Brontekst bekijken van Waalwijk (stad)

{{Infobox plaats in Nederland
| naam               = Waalwijk
| altnaam            = Wolluk
| kaart              = {{maplink|type=shape-inverse|zoom=11|frame=yes|plain=yes|stroke-width=1|frame-align=center|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1}}
| bestandsnaam vlag  = Waalwijk vlag.svg
| vlagartikel        = Vlag van Waalwijk
| wapenartikel       = Wapen van Waalwijk
| bestandsnaam wapen = Waalwijk wapen 1922.svg
| provincie          = {{NL-vlag|Noord-Brabant}}
| gemeente           = {{NL-vlag|Waalwijk}}
| inwoners           = 
| datum inwoners     = 
| hoogteligging      = 2
| oppervlakte        = 20,88
| oppervlakte land   = 19,88
| oppervlakte water  = &nbsp; 1,00
| dichtheid          = 1590
| naam inwoner       = Waalwijker
| lat_deg            = 51
| lat_min            = 40
| lat_sec            = 57
| lon_deg            = 5
| lon_min            = 4
| lon_sec            = 10
| stadsrechten       = [[1303]]
| woonplaatscode     = 2597
| WOZ-waarde         = <!-- woonplaatscode bestaat uit meerdere cbs-wijken, gemiddelden optellen niet mogelijk -->
| datum WOZ-waarde   = 
| detailkaart= Map - NL - Waalwijk - Wijk 00 Waalwijk - Buurt 00 Waalwijk-Centrum.svg
| detailkaartbijschrift= Locatie in de gelijknamige gemeente
| verkeersader       = {{Pictogram weg Nederland A-weg|59}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|261}} {{Pictogram weg| link=Bergsche Maas| tekst=Bergsche Maas| tekstkleur={{Verkeerswit|NL}}| schildkleur={{Verkeersblauw|NL}}| randkleur={{Verkeerswit|NL}}| achtergrondkleur={{Verkeerswit|NL}}}}
| netnummer          = 0416
| postcode           = 5140-5146
| COROP              = Midden-Brabant <!--Midden-Noord-Brabant-->
| web                = [http://www.waalwijk.nl/ Waalwijk.nl]
}}
'''Waalwijk''' ([[Brabants (hoofdbetekenis)|Brabants]]: ''Wolluk'') is een [[stad]] in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[provincie]] [[Noord-Brabant]], tevens hoofdplaats van de gelijknamige [[Waalwijk (gemeente)|gemeente Waalwijk]]. Waalwijk is een middelgrote stad, centraal gelegen in [[De Langstraat]] aan de [[Bergsche Maas]]. Met een groot aantal voorzieningen vervult het een regionale functie. Naar inwonertal is Waalwijk de 14e plaats van Noord-Brabant.<ref>{{cite news|title=Aantal inwoners per woonplaats (BAG) 01-01-2012|url=http://ggd-hvb.buurtmonitor.nl/quickstep/QsBasic.aspx?sel_guid=462338ed-7401-40dc-8f4a-cba273900f99|publisher=CBS Buurtmonitor|date=1 januari 2012}}</ref>

[[File:Waalwijk Standbeelden in Meerdijk.jpg|thumb|Wandelpark in Meerdijk, een wijk in Waalwijk]]
== Topografie ==
Waalwijk ligt tussen [[Kaatsheuvel]] en [[Drunen]], de dichtstbijzijnde grotere plaatsen zijn [[Tilburg]] en [['s-Hertogenbosch]]. Andere nabijgelegen kernen zijn [[Sprang (plaats)|Sprang-Capelle]] (deel van de gemeente Waalwijk) en [[Drongelen]]. De stad is door middel van het het noordelijke havengebied verbonden met de [[Bergsche Maas]], ter hoogte van [[kilometerraai]] 236.
[[bestand:Waalwijk-stad-2014Q1.jpg|thumb|geen|400px|Topografisch kaartbeeld van de stad Waalwijk, dec. 2013. Klik op de kaart voor een vergroting.]]

