-Hollandse of Groote Waard, kort na de Sint-Elisabethsvloed van 1421. In het noorden is duidelijk Rotterdam te zien, in het zuiden Breda en Raamsdonk. Een prominente plaats nemen de Hoeksche Waard, IJsselmonde en de Alblasserwaard in en de binnenzee waarin de Groote Waard sinds de vloed van 1421 is veranderd. De kaart heeft een grote vertekening: zo is de Hoeksche Waard in zowel noordelijke als zuidelijke richting uitgerekt, waardoor het gebied veel groter lijkt dan het in werkelijkheid is.
Ook vermeldt de kaart veel namen van bekende en onbekende plaatsen, rivieren, ambachten, kloosters en kastelen. Zo zijn de loop van de Merwede, de Oude Maas en de Dubbel duidelijk te herkennen, maar ook de dorpen Dubbeldam, Westmaas, Strijen en Almkerk.
Met veel moeite zijn de ruïne van het Huis te Merwede en kasteel Kraayestein in de omgeving van Sliedrecht te ontdekken.
Zalmvisserij belangrijk in de regio
De kaart is vermoedelijk vervaardigd in opdracht van de Rekenkamer van Holland, in verband met een geschil over visserijrechten in de verdronken Zuid-Hollandse Waard. Keizer Karel V was hierbij een van de partijen. Mogelijk is hij ook gebruikt voor het vastleggen van de aangroei van land na de Sint-Elisabethsvloed en wie de eigenaren van de landerijen waren voor de watersnood. Dat de kaart vanwege het geschil over visserijrechten gemaakt kan zijn, blijkt ook uit de grote aandacht voor zalmsteken die met een soort blokjeslijnen en namen van de eigenaren op de kaart zijn aangegeven.
In de zestiende eeuw kwam de zalm nog veelvuldig voor in de rivieren rond Dordrecht en Rotterdam en was daardoor echt volksvoedsel. De zalm was een belangrijke bron van inkomsten voor veel vissers en werd gevangen met de zalmsteek, een schutting van wilgenhout die in de rivieren steekt en waaraan een fuik bevestigd is.
Door overbevissing is de soort uiteindelijk uitgestorven in dit gebied.
Hoe de ‘reuzenkaart’ in de collectie terecht is gekomen, is niet meer te achterhalen. Wel is de kaart al in 1898 door gemeentearchivaris J.C. Overvoorde beschreven in zijn Catalogus van de prentverzameling der gemeente Dordrecht.
Bron: Terry van Erp
