Brontekst bekijken van Valkhof

{{Infobox park
| park            = Valkhof
| afbeelding      = Valkhof ingang, brug, Nijmegen.jpg
| onderschrift    = Valkhof ingang
| type            = 
| locatie         = [[Nijmegen]]
| oppervlakte     = 40 ha
| opening         = 1886
| beheerder       = 
| aantalbezoekers = 
| status          = 
| monumentnummer  = 31192
| monumentstatus  = Rijksmonument
| voorzieningen   = 
| portaal         = Nijmegen
| mapname         = Nijmegen-Centrum
| lat_deg         = 51
| lat_min         = 50
| lat_sec         = 52
| lat_dir         = N
| lon_deg         = 5
| lon_min         = 52
| lon_sec         = 15
| lon_dir         = E
}}

Het '''Valkhof''' is een park in [[Nijmegen]] in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[provincie]] [[Gelderland]], aan de rand van het centrum op een kleine heuvel met uitzicht over de [[Waal (rivier)|Waal]].

Waar de naam vandaan komt, is niet duidelijk. Beweerd wordt dat [[Lodewijk de Vrome]] valken gehouden zou hebben op de voorplaats van het hof; anderen zien er verbasteringen in van 'Frankenhof', 'Vahalenhof' of zelfs 'Waalhof'.

Het park is via een loopbrug direct verbonden met het [[Kelfkensbos]]-plein, waaronder een parkeergarage schuilt en waaraan [[Museum Het Valkhof]] ligt met daarachter het [[Hunnerpark]]. Het park is de laatste jaren bekend omdat het de belangrijkste locatie vormt van het muziekfestival [[De Affaire]]. Dat festival introduceerde in 2007 een podiumoverkapping die speciaal op maat van de Barbarossaruïne was gemaakt.

== Geschiedenis ==
{{Zie ook|Zie ook [[Geschiedenis van Nijmegen]] en de onderwerpen onder de [[:Categorie:Geschiedenis van Nijmegen|categorie: Geschiedenis van Nijmegen]]}}

Voor de jaartelling werd de stuwwal in het rivierenland al bewoond getuige archeologische vondsten uit de late [[Bronstijd]], maar de bewoners werden verdreven door de [[Romeinen (volk)|Romeinen]], die er een [[castra|castrum]] bouwden, dat vermoedelijk bestaan heeft van [[12 v.Chr.]] tot de [[Bataafse Opstand]] in [[69]]-[[70]] na Christus. [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]] verhaalt hoe [[Julius Civilis]] toen zijn eigen burcht door brand verwoestte en zich terugtrok in de Betuwe. Vondsten van Romeinse overblijfselen wijzen erop dat er tot in de [[4e eeuw]] Romeinen gewoond moeten hebben, ook al was er waarschijnlijk geen Romeinse vesting.
[[Bestand:View on the waal janvangoyen.jpg|thumb|left|''Gezicht op de Waal en de Valkhofburcht'' door [[Jan van Goyen]], 1641 (collectie [[Museum Het Valkhof|Valkhofmuseum]])]]
Omdat van Karel de Grote gezegd wordt dat hij een palts bij Nijmegen liet bouwen, wordt de stad [[Nijmegen]] weleens aangeduid als keizerstad. Karel de Grote was er op het paasfeest van [[777]] en meermalen tussen [[804]] en [[814]]. Vermoedelijk heeft hij er toen zelfs gewoond. In [[806]] liet hij er de verdeling van zijn rijk tussen zijn zonen [[Karel de Jongere|Karel]], [[Lodewijk de Vrome|Lodewijk]] en [[Pepijn van Italië|Pepijn]] bezweren. In [[838]] vond de volgende verdeling van het rijk tussen [[Lotharius I]] en [[Karel de Kale]] er plaats.

