Ontdekkingstocht Expeditie Zuiderwaterlinie

De route van de "Ontdekkingstocht Expeditie Zuiderwaterlinie"

Wandeltocht start op 12 oktober in Raamsdonk

Raamsdonk 18 september 2024 - ‘Expeditie Zuiderwaterlinie’ is een ontdekkingstocht op wandelschoenen langs natuur, historie en cultuur langs de oudste, langste en meest gebruikte waterlinie van Nederland. Hoewel de Zuiderwaterlinie al lang geleden haar militaire functie heeft verloren, is zij nog altijd in het landschap aanwezig. Drimmelen, Oosterhout en Waalwijk maken samen met de vestingsteden Breda en Geertruidenberg deel uit van de stelling Breda-Geertruidenberg. Het buitengebied tussen Raamsdonk en Waspik biedt een afwisseling van natuur, cultuur en historie.
De 11 kilometer lange wandeling vindt op 12 oktober plaats vanaf het Kerkplein in Raamsdonk en gaat onder meer door natuurpark De Veste in Waspik en over het Halve Zolenpad. Trek de wandelschoenen aan en ontdek samen met de andere wandelaars de nog steeds zichtbare restanten van de Zuiderwaterlinie. Meer ontdekken van het ingenieus verdedigingssysteem van vestingsteden, forten, schansen, dijken en sluizen, in de zeventiende eeuw ontworpen door Menno van Coehoorn?
De Expeditie Zuiderwaterlinie start op 21 september in Wouw, een week later in Grave en op 6 oktober in Vught.

• 

  A Kerkplein Het Kerkplein is het hart van het Raamsdonk. Het is aangewezen als beschermd dorpsgezicht vanwege de vele historische gebouwen. De St. Bavokerk met pastorie van architect Carl Weber, gebouwd tussen april 1888 en september 1889, is het meest opvallende gebouw aan het plein. De hoge koepel lijkt niet in verhouding met de rest van het monument. Dit komt doordat er eigenlijk twee westtorens gepland waren, maar deze zijn door geldgebrek nooit afgebouwd.
  
  Ook het voormalige klooster St. Adrianus Liefdegesticht springt in het oog. Het gebouw is nu beter bekend als het Ontmoetingscentrum, maar huisde vanaf 1907 de zusters van de congregatie de Zusters van Liefde (Schijndel). Het gebouw is gezet in combinatie met een meisjesschool/kleuterschool en gasthuis voor bejaarden. Na het vertrek van de zusters en de meisjesschool in 1972 hebben inwoners van Raamsdonk de stichting Ontmoetingscentrum opgericht om het gebouw te kunnen behouden en er een dorpscentrum van te maken.

• 

  B Rivier de Donge De “Donge” is een laaglandbeek die vanaf Tilburg door het Brabantse land de Amer bij Geertruidenberg in stroomt.
  Van Tilburg tot en met Raamsdonk is het een relatief smal riviertje dat door mooie natuur kronkelt. In de buurt van Geertruidenberg en Raamsdonksveer, waar de rivier breder is dan in de rest van het stroomgebied, wordt de rivier voornamelijk bevaren voor industrie, al is veel daarvan verdwenen. Zo was de Dongecentrale tot 1952 de belangrijkste producent van elektriciteit in Noord-Brabant, maar deze is in 2011 gesloten en heeft andere bestemmingen gekregen. De taken zijn overgenomen door de Amercentrale. Tot aan 1947 heeft Raamsdonk een haven gehad (De Oude Melkhaven) zoals ’s-Gravenmoer en Oosteind.
  
  De rivier heeft een belangrijke rol gespeeld bij de leerindustrie in de Langstraat (Dongen en Rijen). Ook vormt het van oudsher de natuurlijke grens tussen het Oost- en West-Brabants dialect. Dit is zo ontstaan omdat er in die tijd nauwelijks contact was tussen de bewoners ten westen en ten oosten van de rivier. Deze lijn is overigens naar het zuiden door te trekken in het gebied waar de Donge niet stroomt.

• 

  C Natuurpark De Veste In het zuiden van Waspik bevond zich een unieke plek waar het land niet zomaar onder water gezet kon worden.
  Hier lag namelijk een hogere zandrug, een zwak punt in de verdedigingslinie. Menno van Coehoorn, een militair ingenieur, ontwierp daarom een versterking genaamd het ‘Retranchement bij Waspik’ of ‘De Vest’.
  Dit verdedigingswerk werd in 1701 aangelegd tijdens de Spaanse Successieoorlog. Het bestond uit een zigzagvormige aarden wal met twee lunetten en twee redoutes. Na de oorlog raakte het retranchement in verval, maar het werd herhaaldelijk opgeknapt. Uiteindelijk verdween het in 1880. In 2008 is De Vest teruggebouwd. Aarden wallen werden opgebouwd om de contouren van de voormalige vestingwerken weer te geven. Daarbij is de bestaande gracht uitgegraven en vergroot. In 2009 is het park geopend.

