Brontekst bekijken van Tilburg

{{Zie dp}}
{{Infobox plaats in Nederland
| soort = Stad
| naam = Tilburg
| provincie = {{NL-vlag|Noord-Brabant}}
| gemeente = {{NL-vlag|Tilburg}}
| foto0                 = 
{{afbeelding multi
| total_width              ={{Infobox/afbeeldingbreedte}}
| border                   = infobox
| perrow                   = 1/2
| caption_align            = center
| image1                   = Skyline of Tilburg.jpg
| caption1                 = Uitzicht over Tilburg vanuit het oosten
| image2                   = Tilburg Noordstraat.jpg
| caption2                 = [[Dwaalgebied]]
| image3                   = Heuvelse kerk towers.jpg
| caption3                 = [[Heuvelse kerk]]
 }}
| bestandsnaam vlag = Flag of Tilburg.svg
| bestandsnaam wapen = Coat of arms of Tilburg.svg
| inwoners = 224.460
| naam inwoner = Tilburger
| bijnaam = [[Kruikezeiker]]
| datum inwoners = 1 januari 2020
| oppervlakte = 88,79
| oppervlakte land = 87,01
| oppervlakte water = 1,78
| netnummer = 013
| postcode = 5000-5049
| woonplaatscode = 1043
| WOZ-waarde = <!-- woonplaatscode bestaat uit meerdere cbs-wijken, gemiddelden optellen niet mogelijk -->
| datum WOZ-waarde = 
| website = [https://www.tilburg.nl/ www.tilburg.nl]
| kaart = {{maplink|type=shape-inverse|zoom=10|frame=yes|frame-height=|plain=yes|stroke-width=1|frame-align=center|stroke-color=#ff0000|fill=#444444|fill-opacity=0.1}}
| lat_deg = 51
| lat_min = 33
| lat_sec = 26
| lon_deg = 5
| lon_min = 5
| lon_sec = 28
}}
[[Bestand:De heuvel in Tilburg.jpg|thumb|De [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] met [[Heuvelse kerk]]]]

'''Tilburg''' is een stad in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se provincie [[Noord-Brabant]] en hoofdplaats van de gelijknamige [[Tilburg (gemeente)|gemeente Tilburg]]. Op {{Statistiek woonplaats Nederland inwoners|TXT=Date}} had de stad {{Statistiek woonplaats Nederland inwoners|1043}} inwoners. Tilburg maakt deel uit van het ruimtelijk samenwerkingsverband [[BrabantStad]] en de [[Brabantse Stedenrij]].

Het gebied Tilburg wordt al meer dan tienduizend jaar bewoond. Vanaf de middeleeuwen tot in de twintigste eeuw was de bewoning geconcentreerd in de [[Herdgang|herdgangen]] tussen akkers en weiden, waaruit vanaf de [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] en het [[Heikese kerk|Heike]] stadse bebouwing ontstond. [[Stadsrechten]] kreeg Tilburg pas in 1809.

In de middeleeuwen was [[Oisterwijk (plaats)|Oisterwijk]] belangrijker, maar Tilburg groeide uit tot een belangrijke [[Textielindustrie in Tilburg|textielstad]], met name de wollenstoffenindustrie, onder meer doordat de vele kleine waterlopen de schapenhouderij bevorderden. Het handelswezen van de stad veranderde sterk toen vanaf 1827 de stoommachines leidden tot grootschalige [[textielindustrie in Tilburg]]. Rond deze tijd werden ook stadswoningen voor notabelen gebouwd die beeldbepalend zijn in een groot deel van het oude stadshart. Toen de textielindustrie vanaf de jaren 1960 in enkele decennia ten onder ging, verarmde de stad en vielen er gaten in het stadsweefsel. Deze gaten en de ruimten tussen de herdgangen zijn in de twintigste eeuw opgevuld, de tweedeling door de [[Spoorzone (Tilburg)|Spoorzone]] is daarna aangepakt. Behalve deze grootschalige [[Inbreiding|inbreidingen]] breidde de stad zich vooral naar het westen uit, met de [[Reeshof]] als verste punt, naast de eveneens twintigste-eeuwse woonwijken [[Tilburg Noord|Noord]] en [[Tilburg Zuid|Zuid]] en de aanleg van industrieterreinen.

In een krachtenveld tussen [[Katholieke emancipatie in Nederland|katholieke emancipatie]] en Brabantse emancipatie<ref>{{Citeer web |url=http://www.brabantserfgoed.nl/page/12137/r.k.-handelshogeschool-tilburg |titel=R.K.-Handelshogeschool Tilburg |datum=2020-08-06 |bezochtdatum=2024-01-24 |werk=Brabants Erfgoed |taal=nl}}</ref> verzorgden de [[Katholieke Leergangen]] vanaf 1912 [[Bijzonder onderwijs|confessioneel onderwijs]]. De [[Avans Hogeschool]] en [[Fontys Hogescholen|Fontys Hogeschool]] zijn hieruit voortgekomen en er waren ook sterke banden met de ''R.K.-Handelshogeschool Tilburg'', waaruit [[Tilburg University]] groeide.

Tilburg staat onder meer bekend om de [[Tilburgse Kermis]], de grootste kermis van de lage landen, die jaarlijks ruim een miljoen bezoekers naar de stad trekt, vooral op [[Roze Maandag]].

== Geschiedenis ==
[[Bestand:Cultuur historische streken Noord Brabant.jpg|thumb|rechtop=0.65|Historische streken van Noord-Brabant. Tilburg lag in het westen van de [[Meierij van 's-Hertogenbosch|Meierij van Den Bosch]] (blauw)]]
[[Bestand:1865 Tilburg.gif|thumb|rechtop=0.65|Tilburg in 1865]]

Prehistorische sporen van bewoning in het tegenwoordige Tilburg zijn gevonden bij industrieterrein [[Kraaiven]] en dateren van [[9e millennium v.Chr.|9000 jaar voor Christus]]. Aangenomen wordt dat dit [[nomade|rondtrekkende]] [[Jager-verzamelaar|jager-verzamelaars]] waren van de [[Tjongercultuur]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.geschiedenislokaal013.nl/themas/groei-van-de-stad/ |titel=Prehistorische sporen van bewoning |bezochtdatum=8 mei 2020 |archiefdatum=8 mei 2021 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20210508152226/https://www.geschiedenislokaal013.nl/themas/groei-van-de-stad/ |dodeurl=ja}}</ref>

De naam Tilburg komt voor het eerst voor in het [[Liber aureus Epternacensis|Liber aureus]] uit [[1191]]. Daarin werd een document uit [[709]] overgeschreven dat opgemaakt zou zijn in Tilburg (''actum publice Tilliburgis'').<ref>''[[Ach Lieve Tijd]]. De boeiende historie van Tilburg en de Tilburgers'' - Deel 1 (1993). Waanders Uitgevers, Zwolle in samenwerking met het Gemeentearchief van Tilburg. {{ISBN|90-400-0206-1}}</ref> Het huidige Tilburg stond toen bekend als West-Tilburg, terwijl Oost-Tilburg overvleugeld werd door het in 1212 er vlak naast gestichte [[Oisterwijk (plaats)|Oisterwijk]]. De gehele heerlijkheid, die nog meer plaatsen omvatte, staat wel bekend als [[Groot-Tilburg]]. In 1387 werd Tilburg van Oisterwijk gescheiden en ging, samen met [[Goirle (plaats)|Goirle]], de [[Heerlijkheid Tilburg en Goirle|heerlijkheid ''Tilburg en Goirle'']] vormen. Deze maakte deel uit van het [[Kwartier van Oisterwijk]] van de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]] en bleef bestaan tot de [[Heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheden]] na de [[Bataafse Revolutie]] van 1795 afgeschaft werden. In 1803 werd het gebied gesplitst in de [[Goirle (gemeente)|gemeenten Goirle]] en [[Tilburg (gemeente)|Tilburg]].
[[Bestand:Herdgang.png|alt=Kaart met herdgangen: Veldhoven, Korvel en Heuvel in 1835|links|miniatuur|153x153px|Herdgangen: Veldhoven, Korvel en Heuvel in 1835]]
In de [[15e eeuw]] liet [[Jan van Haestrecht]], een van de heren van Tilburg, het [[Kasteel van Tilburg]] bouwen, dat in 1858 moest wijken voor een fabriek. Het is nog steeds terug te vinden in het [[Wapen (heraldiek)|wapen]] en het logo van de stad. De bestuurlijke eenheid Tilburg is ontstaan uit een aantal buurtschappen, zogenaamde [[herdgang]]en, die met elkaar in verbinding stonden. De oude dorpskernen zijn nog steeds terug te vinden in de namen van verschillende oude wijken. Op basis van de aanwezige schapenteelt groeide Tilburg omstreeks 1600 uit tot de belangrijkste wolstad van Brabant en overvleugelde het midden [[18e eeuw]] de bijna compleet weggevallen Nederlandse textielindustrie. Op 18 april 1809 verkreeg Tilburg van [[Lodewijk Napoleon]], toenmalig vorst van het [[Koninkrijk Holland]], [[stadsrechten]]. Dit geschiedde tijdens een inspectiereis die de koning van 13 april tot 17 mei 1809 in de departementen Brabant en Zeeland maakte. Tijdens deze reis kwamen tal van problemen van Tilburg en Brabant aan de orde. Voorbeelden zijn de infrastructuur, gezondheidszorg, teruggave van de kerken en de weekmarkten. Bij de volkstelling van maart 1809 telde Tilburg 9465 inwoners volgens een plaatselijke kroniek, die ook de verdeling naar religie geeft: 9271 inwoners waren [[rooms-katholiek]] (98%), 165 [[Gereformeerd protestantisme|gereformeerd]], 14 [[Jodendom|joods]], 3 [[Remonstranten|remonstrants]] en 2 [[Mennonieten|mennonitisch]] en een onbekend aantal [[Lutheranisme|luthers]].<ref>{{Citeer tijdschrift|url=http://www.cubra.nl/De-paap-van-gramschap/Paap-van-Gramschap_PDFs/Kroniekjes_van_Tilburg_W_Bezemer_Taxandria.pdf#page=11|titel=Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde|jaargang=4|tijdschrift=Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde|datum=1897|pagina's=p 45}}</ref><ref>{{Cite magazine| title = Cronykje van eenige zaken, die zedert en in het jaar 1774 alhier te Tilburg zijn voorgevallen, II| date = 1897| magazine = Taxandria: tijdschrift voor Noordbrabantsche geschiedenis en volkskunde| issue = | volume = 4| pages = 45| language = nl| url = https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBTB01:001551001:00061| access-date = 2024-04-14}}</ref><ref group="nb">N.B.: Het aantal lutherse inwoners is onduidelijk. De oorspronkelijke tekst noemt […] ''165 Gereformeerde, 10 Lutersche, 14 Jooden'' […], wat niet logisch lijkt, aangezien de opsomming afloopt in aantal. In de versie van Cubra is dit veranderd in 70, wat echter tot een totaal van 9511 leidt, 46 meer dan het totaal in het tijdschrift Taxandria zoals het door Delpher wordt gepresenteerd; zie de noten die voorafgaan aan deze opmerking. De onduidelijkheid rond de lutheranen maakt ook het totaal onzeker, dit wordt echter door vele andere bronnen genoemd.</ref>

In de jaren daarna kwamen belangrijke verbindingswegen tot stand, zoals de steenweg van [[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]] via Tilburg naar [['s-Hertogenbosch (hoofdbetekenis)|'s-Hertogenbosch]] in 1826 en de spoorlijn naar Breda in 1863. Het [[Wilhelminakanaal]], dat Tilburg een haven bezorgde, kwam in 1916 in gebruik maar werd pas in 1923 voltooid. De [[Piushaven]] werd in 1921 gegraven.

