Pinksterblomfeest

De Pinksterblom wordt in Schermerhorn door het dorp gedragen (c.a. 1718)

Pinksterkroon op een voorjaarsfeest

Verbod op het Pinksterfeest in de stad Utrecht door de Vroedschap, 4 mei 1647. Het verbod gold het uithangen van en dansen onder de "Meijcransen", en de optocht van de "Pynxterblom". Klik voor de volledige tekst.

Een Pinksterblom of Pinksterbruid is een fenomeen uit een oud Nederlands folkloregebruik, waarbij rond Pinksteren op een voorjaarsfeest dat — toepasselijk — de viering van de pinksterblom genoemd werd, uit de ongetrouwde meisjes van de gemeenschap door de huwbare jonge mannen een 'bruid' gekozen werd en met bloemen en een kroontje werd versierd. Tegenwoordig wordt deze viering in het oosten en zuiden van Nederland en op de Waddeneilanden nog als kinderfeest voortgezet.

Het Pinksterfeest vieren we 50 dagen na Pasen… Het feest heeft hierdoor geen vaste datum in het jaar, maar verschuift steeds mee met het Paasfeest.

Vanuit het Christendom werd met Pinksteren herdacht dat de heilige geest neerdaalde uit de hemel.

Oorspronkelijk was het een feest dat, zoals alle feesten in de oudheid, sterk verbonden was met de natuur.

De natuur komt in de periode tussen Pinksteren en Sint Jan tot volle bloei.

Was Pasen het feest van het ontluikende groen, met Pinksteren laat de natuur zich in alle pracht en praal zien. Bomen komen vol in het blad en bloemen sieren de bermen en tuinen. Moeder Aarde tooit zich als een bruid.

We gaan een periode tegemoet waarin het daglicht overheerst en ook de mens door het warmere weer vaak meer buiten dan binnen te vinden is. De eerste oogst kan worden binnengehaald en andere gewassen mogen nog de hele zomer buiten op het land groeien.

Het Pinksterfeest werd/wordt in elke streek, stad of dorp op geheel eigen wijze gevierd, ieder had zo zijn eigen rituelen, gebruiken en folklore rond dit feest.

Zo heb je het ringrijden op Walcheren, De Pinksterkroon in Deventer en Kallemooi op Schiermonnikoog. Wat de ze met elkaar gemeen hebben is dat het vruchtbaarheidsfeesten zijn die de groeikracht van de aarde eren, maar ook de liefde tussen jonge mensen. Zo werd vaak het mooiste meisje van het dorp gekroond tot de Pinksterbruid ofwel de “Rosa” en werd er zingend en dansend langs de deuren gegaan.

Het is het feest van verbinding en daarom is het zo mooi dat we normaliter dit feest met de hele school vieren, alle kinderen, ouders en zelf de allerkleinsten, de peuters zijn bij dit feest aanwezig.

Met alle kinderen om je heen, in hun witte kleding met kransen op het hoofd en rinkelende belletjes om de polsen is het niet moeilijk om iets van verbinding en levensvreugde te beleven. Het is met recht een van de meest vreugdevolle feesten die we op school vieren.

Dit jaar gaat het helaas anders en dat is jammer, maar wellicht kunnen we proberen om juist in deze tijd dit feest van verbinding te vieren met iedereen die we liefhebben, op welke manier dan ook.

Tot slot nog wat uitleg over een aantal gebruiken rondom het feest:

Papieren bloemenkransen: bloemenkransen worden gebruikt om ons te tooien, we versieren onszelf en in tegenstelling tot het Sint Jansfeest doen we dit met papieren bloemen. Het Pinksterfeest vraagt op deze manier ook scheppingskracht van onszelf…

Belletjes: Zij zuiveren de atmosfeer en maken iedereen “wakker” voor wat er komen gaat…

Duiven: Bode uit de hemel, verbinden hemel en aarde .

Bruidspaar: Net als moederaarde is de bruid prachtig versierd. Het bruidspaar staat uiteraard symbool voor verbinding.

Meiboom: De meiboom met linten en lintendans staat eveneens symbool voor de verbinding tussen hemel en aarde.

Een lintendans dient uitgevoerd te worden met uiterste precisie anders raken de linten al gauw in de knoop.. Het vraagt Ik-kracht van de dansers, men dient “het hoofd erbij te houden” het heeft dan ook een heel ander karakter dan een dans op het Sint Jansfeest.

De dansers rond de meiboom weven met hun linten een gezamenlijk patroon, hierin herkennen we de verbinding die bij het Pinksterfeest zo’n belangrijke rol speelt.

Folklore

Deze tussenfeesten, die al in de Middeleeuwen gehouden werden, waren met Pinksteren verbonden en hoewel Pinksteren in eerste lijn een belangrijk kerkelijk feest is, werd (en wordt) het buiten de kerk vooral ook gevierd met de inslag van een algemeen voorjaarsfeest, waarmee het opnieuw ontluikende leven, maar vooral ook nieuw ontluikende liefde gevierd wordt in samenhang met de hoop op vruchtbare opbrengsten van de akkers. Feesten met veel zang en dans en niet zelden een ontmoetingsplaats voor (jonge) mannen en vrouwen en als zodanig de inleiding tot zomerse liefdes en, wie weet, misschien wel echte vruchtbare huwelijkspartijen. De maagdelijke Pinksterblom symboliseert al deze 'vruchtbaarheid'.