== Etymologie ==
In de dertiende eeuw zien we voor het eerst Waalwijk als ''Walwic'' (1200), ''Walewijc'' (1232), ''Walewic'' (1233), ''Walewich'' (1267), ''Walewyc'', ''Waelwyc'', en ''Waelwyck'' (1312-1350), ''Waelwyck'' (1139), ''Walewijc'' (1388).

Recentelijk is een hernieuwde uitgave verschenen van het boek ''‘Nederlandse plaatsnamen verklaard’'' van Gerald van Berkel en Kees Samplonius (2018). Het tweede deel van de plaatsnaam is ‘''-wijk''’, dit verwijst naar de betekenis van ‘''hoeve, dorp'' ''of nederzetting, vaak met een bepaalde functie''’ en is ontleend aan het latijn (‘''vicus''’). Het woord ‘''waal''’ is een nevenvorm van ''wiel'' en in Middelnederlands ‘''wael''’ of ‘''wale''’ en heeft de betekenis van ‘''poel, plas, door dijkdoorbraak ontstane diepe waterkolk''’. Voor Waalwijk is als betekenis '''''‘nederzetting aan de diepe poel’''''' te geven. In de begin tijd, voor de [[Sint-Elisabethsvloed (1421)|Sint-Elisabethsvloed van 1421]], lag de stad Waalwijk een stuk noordelijker aan de Oude Maas.

== Geschiedenis ==
De oudste sporen die mensen hebben achtergelaten in Nederland zijn uit de omgeving van Waalwijk: "rond 10.000 vóór Chr. hield een groepje van ongeveer 25 zwervende jagers zich korte tijd op tussen Waalwijk en Waspik, want daar werden in 1990 twee stenen mesjes en een paar stukjes afval uit die tijd gevonden".<ref>''[https://www.canonvannederland.nl/nl/noord-brabant/waalwijk/eerste-bewoning Eerste sporen van bewoning]'' op canonvannederland.nl</ref>

Waalwijk werd in de 13e eeuw voor het eerst vermeld in schriftelijke bronnen, en wel als ''Walwic''. Omstreeks deze tijd begon men vanuit een oost-west verlopende zandrug - de kern van [[De Langstraat]] - het ten zuiden ervan gelegen gebied te ontginnen, en wel volgens het [[slagenlandschap|slagensysteem]]. Dit gebied was een moerassig veengebied. Men begon met het steken van [[turf (brandstof)|turf]], en deze werd via turfvaarten naar haventjes vervoerd, van waar ze naar [[Dordrecht]] en andere plaatsen in het Graafschap [[Graafschap Holland|Holland]] werd gebracht.

Daar De Langstraat in het grensgebied van Graafschap Holland en Hertogdom [[Hertogdom Brabant|Brabant]] lag, gaf dit nogal eens aanleiding tot conflicten. Grenzen wisselden regelmatig. Waalwijk was oorspronkelijk een dorp langs de ''Lange Straete'' van [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] naar 's-Hertogenbosch en lag op het grondgebied van Holland. In [[1232]] werd Waalwijk verkocht aan het hertogdom Brabant. De buurdorpen [[Besoyen|Besoijen]] en [[Baardwijk]] bleven Hollands. In het jaar [[1303]] kreeg Waalwijk stadsrechten. De stad werd echter nooit versterkt en reeds in [[1304]] door de Hollanders [[brandschatting|gebrandschat]]. De plaats zou nooit stedelijke allures krijgen.

Begin 13e eeuw werd een kerk gebouwd, op de plaats waar nu de Hervormde kerk staat. Bij de "''Paelscheijding''" van 26 oktober 1326 werd de grens tussen Graafschap [[Holland]] (Besoijen) en Hertogdom [[Hertogdom Brabant|Brabant]] (Waalwijk) naar het oosten verlegd. Daardoor zou de grens dwars door de kerktoren gaan. Ook in de verdere jaren werd de grens op vreedzame wijze vastgelegd. Vooral in het jaar [[1388]] kan daarbij worden genoemd. Waalwijk en het ten noorden daarvan gelegen [[Gansoijen|Gansoyen]] waren Brabants en behoorden tot het [[Kwartier van Oisterwijk]] van de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]], maar het ten oosten daarvan gelegen [[Baardwijk]], en de onmiddellijk ten westen van Waalwijk gelegen dorpen als [[Besoyen|Besoijen]], Vrijhoeven, [[Sprang (plaats)|Sprang]], [[Capelle (Noord-Brabant)|Capelle]] en [[Waspik]] hoorden bij het Graafschap Holland, en wel bij het in [[Dordrecht]] zetelende [[Baljuwschap Zuid-Holland]].

