Verklarende woordenlijst deuren
Om enige duidelijkheid te verstrekken in de termen die vaak gebruikt worden of werden, een overzicht van de niet alledaagse woorden die betrekking hebben op deuren en kozijnen:
profiel van deuren
-
Kwart ovaal (papegaaienbekje), 18e eeuw en 1e helft 19e eeuw
-
Ojief met kleine kraal, 2e en 3e kwart 19e eeuw
-
Ojief met schuine kant, laat 19e eeuw
-
Ojief met bolletje, laat 19e eeuw
-
Samengesteld profiel, laat 19e eeuw
-
Hoekig profiel met kraal, circa 1910
-
Schuin profiel van een Bruynzeeldeur,
1921-1960 -
Klein kwart profiel van een
niet-Bruynzeeldeur, 1920-1930
aanslaglijst
Ook: naald. Wanneer bij dubbele deuren of dubbele ramen de aanslag aan één van de deuren of ramen is bevestigd (er is geen middenstijl) dan wordt deze de aanslaglijst genoemd.
De functie van de aanslaglijst is de kier tussen de twee deuren te bedekken, om het visueel aantrekkelijker te maken en bij buitendeuren tegen tocht.
architraaf
De term architraaf wordt gebruikt als benaming voor de bovenlat of zelfs het lijstwerk van een raam- of deurkozijn.
arm schaven
Aan de slotzijde moet een deur of raam "arm geschaafd" worden: de deur moet aan de binnenzijde 2 mm smaller zijn dan aan de buitenzijde zodat de deur goed kan sluiten, dwz. zonder te wringen. Doel van het arm schaven is het "draaien" van de deur mogelijk te maken zonder dat deze tegen het kozijn stoot.
Het arm schaven gebeurt aan de slotzijde van de deur (niet de scharnierzijde).
Arm schaven is alleen nodig bij stompe deuren.
bochtscharnier
Ook: insteekscharnier, knier of knierscharnier. Een scharnier waarvan de bladen (ongeveer) in het midden haaks zijn omgezet. In oude kozijnen worden de bladen dmv. een ritsbeitel ingelaten en op het vlak van de stijl met een stalen nagel gesloten.
-
-
bochtscharnier, insteekscharnier, knier, bron p. hoekstra
-
bochtscharnier, hoge-bochtscharnier, piet hoekman
bossing
Bossing is de schuin afgewerkte rand van een paneel van een deur, lambrisering e.d.
De bossing van het paneel steekt in de deurstijl. Voor het bossing maken van de panelen bestaan speciale frezen.
De afbeelding links toont een paneel met bossing bij een stompe deur met kraalrand (A).
Sinds circa 1905 worden nij paneeldeuren de panelen met bossing vervangen door platte panelen.
Vooral bij restauraties worden paneeldeuren weer met bossing toegepast.
bovenlicht
Een bovenlicht is een raam boven een deur of het bovenste raam van een venster. Doel van dit raam is, uiteraard vooral bij dichte bij dichte deuren (deuren die geen licht doorlaten) licht in de hal te laten treden.
Bovenlichten werden vaak van versieringen voorzien en van stevig materiaal, mede om inbraak te vermijden. Het bovenlicht bewijst ook nut om ventilatie mogelijk te maken. Ook nu wordt soms een bovenlicht voorzien van een hekwerkje, vaak aan de binnenzijde van het raam, ook hier om inbraak tegen te gaan.
deurkalf
De deurkalf is de horizontale dwarsregel tussen een deur en het bovenlicht daarvan. Vaak wordt het gedeelte boven de deur bedoeld met bv. een afbeelding in reliëf. De kalf geeft het deurkozijn stevigheid.
dorpel
Dorpel is een ander woord voor drempel.
en suite
In de combinatie suite-deur of en-suite-deuren of en-suite-stel zijn het de deuren tussen twee aaneengesloten kamers, meestal schuifdeuren.