=== Koning Willem II ===
[[Bestand:Willem II Monument.jpg|thumb|rechtop=0.65|[[Willem II monument (Tilburg)|Willem II-monument]]]]
[[Willem II der Nederlanden|Willem II]] verbleef graag in de garnizoensstad Tilburg. Over zijn buitenplaats op het huidige [[Koningshoeven (buurtschap)|Koningshoeven]] merkte hij eens op: "Hier adem ik vrij en voel ik mij gelukkig" (ook wel geciteerd als "Hier adem ik frank en vrij"). In zijn opdracht werd in 1847 het Tilburgse paleis gebouwd, tegenwoordig aangeduid als [[Paleis-Raadhuis]]. Als koning heeft hij er zelf nooit in kunnen verblijven omdat hij stierf voor het voltooid was.

Het paleis werd door de koninklijke familie overgedragen aan de gemeente, op voorwaarde dat er een [[Hogereburgerschool|Hogere Burger School]] (HBS) in gevestigd zou worden, de eerste in Noord-Brabant. Deze "Rijks HBS Koning Willem II" bestaat nog steeds als [[Koning Willem II College]], echter in een ander gebouw. De bekendste leerling van deze HBS is [[Vincent van Gogh (hoofdbetekenis)|Vincent van Gogh]], die de school bezocht in de periode 1866-1868. In het Paleis-Raadhuis is een tekenlokaal uit die tijd nagebouwd.<ref>{{Citeer web|url=https://www.vangoghbrabant.com/nl/home/tilburg|titel=Kostschool Vincent van Gogh in Tilburg|bezochtdatum=2021-03-16|werk=Van Gogh Brabant|taal=nl}}</ref>

Toen het witgepleisterde paleis als raadhuis ging dienen is een inpandige verbinding gemaakt met de zogenaamde ''Zwarte doos'' (Stadskantoor 1).

=== Eind 19e en begin 20e eeuw ===
[[Bestand:TilburgUniversityCampus 1.gif|miniatuur|rechtop=0.65|[[Tilburg University]]]]
De stad is eind 19e eeuw groot geworden door de [[textielindustrie]] die zich vestigde tussen de herdgangen. In 1871 telde de stad maar liefst 125 wollenstoffenfabrieken. Tilburg werd dan ook ''de wolstad'' genoemd. Eind 19e eeuw werden er tal van herenhuizen gebouwd die nog steeds in de stad te vinden zijn. Aldus ontstond geleidelijk aan een stadsstructuur met winkels en arbeiderswoningen.

De ontwikkeling tot stad bracht de noodzaak tot een algemeen uitbreidingsplan met zich mee, dat in 1917 was opgesteld door de stedenbouwkundige [[Johan Rückert]]. Hierbij werd ingespeeld op de toekomstige demografische ontwikkeling van de stad en de knelpunten in de verkeersstructuur, waaronder de spoorlijn die de groeiende stad in tweeën deelde. In 1940 telde de stad reeds 93.000 inwoners.

In 1927 werd ''[[Rooms-Katholieke Kerk|Roomsch Katholieke]] [[Handelshogeschool|Handelshoogeschool]]'' opgericht die is uitgegroeid tot de huidige [[Tilburg University|Universiteit]].

=== Tweede Wereldoorlog ===
{{Zie hoofdartikel|Tilburg in de Tweede Wereldoorlog}}
De brug over het Wilhelminakanaal{{Bron?|Welke van de bruggen?|2023|04|21}} werd opgeblazen door het Nederlandse leger. Al in de meidagen van 1940 werd Tilburg doelwit van Duitse bombardementen, waardoor veertien doden vielen. Daarna volgden nog incidentele bombardementen. Uit Tilburg sneuvelden achttien Nederlandse militairen bij de verdediging tegen de Duitse aanval.<ref>{{Citeer web|url=https://wikimiddenbrabant.nl/Gesneuveld_meidagen_1940,_Tilburgse_militairen|titel=Gesneuveld meidagen 1940, Tilburgse militairen - Wiki Midden-Brabant|bezochtdatum=2021-03-16|werk=wikimiddenbrabant.nl}}</ref>

=== Wederopbouw ===
[[Bestand:Tilburg - Concedo nulli (2009) van Margot Homan - 01.jpg|miniatuur|150px|links|Concedo nulli: [[Miet van Puijenbroek]], politica, voorvechter van de arbeiders in de wederopbouwjaren en bij de neergang van de textielindustrie.<br>
Beeld: [[Margot Homan]], 2009.]]

Na de Tweede Wereldoorlog gingen de ontwikkelingen verder. De plannen voor de ''oost-westboulevard'' ten zuiden van de spoorlijn, in 1947 voor het eerst geformuleerd, werden in 1953 verder uitgewerkt en in 1958 gerealiseerd. In 1960 telde de stad al 139.000 inwoners.

In de jaren 60 van de 20e eeuw begon de neergang van de [[Textielindustrie in Tilburg|Tilburgse textielindustrie]]. Deze verdween nagenoeg, wat gecompenseerd werd door de vestiging van nieuwe nijverheid op bedrijventerreinen aan de rand van de stad. Vanaf 1975 werd de binnenstad aangepakt. Dit gebeurde op rigoureuze wijze, waarbij de doorstroming van het verkeer de meeste aandacht kreeg. Veel historisch erfgoed werd gesloopt en de zogeheten ''Cityring'' om de binnenstad werd aangelegd. Ook het ''Koningsplein'' werd aangelegd, op de plaats van de vroegere wijk Koningswei. [[Cees Becht]], de toenmalige burgemeester en de voortrekker van deze plannen kreeg de bijnaam ''Cees de Sloper''.

=== Recente geschiedenis ===
[[Bestand:20201218 Omroep Tilburg Tilburg Spoorpark Oud Zuid Spoorzone Zuid vgl-terrein Kempentoren Marieke Vromans De Rits clean.jpg|thumb|Het [[Spoorpark]] met de Kempentoren en kunstwerk "[[De Rits]]" van Marieke Vromans]]
Vanaf de jaren 80 van de 20e eeuw vond verdere [[inbreiding]] plaats, met meer aandacht voor het erfgoed.

Vanaf 1993 ontwikkelde de stad een [[hoogbouw]]beleid. Daaruit zijn drie hoge gebouwen voortgekomen die naar Nederlandse begrippen als [[wolkenkrabber]]s kunnen worden beschouwd, te weten het hoofdkantoor van [[Interpolis]], de [[Westpoint (Tilburg)|Westpoint-woontoren]] en [[StadsHeer|de StadsHeer]]. Westpoint is 143,1 meter hoog en was daarmee korte tijd de hoogste woontoren van Nederland, een titel die later werd overgenomen door het [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]]se [[Montevideo (gebouw)|Montevideo]]. De StadsHeer, Tilburgs tweede woontoren, is 101 meter hoog. Deze maakt deel uit van het project 'Het Haestrechtkwartier'. Dit betreft een gebied gelegen in de stationszone, direct ten westen van het Centraal Station, bestaande uit vier kantoren, een parkeergarage en een woontoren. De StadsHeer heeft, vanwege zijn bekritiseerde uiterlijk met grote, aan het gebouw vastgeplakt lijkende kubusvormige balkons, de bijnaam 'De Vogelkooikes' gekregen.

De stad heeft in de loop der jaren het imago gekregen als 'lelijk eendje' van de Noord-Brabantse steden. Tilburg University besteedde er zelfs aandacht aan.<ref>[https://universonline.nl/nieuws/2013/08/14/tilburg-het-lelijke-eendje-van-brabant/ Imago Tilburg]</ref>

In de 21e eeuw ondergaat met name het centrumgebied een grote metamorfose. Vanaf 2012 heeft zich rond de [[Piushaven]] een stedelijk gebied ontwikkeld met verschillende luxueuze appartementencomplexen (gebouwd in de periode 2012-2019), waar wonen, werken, uitgaan en watersport samengaan.

Rondom [[Station Tilburg]] is de [[Spoorzone (Tilburg)|Spoorzone]] gerealiseerd en het voormalige [[Van Gend & Loos]]-terrein is getransformeerd tot het [[Spoorpark]]. Het industriële erfgoed in het gebied heeft grotendeels nieuwe invulling gekregen. De grootschalige metamorfose van het Kernwinkelgebied is vastgelegd in 2017 en wordt uitgevoerd tot vermoedelijk 2023.<ref>[https://www.tilburg.nl/actueel/gebiedsontwikkeling/kernwinkelgebied/ Herontwikkeling Kernwinkelgebied]</ref>

=== Kerkelijke geschiedenis ===
{{Zie ook|Zie [[Lijst van religieuze gebouwen in Tilburg]] voor een overzicht van geheel of gedeeltelijk bewaarde kerken en kloostergebouwen.}}
[[Bestand:Joannes Zwijsen Tilburg (Dupuis).jpg|miniatuur|150px|links|De latere aartsbisschip [[Joannes Zwijsen]]. Hij stond aan de basis van Tilburgse congregaties en [[Uitgeverij Zwijsen]].]]
[[Bestand:34389 toren heikese kerk.jpg|thumb|[[Heikese kerk]]]]

De oudste parochiekerk van Tilburg, of eigenlijk West-Tilburg, stond op dezelfde plaats als waar zich nu de [[Heikese kerk]] bevindt. Ze was gewijd aan de heilige Dionysius. Van de geschiedenis van deze kerk is weinig bekend, behalve dat ze vanaf 1430 werd uitgebreid. De gotische kerk werd in 1483 opnieuw ingewijd. In 1595 brandde de kerk af door krijgshandelingen tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]]. Ze werd herbouwd en als zodanig in 1619 opnieuw ingewijd. In 1648 werd de kerk door de hervormden gevorderd en in 1650 betrokken de katholieken een [[grenskerk]] te Steenvoort, dat behoorde bij [[Poppel]]. Later werd de mis opgedragen in de bijgebouwen van het [[Kasteel van Tilburg]] en in 1691 kwam er een [[schuurkerk]] in 't Heike en in 1715 kwam er eveneens een schuurkerk in [[Oud-Noord (Tilburg)|Goirke]]. Weliswaar kregen de katholieken hun kerk in de [[Franse tijd in Nederland|napoleontische tijd]] terug, maar die was slecht onderhouden. In 1827 werd er een [[neoclassicistisch]] front aangebouwd en enige tijd later werd de kerk gesloopt en herbouwd als neoclassicistische [[hallenkerk]]. Het betrof een [[waterstaatskerk]]. In 1838 werd deze kerk ingewijd.