In [[911]] stierf het Karolingische stamhuis uit, maar de keizers die daarna over het Duitse rijk regeerden ([[Otto I de Grote|Otto I]], [[keizer Otto III|Otto III]], [[Koenraad II de Saliër|Koenraad II]], [[keizer Hendrik III|Hendrik III]]) bleven herhaaldelijk de ''Kaiserpfalz'' bezoeken voor regeringsdaden, totdat deze in 1047 tijdens een opstand tegen keizer Hendrik III werd platgebrand door [[Godfried II van Lotharingen|Godfried met de Baard]]. In de eeuw daarna deden de keizers Nijmegen slechts kort aan, om naar Utrecht door te reizen. Tussen [[1152]] en [[1155]] bouwde [[keizer Frederik I Barbarossa]] wallen en muren om Nijmegen, en hij herstelde de burcht in oude luister.

Toen [[keizer Frederik II]] en zijn zoon Koenraad van de troon vervallen werden verklaard door paus [[Gregorius IX]], maakte graaf [[Otto II van Gelre]] hiervan gebruik om zich van de keizerlijke burcht meester te maken. [[Rooms-koning]] [[Willem II van Holland]] wilde zijn rechten op de burcht laten gelden, maar kon de onkosten die graaf Otto gemaakt had niet terugbetalen. Aldus verpandde Willem II het paleis en de stad Nijmegen met haar onderhorigheden voor '16000 mark zilvers' aan graaf Otto, totdat deze som door de rooms-koning zou zijn terugbetaald. De stad bleef echter rijksstad en dus onder bescherming van het Duitse rijk. In [[1254]] was Willem II te gast op de burcht en gaf hij verlof om de kerspelkerk, die buiten de omwalling stond, binnen de omwalling te herbouwen. Dit werd later de [[Grote of Sint-Stevenskerk|Sint-Stevenskerk]].

Vanaf de [[13e eeuw]] breidden de graven van Gelre de versterking van de Valkhofburcht verder uit. Zo ontstond vanaf 1450-1500 het burchtcomplex zoals dat op veel kaarten en prenten te zien is.

Nog in [[1769]] werden er op de tweede verdieping nieuwe vertrekken voor de prins-stadhouder aangebouwd. Deze betrok ze echter onder geheel andere omstandigheden dan voorzien. Door de burgertwisten eind 18e eeuw tussen prinsgezinden en patriotten achtte [[Willem V van Oranje-Nassau|Willem V]] het in [[1786]] raadzaam enige tijd buiten Den Haag te verblijven. Hij koos (naast Het Loo) voor Nijmegen, waar de burggraaf het stadhouderlijk huis welgezind was. Op 11 september [[1787]] kwam een groot Pruisisch leger onder leiding van de hertog van Brunswijk op de burcht aan, dat de volgende dag met de in [[Ooij (Ubbergen)|Ooij]], [[Persingen]] en Nijmegen gelegerde troepen optrok naar Holland.

{{Zie ook|Zie ook [[Beleg van Nijmegen (1794)]]}}
Toch was dit alles het begin van het einde. In [[1794]] drongen de Fransen tot Maas en Waal door: op de burcht werd onder de leiding van [[Frederik van York]] vergaderd of de stad verdedigd moest worden. Op 27 oktober begonnen de Fransen een aanval op de voorposten bij Neerbosch. Op 2 november kwam de prins met zijn zoon langs. De bestuurders en magistraten verlieten de stad op 5 november, deels om bestuursredenen, deels uit lafheid. De Fransen beschoten vervolgens met groot geschut de stad, waarbij brand in de stad uitbrak en de burcht hevig of licht<ref>[https://www.valkhof.nl/geschiedenis/ www.valkhof.nl ''Afbraak van de burcht in 1796 en 1797'']. Citaat: "De burcht raakte licht, maar niet onherstelbaar beschadigd. Toch werd in 1795 door het Provinciaal bestuur van Gelre besloten om de burcht te laten slopen, met als officiële reden het (te) kostbare onderhoud. Het zou echter zomaar kunnen dat ook jaloezie van andere steden heeft meegespeeld. Ook handelsmotieven kunnen een rol hebben gespeeld: tufsteen was een kostbare grondstof voor tras, een soort watervaste cement en het grootste deel van de gebouwen was uit tufsteen opgetrokken. Zo werd de burcht in twee jaar tijd in 1796 en 1797 gesloopt." Geraadpleegd op 11 november 2020.</ref> werd beschadigd. Op 8 november verliet het garnizoen de stad en trokken de Fransen binnen. De bevolking leek tevreden omdat de verdedigers zich hadden misdragen.
[[Bestand:Sint-Nicolaaskapel, Valkhof park Nijmegen.jpg|thumb|left|Sint-Nicolaaskapel]]
Niet alleen zou herstel van de burcht veel geld kosten, hij was ook een herinnering aan de verafschuwde prins-stadhouder en eeuwenoude vorstelijke grootheid in de nieuwe democratische tijd. Alles tezamen besloot de [[Landdag]] in augustus [[1795]] een voorstel van het kwartier der Veluwe aan te nemen om het gebouwencomplex te slopen en alleen de twee kapellen te behouden, de [[Valkhofkapel|Sint Nicolaaskapel]] ("Karolingische kapel") en een deel van de Sint-Maartenskapel ("[[Barbarossa-ruïne]]"). Het kwartier van Zutphen stemde tegen en afgevaardigden van Nijmegen poogden nog voor te stellen ten minste de Reuzentoren, de Hofpoort en de ringmuren te behouden, omdat hieraan geen kosten besteed hoefden te worden, maar vergeefs.