Een "suite" is een ruimte die uit twee kamers bestaat die gescheiden worden doortwee deuren die van en naar elkaar geschoven worden ("suite" is "vervolg" of "rij" in het Frans). De gehele ruimte wordt ook wel kamer en-suite genoemd. Ook komen er suites voor met meer dan twee ruimten en met slechts één tussendeur. De benaming "stel" wordt gebruikt omdat er meestal twee deuren zijn die naar het midden schuiven. Vaak zijn het deuren met glas-in-lood. Meestal zijn er naast de en-suite-deuren nog inpandige kasten (vroeger vaak gesloten, tegenwoordig vaak open). Soms zijn de kamers en-suite niet in het verlengde, maar naast elkaar gelegen (foto rechtsonder). Vaak zijn de deuren ook weggehaald in oude huizen en worden die weer in ere hersteld (het zgn. terugbrengen in de originele staat), Eventueel worden ook de zijkasten opnieuw gemaakt als die niet meer aanwezig zijn.
frezen
Frezen is het aanbrengen van sleuven, groeven, randen, inkrozingen e.d. met een frees, bv. voor leidingen in een muur, speciale verbindingssleuven in hout, metaal, kunststof e.d.,
hangnaad
De hangnaad is de speling tussen bv. een deur en het deurkozijn aan de zijde van de scharnieren. De hangnaad is nodig om het uitstekende deel van de scharnieren ruimte te geven en om (toekomstig) klemmen van de deur te voorkomen; door temperatuurverschillen of vochtopname kan de deur iets uitzetten of zelfs een geringe mate scheluw worden. Om die reden dient de hangnaad van naaldhout breder te zijn dan die van loofhout.
Opmerkingen:
- de naad aan de andere zijde van de deur is de sluitnaad
- mocht een deur op maat geschaafd moeten worden, dan gebeurt dat aan de hangzijde van de deur omdat de sluitzijde arm geschaafd is, dwz. enigszins schuinlopend
- een voordeel van een opdekdeur is dat er geen hangnaad te zien is
- een (te) brede hangnaad die van buiten is te benaderen, is meer inbraakgevoelig
- bij bergingsdeuren wordt een bredere hangnaad aanbevolen (vochtiger omgeving)
- bij scharnieren op de deur ipv. ingekroosd (ingefreesd) is de breedte van de hangnaad de scharnierdikte plus minimaal 2 mm
inkrozing
Werkwoord: inkrozen. Bij inkrozingen wordt één onderdeel ingefreesd zodat daar een ander onderdeel strak in past. Meestal gaat het om inkrozingen in hout.
Bij traptreden wordt deze methode gehanteerd om de trede strak in de trapboom te zetten; inkrozingen van 1,5 tot 2 cm zijn geschikt.
Deuren en kozijnen worden van inkrozingen voorzien om de scharnieren te laten verzinken, of om kozijndelen in elkaar te laten passen. Inkrozingen kunnen met een soort freesmachine ook computergestuurd worden aangebracht. De diepte van de inkrozing bij scharbieren aan bv. deuren is afhankelijk van hoe ver de scharnieren uitsteken uit het hout en de vereiste hangnaad.
insteekscharnier
Ook: insteekscharnier, knier of knierscharnier. Een scharnier waarvan de bladen (ongeveer) in het midden haaks zijn omgezet. In oude kozijnen worden de bladen dmv. een ritsbeitel ingelaten en op het vlak van de stijl met een stalen nagel gesloten.
-
-
bochtscharnier, insteekscharnier, knier, bron p. hoekstra
-
bochtscharnier, hoge-bochtscharnier, piet hoekman
knier
Ook: insteekscharnier, knier of knierscharnier. Een scharnier waarvan de bladen (ongeveer) in het midden haaks zijn omgezet. In oude kozijnen worden de bladen dmv. een ritsbeitel ingelaten en op het vlak van de stijl met een stalen nagel gesloten.