Vanaf het midden van de 19e eeuw werden er in rap tempo nieuwe kerken bijgebouwd. Aan de 19e-eeuwse Tilburgse katholieke geschiedenis zijn onder meer de namen verbonden van [[Joannes Zwijsen]] en [[Peerke Donders]]. Mede door toedoen van Joannes Zwijsen werd Tilburg tot een katholiek bolwerk, getuige de grote hoeveelheid kloosters en kerken die ook nu nog in de stad te vinden zijn, zoals de [[Goirkese kerk]] en de [[Heuvelse kerk]]. Op het hoogtepunt had Tilburg 31 parochiekerken. Gedurende de jaren 70 van de 20e eeuw kwam er een kentering. De [[ontkerkelijking]] leidde ertoe dat vele parochies werden samengevoegd. Diverse kerken en kloostergebouwen werden gesloopt of zijn verbouwd voor andere doeleinden.

== Demografie ==
Anno 2021 was 70,8% van de Tilburgse bevolking van [[Autochtoon (antropologie)|autochtone]] afkomst, 16,7% niet-westers allochtoon en 12,6% [[Westerse wereld|Westers allochtoon]].{{Bron?||2022|02|11}}

== Karakteristieken ==
=== Indeling ===
[[Bestand:Tilburgbebouwdekom.png|thumb|De gemeente Tilburg opgedeeld in [[woonwijk|wijken]], [[buurt]]en en [[industriegebied]]en. De [[bebouwde kom]] is rood en de buiten- en uitbreidingsgebieden zijn roze gekleurd.]]
[[Bestand:Tilburg-stad-2014Q1.jpg|thumb|Topografisch kaartbeeld van de stad Tilburg, september 2014. Klik op de kaart voor een vergroting]]

De gemeente is ingedeeld in dertien stadsdelen:
{| class="wikitable sortable"
|+Inwoners per stadsdeel per 2024<ref>{{Citeer web |url=https://www.tilburg.nl/gemeente/stad-en-dorpen/en-dorpen/statistische-gegevens/ |titel=Statistische gegevens |bezochtdatum=2024-08-28 |werk=Gemeente Tilburg |taal=nl}}</ref>
!Stadsdeel
!Aantal
!Percentage
|-
|[[Oud-Zuid (Tilburg)|Oud-Zuid]]
|43.979
|19,1%
|-
|[[Oud-Noord (Tilburg)|Oud-Noord]]
|34.976
|15,2%
|-
|[[West (Tilburg)|West]]
|27.976
|12,2%
|-
|[[Noord (Tilburg)|Noord]]
|24.080
|10,5%
|-
|[[Oost (Tilburg)|Oost]]
|809
|0,4%
|-
|[[Zuid (Tilburg)|Zuid]]
|10.363
|4,5%
|-
|[[Zuid-West (Tilburg)|Zuid-West]]
|10.950
|4,8%
|-
|[[Reeshof]]
|43.757
|19,0%
|-
|[[Noord-West (Tilburg)|Noord-West]]
|188
|0,1%
|-
|[[Binnenstad (Tilburg)|Binnenstad]]
|8.061
|3,5%
|-
|[[Berkel-Enschot]]
|14.481
|6,3%
|-
|[[Udenhout]]
|8.730
|3,8%
|-
|[[Biezenmortel]]
|1.483
|0,6%
|-
!Totaal
!229.833
!100%
|}

Enkele Tilburgse buurten uit de jaren 60 van de 20e eeuw zijn bijzonder ruim opgezet met brede groenstroken langs bebouwing en hoofdwegen. Met name geldt dit voor Quirijnstok in Noord, verder ook voor Groenewoud en Wandelbos. In 2007 bleek uit onderzoek van het [[Centraal Bureau voor de Statistiek]] (CBS) dat de wijk [[Jeruzalem (Tilburgse wijk)|Jeruzalem]] op dat moment de "armste wijk" van Brabant was.

=== Natuur en landschap ===
Van de wateren moet het [[Wilhelminakanaal]] met de ''Piushaven'' worden genoemd. Ten westen van Tilburg bevindt zich de [[Oude Leij (Goirle)|Oude Leij]] die over gaat in de bovenloop van de [[Donge]]. Ten oosten van Tilburg stroomt de [[Nieuwe Leij]] die overgaat in de [[Voorste Stroom]]. Door de grote bebouwde oppervlakte van Tilburg is de oorspronkelijke geografie sterk veranderd en niet altijd meer herkenbaar.

=== Parken ===
De bekendste [[stadspark]]en van Tilburg zijn alle drie ontworpen door landschapsarchitect [[Leonard Springer]]: het [[Wilhelminapark (Tilburg)|Wilhelminapark]] uit 1895 (5 [[hectare]]), het [[Wandelbos (Tilburg)|Wandelbos]] uit 1920 (32 hectare) en het [[Leijpark]] uit 1935 (30 hectare). In de oorspronkelijke opzet kenmerken ze zich door een romantische, laat-19e-eeuwse sfeer die bij Wilhelminapark en Wandelbos goed bewaard is gebleven.

Veel strakker is het [[Kromhoutpark]] uit 1991 dat internationale prijzen heeft gekregen voor het ontwerp. Andere parken zijn Stadspark Oude Dijk, Muzentuin, Tivolipark, Reeshofpark, Quirijnstokpark, Midden Brabant Park en [[Spoorpark]].

De [[Oude Warande]] is een landgoedpark in Tilburg-West en een van de best bewaard gebleven [[sterrenbos]]sen van Nederland. De gemeente heeft in 2008 een ruim twintig jaar durend restauratieproject grotendeels afgerond.

Het Spoorpark is een voormalig goederenemplacement van [[Van Gend & Loos]] en maakt deel uit van de [[Spoorzone (Tilburg)|Spoorzone]], die vrijkwam doordat industrie uit het hart van de stad vertrok. Het park ligt dus centraal in de stad en is een lange wig van acht hectare groot, met horeca, sportvoorzieningen, een uitkijktoren (de [[Kempentoren]]) en een stadscamping.

=== Natuurgebieden ===
Binnen de bebouwde kom van de stad Tilburg bevinden zich drie kleine natuurgebieden: [[Dongevallei]], [[Drijflanen]] en [[Reeshofbos]]. Deze staan in verbinding met natuurterreinen rondom Tilburg. De stadsparken [[Leijpark]], [[Wandelbos (Tilburg)|Wandelbos]] en [[Quirijnstokpark]] hebben natuurwaarden vanwege hun afmeting, leeftijd en ligging aan de rand van de bebouwde kom. De beschrijving van de natuurgebieden bevindt zich op de pagina over de [[Tilburg (gemeente)|gemeente Tilburg]]. Een overzicht:
* Landschap [[Moerenburg]], een restant van een kleinschalig landbouwgebied ten oosten van Tilburg.
* Het natuurgebied [[Dongevallei]], in het westen van Tilburg, lopend door de nieuwbouwwijk [[Reeshof]], is een herstelde bedding van het beekje de [[Donge]] waar een bijzondere moerasvegetatie ontstaat uit zaden die onder een dikke laag landbouwgrond bijna een eeuw op ontkieming hebben gewacht. Dit gebied sluit aan op het gemengde bos- en natuurgebied ten zuidwesten van Tilburg, dat sinds 2017 bekend staat als ''Stadsbos013''.
* Landgoed [[Heidepark-Vredelust]].
* [[Kaaistoep]], bij het [[Spoorlijn Tilburg - Turnhout|Bels Lijntje]], vroeger een [[productiebos]], sedert 1994 een natuurontwikkelingsgebied, gelegen ten zuidwesten van Tilburg.
* Het ''Reeshofbos'', een grovedennenbos van 45 hectare, eigendom van de gemeente [[Tilburg (gemeente)|Tilburg]]. Het wordt doorsneden door lanen die met [[Amerikaanse eik]]en zijn beplant. Broedvogels zijn onder meer [[bosuil]], [[Sperwer (vogel)|sperwer]] en [[groene specht]].
* [[Lange Rekken]], ten noordwesten van Tilburg, deels op het grondgebied van [[Gilze en Rijen]].
* Het [[Vloeivelden (Tilburg)|Noorderbos]], aangelegd in de voormalige [[vloeiveld]]en ten noorden van Tilburg.
* Heidepark-Vredelust, Kaaistoep en Reeshofbos zijn onderdeel van het ''Stadsbos013''.

=== Natuurgebieden net buiten Tilburg ===
In de noordelijke [[Loon op Zand (gemeente)|buurgemeente Loon op Zand]] is [[Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen]] te bezoeken. Ook de dorpen [[Udenhout]] en [[Biezenmortel]], die onderdeel zijn van de gemeente Tilburg, grenzen aan het Nationale Park. Het industrieterrein ten noorden van Tilburg grenst aan de [[Loonse Heide]], dat in zijn geheel in de gemeente Loon op Zand ligt.

== Bezienswaardigheden ==
===Centrumgebied===
Alhoewel een middeleeuwse stadskern ontbreekt, is de stad van de tweede helft van de 19e eeuw tot midden 20e eeuw zeer welvarend geweest door de [[lakenindustrie]]. In het stadscentrum en daaromheen zijn uit deze periode vele monumenten en stadsgezichten bewaard gebleven. Met name het stadscentrum vormt een staalkaart van architectonische stijlen uit de late 19e en vroege 20e eeuw. Door deze architectonische rijkdom is het stadscentrum aangewezen als [[Rijksbeschermd gezicht Stadskern Tilburg|beschermd stadsgezicht]].