De [[Sint-Elisabethsvloed (1421)|Sint-Elisabethsvloed]] van [[1421]] richtte ten noorden van Waalwijk grote schade aan. Vanzelfsprekend bracht ook de [[Tachtigjarige Oorlog]], in het grensgebied van Holland en Brabant, veel onzekerheid. Tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] werd de kerk beschadigd en tijdens het [[Twaalfjarig Bestand]] werd alleen het deel dat in Waalwijk stond hersteld. In Besoijen verrees in dezelfde periode een nieuwe, heden nog bestaande, katholieke kerk (de huidige Nederlands Hervormde Kerk aan de Haven), deze werd opnieuw op de grens gebouwd omdat zowel Besoijen (1/3) als Waalwijk (2/3) ieder een deel van de kosten van de bouw betaalden. Nadat [[Hugo de Groot (rechtsgeleerde)|Hugo de Groot]] in 1621 uit [[Slot Loevestein]] ontsnapte, verbleef hij (naar men aanneemt) één nacht in Waalwijk. De omringende Hollandse dorpen werden begin 17e eeuw Protestants, maar in 1648 kwam ook de Meierij van 's-Hertogenbosch, waaronder Waalwijk, bij de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek der Verenigde Nederlanden]].

Waalwijk werd begin 19e eeuw, evenals de omringende Hollandse dorpen, aan de nieuw gevormde provincie Noord-Brabant toegevoegd, nadat reeds de Fransen de [[Maas]] als grensrivier voor hun departementen hadden vastgesteld.

Gedurende de 20e eeuw heeft Waalwijk zich sterk uitgebreid. De samenvoeging van de gemeenten Baardwijk, Besoyen en Waalwijk vond plaats op 1 januari 1922; waarbij de dorpen [[Besoyen|Besoijen]] en [[Baardwijk]] aan Waalwijk zijn vastgegroeid en gezamenlijk een straatdorp vormen. De nieuwbouwwijken zijn ten zuiden van deze Grote Straat gebouwd. Tegenwoordig vinden veel uitbreidingsplannen plaats op het grondgebied van de dorpen Sprang-Capelle en Waspik die in 1997 zijn samengevoegd met Waalwijk. Ook zijn er veel inbreidingsplannen.

==Kloosters==
In 1471 werd te Waalwijk het ''Klooster Nazareth'' gesticht vanuit het [[Sint-Maria Magdalenaklooster op het Spui]] te [[Amsterdam]]. Er woonden [[Augustinessen]]. Het klooster kon echter in Waalwijk blijven bestaan, aangezien het de bescherming van het [[Huis Nassau]] had: Twee telgen uit dit geslacht, Maria en Adriana van Nassau, waren er ingetreden. Door allerlei perikelen vertrok in 1716 een 17-tal nonnen vanuit Waalwijk naar het Belgische [[Kortessem]] (Dessener), dat in 1720 door nog onbekende redenen werd opgeheven. Voordien waren al enkele nonnen naar Waalwijk teruggekeerd of ze vertrokken naar [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] of [[Landen (België)|Landen]] (België). In 1732 trokken de zusters naar Antwerpen, waar ze eveneens een klooster stichtten en als spinsters werkzaam waren. In 1783 werd, onder [[Keizer Jozef II]], ook dit klooster opgeheven. Aan de [[Grotestraat (Waalwijk)|Grotestraat]] is nog de ''Kleine Poort'' aanwezig, die een onderdeel van het klooster was. Ook vindt men hier tegenwoordig de neo-Byzantijnse [[Sint-Jan de Doperkerk (Waalwijk)|Sint-Jan-de-Doperkerk]] die, evenals haar voorganger, een [[waterstaatskerk]], zich bevindt op de plaats van het voormalige klooster.<ref>[[Marius van Loon]], die de geschiedenis van het Klooster Nazareth 1471-1732 heeft gepubliceerd in onder meer [[De Klopkei]].</ref>