-
-
bochtscharnier, insteekscharnier, knier, bron p. hoekstra
-
bochtscharnier, hoge-bochtscharnier, piet hoekman
kussen
Het middenstuk van een bossingpaneel, zie 5:
lambrisering
Lambrisering is de wandbetimmering, meestal bestaande uit houten paneelwerk, aangebracht tegen het onderste gedeelte van een muur.
logen
Logen is een proces waarbij de verf, lak of beits laag zonder mechanische kracht van het hout gehaald wordt. Dit houdt in dat er geen druk van buitenaf op het hout uitgeoefend wordt, behalve bij het afspuiten van de losgekomen verflaag.
Het proces van logen is een chemisch proces waarbij de verf een verzeepingsreactie ondergaat onder invloed van het loog. De verf verlies dan zijn binding met het hout en begint los te laten. Bij het chemisch reinigen daarentegen wordt de verf als het ware "afgebeten", doordat de chemicaliën de structuur van de verf kapot maken.
De verschillen tussen het chemisch reinigen en logen is in de volksmond niet aanwezig. Maar toch is er wel een degelijk een verschil tussen beiden. Het logen is minder krachtig en sommige houtsoorten kunnen er slecht tegen. Chemisch reinigen is weer veel krachtiger, maar niet geschikt voor alle soorten verf. Vooral oude verf die op antieke meubelen te vinden is, kan beter schoon gemaakt worden door te logen.
naald
naald: zie aanslaglijst
opdekdeur
Opdekdeur en stompe deur
Het verschil tussen een opdekdeur en een stompe deur is zeer eenvoudig. Een opdekdeur, de naam zegt het zelf al, valt doormiddel van een sponning gedeeltelijk op het kozijn (zo`n 15 mm). Deze deuren worden met paumelles (een soort scharnieren) bevestigd. Opdekdeuren komen bijna alleen maar voor bij stalen binnendeurkozijnen.
Een stompe deur heeft stompe kanten, dwz. recht in dit geval, en valt geheel in de sponning van een kozijn. Deze bevestig je met gewone scharnieren.
Opdekdeuren komen vrijwel alleen maar voor als binnendeuren: als buitendeur is de opdekdeur gemakkelijker te forceren (inbraak). Stompe deuren komen binnen en buiten voor. De meeste buitendeuren zijn dus stompe deuren.
opgeklampt
Een deur, luik of betimmering die verstevigd is door er dwars, staand of schuin klampen of houten latten op te bevestigen wordt "opgeklampt" genoemd. Opgeklampte deuren hebben aan één kant planken en aan de andere kant stijlen.
Opgeklampte deuren behoren tot een boerenstijl. Vroeger waren het voornamelijk bedstee-, stal- en kastdeuren. Tegenwoordig worden nog vaak schuurdeuren, achterpoortdeuren en schotten voor een afscheiding opgeklampt geleverd.
paneel
Een paneel is een rechthoekig vak of vlak, gevat in een omlijsting, vaak toegepast in deur of luik,
paneeldeur
Een paneeldeur is een deur die opgebouwd is uit een stijl- en regelwerk met daartussen één of meer panelen.
Vanaf circa 1905 werden de panelen met bossing vervangen door platte panelen. Tegenwoordig is de paneeldeur ook een deur met triplex of kunsttsof panelen.
pen gat verbinding
Ook: pen en pengat verbinding, pengat-verbinding.
De pen-en-gatverbinding is een verbindingsmethode voor twee houten delen, bv. van een spant. Hierbij wordt een smal langwerpig, iets taps toelopend stukje hout (de pen, een soort houten nagel) in een daarvoor geboord gat in een ander stuk hout gestoken. Ook is het mogelijk om in beide houtdelen een langwerpig gat te boren en een pen in dit gat als verbindingsdeel toe te passen. De houten pen wordt vaak met houtlijm in dat gat geslagen en verbindt zo de twee delen met elkaar. Pen en gat worden soms zonder lijm verbonden: knellend, met behulp van wiggen of opgesloten met een houten of metalen klem.