Enkele voorbeelden van belangrijke bezienswaardigheden in het centrum zijn:

* Het Stadsforum, bestaande uit het gebied rond het Koningsplein en het Willemsplein, dat opnieuw wordt ontwikkeld. Naar verwachting zal dit tussen 2020 en 2030 plaatsvinden. Aan het Willemsplein staan diverse toonaangevende gebouwen die behouden blijven:
**Het [[Paleis-Raadhuis|paleis van koning Willem II]], een stadspaleis in [[katholiek-neogotisch]]e stijl, midden in het centrum. Willem II, die graag in de stad verbleef, overleed voor het voltooid werd en heeft het paleis nooit bewoond. Het stamt oorspronkelijk uit 1847, maar is in 1865 en 1934 sterk verbouwd vanwege gebruik als respectievelijk Rijks [[Hogereburgerschool|HBS]] en raadhuis. Het gebouw is erkend als Van Gogh-monument, omdat Vincent van Gogh les kreeg op de HBS in het gebouw.<ref>https://web.archive.org/web/20200116143813/https://www.vangoghbrabant.com/nl/tilburg</ref>
**De [[Heikese kerk]], een grote neoclassicistische [[Waterstaatskerk]] met een middeleeuwse toren en rijk neobarok interieur.
**[[Gedenknaald koning Willem II]]
**Drie stadsparken grenzen aan het Stadsforum, namelijk het stadspark Oude Dijk, De Muzentuin en Het Vredesplein.
* De [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] verbindt het uitgaanscentrum van Tilburg met het winkelgebied rond de Heuvelstraat. Bezienswaardigheden:
**Blikvanger is de neogotische Sint-Jozefkerk uit 1872-1889, algemeen bekend als [[Heuvelse kerk]].
**Tegenover de kerk staat het [[Standbeeld op de Heuvel|Willem II-monument]].
* De [[Begraafplaats Binnenstad]] aan de Bredaseweg is vooral bekend vanwege het hekwerk met een reeks grote neogotische gietijzeren beelden. Binnenin bevinden zich ook meerdere opvallende grafmonumenten die op de plaatselijke monumentenlijst staan.
* De [[Lancierskazerne]] aan de Kazernehof is de oudst bewaarde cavaleriekazerne van Nederland. Tegenwoordig is onder andere het [[Regionaal Archief Tilburg]] er gevestigd.
* Het [[Dwaalgebied]] wordt gevormd door de kleinere straatjes tussen de Heuvelstraat en de spoorlijn. Aan deze straten bevinden zich talrijke bezienswaardige panden uit het [[Fin de siècle]].
**Het 'Helga van Deen Monument' is in het Dwaalgebied te vinden, naast de Tilburgse synagoge.
**De concertzaal [[Souvenir des Montagnards]] uit de 19e eeuw functioneert al meer dan 100 jaar als bioscoop. Het is uitgebaat onder diverse namen en met diverse genres, onder andere als [[seksbioscoop]]. Sinds 1983 is er [[Cinecitta (bioscoop)|Cinecitta]] gevestigd, een culturele bioscoop.
* [[Kunstdoolhof Doloris]], gevestigd in het voormalige hoofdpostkantoor uit de jaren '60 op de hoek Spoorlaan - NS-Plein.
* Het [[Spoorpark]] is een recreatief park aan de noordwestelijke rand van het centrumgebied. Het bevat onder andere de bezienswaardigheden:
**Kunstwerk de Rits van [[Marieke Vromans]],
** Uitkijktoren [[De Kempentoren]].

<gallery>
Tilburg Noordstraat.jpg|De Noordstraat, onderdeel van het Dwaalgebied
34389 Sint-Dionysiuskerk of Heikese kerk (2).jpg|Het interieur van de Heikese kerk
Paleis-raadhuis.jpg|Het Paleis-Raadhuis
35719 Lancierskazerne.jpg|De Lancierskazerne
Begraafplaats Bredaseweg.jpg|Begraafplaats Binnenstad
De Heuvelse Kerk in Tilburg.jpg|De Heuvelse Kerk
Bestand:Voorgevel van Cinecitta.jpg|Stadsbioscoop Cinecitta in het Dwaalgebied
Bestand:Tilburg, straatzicht2 foto2 2010-10-03 09.17.jpg|De Heuvelstraat
</gallery>

=== Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark/Goirkestraat ===
Het [[Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark/Goirkestraat]] omvat gaaf bewaard gebleven delen van de [[Goirkestraat]] en het [[Wilhelminapark (Tilburg)|Wilhelminapark]] en de omliggende bebouwing van veelal luxueuze woningen. Het geheel is sterk verbonden met de bloeitijd van de [[textielindustrie in Tilburg]] in de 19e en 20e eeuw. Enkele opvallende elementen, van het centrum naar het noorden:

* Het [[Wilhelminapark (Tilburg)|Wilhelminapark]], een [[stadspark]] in [[Engelse landschapsstijl]] uit 1898 van [[Leonard Springer]], aangelegd op de [[Kempische driehoek]] van de [[herdgang]] Veldhoven.
* [[De Pont]], een in Europa toonaangevend museum voor hedendaagse kunst, gevestigd in de voormalige wolspinnerij Thomas de Beer.
* Het [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]] is ingericht in het Mommerscomplex, een voormalige textielfabriek. Het toont draaiende textielmachines en -technieken, maar huisvest ook een atelier voor de productie van speciaal textiel en werkplaatsen voor textielkunstenaars.
* De [[Goirkese kerk]], een [[Waterstaatskerk]] uit 1835, was destijds de grootste kerk van Tilburg en is gewijd aan [[Dionysius van Parijs|Dionysius]], de patroon van Tilburg. Deze parochiekerk heeft een schip in een [[Willem II-gotiek|vroeg neogotische]] stijl en een koor in [[Delftse School]]stijl uit 1938.

===Buiten het centrum===
De [[Piushaven]], net ten zuiden van het centrum, is aangelegd als kolenhaven voor de stoommachines van de textielindustrie. Het gebied is lang verwaarloosd maar wordt herontwikkeld tot horeca- en uitgaansgebied. Ook is het in gebruik als museumhaven, vooral voor beroepsvaartuigen uit de 19e en 20e eeuw.

Tilburg heeft gedurende de bloeiperiode van de textielindustrie een aantal buurdorpen geannexeerd, zogenaamde [[herdgang]]en. Onderstaande bezienswaardigheden liggen verder van het centrum:

* De [[Hasseltse kapel]] aan het Hasseltplein dateert van voor 1536 en is daarmee een van de oudste gebouwen van de stad.
* De [[Oude Warande]] is een 18e-eeuws park tussen [[Tilburg West]] en [[Reeshof]]. Het is een van de weinige overgebleven intacte [[sterrenbos]]sen van Nederland.
* In de buurtschap [[Heikant (Tilburg)|Heikant]] bevindt zich het in 1930 gereconstrueerde [[geboortehuis van Peerke Donders]].

<gallery>
Bestand:De Piushaven in Tilburg in 2019.jpg|De Piushaven in de zomer van 2020
Bestand:Hasseltse Kapel.jpg|De Hasseltse kapel
Bestand:Sint Dionysiuskerk (Goirkese kerk).jpg|De Goirkese kerk
Bestand:Peerke paviljoen.jpg|Het ''geboortehuis'' van Peerke Donders
Bestand:521098 piushaven.jpg|Monumentale bebouwing langs de Piushaven
Bestand:Tilburg - Goirkestraat 82.jpg|Historische bebouwing langs de Goirkestraat
Bestand:521222 wilhelminapark 124.jpg|Stadsvilla aan het Wilhelminapark
</gallery>

===Spoorzone===
{{Zie hoofdartikel|Spoorzone (Tilburg)}}
De voormalige [[Spoorzone (Tilburg)|Hoofdwerkplaats Tilburg van de Nederlandse Spoorwegen]], direct ten noorden van het treinstation, wordt sinds 2011 herontwikkeld. In en om de voormalige fabriekshallen komen woningen, kantoren, horeca, uitgaansmogelijkheden en een nieuwe bibliotheek. Grote delen van de voormalige hoofdwerkplaats zijn behouden en enkele onderdelen zijn op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

Enkele voorbeelden van beschermde monumenten binnen de spoorzone:
* De [[Koepelhal]] is een hal aan het NS-plein die een opvallend [[boogdak]] heeft, maar geen koepel. Met een groot aaneengesloten vloeroppervlak zonder muren en met weinig kolommen is de ruimte geschikt voor concerten, festivals en beurzen.
* De [[LocHal]], waar vroeger locomotieven onderhouden en gereviseerd werden, is het grootste object binnen de spoorzone, hoewel een gedeelte gesloopt is. Binnenin is de rauwe, industriële uitstraling behouden met roestplekken, persluchtleidingen en portaalkranen. Het hoge, gerenoveerde gebouw aan de noordkant van [[Station Tilburg]] heeft verscheidene architectuurprijzen gewonnen. De grootste gebruiker is [[De Bibliotheek Midden-Brabant]].
* De [[Polygonale Loods]], op enkele meters van het station, is een veelhoekig gebouw dat om een [[Draaischijf (spoorweg)|draaischijf]] heen gebouwd is. Vanaf de schijf werd spoormaterieel naar binnen gereden voor reparatie. De waaier van sporen is nog zichtbaar in de vloer, maar de loods is omgebouwd tot café-restaurant.

<gallery>
Bestand:Voormalige koepelhal – Wagenmakerij (gebouwen 90,92 en 95).jpg|Koepelhal (exterieur)
Bestand:Voormalige locomotiefhal (gebouw 60).jpg|De Locomotiefhal tijdens de ombouw naar bibliotheek
Bestand:0855896 Polygonale loods.jpg|De Polygonale loods
Bestand:Skatepark Ladybird, Tilburg, The Netherlands, 1 april 2017 - 07.jpg|Skatepark Ladybird
Bestand:Voormalig ketelhuis (gebouw 65).jpg|Het voormalige Ketelhuis.
Bestand:Cultuurfabriek Hall of Fame.jpg|Cultuurfabriek Hall of Fame
Bestand:De LocHal in de zomer van 2019.jpg|alt=De lochal in de zomer van 2019|De lochal in de zomer van 2019
</gallery>

===Industrieel erfgoed===
Naast de eerder beschreven Spoorzone bevinden zich door de hele stad heen nog resten van het industriële verleden van Tilburg. Veel van deze voormalige fabriekspanden hebben een tweede leven gekregen als locatie voor culturele of commerciële doeleinden.

Enkele voorbeelden van hergebruikt industrieel erfgoed:
* Het ''[[Duvelhok]]'' aan de Sint-Josephstraat is de voormalige katoenspinnerij van de Gebroeders Deen, met onder meer een vleugel met [[sheddak]]en en een fabrieksschoorsteen. Het gebouw is in gebruik als kunstcentrum.
* De voormalige textielfabriek C. Mommers & Co. aan de [[Goirkestraat]] is in gebruik als het [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]] (zie "Kunst en cultuur").
* Wolspinnerij Thomas de Beer aan het [[Wilhelminapark (Tilburg)|Wilhelminapark]] werd ingrijpend verbouwd en heringericht tot museum [[De Pont]], waarbij ook in de expositieruimtes de industriële uitstraling gedeeltelijk behouden bleef.
* Het complex van de [[AaBe]]-fabrieken aan de AaBe-straat is herontwikkeld als winkelcentrum.
* De [[Watertoren (Tilburg)|watertoren aan de Bredaseweg]] stamt uit 1897. Het gebouw in [[Neogotiek|neogotische]] en [[neorenaissance]]-stijl was tot 1970 de grootste watertoren van Noord-Brabant.