==Wijkindeling==
De stad Waalwijk bestaat uit zeven wijken: [[Baardwijk]], [[Besoijen]], [[Zanddonk]], [[Bloemenoord]], [[Meerdijk (Waalwijk)|Meerdijk]], [[Laageinde]], de Hoef en [[Landgoed Driessen]].

Baardwijk en Besoijen waren vanouds zelfstandige dorpen die – in tegenstelling tot Waalwijk – tot 1814 bij het [[Graafschap Holland]] behoorden.

==Economie==
De bewoners van Waalwijk konden hun bestaan aanvankelijk onder meer vinden in de productie van turf, [[hooi]] en [[griend (beplanting)|griend]]. Aangezien dit vervoerd moest worden ging ook de scheepvaart een rol spelen. De aanwezigheid van [[eek (eik)|eikenschors]] (run) in het zuiden, runderen in het noorden die huiden leverden, alsmede schoon water (de Loint, spreek uit: de Loont), bracht de boeren ertoe om het [[leerlooien]] als [[Huisnijverheid|huisarbeid]] te beoefenen. Vanaf het eind van de 18e eeuw leidde dit tot de ontwikkeling van de leder- en vooral schoennijverheid. Aldus werd Waalwijk in de 19e en het begin van de 20e eeuw een belangrijk centrum hiervan. Eind 19e eeuw ging men zich steeds meer richten op schoenfabricage en steeds minder op leerlooien. Omstreeks 1960 bestonden er in Waalwijk nog 31 [[Lijst van Nederlandse schoenfabrieken|schoenfabrieken]] die per jaar 3.750.000 paar schoenen produceerden. Daarna kwam er een neergang, die zich inzette door de concurrentie van goedkope Italiaanse schoenen. Na 1965 werd de meeste productie naar lagelonenlanden verplaatst.

Anno 2022 zijn er nog twee schoenfabrieken: ''[[Greve (schoenen)|Greve]]'' en ''Van der Putten''. Ook lijm was nodig voor de schoenindustrie en ook hierin voorzagen bepaalde Waalwijkse bedrijven, zoals ''Rhoon Chemie'' en bedrijven waar machines voor de schoenindustrie werden vervaardigd. ''Van Haren'', in [[1929]] begonnen, werd in [[1985]] overgenomen door het Duitse ''Deichmann Schuhe'' en stopte begin jaren '90 met het maken van schoenen. Een internationale keten van schoenwinkels die door derden vervaardigde schoenen verkochten was wat bleef.

Van [[1937]]-[[1990]] bestond de kousenfabriek ''Seta'' (in de latere jaren VeWe genaamd), in een voormalige schoenfabriek (en touwslagerij) aan de Kerkstraat. Voorts kent Waalwijk tegenwoordig jachtwerven en zijn er tal van andere bedrijven gevestigd, met name op en nabij het haventerrein ten noorden van de stad.

===Winkelen===
In het centrum bevinden zich de winkelstraten [[Stationsstraat (Waalwijk)|Stationstraat]] en [[Grotestraat (Waalwijk)|Grotestraat]]. Daarnaast bevindt zich ook een groot winkelcentrum, De Els. In het centrum van Waalwijk wordt er elke woensdag van 13:00 tot 17:00 [[Markt (winkel)|weekmarkt]] gehouden.