Een anekdote opgetekend in handschriften van Andries Schoemaker (1660-1735) — een Amsterdamse textielkoopman die veel historische informatie over de steden en dorpen heeft vastgelegd — geeft enig inzicht in het oude gebruik. Over zijn bezoek aan Schermerhorn rond Pinksteren 1718 beschrijft hij het volgende:

Sagen wij van verre een aardig en voor ons ongewone pinxterblom die ons naderde" (...) "Vier fluxse jonge mijden, redelijk wel in de klederen. Ieder met een krans van bloemen om het hoofd. Dese vier droegen een burrie (een draagstellage: zie de tekening). Op welke burrie een vijfde jonge meyt stond, die seer aardig opgeschickt was. Ik telde om haar lijf 23 zilverde twijgen" (...) "sij hield in haar eene hand een zilver kommetje. In welke men het gelt lijde dat men aan dese pinxterblom vriende (vrijmaakte).

De 'Pinxterblom' werd dus door het dorp gedragen en zong daarbij liedjes ("Haar gesange waren geschoeyt na de boerse leest"), wat met geld beloond werd. Kennelijk was het een jolige boel, waarbij de meisjes het verbaal enigszins te verduren kregen, maar deze waren er tegen opgewassen:

Dat mij nu wel het meeste verwonderde was dat die deruns die de pinxterblom verbeelde, na mijn gedachten soo van ontrent de 14 a 16 jaaren, haar soo ongemeen statig wist te houden. Dat sij niettegenstaande men tegen haar soo wat boertig (jolig) sprak, sij haar mond niet het minst tot lachen sette. Maar het alles statig aan hoorden.

Ook blijkt hieruit aardig de leeftijdscategorie van de Pinksterblom in die dagen.

Lied

Van deze folklore is een lied overgeleverd gebleven waarvan de oorsprong waarschijnlijk teruggaat tot in de middeleeuwen en dat inmiddels in verschillende, licht van elkaar afwijkende tekstuele varianten bekend is. Hier de versie die de muziekgroep Folkcorn uit de verschillende varianten heeft gedistilleerd:

Hier komt onze fiere pinksterblom
en die komt van't lange jaar niet meer wederom.
Haar voetjes treden voort, zij was welgemoed
en droeg er een rozenkrans al om haar hoed.
Zij had haar vaders' staf in de hand
en daarmee reed ze naar het Morgenland.
Het Morgenland lag achter de deur
en daar stonden drie hupsche mooi-meiskes veur.
De ene die was rein en de ander die was klein
en de derde die schonk er mij een glaasje koele wijn.

Is dat dan geen fiere pinksterblom
en zij komt van 't lange jaar niet meer wederom.
En als dat lange jaar ten einde was,
mooi Anneke moest er in de krame.
Is dat dan geen fiere pinksterblom
en mooi Anneke dat is er hare name.

Duitse Pfingstbraut

In verschillende gebieden in Duitsland kent men ook het fenomeen "Pfingstbraut" (Pinksterbruid), maar met een andere invulling die nauw verweven is met de "Maimann". Zij heeft de schone taak de Maimann bij zijn rondgang door het dorp te beschimpen en belachelijk te maken.

Bloem

Met name in Friesland en Groningen, maar ook elders, wordt het fluitenkruid dat rond Pinksteren bloeit, pinksterblo(e)m genoemd. De echte pinksterbloem is echter een andere plant met tere witroze bloemen, die vaak al veel eerder in bloei staat.

Trivia

• Tegenwoordig worden rond Pinksteren ook nog vaak evenementen — veelal vrijgezellenfeesten — georganiseerd waarbij in de naam het woord 'Pinksterblom' verwerkt is. Een voorbeeld is: Pinkpop.
• De naam Pinksterblom wordt ook gedragen door Erik Pinksterblom, de hoofdpersoon in Erik of het klein insectenboek van Godfried Bomans.
• In de Brabantse dorpen Casteren en Luyksgestel is het 'pinksterblomzingen' een jaarlijkse traditie.
• Tot 1977 bestond in Nieuwvliet-Bad (Zeeuws-Vlaanderen) een kinderkamp genaamd "De Pinksterblom" waar een iets andere versie van bovenstaand lied werd gezongen.

Zie ook

• Feesten en rituelen tijdens de lente
• Meiboom

Literatuur

• C. Tempel, "Roza danst in Borne. De traditie van de Pinksterkroon". Uit: "Traditie", tijdschrift over tradities en rituelen, jaargang 9, nr. 2 (2003)
• Marita Kruijswijk en Marian Nesse, "Nederlandse jaarfeesten en hun liederen door de eeuwen heen", Uitg. 'Verloren' te Hilversum, 2004, ISBN 90-6550-799-x

Bronnen, noten en/of referenties