<gallery>
35715 Sint Josephstraat 133.jpg|Het Duvelhok
Tilburg textielmuseum2.jpg|Het TextielMuseum
AaBe fabrieken Tilburg.jpg|De voormalige AaBe-fabrieken.
Tilburg - Watertoren.jpg|De watertoren
</gallery>

===Moderne architectuur===
Tilburg heeft na het einde van de Tweede Wereldoorlog een sterke groei doorgemaakt. De stad werd aan de noord-, zuid- en westzijde aanzienlijk vergroot, en in de jaren 70 ging het centrum op de schop, onder andere door het aanleggen van de [[Ring Tilburg|Centrumring]]. Een belangrijke ontwikkeling is de verbinding tussen industrieel erfgoed en nieuwbouw in de Spoorzone.

Enkele voorbeelden van naoorlogs erfgoed en bezienswaardigheden:
* Het verzorgingscomplex St. Jozefzorg aan de Ringbaan Zuid is een groot pension voor ouderen, ontworpen door [[Jos. Bedaux]]. Het is gebouwd vanaf 1947 in de stijl van de [[Delftse School]] met opvallende [[Neoclassicisme|neoclassicistische]] elementen. Het maakt deel uit van een veel groter complex waartoe ook een fraterklooster, een kerk, een jongensschool, een meisjesschool, een verpleeghuis, een parochiehuis, een gymzaal en enkele rijen met woningen behoren. Het complex werd in 2007 aangewezen als het eerste naoorlogse rijksmonument in Tilburg.
* De [[Schouwburg Concertzaal Tilburg|Schouwburg uit 1961]] aan de Schouwburgring is ontworpen door architect [[Bernard Bijvoet]]. Het gebouw met zijn opvallende golvende vormen is een [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Tilburg (plaats)|Tilburgs gemeentelijk monument]].
* De campus van [[Tilburg University]] bevat enkele monumentale gebouwen zoals het hoofdgebouw, het [[Cobbenhagengebouw]] van [[Jos. Bedaux]] en het [[Academiegebouw (Tilburg)|Academiegebouw]] van [[Huig Maaskant]].
* [[Station Tilburg]] aan de Spoorlaan werd gebouwd in 1965 en valt op door de grote "zwevende" overkapping, het 'kroepoekdak'. Het bouwwerk is een hoogtepunt in het oeuvre van NS-architect [[Koen van der Gaast]] en is opgenomen in het [[Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965]].
* [[Westpoint (Tilburg)|Westpoint]], een flatcomplex op de hoek van de Hart van Brabantlaan en de Ringbaan West. Dit is vooral bekend door de Westpoint Toren, een woontoren van 47 verdiepingen en 142 meter hoog. Dit is de hoogste woontoren van Noord-Brabant, en was enkele jaren de hoogste van Nederland.

<gallery>
Bestand:530935 - Bejaardenhuis Sint Jozefzorg.jpg|Sint Jozefzorg
Bestand:Tilburg University.jpg|Het hoofdgebouw van Tilburg University
Bestand:532244 Cobbenhagen Building 3.jpg|Het rijksmonumentale Cobbenhagengebouw van Tilburg University
Bestand:Tilburg Kantongerecht 3.jpg|De achterzijde van het Kantongerecht
Bestand:532169 Schouwburg Tilburg.jpg|De schouwburg
Bestand:The Station of Tilburg on 2019.jpg|Het station
Bestand:Tilburg westpoint2.jpg|Westpoint
Bestand:Fontys Creative Industries in Tilburg.jpg|Fontys Creative Industries
Bestand:Sportcomplex Drieburcht.jpg|Sportcomplex Drieburcht
</gallery>

{{Zie ook|Zie ook [[lijst van beelden in Tilburg]]}}
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van rijksmonumenten in Tilburg (plaats)|Lijst van rijksmonumenten in Tilburg]]}}
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Tilburg (plaats)]]}}

==Kunst en cultuur==
=== Musea ===
[[Bestand:De Pont P1030987.jpg|thumb|Museum [[De Pont]]]]
[[Bestand:Tilburg natuurmuseum.jpg|thumb|[[Natuurmuseum Brabant]]]]
[[Bestand:Concertzaal Tilburg.jpg|thumb|Concertzaal Tilburg]]
De volgende musea zijn in Tilburg te vinden:

====Kunstmusea====
* Museum van hedendaagse kunst: [[De Pont]]
* Vincent van Gogh in Brabant: [[Vincents Tekenlokaal]]
* Kunstdoolhof: [[Doloris]]
* Pakje Kunst Museum

====Cultuurmusea====
* Muziekinstrumentenmuseum: [[Kessels Museum]]
* Nationaal Museum voor Textiel en Industrie: [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]]
* Rondleiding in de Kruidenlikeur Stokerij: De [[Schrobbelèr]]fabriek
* Rondleiding in de Bierbrouwerij De Koningshoeven (Berkel-Enschot)
* [[PARK platform for visual art]]

====Natuurmusea====
* Natuurhistorisch Museum: [[Natuurmuseum Brabant]]
* Educatief dierenpark in een oude oliemolen: [[Dierenpark De Oliemeulen]]
* Kunst in de Natuur: De Oude Warande

====Religieuze musea====
* Katholiek Geloofsmuseum [[Stadsmuseum Tilburg|Peerke Donders Paviljoen]]
* [[Congregatiemuseum Zusters van Liefde, Tilburg]]
* Religieuze Standbeeldenmuseum: [[Museum van Zr. Jesualda Kwanten]]

====Online-musea====
* Stadsmuseum Tilburg, een stichting zonder vaste locatie.

====Voormalige musea====
* ''Poppen- en Speelgoedmuseum Tilburg'', gesloten in oktober 2007. De collectie is overgebracht naar het [[Speelgoedmuseum ‘Op Stelten’]] te [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]]
* ''Tilburgse Stoomtreinmaatschappij Museum'', De Stichting Stoomtreinmaatschappij Tilburg-Turnhout SSTT, gesloten in 1984.

===Evenementen ===
De stad kent de volgende terugkerende evenementen:
* [[Tilburgse Kermis]] met [[Roze Maandag]]: de grootste kermis van de Benelux, met een groot evenement voor verbroedering met de [[lgbt]]-gemeenschap
* [[Carnaval]], onder de naam [[Kruikenstad]]
* [[Meimarkt]]: een 24-uurs rommelmarkt die een groot deel van de binnenstad beslaat
* [[Incubate]]: een multidisciplinair kunstfestival
* [[Roadburn Festival]]: [[underground (cultuur)|underground]] muziekfestival in popzaal [[013]]
* [[Tilburg Hap Stap Festival]]: restaurantkoks en sommeliers serveren hapjes en drankjes in marktkramen
* [[Festival van het Levenslied]]: openluchtfestival van het Nederlandstalige [[levenslied]]
* [[Tilburg Ten Miles]]: hardloopevenement in en rond het stadscentrum, voor profs en recreanten
* [[Hart van Brabantloop]]: [[estafette]]loop over 105&nbsp;km, door elf gemeenten
* [[Warandeloop (Nederland)|Warandeloop]]: [[veldlopen|veldloopevenement]], voor profs en recreanten
* [[Roodharigendag]]: Festival voor roodharigen in het laatste weekend van augustus
* [[Boekenmarkt]] [[Rond het Paleis]]: laatste zondag van augustus
* [[Intocht Sinterklaas]] In november de intocht van Sinterklaas in de [[Piushaven]]
* [[Introductietijd|TOP-week]]: de introductieweek voor nieuwe studenten in Tilburg
* [[gipsyfestival|International Gipsy Festival]]: naast muziek diverse uitingen van de zigeunercultuur
* [[Tilburgs Bierfestival]]: 25 bierbrouwers uit binnen- en buitenland: laatste zondag van juni
* [[Lustwarande]]: elke drie à vier jaar beeldententoonstellingen in de [[Oude Warande]]
* [[Drakenbootfestival]]: Een wedstrijd met [[Drakenboten]] in de [[Piushaven]]
* [[Kaapstad Tilburg]]: Een kunstfestival met "Hacks" van kunstenaars in het centrum van Tilburg. In augustus en september
* [[Festival Circolo]]: Festival met circusacts. Het ene jaar in het centrum van Tilburg, het andere jaar in het [[Leijpark]]
* [[Swim to Fight Cancer]]: Een zwemtocht in de [[Piushaven]] om geld in te geld in te zamelen voor kankeronderzoek. Eens in de twee jaar
* [[Draaimolen Festival]]: op het [[Mobilisatiecomplex|MOB-complex]] aan de IJpelareweg, jaarlijks in september
<gallery>
Roze Maandag in 2020 op de Tilburgse Kermis.jpg| Roze Maandag in 2019 op de Tilburgse Kermis
Tilburg, reclamedoeken bij de Paleisring - het Piusplein voor de Tilburgse Kermis IMG 5771 2018-07-22 10.11.jpg|Promotie Tilburgse Kermis
Tilburg, reclamevlaggen voor de Rose Maandag IMG 5785 2018-07-22 10.31.jpg|Promotie Roze Maandag
D’n Inhaol in 2019.jpg| D’n Inhaol in 2019
20191124 Omroep Tilburg clean.jpg| De Warandeloop in 2019 in Tilburg
Festival Circolo in 2019.jpg| Festival Circolo in 2019 in het centrum van Tilburg
Fight Cancer Tilburg.jpg| Swim to Fight Cancer in Tilburg in 2019
Intocht Sinterklaas in 2019.jpg| Intocht Sinterklaas in 2019
</gallery>

===Beeldende kunst, film, theater, en muziek===
Op het gebied van kunst en cultuur zijn te noemen:
* het [[popmuziek|pop]]-podium [[013]]
* het muziekpodium [[Paradox (Tilburg)|Paradox]]
* [[Theater De Nieuwe Vorst]]
* cultuurfabriek [[Hall of Fame (Tilburg)|Hall of Fame]]
* [[Theater de Boemel]]
* [[Nederlands Instituut voor Animatiefilm]] (NIAf)
* [[Schouwburg Concertzaal Tilburg]] met een [[Theater (gebouw)|schouwburg]], een [[concertzaal]] en een studio aan de Schouwburgring
* bioscopen [[Cinecitta (bioscoop)|Cinecitta]] (Willem II-straat), [[Filmfoyer]] (Schouwburgring), [[Pathé Nederland|Pathé]] (Pieter Vreedeplein), [[Euroscoop]] (Stappegoor)
* [[FAxx]], kunstpodium, tentoonstellingen, lezingen, cursussen, kunstuitleen
* [[SEA Foundation Tilburg]]
* [[Fontys Academy of the Arts]]
* kunstencentrum [[Factorium Cultuurmakers]]

=== Uitgaan en recreatie ===
De belangrijkste uitgaansgebieden van Tilburg zijn:
* [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] en Heuvelring
* 'Korte Heuvel' (tussen Heuvel en popcentrum [[013]])
* Piusplein en Paleisring (met [[Café De Lollipop|De Lollipop]] als enige gaycafé van de stad)
* Stadhuisplein, Stadhuisstraat en Oude Markt
* Pieter Vreedeplein
* Piushaven
* [[Spoorzone (Tilburg)|Spoorzone]]

== Economie ==
===Textielnijverheid===
Tilburg is tot stad geworden door de opkomst van de textielindustrie, met name de [[lakenindustrie|wollenstoffenindustrie]]. Rijke families die hierachter stonden waren onder andere [[Mutsaerts]], [[Van de Kimmenade]], Enneking, Van den Bergh, Mannaerts en [[Van Thiel]]. Met name de familie Mutsaerts moet hier worden genoemd. Reeds in 1780 was er sprake van ene Norbertus Mutsaerts die [[drapenier]] was te Tilburg. Deze familie ontwikkelde zich later tot een familie van wollenstoffenfabrikanten. De grondstof werd geleverd door de honderdduizenden heideschapen die in Noord-Brabant te vinden waren. Verdere factoren die Tilburg aantrekkelijk maakten voor vestiging waren de daar aanwezige kennis en de lage lonen.