==Bezienswaardigheden==
[[Bestand:Waalwijk - Sint Jan.jpg|thumb|[[Sint-Janskerk (Waalwijk)|Sint-Jan de Doperkerk]]: grootste neo-Byzantijnse kerk van Nederland met 19 imposante koperen koepels|alt=]]

===Religieuze bouwwerken ===
* De [[Kerk aan de Haven]] is de Hervormde kerk van Waalwijk. Het is een laatgotische kerk uit de 15e eeuw, indertijd gedeeltelijk staand op Brabants en gedeeltelijk op Hollands grondgebied. Nieuwe onderzoekingen veronderstellen dat de kerk op een oudere kerk of kapel is gebouwd en dan op Brabants grondgebied. Bij de [[paalscheiding]] van [[1388]] is deze kerk deels op Brabants en deels op Hollands gebied komen te staan.
* De [[Sint-Janskerk (Waalwijk)|Sint-Jan-de-Doperkerk]]: rooms-katholieke kerk gebouwd tussen 1923 en 1925, ontworpen door [[Hendrik Willem Valk|H.W. Valk]] in [[Expressionisme|expressionistische]] stijl; de grootste neo-Byzantijnse kerk van Nederland met 19 imposante koperen koepels en een 67 meter hoge minaret achtige toren, die van afstand het silhouet van Waalwijk bepaalt. De kerk is onderdeel van het 'Grootste Museum van Nederland' en is regelmatig geopend voor bezichtiging.
* De ''Kleine Poort'' is een barokpoort uit [[1630]] die onderdeel was van het Klooster "Nazareth", vervolgens is opgenomen in de katholieke [[waterstaatskerk]] van [[1829]] en vervolgens in de Sint-Janskerk als toreningang.
* ''Gereformeerde kerk'' uit [[1966]], aan de Ambrosiusweg 25, bakstenen kerk in modernistische stijl, met losse klokkentoren. De kerk heeft een [[Verschueren (orgelbouwers)|Verschueren-orgel]], gebouwd in [[1965]] en in [[1989]] verplaatst naar Waalwijk.
* ''Antonius van Paduakerk''. De parochie werd in [[1902]] afgesplitst van de Sint-Jan-de-Doperparochie en een nieuwe kerk werd ingewijd, die echter in [[1962]] werd ingeruild voor een nieuwe kerk en in [[1971]] gesloopt. De nieuwe kerk, aan de De Genestetstraat, is uitgevoerd in modernistisch stijl en de architect was [[Henricus Maria Koldewey|H.M. Koldewey]]. De kerk heeft glas-in-betonwerk van [[Egbert Dekkers]], voorstellende de Vierentwintig Oudsten uit de [[Openbaring van Johannes]]. De kerk heeft een rechthoekig grondplan en een losstaande klokkentoren.
* De [[Sint-Clemenskerk (Waalwijk)|Sint-Clemenskerk]] is een driebeukige rooms-katholieke kruisbasiliek in neogotische stijl in de wijk Baardwijk aan de Loeffstraat 50, die in 2018 aan de eredienst onttrokken werd.
* [[Heilig Hartbeeld (Waalwijk)|Heilig Hartbeeld]] (1920) aan de Sint-Antoniusstraat, uit het [[Atelier Van Bokhoven en Jonkers]].
* Voor diverse kerken en torens in [[Baardwijk]] en [[Besoyen|Besoijen]], zie aldaar.
* Molukse moskee ''An Nur'', uit [[1989]], aan de Noordstraat 270. De moskee is ontworpen door de Nederlandse architect Latief Perotti. Een gebouw in moderne stijl met koepel en minaret en een aantal oosters aandoende ornamenten. Het is de enige moskee ter wereld met een driehoekige symmetrische plattegrond.
* Turkse moskee ''Abdulkadir Geylani'', aan de Eerste Zeine 88. De moskee is in [[2012]] verhuisd naar dit nieuwe gebouw.