• 

  D Halve Zolenlijn De Langstraat was in de middeleeuwen een moerassig, geïsoleerd gebied. In 1422 gaf de graaf van Holland opdracht tot het aanleggen van een dijk, waaraan een lint van nederzettingen ontstond. Haaks op de dijk ontstonden als gevolg van turfwinning smalle percelen, gescheiden door sloten of hagen: het slagenlandschap. Omdat op de overgebleven zanden weinig groeide, gingen agrariërs leer looien. De industriële revolutie zorgde voor de aanleg van de Halve Zolenlijn (1890), vernoemd naar de lederen producten die vervoerd werden via de enkele spoorlijn.
  De Halve Zolenlijn kon worden aangelegd omdat de Zuiderwaterlinie niet meer werd gebruikt als verdedigingslinie.
  De spoorlijn volgt de grens van de inundatiegebieden en is daardoor iets hoger gelegen in het landschap. De spoorlijn is in 1950 gestopt met personenvervoer en in 1972 met goederenvervoer.
  Tegenwoordig doet de spoorlijn dienst als fietspad. Op de 20 kilometer lange Halve Zolenroute - van Raamsdonk tot Drunen - zijn vijf indrukwekkende kunstwerken te zien die het verhaal van de voormalige spoorlijn vertellen.
  De kunstwerken Ode aan de Zandrug en Footprint zijn twee van die kunstwerken.

EXPEDITIE ZUIDERWATERLINIE
Raamsdonk en Waspik
Expeditie Zuiderwaterlinie is een ontdekkingstocht langs natuur, historie en cultuur in de oudste, langste en meest gebruikte waterlinie van Nederland.
Hoewel de Zuiderwaterlinie al lang geleden haar militaire functie heeft verloren, is zij nog altijd in het landschap aanwezig.
Drimmelen, Oosterhout en Waalwijk maken samen met de vestingsteden Breda en Geertruidenberg deel uit van de stelling Breda-Geertruidenberg.
Het buitengebied tussen Raamsdonk en Waspik biedt een afwisseling van natuur en erfgoed met als hoogtepunten het Kerkplein in Raamsdonk, natuurpark De Veste en het Halve Zolenpad.

Breda en Geertruidenberg waren allebei belangrijke vestingsteden. Tussen de twee steden lag een zwakke schakel van de verdedigingslinie. Inundatie werkte daar niet overal, aangezien het gebied op veel plaatsen te hoog lag om onder water te zetten.

Daarom vind je hier allerlei schansen en linies op het land.

Het gebied tussen Raamsdonk en Waspik ligt lager. Inunderen lukte hier wel en dat is op verschillende plaatsen nog terug te zien. In het zuiden van Waspik bevond zich een unieke plek die niet zomaar onder water gezet kan worden. Hier lag namelijk een hogere zandrug en dus een zwak punt in de verdedigingslinie.

Militair ingenieur Menno van Coehoorn ontwierp daarom een versterking genaamd het ‘Retranchement bij Waspik’ ook wel ‘De Vest’ genoemd. Dit verdedigingswerk werd in 1701 aangelegd tijdens de Spaanse successieoorlog. Het bestond uit een zigzaggende aarden wal met twee lunetten en twee redoutes.

Na de oorlog raakte het retranchement in verval, maar het werd herhaaldelijk opgeknapt. Veel te vaak wordt, overigens tot aan de dag van vandaag, nonchalant omgegaan met historisch erfgoed en dat was hier ook het geval; uiteindelijk verdween het in 1880.

In 2008 is De Vest teruggebouwd.

Aarden wallen werden omgebouwd om de contouren van de voormalige vestingwerken weer te geven. Daarbij is de bestaande gracht uitgegraven en vergroot. In 2009 is het park, waar de wandeling van Expeditie Zuiderwaterlinie op 12 oktober doorheen loopt, geopend. Vlakbij ligt het fietspad van de Halve Zolenlijn.
Die kon in 1890 worden aangelegd omdat de Zuiderwaterlinie niet meer werd gebruikt als verdedigingslinie. De spoorlijn volgt de grens van de inundatiegebieden en is daardoor iets hoger gelegen in het landschap.

Het retranchement en de inundatiegebieden liggen op woonafstand van de inwoners van de gemeente Geertruidenberg. Toch zullen er maar heel weinig zijn die in natuurpark De Veste, met daarin een ode aan de voormalige zandrug, zijn geweest.

Tijdens de Expeditie Zuiderwaterlinie wandel je in het gebied rondom Raamsdonk en Waspik.

Gidsen nemen je mee in hun verhaal over de historie van dit gebied. Vanaf het Kerkplein in Raamsdonk loop je door de mooie natuur. De route loopt langs rivier de Donge naar Natuurpark De Veste in Waspik en via het Halve Zolenpad weer terug naar Raamsdonk.

Het laatste deel van de route kun je desgewenst in een huifkar afleggen.

Door Jan Hoek

Digitalisering en Wiki opmaak: Terry van Erp