Voor een uitgebreide geschiedenis van de textielindustrie, alsmede de belangrijkste fabrieken die de stad heeft gekend, zie [[Textielindustrie in Tilburg]].

=== Overige bedrijven en instellingen ===
[[Bestand:Jongens in schoenenfabriek - Boys in shoe factory (5831144639).jpg|thumb|Jongens aan het werk in de schoenfabriek Jan van Arendonk.]]
De al te grote nadruk op de wollenstoffenindustrie leidde tot grote moeilijkheden toen omstreeks 1960 deze industrie in de problemen kwam en de een na de andere fabriek zijn poorten sloot. Hoewel een aantal aan de textielindustrie toeleverende bedrijven bijtijds het roer kon omgooien, diende de stad nieuwe economische activiteiten aan te trekken. Dit werd deels bereikt door oriëntatie op de dienstensector en het onderwijs en deels door een veelzijdiger industriële bedrijvigheid te stimuleren en nieuwe bedrijven aan te trekken. De industrie is tegenwoordig niet meer gericht op een enkele industrietak, maar ze is modern en veelzijdig. Allerlei [[Bedrijf|ondernemingen]], waaronder diverse uit het buitenland, hebben hier hun hoofdkantoor gevestigd. Vooral de [[Scheikunde|chemische industrie]], voedingsmiddelenindustrie, [[medische technologie]] en [[fijnmetaal]] spelen een belangrijke rol. Ook is Tilburg een belangrijke [[Vervoer|transport]]stad. Hoewel er in Tilburg een aantal grote dienstverleners gevestigd zijn, speelt deze sector een geringere rol dan in vergelijkbare steden.

Leerlooierijen vormden, na de textiel, een belangrijke nijverheid. In 1915 telde men nog vijftien leerlooierijen en ''stoomlederfabrieken''. In 2010 waren er nog twee van dergelijke bedrijven, ''Roovers'' en ''Termeer''. Er stonden in 1915 ook veertien schoenfabrieken in Tilburg. Uiteindelijk waren of zijn daar nog: Angora, Jan van Arendonk, Van Bommel, Bresson, Broekmans, P. Elias & Zn., De Goliath, Heideroosje, Mannaerts, Verhulst, Vrinten & Van Mierlo. In 2006 werd ook de productie van Verhulst naar [[Chennai]] verplaatst, waarmee alle schoenproductie-activiteiten uit Tilburg verdwenen waren.

Overige belangrijke bedrijven en instellingen zijn of waren onder andere:
* De [[Hoofdwerkplaats Tilburg|Spoorwegwerkplaats]] "Het Atelier" (1868-2010)
* [[Volt (bedrijf)|Volt]] (1909-1999), gloeilampenfabriek en later [[Koninklijke Philips|Philipsvestiging]]
* Sigarenfabriek Gulden Vlies (1920-1964)
* [[Glasbewerkingsbedrijf Brabant]] (1951-heden)
* [[Van Doorne's Transmissie]], later [[Bosch (bedrijf)|Bosch]] (1972-heden)
* [[Interpolis]] (1973-heden) (huidig hoofdkantoor uit 1998)
* [[Fujifilm]] (1982-heden)
* [[VGZ]] (tot 2011), gefuseerd met [[Univé]] onder de naam [[Uvit]]
* [[Thebe (zorgorganisatie)|Thebe]] (1974 - heden), zorgorganisatie

===Media===
De volgende media zijn in Tilburg te vinden:
* [[Brabants Dagblad]]
* [[Stadsnieuws]]
* [[Kermis FM]] (tijdens de Tilburgse Kermis)
* Het ''Goirles Belang'' wordt in sommige delen van Tilburg-Zuid verspreid.

Tevens heeft de stad een eigen lokale omroep, [[Omroep Tilburg]]. Van 1957 tot en met 2019 heeft het huis-aan-huisblad [[Tilburgse Koerier]] bestaan.

===Industrieterreinen===
Tilburg is een van de belangrijkste industriecentra van Nederland. In de gemeente Tilburg liggen tien grotere industrieterreinen. Terreinen zoals [[Kraaiven]], Loven en Vossenberg bieden plaats aan in totaal 7600 bedrijven en bijna 100.000 werknemers. Door de (bijna voltooide) verbreding van het [[Wilhelminakanaal]] wil Tilburg zich als transportstad duidelijker profileren. Er zijn vergevorderde plannen om ten westen van de stad (nabij [[vliegbasis Gilze-Rijen]]) een bedrijventerrein te ontwikkelen dat ruimte gaat bieden voor bedrijven die zich richten op vliegtuigonderhoud en [[defensie-industrie]].

=== Winkelen en markten ===
[[bestand:Moderne hoogbouw aan het Pieter Vreedeplein in Tilburg.jpg|thumb|Modern woongebouw aan het Pieter Vreedeplein]]
De Heuvelstraat is de belangrijkste winkelstraat van Tilburg. Hier bevinden of bevonden zich vestigingen van bekende winkelketens als [[Hudson's Bay Company|Hudson's Bay]], [[C&A]] en [[H&M]]. Direct nabij de Heuvelstraat liggen de winkelgebieden "Heuvelpoort" en "Emmapassage". Daarnaast behoren ook de Schouwburgpromenade en de Juliana van Stolbergstraat tot het kernwinkelgebied. In maart 2008 is een nieuw winkelgebied geopend, het [[Pieter Vreedeplein]], voorheen vooral een gebied met parkeerplaatsen en fietsenstallingen. In het nieuwe winkelgebied bevond zich in eerste instantie de derde (Nederlandse) vestiging van mediaketen [[Saturn (winkel)|Saturn]]. Dit pand werd in oktober 2014 een vestiging van [[MediaMarkt]]. Ook is er een grote ondergrondse Men at Work, een Bershka en de [[Decathlon (winkel)|Decathlon]]. Het Pieter Vreedeplein ligt parallel aan de Heuvelstraat. De Heuvelstraat is via de Pieter Vreedestraat verbonden met het Pieter Vreedeplein. Sinds juni 2018 heeft ook [[Primark]] zich gevestigd in het centrum van Tilburg.

Op donderdagavond is het [[koopavond]] in het centrum van Tilburg. In winkelcentra buiten de ringbanen, bijvoorbeeld Westermarkt (West) en Buurmalsenplein en Heyhoef (Reeshof) en Wagnerplein (Noord) is dat op vrijdagavond. In het centrum is het iedere zondag [[koopzondag]].

Er zijn diverse [[markt (winkel)|weekmarkten]] in Tilburg:
* Dinsdagochtend Zuidwest: Burg. van de Mortelplein van 9:00 - 12:00 uur
* Dinsdagochtend Udenhout: Tongerloplein van 9:00 - 12:00 uur
* Dinsdagmiddag Noord: Verdiplein van 13:00 - 17:00 uur
* Dinsdagmiddag Zuid: Pater van den Elsenplein van 13:00 - 16:00 uur
* Woensdagochtend Oud-Noord: Besterdplein van 9:00 - 12:00 uur
* Donderdagochtend West: Westermarkt van 9:00 - 12:00 uur
* Donderdagmiddag Reeshof: Heijhoef / Campenhoefdreef van 13:00 - 17:00 uur
* Vrijdagochtend Centrum: Koningsplein van 9:00 - 12:00 uur
* Vrijdagochtend/middag Noord: Wagnerplein van 11:00 - 17:00 uur
* Zaterdagochtend/middag Centrum: Koningsplein van 10:00 - 16:30 uur

== Verkeer en vervoer ==
{{Zie ook|Zie ook: [[Openbaar vervoer in Tilburg]]}}
[[Bestand:The Station of Tilburg on 2019.jpg|thumb|[[Station Tilburg]], 2019]]

Sinds de 14e eeuw kwam het goederenvervoer met vrachtkarren op gang. "Rond 1800 had Tilburg al geregeld vrachtkarren op Den Bosch, Breda, Heusden, Turnhout alsook op Antwerpen en Amsterdam."<ref name="ALT2">''Ach Lieve Tijd. De boeiende historie van Tilburg en de Tilburgers '' - Deel 2 - (1993) Uitgave Waanders Uitgevers Zwolle in samenwerking met het Gemeentearchief van Tilburg. {{ISBN|90-400-0206-1}} (compleet)</ref> Ook de plaatsen dichterbij werden vlijtig bediend. Deze vrachtdiensten kwamen bekend te staan onder ''[[Diligence-Dienst]]''.<ref name="ALT2" />

Vanaf 27 juni 1781 komt de ''wagendienst'' voor personenvervoer ook in Tilburg op gang. De verbinding van Breda naar Den Bosch bestond reeds in 1774 maar liep via Loon op Zand. Door nieuwe wetgeving werd vanaf 1781 ook Tilburg aangedaan. Het betrof hier zespersoons postwagens, waarmee viermaal per week via Tilburg werd gereden<ref name="ALT2" />

===Bereikbaarheid===
In tegenstelling{{Bron?||2021|03|20}} tot veel andere steden van vergelijkbare grootte ligt Tilburg slechts aan één doorgaande snelweg. Dat is de [[Rijksweg 58|A58]] ([[Vlissingen (hoofdbetekenis)|Vlissingen]] - [[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]] - [[Eindhoven]]). Sinds 16 mei 2012 is de [[Ring Tilburg]] voltooid ten noorden en oosten van Stadsdeel Noord (Burgemeester Bechtweg) en de ringweg ten noorden en westen van Stadsdeel Reeshof met de opening van de kanaalbrug over het Wilhelminakanaal. In 2013 werd de verbreding van de Burgemeester Bechtweg afgerond, waardoor vrachtverkeer beter de noordelijke industrieterreinen kon bereiken. Tussen 2013 en 2015 is gewerkt aan het ombouwen van de [[Provinciale weg 261|N261]] (Tilburg Noord - [[Waalwijk (stad)|Waalwijk]]) tot volwaardige [[stroomweg]]. Niet alleen de bereikbaarheid van de [[Efteling]] is hiermee verbeterd, maar ook de bereikbaarheid van Tilburg vanuit het noorden. Sinds de openstelling van de randweg bij [[Baarle-Nassau]] / [[Baarle-Hertog]] in juli 2019 is de gehele [[provinciale weg 260|N260]] uitgebouwd tot regionale verbindingsweg voor een betere verbinding richting het Belgische [[Turnhout (stad)|Turnhout]]. Sinds de zomer van 2019 wordt gewerkt aan de route Tilburg-West - [[Dongen (plaats)|Dongen]] - [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]], waardoor een directe verbinding zal ontstaan met de [[Rijksweg 27|A27]] richting [[Utrecht (stad)|Utrecht]]. Voor de periode na 2020 worden verbeteringen aan de [[Rijksweg 65|N65]] ([[Vught (plaats)|Vught]] - [[Knooppunt De Baars]]) doorgevoerd.