Een open pengat-verbinding is een pen-en-gat-verbinding waarbij aan beide zijden de pen zichtbaar is, bv. bij de verbinding van twee sporen in een nok. Een niet-open pengat-verbinding wordt ook wel een blinde pengat-verbinding genoemd (de pen is niet zichtbaar als de houten delen verenigd zijn).
regel
Regel is de algemene benaming voor een houten (of aluminium) lat in een constructie die een verbinding vormt.
scheluw
Materiaal dat scheef of krom is getrokken door vocht of juist droogte. Van een door vocht en warmte kromgetrokken deur wordt gezegd dat deze scheluw is.
sluitnaad
De sluitnaad is de speling tussen bv. de deur en het deurkozijn aan de zijde waar het slot zit.
Omdat de sluitnaad inbraakgevoelig is, wordt soms een Secustrip (veiligheidsstrip) bevestigd om de sluitnaad volledig af te dekken: de twee stalen strips worden op de deur en het kozijn gemonteerd.
Opmerkingen:
- de naad aan de andere zijde van de deur is de hangnaad
- mocht een deur op maat geschaafd moeten worden, dan gebeurt dat aan de hangzijde van de deur omdat de sluitzijde arm geschaafd is, dwz. enigszins schuinlopend
- bij bergingsdeuren wordt een bredere sluitnaad aanbevolen (vochtiger omgeving)
snijraam
Van (rijk) houtsnijwerk voorzien bovenlicht (raam boven een deur). Ook als de decoratie van andere materialen is gemaakt, wordt wel van snijraam gesproken.
spiegelstuk
Een spiegelstuk is een in het deurvlak doorlopend bovenpaneel: boven deuren wordt zo`n spiegelstuk aangebracht in dezelfde uitvoering als de deuren.
Een spiegelstuk is dus een soort "bovenlicht" van een deur dat geen bovenlicht is: bijna naadloos loopt de deur door naar het plafond, het spiegelstuk heeft hetzelfde uiterlijk als de deur. Het spiegelstuk neemt de plaats in van het bovenlicht. Zo`n spiegelstuk wordt als fraaier ervaren en toegepast als een deur van vloer tot plafond niet wenselijk of mogelijk is.
stompe deur
Het verschil tussen een opdekdeur en een stompe deur is zeer eenvoudig. Een opdekdeur, de naam zegt het zelf al, valt doormiddel van een sponning gedeeltelijk op het kozijn (zo`n 15 mm). Deze deuren worden met paumelles (een soort scharnieren) bevestigd. Opdekdeuren komen bijna alleen maar voor bij stalen binnendeurkozijnen.
Een stompe deur heeft stompe kanten, dwz. recht in dit geval, en valt geheel in de sponning van een kozijn. Deze bevestig je met gewone scharnieren.
Opdekdeuren komen vrijwel alleen maar voor als binnendeuren: als buitendeur is de opdekdeur gemakkelijker te forceren (inbraak). Stompe deuren komen binnen en buiten voor. De meeste buitendeuren zijn dus stompe deuren.
stijl
Een stijl is het verticale deel van de omlijsting van een deur of raam (muuropening) o.d.
wenkbrauw
Enigszins uitkragende, gemetselde of gepleisterde decoratieve band aan de bovenzijde van een venster of deur.
dagmaat
De dagmaat is de afstand tussen de twee dagkanten oftwel de binnenwerkse maat van een opening van een raamkozijn of een deurkozijn.
deurmaat of sponningmaat
De sponningmaat is de maat tussen het kozijn waar de deur in valt.
de deurmaat : de deur die er in komt is aan beide kanten minimaal 2 mm smaller dan de sponningmaat om hem ruimte te geven om te kunnen draaien.
Bron digitalisering en Wiki opmaak: Terry van Erp