===Woonhuizen en dergelijke===
[[Bestand:waalwijkraadhuis.jpg|thumb|Voormalig [[gemeentehuis van Waalwijk]]]]

* Raadhuisplein: complex gebouwen ontworpen door architect [[Alexander Kropholler]]. Hiertoe behoort ook het voormalig [[Gemeentehuis van Waalwijk]] uit [[1932]] met opvallende [[trapgevel]], met in de hal het beeld van hertog [[Jan II van Brabant]], een marmermozaïek in de gang, waarop [[Crispinus en Crispinianus|Sint-Crispijn en Sint-Crispiniaan]] zijn afgebeeld, de [[Beschermheilige|patroonheiligen]] van de schoenmakers en de leerlooiers.
* Tal van woonhuizen aan de Grotestraat. Veel huizen bezitten een [[ingezwenkte lijstgevel]], andere een [[lijstgevel]].
* ''De Hooisteeg'' bevat een complex gerestaureerde schoenmakershuisjes die dateren uit midden 19e eeuw, gesitueerd aan de oostkant van het raadhuis, bereikbaar vanuit de Grotestraat of de Winterdijk.
* Herenhuis, sinds [[1855]] kantoorgebouw van de ''"Noord-Braband", Maatschappij van verzekering op het leven'', die ruim 125 jaar in bezit was van de familie Timmermans; deze maatschappij is in [[1969]] onderdeel van [[Delta Lloyd]] geworden.

===Industriële monumenten===
*Voormalige [[Van Haren fabriek]], Hoogeinde 35.
*Grotestraat 21, een voormalige ''machinefabriek voor de schoenindustrie''.
*Voormalige kousenfabriek, Kerkstraat 4-8, vanaf [[1860|1866]] in gebruik als schoenfabriek voor de firma C.G. Van der Heijden, in [[1905]] voorzien van stoommachine en schoorsteen.

===Monumenten===
Zie ook:
* [[Lijst van rijksmonumenten in Waalwijk (plaats)|Lijst van rijksmonumenten in Waalwijk (gemeente)]]
* [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Waalwijk (plaats)|Lijst van gemeentelijke monumenten in Waalwijk (gemeente)]]

===Musea===
[[Bestand:Schoenmuseum-515106.webm|right|thumb|Polygoonjournaal uit 1967. Expositie in het Nederlands Leder- en Schoenmuseum te Waalwijk, met onder andere een schoen uit 1650.]]
* [[Nederlands Leder en Schoenen Museum|SchoenenKwartie]]<nowiki/>r (voorheen het Nederlands Schoen- en Leder museum)

==Natuur en landschap==
Waalwijk werd in het noorden begrensd door de ''Winterdijk''. Ten noorden daarvan begint het [[rivierklei]]gebied. Hier ligt ook de [[Haven van Waalwijk|haven met een uitgestrekt bedrijventerrein]]. In westelijke richting vindt men het voormalige dorp [[Besoyen]] en de autoweg naar [[Tilburg]]. Daar weer ten westen van ligt het natuurgebied [[Westelijke Langstraat]].

Ten zuiden van Waalwijk ligt het [[Loons Hoekje]] en het landgoed [[Plantloon]], beide op het grondgebied van [[Loon op Zand (gemeente)|Loon op Zand]]. In het oosten vindt men een recreatieterrein met zwemplas [[het Hoefsven]]. Naar het noorden ligt het voormalige dorp [[Baardwijk]] en ten oosten daarvan het [[Afwateringskanaal 's-Hertogenbosch-Drongelen]]. Ten oosten daar weer van ligt het natuurgebied [[Baardwijkse Overlaat]].

==Evenementen==
* [[De 80 van de Langstraat]] 
* Nacht van het levenslied - Eind augustus/begin september
* Modestad - september
* Tonpraoten in 't Tejaoter - november
* de Passie van de Langstraat 
* Wolluk-Stock - zomervakantie
* Jeugdavondvierdaagse - juni
* Swingen in de Stad - meerdere weekend avonden in de zomer.
* Oktoberfest - oktober
* Wollukse kwis - in mei

== Verkeer en vervoer ==
Waalwijk ligt aan zowel de [[Rijksweg 59|A59]] ([[Serooskerke (Schouwen-Duiveland)|Serooskerke]] - [[Oss]]) als de [[Provinciale weg 261|N261]] (Waalwijk - [[Tilburg]]). De stad heeft sinds [[1964]] geen treinstation meer, het voormalig [[Station Waalwijk|treinstation]] stond aan de Burgemeester van der Klokkenlaan. Waalwijk wordt bediend door meerdere buslijnen, waaronder lijnen 134 en 136 en [[Bravodirect|Bravo''direct'']] lijnen 300 en 301 tussen station Tilburg en station 's-Hertogenbosch v.v.