===Trivia===
Aan de Nieuwlandstraat bevindt zich een bijzondere verkeerssituatie waar tussen 11.00 en 6.00 de straat uitsluitend toegankelijk is voor voetgangers, fietsers en bromfietsers en waarbij de handhaving wordt gedaan door een flitspaal.<ref>{{Citeer web |url=https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/4033383/nog-steeds-650-boetes-per-maand-in-autoluwe-nieuwlandstraat-in-tilburg |titel=Nog steeds 650 boetes per maand in autoluwe Nieuwlandstraat in Tilburg |bezochtdatum=2022-08-17 |datum=2022-02-01 |werk=Omroep Brabant |taal=nl}}</ref>

===Spoorwegen===
Op 1 oktober 1863 werd het traject Breda–Tilburg van [[Staatslijn E]] geopend, de eerste Staatsspoorlijn, met driemaal daags treinen in beide richtingen. Vanaf 1866 en 1867 werd de lijn doorgetrokken naar Eindhoven en Venlo. In 1867 werd de [[Spoorlijn Tilburg - Turnhout|lijn Tilburg–Turnhout]] in gebruik genomen. Vanaf 1872 kon men tot Rotterdam komen na voltooiing van de [[Moerdijkbruggen|Moerdijkbrug]] over het Hollands Diep. In 1881 werd de [[Spoorlijn Tilburg - Nijmegen|spoorlijn naar 's-Hertogenbosch en Nijmegen]] in gebruik genomen, maar pas in 1882 mochten de treinen gebruikmaken van [[Station Tilburg]].<ref name="ALT2" /><ref>{{Citeer boek|titel=De verbindende schakel - De geschiedenis van de spoorlijn Tilburg - 's-Hertogenbosch - Nijmegen|auteur=Jacob H.S.M. Veen|taal=nl|uitgever=Stichting Rail Publicaties|datum=1994|ISBN=90-71513-17-3}} Tevens geregistreerd als Rail Magazine - speciaalnummer 10, {{ISSN|0926-3799}}</ref>

Tilburg heeft sinds 2003 drie [[spoorwegstation|stations]]: Tilburg, [[Station Tilburg Universiteit|Tilburg Universiteit]] en [[Station Tilburg Reeshof|Tilburg Reeshof]]. Het laatstgenoemde station werd gebouwd om het stadsdeel Reeshof te ontsluiten, aangezien het stadsdeel zo'n 40.000 inwoners huisvest. Intercitytreinen stoppen alleen op station Tilburg. Vanaf 1970 tot en met begin december 2010 heette station Universiteit station Tilburg West; deze naam klopte niet meer in de praktijk, want station Reeshof ligt nog westelijker. Tevens zijn er plannen voor een vierde station bij Berkel-Enschot, aan de spoorlijn Tilburg–'s-Hertogenbosch. De genoemde lijn naar [[Turnhout]] werd weinig gebruikt en is in 1986 opgebroken. De onofficiële naam ''Bels Lijntje'' werd de officiële naam van het [[Bels Lijntje (fietspad)|lange-afstandsfietspad naar Turnhout]], via de dorpen [[Riel (Goirle)|Riel]], [[Alphen (Noord-Brabant)|Alphen]], [[Baarle-Nassau]] en de Belgische enclave [[Baarle-Hertog]]. Tussen Station Universiteit en de Ringbaan West ligt het rangeerterrein Tilburg Goederen. Aan de spoorlijn naar Den Bosch ligt het emplacement Tilburg Industrie. Dit bevat een zogenaamde laad- en losplaats en een containerterminal. Vanaf deze terminal rijden vanaf 2002 containertreinen van en naar de haven van Rotterdam,<ref>{{Citeer boek|titel=Goederentreinen in Nederland - De stand van zaken in 2003|medeauteurs=Hendrik Bouwknegt, Harold de Groot, Rob Meijer|taal=nl|uitgever=Uitgeverij Uquilair|datum=2004|pagina's=pp. 131 - 133|ISBN=90-71513-49-1}}</ref> vanaf 2015 van en naar Polen<ref>Rail Magazine nr. 328, oktober 2015, rubriek Goederenvervoer, blz. 21 + 22</ref> en vanaf 2016 van en naar China.<ref>Rail Magazine 336, juli 2016, blz. 67</ref>

===Bussen en trams===
Het Tilburgse stads-, streek- en buurtbusnet wordt sinds 14 december 2014 geëxploiteerd door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]. Oorspronkelijk reed de BBA de Tilburgse bussen, later onder de naam [[Veolia Transport Nederland|Veolia]]. De stad en de provincie experimenteerden met goedkoop en [[gratis openbaar vervoer]] voor kinderen en 55+'ers. In verband met de [[Tilburgse Kermis]] rijden de stads- en streekbusdiensten tussen het Centraal Station en Stappegoor/Elisabeth Ziekenhuis Busstation in die periode niet via het Centrum, maar via de Ringbaan West en Ringbaan Zuid. Meerdere buslijnen rijden in het Centrum dan ook een aangepaste route. Een busmaatschappij verzorgt dan pendeldiensten naar parkeerterrein Stappegoor, aan de zuidrand van de stad.

Tussen 1881 en 1935 beschikte Tilburg over tramlijnen naar [[Tramlijn Tilburg - Turnhout|Turnhout]], [[Tramlijn Tilburg - Waalwijk|Waalwijk]] en [[Tramlijn Oosterhout - Tilburg|Dongen/Oosterhout]]. Met de komst van bussen, reeds vanaf 1922, had Tilburg busverbindingen naar omliggende plaatsen. Daarmee waren de hoogtijdagen voor de tram gedaan. In 1934 werd de [[BBA (openbaar vervoer)|N.V. Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten (BBA)]] opgericht. Dat was het definitieve einde van de tramdienst. Zes regionale bedrijven fuseerden en groeiden uit tot een maatschappij die verbindingen onderhield op het eiland Tholen en nagenoeg heel Noord-Brabant, waarbij ook een enkele lijn de provinciegrens overschreed. De BBA is later overgenomen door het Franse bedrijf [[Veolia Transport|Veolia]] (voorheen Connex).

Verder wordt er internationaal busvervoer wordt aangeboden door [[Flixbus]].

===Fietspaden===
Tilburg heeft een netwerk van fietspaden: de zogenaamde 'Sternet-routes'. Al in 1975 lag de eerste lange-afstandsfietsroute door de stad tussen het centrum en de Universiteit: de zogenaamde TOF-route. Vanaf 1996 zijn er meerdere routes door de stad aangelegd. Vanaf 2009 werden de tegelfietspaden van het Sternet vervangen door asfaltpaden voor meer fietscomfort. Sinds eind 2012 heeft de 'Blaak-route' een fietstunnel onder de spoorlijn Tilburg - Breda, ten oosten van Station Universiteit, waardoor het Onderwijsgebied De Reit en de wijk Wandelbos met elkaar werden verbonden. In 2014 is de [[Rauwbrakentunnel]] aangelegd tussen [[Berkel-Enschot]] en [[Tilburg Noord]], onder het spoor Tilburg–'s-Hertogenbosch.

== Gezondheidszorg ==
De stad Tilburg heeft een algemeen ziekenhuis, namelijk het bovenregionale Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (kortweg ETZ). Dit komt voort uit een fusie tussen het [[St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg|St. Elisabeth Ziekenhuis]] en het [[TweeSteden Ziekenhuis]]. Het ETZ heeft twee locaties in Tilburg: ETZ Elisabeth (aan de Hilvarenbeekseweg) en ETZ TweeSteden (aan de Dr. Deelenlaan). Het ETZ heeft ook een vestiging in [[Waalwijk (stad)|Waalwijk]]: ETZ Waalwijk. Bij ETZ TweeSteden ligt ook [[Instituut Verbeeten]]. Dit is een landelijk bekend [[radiologie|radiologisch]] centrum en zelfstandig specialistisch ziekenhuis.

In het ETZ huizen ook de onderdelen [[Vruchtbaarheid|Fertiliteit]], [[Gamma knife]] [[Gamma Knife Centrum Tilburg|Centrum Tilburg]], [[Neurochirurgie|Neurochirurgen]] EZ, het [[Oncologie|Oncologisch]] Centrum, het [[Ronald McDonald Kinderfonds|Ronald McDonaldhuis]] Tilburg en het [[Traumacentrum]] Brabant. Het belangrijkste specialisme van dit ziekenhuis is de afdeling [[neurochirurgie]], maar met 29 specialismen is bijna elk in Nederland erkend medisch specialisme aanwezig.

== Onderwijs ==
[[Bestand:Bibliotheek Universiteit Tilburg.jpg|thumb|Tilburg University bibliotheek]]
[[Bestand:Bibliotheek Tilburg in de LocHal 1.jpg|thumb|Bibliotheek Tilburg in de [[LocHal]]]]
[[Bestand:Pastoor van Arskerk Tilburg.jpg|thumb|Bibliotheek 't Sant in de voormalige Pastoor van Arskerk]]

===Hogescholen en universiteit===
* [[Avans Hogeschool]]
* [[Fontys Hogescholen]], Campus Stappegoor
* [[Fontys Hogeschool Journalistiek]], voorheen de Academie voor Journalistiek en Voorlichting
* [[Juridische Hogeschool Avans-Fontys]]
* [[Fontys Hogeschool voor de Kunsten]]
* [[TIAS School for Business and Society|TiasNimbas Business School]]
* [[Tilburg University]]

===Voortgezet onderwijs===
* [[De Rooi Pannen]] (West)
* [[Beatrix College]] (Reeshof)
* [[Reeshof College]] (Reeshof)
* [[Odulphuslyceum]] (Centrum)
* [[Theresialyceum (Tilburg)|Theresialyceum]] (Zuidwest)
* [[2College]] (Noordwest, Berkel-Enschot, Oisterwijk)
* [[Koning Willem II College]] (Zuid)
* [[De Nieuwste School]] (Centrum)

===[[Speciaal onderwijs]]===
* Midden-Brabant College, locatie [[Frater van Gemertschool]] [[Lom-onderwijs]] (Zuidwest)

=== Openbare bibliotheken ===
De volgende bibliotheken zijn in Tilburg te vinden:
* De Bibliotheek [[LocHal]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.bibliotheekmb.nl/vest/lochal.html |titel=De Bibliotheek LocHal |bezochtdatum=2022-11-01 |werk=www.bibliotheekmb.nl}}</ref> ([[Binnenstad (Tilburg)|Binnenstad]])
* De Bibliotheek 't Sant<ref>https://www.bibliotheekmb.nl/vest/sant.html</ref> ([[Tilburg West]])
* De Bibliotheek Heyhoef<ref>https://www.bibliotheekmb.nl/vest/heyhoef.html</ref> ([[Reeshof]])
* De Bibliotheek Wagnerplein<ref>https://www.bibliotheekmb.nl/vest/wagnerplein.html</ref> ([[Tilburg Noord]])

=== Overige bibliotheken ===
* Bibliotheek [[Tilburg University|Universiteit van Tilburg]]
* Cubiss
* Mediatheek Moller, [[Fontys Hogescholen]] ([[Stappegoor]])
* Bibliotheek [[TextielMuseum (Tilburg)|TextielMuseum]]

== Sport ==
Tilburg heeft met [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]] een voetbalclub die in de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]] speelt en driemaal kampioen van Nederland werd. De [[Tilburg Trappers]] is de ijshockeyclub van Tilburg. De Trappers werden diverse malen landskampioen.