Aldus werd het complex op 9 februari [[1796]] voor f 90400 verkocht, en konden handelaren de kostbare [[tufsteen]] waarmee het was opgetrokken hergebruiken voor gebouwen in Amsterdam en elders in het land. Bij de sloop in [[1797]] werd overigens verzuimd om een grondplan van het gebouwencomplex te maken, zodat alleen uit aantekeningen en afbeeldingen kan worden gereconstrueerd hoe het eruitgezien heeft. Na de sloop werd het vrijgekomen terrein opgehoogd, waardoor de resterende archeologische bodemschatten goed bewaard blijven, en werd het tot wandelplaats ingericht.

Het park werd rond 1800 op vernieuwende wijze in [[Engelse tuin|Engelse stijl]] ontworpen door [[Johan David Zocher Sr.|J.D. Zocher Sr.]] Zo'n 30 jaar later paste [[Hendrik van Lunteren]] dat ontwerp ingrijpend aan. Na de stadsuitbreiding van 1878 gaf de Vlaamse tuinarchitect Lieven Rosseels het park in 1886 een nieuwe indeling met een brug over de Voerweg naar het [[Kelfkensbos]].
[[Bestand:De Waal vanaf het Valkhof 1925 Kees Ivens.jpg|thumb|De Waal gezien vanaf het Valkhof in 1925 (foto door [[Kees Ivens]])]]
In [[1978]] werd de Valkhofvereniging opgericht, die zich ten doel stelt de resten van het Valkhof te beschermen en toegankelijk te maken. In [[1980]] werd op het Kelfkensbos een Romeinse [[godenpijler]] van keizer [[Tiberius Julius Caesar Augustus|Tiberius]] gevonden. In 1999 werd er het [[Museum Het Valkhof]] geopend naar een ontwerp van [[Ben van Berkel]].

Anno 2018 werd een [[Stauferstele]] opgericht op het Valkhof.<ref>{{Citeer web|url=http://stauferstelen.net/stele-nijmegen.htm|titel=Stauferstele Nijmegen op stauferstelen.net|bezochtdatum=30 april 2018|taal=de}}</ref>

==Herbouw donjon==
Er zijn meerdere plannen geformuleerd om een deel van de Valkhofburcht te herbouwen. Ter gelegenheid van 'tweeduizend jaar Nijmegen' werd in 2005 een [[replica]] van de reuzentoren van de burcht opgebouwd uit [[bouwsteiger|steigerbuizen]] en -doeken: [[de Donjon]]. Er kwamen veel bezoekers op af, in eerste instantie voor het uitzicht vanaf dit strategische punt.