Eerder werd er gebruikgemaakt van de "[[Spoorlijn Lage Zwaluwe - 's-Hertogenbosch|Halve zolenlijn]]". In 2007 is deze in ere hersteld door middel van een fietspad met diverse aftakkingen (fietsbrug) en parkjes. Tevens waren er [[Tramlijn Drunen - Besoyen|tramlijnen]] naar 's-Hertogenbosch en [[tramlijn Tilburg - Waalwijk|Tilburg]].

'''[[Openbaar vervoer]]''' per 29 maart 2024 (gereden door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]):

*'''134''' (streekbus) [[Raamsdonksveer]] - [[Raamsdonk]] - [[Waspik]] - [[Sprang-Capelle]] - ETZ '''Waalwijk''' - Busstation '''Waalwijk'''
*'''136''' (streekbus) [['s-Hertogenbosch]] Centraal Station - [[Vlijmen]] - [[Nieuwkuijk]] - [[Drunen]] - Busstation '''Waalwijk''' - ETZ '''Waalwijk''' -Sprang-Capelle - [[Kaatsheuvel]] - [[Efteling]] - [[Loon op Zand (plaats)|Loon op Zand]] - [[Tilburg]] Centraal Station
*'''223''' (buurtbus) Busstation '''Waalwijk''' - [[Drongelen]] - [[Eethen]] - [[Meeuwen (Altena)|Meeuwen]] - [[Dussen]] - [[Almkerk]]
*'''227''' (buurtbus) Hank - Dussen - Meeuwen - Eethen - [[Genderen]] - ''[[Wijk en Aalburg]]'' - [[Heesbeen]] - [[Doeveren]] - Busstation '''Waalwijk'''
*'''231''' (buurtbus) [[Rijen]] - [[Dongen (plaats)|Dongen]] - [['s Gravenmoer]] - Kaatsheuvel - Sprang-Capelle - Busstation '''Waalwijk'''
*'''233''' (buurtbus) Wijk en Aalburg - [[Heusden (vestingstad)|Heusden]] - [[Herpt]] - [[Oudheusden]] - [[Elshout (Heusden)|Elshout]] - Drunen - ETZ '''Waalwijk''' - Busstation '''Waalwijk'''
* '''300''' ([[Bravodirect|Bravo''direct'']]) 's-Hertogenbosch Centraal Station - Busstation '''Waalwijk''' - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Efteling - Loon op Zand - Tilburg Centraal Station (maandag t/m vrijdag)
* '''301''' (Bravo''direct'') 's-Hertogenbosch Centraal Station - Vlijmen De la Courtstraat - Drunen - Busstation '''Waalwijk''' - Sprang Kruispunt - Kaatsheuvel - Efteling - Loon op Zand - Tilburg Centraal Station
*'''602''' (schoolbus) Busstation '''Waalwijk''' → Sprang Kruispunt → Kaatsheuvel → Efteling → Loon op Zand → Tilburg Stappegoor
*'''633''' (schoolbus) Wijk en Aalburg - Busstation '''Waalwijk''' - Oprijlaan
*'''674''' (schoolbus) Loon op Zand - Kaatsheuvel - Sprang-Capelle - '''Waalwijk''' - Drunen - Wijk en Aalburg - [[Andel (Nederland)|Andel]]

== Sport ==

* Voetbalvereniging [[RKC Waalwijk]] speelt in de Eredivisie 
* [[Handbal]]vereniging [[HV Tachos|Tachos]] speelt met het mannenteam in de [[Eredivisie (mannenhandbal)|Eredivisie]], dat team won de [[Beker van Nederland (handbal)|Nationale Beker]] in 2005.
* [[ACW '66]] is een atletiekvereniging, die ook breedtesport aanbiedt.

