De Nationale Herdenkingsavond op 4 mei 1948

Schrijven aan burgemeesters Commissie Nationale Herdening 1940-1945 van 17 maart 1947

De commissie Nationale Herdenking 1940-1945 heeft aan de gemeentebesturen de volgende richtlijnen voor de Nationale Herdenking op 4 Mei a.s. doen toekomen:

1. Herdacht zullen worden: de militairen van de Nederlandse strijdkrachten, de zeelieden, de verzetsstrijders, de geallieerde militairen, die, waar ook ter wereld, in de jaren van de oorlog te land, ‘ter zee of In de lucht voor de bevrijding van het Koninkrijk zijn gevallen.
2. Van des avonds 18 uur af, zullen van alle openbare gebouwen, particuliere woningen en vaartuigen de vlaggen halfstok gehangen worden.
3. Om 19.30 uur zal een ieder kunnen deelnemen aan een „stille tocht”, die zal aanvangen van een punt, dat niet verder dan ongeveer 30 minuten verwijderd is van die plaats in de gemeente of naburige gemeente; waar Nederlandsc militairen, verzetsstrijders of militairen der Bondgenoten in de strijd de dood vonden, of zijn begraven.
4. Van 16.46 uur af tot 30 seconden voor 20 uur zullen de klokken ‘van alle kerken luiden.
5. Te 20.00 uur precies zal, nadat 30 seconden tevoren door middel van het voor elke gemeente meest geschikte signaal dit tijdstip ia aangekondigd, op] de plaatsen der herdenking, twee minuten van volkomen stilte in acht genomen worden: Overwogen zou kunnen worden aan de burgerij te verzoeken deze plechtige stilte algemeen in acht te nemen.
6. In overeenstemming met de geest die onze gevallen helden, die naamloos streden, ‘bezielde, zullen geen toespraken , worden gehouden. De weg naar de plaats der plechtigheid zal te voet en in volkomen stilzwijgen zonder vlag of vaandel worden afgelegd.
7. Toegestaan zou kunnen worden het brengen van een eenvoudige hulde, door het strooien van bloemen op de plaats der herdenking, door elk der deelnemers,
8. Deze „stille tocht” kenne rang nog stand. Alleen de rechtstreekse nabestaanden der gevallenen, of de vertegenwoordigers der bevriende mogendheden, zullen een bijzondere plaats aan het hoofd van de stoet kunnen innemen.
9. In aansluiting op en in overeenstemming met boven aangegeven programma, zullen In de kerken of andere gebouwen van elke gemeente, herdenkingsbijeenkomsten worden georganiseerd.
10. Het is in verband met het karakter van deze Nationale Herdenkingsavond gewenst, dat de Burgemeesters het daarheen leiden, dat die avond van 18 uur af geen openbare vermakelijkheden plaats vinden en alle verkooplokaliteiten gesloten zijn.

Ten verzoeke van de Commissie zal de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen een missive aan alle inrichtingen van onderwijs doen uitgaan, waarin aangedrongen wordt de laatste lesuren voor de Nationale, Herdenkingsavond te wijden aan de geschiedenis van de strijd voor Nederland’s vrijheid.

Toelichting

Schrijven minister president van 6 februari 1947

De poging van bovengenoemde Commissie jaarlijks enige uren te bestemmen tot Nationale Herdenking kan volkomen geslaagd genoemd worden.

Blijkens een ingesteld onderzoek hebben de organisatoren op de daarvoor in aanmerking komende plaatsen voor meer dan 85% de door de Commissie opgestelde richtlijnen precies gevolgd: uit een klein aantal gemeenten werd melding gemaakt van geringe afwijkingen daarvan. In weinig gemeenten had de Herdenking geen doorgang, terwijl de organisatoren in enkele plaatsen van mening waren - met een beroep op plaatselijke omstandigheden en gebruiken - de Herdenking geheel anders te moeten laten geschieden en zelfs het moment van algemene stilte verplaatsen naar een ander tijdstip.
De Commissie treedt uiteraard niet in een beoordeling van de noodzaak dier afwijkingen. Zij moge er op wijzen dat er een schone gedachte ligt in het voor éénmaal gelijk denken en handelen, in een eerbiedige stilte die op hetzelfde ogenblik door alle Nederlanders - waar ook ter wereld - wordt betracht.
Met de navolgende aanwijzingen zullen de organisatoren van de Nationale Herdenking in 1948 zeker hun nut kunnen doen.
Vooral dit jaar, Het jubileumjaar van Hare Majesteit, ‘onze geëerbiedigde Koningin, zal aan de Herdenking van hen die strijdend stierven, relief geven en nu de Bevrijdingsdag in feite niet gevierd kan worden is er te meer aanleiding de aandacht te richten op de strijd en het leed van de jaren 1940-1945.

ad 1 Op verzoek van de Ministers van Marine van Verkeer en Waterstaat, is de redactie van dit punt van de richtlijnen van 1946 en 1947 gewijzigd.

ad 2 Eerbied voor de vilg vordert dat deze, waar enigszins mogelijk, niet gedurende de nacht uitgestoken blijft.

ad 3 Om het plechtig karakter der Herdenking te waarborgen, kan het nodig zijn 't verkeer bij de plaats der Herdenking om te leiden. Zeker is het gewenst dat de weg der ,,stille tocht" behoorlijk is ‘afgezet.

ad 4 Verzocht wordt, indien nodig de bevoegde kerkelijke autoriteiten hun medewerking in deze te vragen.

ad 5 Er is om een allerlei redenen, aanleiding Uw bijzondere belangstelling aan dit punt te wijden. Dat medewerking hieraan zeer wel mogelijk is, bewijze de ontroerende stilte die op dat ogenblik in onze grote steden heerste. Geen politie-maatregereln, doch publicatie omtrent doel en tijdstip van dit plechtig ogenblik zal het publiek in- en buitenshuis treffend juist doen reageren. In 1947 stond spoor-, tram- en autobusverkeer 2 minuten geheel stil. Verreweg ook gehele particuliere verkeer in dorp en stad. Ook militair verkeer zal in 1948 de stilte in acht nemen.

ad 6 Het blijkt allerwege nog steeds, uit overwegingen van practijk en piëteit, beter, om op de herdenkingsplaatsen zelve geen toespraken te houden. Indien daar behoefte aan is, doe men dat op op een andere plaats bijvoorbeeld vóór of na de ,,stille tocht". Zie overigens punt 9.

ad 9 In die gemeenten waar geen strijders te betreuren en overigens geen kenmerkende herdenkingsplaatsen zijn, zullen, naar gebleken is, samenkomsten in kerken of andere gebouwen bijzonder worden gewaardeerd. De Stichting tot verbreiding van het geestelijk lied, Benoordenhoutscheweg 250 te 's-Gravenhage heeft een programma voor dergelijke samenkomsten ontworpen, dat korter is dan voorgaande jaren.