De Koude Oorlog (1945-1991) – Samenvatting & Tijdlijn
De Koude Oorlog (1945-1991) – Samenvatting & Tijdlijn
Oorzaken, verloop en gevolgen
De Koude Oorlog (1945-1991) is een fase uit de wereldgeschiedenis waarin sprake was van een gewapende vrede tussen de kapitalistische wereld (met de Verenigde Staten als aanvoerder) en communistische landen die onder invloed van de Sovjet-Unie stonden. Een samenvatting van de Koude Oorlog. Dit overzichtsartikel vat de kernpunten en hoofdmomenten uit de Koude Oorlog samen. Wat waren de oorzaken, het verloop en de belangrijkste gevolgen van de Koude Oorlog? En welke jaartallen waren belangrijk? Onderaan is een bronnenlijst te vinden waarin de belangrijkste geraadpleegde bronnen zijn vermeld.
De term ‘Koude Oorlog’
Met de ‘Koude Oorlog’ wordt een strijd bedoeld, waarbij de wapens koud blijven en er vooral verbaal – via radio, tv, propaganda – en militair – door een wapenwedloop – geprobeerd wordt om de tegenstander te intimideren. Feitelijk kwam het nooit tot een rechtstreeks militair treffen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie zelf. Wél werden er wereldwijd meerdere oorlogen uitgevochten door de landen die binnen de Amerikaanse of Russische invloedssfeer lagen of door hen gesteund werden. Denk bijvoorbeeld aan de Koreaanse Oorlog (1950-1953) en de Vietnamoorlog (1955-1975).
Het begrip cold war is in 1945 voor het eerst gebruikt door de Engelse schrijver George Orwell (1903-1950). Deze Orwell is wereldberoemd geworden met het allegorische boerderijverhaal Animal Farm (1945) – waarin het communisme bekritiseerd werd – en de roman 1984 (1949), die de gevaren van totalitaire dictaturen (‘Big Brother is watching you’) aan de kaak stelde. Orwell gebruikte de term cold war in het artikel ‘You and the Atomic Bomb‘ in het tijdschrift Tribune op 19 oktober 1945. De term Koude Oorlog is overigens 700 jaar geleden al eens gemunt door de Spaanse schrijver Don Juan Manuel (1282-1349). Hij bedoelde met ‘koude oorlog’ de ongemakkelijke, gewapende vrede tussen moslims en christenen in het Spanje van zijn tijd.
Oorzaken van de Koude Oorlog
Voor de belangrijkste oorzaak van de Koude Oorlog, namelijk de ideologische tegenstelling tussen het kapitalisme en het communisme, moeten we terug naar de Russische Revolutie van 1917. Toen na de Russische Burgeroorlog (1917-1922) de communisten onder leiding van Vladimir Lenin definitief hun macht vestigden en in 1922 de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR) stichtten, was er een ideologische bom gelegd die leidde tot internationale spanning. Enerzijds waren er de communisten, ook wel bolsjewieken genoemd. Zij streefden naar een wereldwijde revolutie van de arbeidersklasse cq. proletariërs, kenden een geleide economie (met collectivisatie en meerjarenplannen) en hadden een politiek systeem dat dictatoriaal was.
Lijnrecht hiertegenover stond het vrije westen, dat een vrije markteconomie kende (kapitalisme) en een democratisch bestuurlijk systeem. De Amerikanen waren vanaf de jaren 1920 bang voor een uitbreiding van de communistische invloedssfeer.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog liepen de spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie om meerdere redenen hoog op. Zo wilden de Amerikanen hun kennis over de atoombom niet delen met de Russen en werkten zij onder (vermeende) strikte geheimhouding solistisch aan het ontwerp van een megabom, via het Manhattan Project, die Adolf Hitler op de knieën moest dwingen maar uiteindelijk gebruikt zou worden op Nagasaki en Hiroshima in augustus 1945 en Japan tot overgave zou dwingen.
Een andere kernfactor was het feit dat de Amerikanen en Russen elkaar in april 1945 bij Berlijn tegenkwamen in de strijd tegen nazi-Duitsland. De Sovjet-Unie was toen al hard doende om de communistische invloed in het door haar ‘bevrijde’ Oost-Europa uit te breiden. Te snelle beloften en niet nagekomen afspraken op de conferentie in Teheran (november-december 1943), Jalta (februari 1945), Potsdam (juli-augustus 1945) – waar de invloedssferen in Europa verdeeld werden – deden een laatste grote duit in het zakje van de Koude Oorlog.
Periodisering en hoofdmomenten Koude Oorlog
Er is in de historiografie een enorme variëteit wat de periodisering van de Koude Oorlog betreft. Sommige historici laten de Koude Oorlog al in 1917 beginnen, toen de Russische Revolutie leidde tot de opkomst van het communisme. Logischer is echter om de jaren 1944-1945 als startpunt aan te wijzen. Vooral vanaf het moment dat beide supermachten de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten als overwinnaars uit de Tweede Wereldoorlog kwamen en hun invloedssferen wilden uitbreiden, begon de onderlinge tegenstelling tussen beide landen een groot gevaar te vormen voor de wereldvrede.
Ook zou het voorjaar van 1946, februari en maart, als startpunt genomen kunnen worden. Eerst sprak Jozef Stalin in het openbaar van een onmogelijke vrede met het Westen, kort daarop gevolgd door de beroemde IJzeren Gordijn-speech van Winston Churchill (1874-1965) van 5 maart 1946.
De Koude Oorlog valt – achteraf bezien natuurlijk – in te delen in zes hoofdfasen:
- Beginfase (1945-1949) – Europees conflict
- Tweede fase (1949-1953) – Uitbreiding naar Azië
- Derde Fase (1953-1957) – Destalinisatie & Warschaupact
- Vierde fase (1957-1962) – Vietnam, Cubacrisis & Berlijnse Muur
- Vijfde fase (1962-1979) – Kennedy, Vietnam & Détente
- Eindfase (1979-1991) – Neergang & ondergang communisme