Tilburgse sportclubs zijn onder andere:
* Judo Klub Tilburg (JKT)
* atletiekvereniging [[AV Attila]]
* [[Hockey]]clubs [[Were Di Tilburg]], [[HC Tilburg]] en SHOT
* [[Golf Club Prise d'Eau]]
* [[KorfbalVereniging Tilburg]] (KVT)
* Tilburgse Open Roeivereniging (TOR)
* [[Tilburgse Studenten Roeivereniging Vidar]]
* American footballclub Tilburg wolves
* tafeltennisclub [[TTV Irene]]
* voetbalclub [[RKSV Were Di]]
* voetbalclub [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]]
* voetbalclub [[VV ZIGO]]
* voetbalclub [[SV Reeshof]]
* voetbalclub [[RKSV Sarto]]
* voetbalclub [[FC Tilburg]]
* voetbalclub [[TSV Gudok]]
* voetbalclub [[SC 't Zand]]
* voetbalclub [[TSVV Merlijn]]
* voetbalclub [[OVC'26]]
* voetbalclub [[RKTSV WSJ]]
* voetbalclub [[VV SVG]]
* [[IJshockey|ijshockeyclub]] [[Tilburg Trappers]]
* [[honkbal]]club Tilburg
* [[basketbal]] High Five Tilburg
* [[volleybal]]club [[Volley Tilburg]] (Fusieclub van Triade V.C.T. en V.C. Sarto)
* [[handbal]]club [[Handball Tilburg]]

== Band met Tilburg ==
=== Bekende Tilburgers ===
{{Zie ook|[[Lijst van Tilburgers]]}}

=== Bekende muziekbands ===
* [[Boef en de Gelogeerde Aap]], Nederhop
* [[Destine]], band
* [[Doe Maar]], popband
* [[Green Lizard]], grungerockband
* [[Guus Meeuwis]] & [[Guus Meeuwis & Vagant|Vagant]], nederpop-band
* [[Intwine]], rockband
* [[Jan van Brusselband]], Folk- en feestband
* [[Krezip]], popband
* [[Soft Parade]], indie-popband
* [[VOF de Kunst]], popmuziek en kindertheater
* [[Wesley (zanger)|Wesley]], levensliedzanger

=== Instellingen en bedrijven ===
* [[Zusters van Liefde van Jezus en Maria (Gent)|Zusters van Liefde van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid]], in 1832 in Tilburg gesticht
* [[Fraters van Tilburg]]
* [[Abdij Koningshoeven]]
Van onder meer de onderstaande ondernemingen en instellingen is het hoofdkantoor gevestigd in Tilburg:
* [[CZ Groep]]
* [[Interpolis]], ontstaan uit o.a. de in Tilburg gevestigde [[Noordbrabantse Christelijke Boerenbond]]
* [[Kwantum (winkelketen)|Kwantum]]
* [[Ons Middelbaar Onderwijs]]
* [[The Sting Companies|The Sting]]

== Kruikenstad ==
In de volksmond worden Tilburgers ''[[Kruikezeiker]]s'' genoemd. (De carnavalsnaam van Tilburg, [[Kruikenstad]], is hiervan afgeleid). Dit omdat de inwoners vroeger in kruiken urineerden. De kruiken met [[urine]] werden, vanaf de 17e eeuw, verkocht aan de textielfabrieken, die de urine (vanwege de daarin aanwezige [[ammoniak]]) nodig hadden voor het bewerken van [[wol]]. Sinds de 19e eeuw worden chemicaliën ingezet voor de bewerking van textiel. Het "Kruikenzeiken" duurde echter voort tot laat in de 19e eeuw.<ref>Er wordt beweerd dat de urine op maandag niet gekocht werd, omdat er te veel alcohol in zou zitten. Deze fabel wordt nog steeds op souvenirs verkocht. - VVV Tilburg</ref>

== Linde ==
[[Bestand:Lindeboom op de Heuvel - Tilburg.jpg|thumb|De Tilburgse [[Linde (geslacht)|Linde]] op de [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] was een van de oudste linden van Nederland. In 1994 werd hij wegens ziekte verwijderd. Deze ansichtkaart dateert uit 1923]]
De Tilburgse [[Linde (geslacht)|Linde]] die in 1994 werd verwijderd van de [[Heuvel (Tilburg)|Heuvel]] was een van de oudste linden van Nederland. Naar schatting werd deze boom tussen de 300 en 500 jaar oud. Hij had een omtrek van 565&nbsp;cm, en was daarmee de 'vijfde monumentale linde van (Noord-) Brabant'. De soortaanduiding was ''Tilia × vulgaris''.<ref name="Spapens">{{Aut|Spapens, Paul.}} ''De Oudste Tilburger'' (1994) Uitgegeven door [[Brabant Pers]]. Drukkerij H. Gianotten BV, Tilburg. - Geraadpleegd op 25 maart 2011</ref>

Al bij de aanleg van de Cityring eind jaren '60 werd de linde zeer sterk teruggesnoeid. Desondanks bleef de boom nog zo'n kwart eeuw behouden. Voor de aanleg van een ondergrondse fietsenstalling werd op woensdag 27 april 1994 van gemeentewege de linde verwijderd. Dit tot teleurstelling van een aantal omwonenden. Eerst werd de kroon van de linde gezaagd, waarna de boomstronk omhoog gehesen werd. Tot ieders verbazing had er zich binnen in de stronk een nieuwe linde ontpopt. Het is een bekende eigenschap van lindes dat een zijtak via het vermolmde hout in het hart van de stam nieuwe wortels aanmaakt. Ondanks hevige protesten om deze ''nakomeling'' te laten staan, is deze jonge linde uitgegraven en elders geplant.<ref name="Spapens" />

In de jaren 2009-2011 zijn verschillende pogingen gedaan tot het plaatsen van opgekweekte stekjes van de Heuvellinde. Mede vanwege het feit dat de bomen in een plantenbak boven op de [[fietskelder]] stonden overleefden drie van de nazaten het niet. Een leefde aanvankelijk nog, maar die ging ook dood. In oktober 2011 zou weer een nieuwe poging worden ondernomen een nazaat te plaatsen die op veel kritiek stuitte: ook deze zou kunnen sterven bij problemen met de plantenbak. Gepleit werd toen voor het sluiten van de fietsenkelder en een 'gewone' linde in de grond te planten.<ref>http://bd.nl/nieuws/tilburg-stad/plaats-nazaat-vrijheidsboom-in-stadshart-ingezonden-brief-1.115549</ref> De fietsenkelder is er echter nog; er is op 23 november 2011 een 'gewone' koningslinde geplant, die nog altijd leeft.

== Televisie ==
* De televisieserie ''[[Smeris (televisieserie)|Smeris]]'' speelt zich af in Tilburg en is daar ook opgenomen.

== Externe links ==
{{Zusterproject klein
| commonscat  = Tilburg
| wikiatlas   = 
| wiktionary  = Tilburg
| wikibooks   = 
| wikisource  = 
| wikiquote   = 
| wikinews    = 
| wikinewscat = Tilburg
| wikivoyage  = Tilburg
}}
* [https://www.tilburg.nl/ Gemeente Tilburg]
* [https://web.archive.org/web/20100913135843/http://tilburg-stadsmonitor.buurtmonitor.nl/ Stadsmonitor Gemeente Tilburg]
* [http://www.regionaalarchieftilburg.nl/ Regionaal Archief Tilburg]
* [http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70904NED&D1=9-42&D2=10980-11056&D3=l&HD=080602-1604&HDR=T&STB=G1,G2 Bevolkingssamenstelling 2007 Tilburg, uitgesplitst per wijk en per buurt]
* [http://bd.nl/nieuws/tilburg-stad/plaats-nazaat-vrijheidsboom-in-stadshart-ingezonden-brief-1.115549 bd.nl]

== Ligging ==
{{Tabel windroos
| titel=Aangrenzende plaatsen
| NW=[[Dongen (plaats)|Dongen]]
| N=[[Loon op Zand (plaats)|Loon op Zand]], [[De Moer]], <br />[[Kaatsheuvel]]
| NO=[[Udenhout]], [[Berkel-Enschot]]
| W=[[Hulten (Gilze en Rijen)|Hulten]], [[Rijen]], [[Gilze]]
| O=[[Oisterwijk (plaats)|Oisterwijk]], [[Moergestel]]
| ZW=[[Alphen (Noord-Brabant)|Alphen]], [[Baarle-Nassau]], [[Chaam]]
| Z=[[Riel (Goirle)|Riel]], [[Goirle (plaats)|Goirle]]
| ZO=[[Hilvarenbeek (plaats)|Hilvarenbeek]]
}}


{{Appendix|2=
* [https://web.archive.org/web/20131029195641/http://www.tilburg.nl/stad/ep/channelView.do?channelId=-8200&displayPage=%2Fep%2Fchannel%2Ftl_channel_default_program.jsp&tabId=1 Tilburgse historie], Tilburg.nl
* [https://web.archive.org/web/20081228203434/http://www.tilburg2009.nl/stichting/historie/ Tilburg 2009], Tilburg2009.nl
----
'''Bronnen en referenties''':
{{References}}
'''Opmerkingen'''
{{References|group="nb"}}
}}
{{Navigatie gemeente Tilburg}}
{{Navigatie BrabantStad}}
{{Coor title|type:city(200000)_region:NL}}

[[Categorie:Tilburg| ]]
[[Categorie:Plaats in Noord-Brabant]]