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 heeft de bevolking van Nijmegen zich via een adviserend [[Volksraadpleging|referendum]] uitgesproken voor de herbouw van deze [[donjon]]. De bouw ervan was omstreden, getuige een brief van de betrokken staatssecretaris [[Medy van der Laan]] aan het gemeentebestuur waarin zij stelde dat herbouw "strijdig is met de cultuurhistorische betekenis van het park". Onder verwijzing naar keizer Karel, Barbarossa en Zocher noemt zij de plek "het monument bij uitstek waar de biografie van het landschap in optima te beleven valt". Bovendien is er volgens de [[Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten|Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek]] en de Rijksdienst voor de [[Monumentenzorg]] over het uiterlijk van de donjon in de 12e eeuw niets bekend. De 17e- en 18e-eeuwse schilderijen geven alleen een indruk van de uitgebreide vesting van de graven van Gelre. Burgemeester [[Thom de Graaf]] steunt het herbouwplan, maar de verantwoordelijk minister [[Maria van der Hoeven|Van der Hoeven]] van [[Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap|Cultuur]] nam de bezwaren over en stelde strenge eisen bij de uitwerking van de ideeën. Na bezwaren van GroenLinks en Gewoon Nijmegen stemde de gemeenteraad op 11 juni 2015 in met het bestemmingsplan, hoewel de stichting te kampen had met twijfelende investeerders. Op 5 december 2018 werd bekend dat de Donjon definitief niet herbouwd zal worden. De archeologische kosten, uitblijven van de [[omgevingsvergunning]] en onzekere exploitatie alsmede groeiend verzet werden als redenen gegeven.<ref>[https://www.gelderlander.nl/nijmegen/herbouw-donjon-in-nijmegen-gaat-definitief-niet-door~a851d971/ Herbouw donjon in Nijmegen gaat definitief niet door], gelderlander.nl, 5 december 2018</ref>

==Rijksmonument==
Het Valkhof vormt samen met de [[Barbarossa-ruïne]] en de [[Sint Nicolaaskapel]] [[Lijst van rijksmonumenten in Nijmegen (plaats)|rijksmonument]] nummer 31192.

==Afbeeldingen==
<gallery>
Spoorwegmonument (Nijmegen) Spoorlijn Nijmegen - Kleef Jan Jacob Weve 1884.jpg|[[Spoorwegmonument]]
Barbarossa-ruïne, Valkhof park, Nijmegen.jpg|Barbarossa-ruïne
Stauferstele Valkhof Nijmegen Keizer Frederik I Barbarossa Valkhofburcht Keizer Hendrik VI.jpg|[[Stauferstele]]
Valkhof 006.jpg|De Valkhofburcht met plattegrond door Del van Bommel
Nijmegen Rijksmonument 523070 Voetgangersbrug Voerweg 8.jpg|Voetgangersbrug over de Voerweg tussen het Valkhof en het Kelfkensbos
</gallery>

==Literatuur==
* In de Betouw, Johannes, ''Lotgevallen en eindelyke ondergang van den van ouds alom vermaarden Burgt binnen Nymegen'', Nijmegen 1797
* Lemmens, G.Th.M., et al., ''Het Valkhof te Nijmegen'', Uitgeverij Dwarsstap, Nijmegen 1984, {{ISBN|9061689570}}
* Weve, Jan Jacob, ''De Valkhofburcht te Nijmegen'', Gemeentearchief, Nijmegen 1994, {{ISBN|9071509052}}
* Th. Kuijper, ''Het Valkhof en Oud-Nijmegen'', ca. 1930

==Externe links==
* [http://www.nijmegen.nl/gns/index/mon/on_nivo5.asp?id=171411714 Valkhofburcht met park op monumentenlijst Nijmegen]
* [http://www.valkhof.nl/ Valkhofvereniging]
* [http://www2.nijmegen.nl/wonen/projecten/Waalkade/donjon/Valkhofburcht_donjon Nijmegen.nl: Valkhofburcht en donjon]
* [http://home.versatel.nl/hoorn88/ Het Valkhof en Valkhofpark in Nijmegen]
* [https://web.archive.org/web/20110307143006/http://donjon.nu/ Stichting Donjon, Nijmegen]
* [https://web.archive.org/web/20060623105048/http://angel.gelderlander.nl/gelderlander/Nijmegen/vanderlaan.PDF Brief van de staatssecretaris] (pdf)

{{Appendix|2=
{{References}}
}}
{{Navigatie kastelen Gelderland}}
{{Commonscat}}
{{Coor title dms|51|50|52|N|5|52|15|E|scale:3125}}

[[Categorie:Park in Nijmegen]]
[[Categorie:Rijksmonument in Nijmegen]]
[[Categorie:Geschiedenis van Nijmegen]]