== Afbeeldingen ==
<gallery mode="packed" widths="150px" heights="150px">
Bestand:Grotestraat-Waalwijk-2008.jpg|Grotestraat Waalwijk met op de achtergrond de Hervormde Kerk aan de Haven (Waalwijk Centrum)
Bestand:Theater_De-Leest-Waalwijk-2008.jpg|Theater De Leest op het Vredesplein
Bestand:RKC Waalwijk Stadion Binnenkant-3.jpg|Mandemakers Stadion
Bestand:waalwijkkerk.jpg|Hervormde Kerk aan de Haven (Waalwijk-Centrum)
Bestand:Waalwijkmariakerk.jpg|Mariakerk - Besoyen
Bestand:Baardwijk_-_st_clemens_kerk.jpg|St. Clemenskerk - [[Baardwijk]]
Bestand:Waalwijk Watertoren 5998.jpg|[[Watertoren (Waalwijk)|Watertoren]]
</gallery>

{{Panorama|Waalwijk_gemeentehuis.jpg|800px|Raadhuis en centrum}}

== Geboren in Waalwijk ==
* [[Aloysius Franciscus Xaverius Luyben]] (1818-1902), politicus (onder andere minister)
* [[Jan van Delft (kunstenaar)|Jan van Delft]] (1879-1952), schilder
* [[Theo van Delft]] (1883-1967), schilder, beeldhouwer
* [[Kees de Ruyter]] (1925-1983), biljarter
* [[Geertrui Charpentier]] (1930-2012), kunstenaar
* [[Martinus Veltman (natuurkundige)|Martinus Veltman]] (1931-2021), natuurkundige en [[Nobelprijs voor Natuurkunde|Nobelprijswinnaar]] (1999)
* [[Ton van Reen]] (1941), schrijver
* [[Cees de Cloe]] (1943), oud-politicus (PvdA)
* [[Rini van Bracht]] (1947), biljarter (wereldkampioen 3-banden)
* [[Dick de Cloe]] (1947), politicus (PvdA), broer van Cees de Cloe
* [[Guusje Kaayk]] (1950), illustrator en beeldend kunstenaar
* [[Nol Kleijngeld]] (1953), politicus (PvdA), oud-burgemeester van [[Waalwijk (gemeente)|Waalwijk]]
* [[Dorine Burmanje]] (1954), ambtenaar en bestuurder
* [[Usman Santi]] (1954), politicus (PvdA)
* [[René Mioch]] (1959), journalist, radio- en televisiepresentator
* [[Henk Lambooij]] (1961), politicus (SGP)
* [[Annette Nijs]] (1961), politica (VVD)
* [[Jan-Hein Kuijpers]] (1968), advocaat
* [[Ramon van Haaren]] (1972), voetballer
* [[Patrick van Balkom]] (1974), atleet
* [[Jos van Nieuwstadt]] (1979), voetballer
* [[Ariën van Weesenbeek]] (1980), drummer [[Epica (band)|Epica]]
* [[Olcay Gulsen]] (1980), modeontwerpster, eigenares van merk SuperTrash, televisiepresentatrice
* [[Yuri van Gelder]] (1983), turner
* [[Nabil Aoulad Ayad]] (1984), acteur, cabaretier en humanbeatboxer
* [[Frank van Mosselveld]] (1984), voetballer
* [[Kevin Brands]] (1988), voetballer
* [[Aimée de Jongh]] (1988), animator, stripauteur en illustratrice
* [[Philippe van Arnhem]] (1996), voetballer
* [[Fatih Kamaçi]] (1989), voetballer
* [[Thom Craane]] (1991), zanger

== Zie ook ==
* [[RKC Waalwijk]]

== Externe link ==
* [http://www.waalwijk.nl/ Website van de gemeente]

{{Appendix}}
{{Navigatie gemeente Waalwijk}}
{{Coor title dms|51|40|57|N|5|4|10|E|type:city_scale:50000_region:NL}}

[[Categorie:Plaats in Noord-Brabant]]
[[Categorie:Waalwijk| ]]