Brontekst bekijken van Parochiepriester

[[Bestand:Priests rome.jpg|thumb|Katholieke priesters in [[Rome (stad)|Rome]]]]
Een '''priester''' of '''priesteres''' is in de meeste [[religie]]s een beambte die als leider of voorganger van [[Cultus (verering)|cultische]] handelingen optreedt als bemiddelaar tussen haar [[God (algemeen)|godheid]] (of godheden) en de mensen. Het woord is via het [[Latijn]]se ''presbyter'' afgeleid van het [[Grieks]]e: {{polytonic|πρεσβύτερος}}; ''presbuteros'' dat "oude(re) man" of "[[ouderling]]" betekent.

== Ontstaan van het priesterschap ==
Volgens de [[hypothese]] van de [[Indo-Europese godentrias]] in de proto-Indo-Europese gemeenschappen, hebben priesters al bestaan sinds de vroegste periodes en in de meest eenvoudige gemeenschappen. Over het algemeen wordt aangenomen dat dit het resultaat was van overschotten in de [[landbouw]] en de hierop volgende [[sociale stratificatie]].

In het historische [[polytheïsme]] zorgde een priester voor de [[Offer (religie)|offers]] aan een godheid, meestal met ingewikkelde rituelen. In het oude [[Nabije Oosten]], handelden de priesters ook namens de godheden om hun bezittingen te behartigen.

Diverse vormen van [[animisme (religie)|animisme]] hebben ook een priesterschap, soms met meerdere ambten, veelal belast met offers en andere rituelen. De termen verschillen; soms wordt ook de term [[sjamaan]] of medicijnman gebruikt. In het westerse [[wicca]] wordt hiervoor wel de term [[hekserij|heks]] gebruikt.

== Antieke oudheid ==
De vele godsdiensten van de antieke [[oudheid]], meestal polytheïstisch zoals bij de [[Romeinen (volk)|Romeinen]], het [[oude Griekenland]] en het [[oude Egypte]], kenden doorgaans een waaier van (niet zelden gespecialiseerde) priesterlijke ambten met eigen colleges, graden en regels, vooral in functie van de cultus in talrijke [[tempel]]s, die enorme rijkdom en invloed konden verwerven, in het [[oude Rome]] soms zelfs deel uitmaken van de politieke loopbaan.

In het oude Griekenland was het [[orakel]] een belangrijke priesteres. De bekendste was het [[orakel van Delphi]].

=== Mesopotamië en de Levant ===
In het [[Soemerisch]] was [[Image:B164ellst.svg|100x20px|EN]], ''<small>EN</small>'' ([[Akkadisch]]: ''entu'') de aanduiding voor hooggeplaatste priesteressen die zich onderscheidden door speciale ceremoniële gewaden. Zij hadden de status van hogepriesters, bezaten land, deden zaken en initieerden de ''hieros gamos'' (heilig huwelijk) met priesters en koningen. [[Enheduanna]] (2285–2250 v.Chr.) is de vroegst bekende persoon met de titel <small>EN</small>.

== Jodendom ==
De [[Hebreeuws]]e term voor priester is כהן, ''kohen'' (enkelvoud), כּהנִים, ''kohanim'' (meervoud). In de [[wet van Mozes]] was vastgelegd dat de priesters afstammelingen moesten zijn van [[Aäron]], de eerste [[hogepriester]].  <ref>Exodus 30:22–25 </ref>  In de periodes van de twee [[Joodse tempel]]s verrichtten de Aäronitische priesters de belangrijkste rituele taken, vooral het offeren van dieren voor [[God (jodendom)|God]]. In de loop van de eeuwen sinds Aäron werden echter steeds meer taken overgenomen door leden van dezelfde [[Israëlieten|Israëlitische]] [[Stam (antropologie)|stam]]: de [[Levieten]].

Na de vernietiging van de tempel in 70 n.Chr. en het hierdoor onvermijdelijke staken van de dagelijkse en periodieke tempelceremonies, bleven de priesters, ''kohanim'' in het traditionele [[jodendom]] ([[orthodox jodendom]] en in zekere mate ook in het [[masorti jodendom]]) een aantal priesterlijke ceremonies en rollen uitvoeren, zoals de [[ceremonie]] ''pidyon haben'' (verlossing van een eerstgeboren zoon) en de [[priesterzegen]]. Sommige restricties bleven van toepassing, vooral in het orthodox jodendom, zoals met wie getrouwd mag worden en [[Toema|rituele reinheid]]. In het orthodoxe jodendom worden de ''kohanim'' beschouwd als gereedstaand voor dienst in een toekomstige [[Derde tempel|herstelde tempel]].

== Christendom ==
=== Vroege christendom ===
Het [[Nieuwe Testament]] bevat geen aanwijzingen dat er in het [[vroege christendom]] priesters waren. De term hogepriester werd toegepast op [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]].  <ref>Hebreeën 4:14–16; 5:1–6</ref>  In cultische zin werd het begrip priesters (''kohanim'', [[Grieks]]: ἱερευς, ''hiereus'') toegepast op allen die in Jezus geloofden.  <ref>Bijvoorbeeld in 1 Petrus 2:9; Openbaring 1:6</ref>  De ambten die in het Nieuwe Testament worden genoemd, waren dienstfuncties die vooral werden ingevuld in het "heidense" (niet-Joodse) christendom.  <ref>Walter Kasper (1969): ''Die Funktion des Priesters in der Kirche'', in: ''Geist und Leben'', deel 42, pag. 102–116</ref>  

In de eerste [[Kerk (instituut)|kerk]] van [[Jeruzalem]] waren er "oudsten" naar het model van de [[Israëlieten]]. In de periode van [[Mozes]] vertegenwoordigden de oudsten het volk  <ref>Exodus 24:1</ref>  en werden (later) door God aangesteld als opzichters.  <ref>Numeri 11:16-17, 24-25</ref>  In de loop van de eeuwen ontwikkelde dit zich van lokaal leiderschap  <ref>Zoals in Deuteronomium 19:11ff; 21:18ff; 22:13ff</ref>  tot een nationaal leiderschap.  <ref>Zoals in Jeremia 26:17</ref>  In de [[Perzische Rijk|Perzische]] periode leidde dit tot hun plaats als leken in het [[Sanhedrin (gerechtshof)|sanhedrin]], naast de priesters en [[schriftgeleerden]].  <ref>Vergelijk Lucas 22:66, ook 1 Timoteüs 4:14</ref>  De manier waarop [[Handelingen van de apostelen|Handelingen]] de term "oudste", ''presbyteros'' gebruikt, is hier duidelijk op gebaseerd.  <ref>Zoals in Handelingen 11:30 en 21:18</ref>  

In de kerken van [[Paulus (apostel)|Paulus]] werd de term gebruikt om hun functie aan te duiden, geen status.  <ref> Er kan echter niet worden uitgesloten dat er toen al sprake was van [[bisschop]]pen en [[diaken]]en.<ref>Filippenzen 1:1</ref>  

In de latere boeken in het Nieuwe Testament wordt een tendens aangetroffen waarbij de term "oudste", ''presbyteros'' meer en meer een ambtsdrager aanduidt. Een voorbeeld hiervan is Jakobus 5:14, waarbij voorheen priesterlijke taken worden genoemd zoals [[zalving]]. In 5:16 wordt echter onderlinge [[bekentenis]] genoemd, dus zij hadden op dat moment nog geen rol om een [[biecht]] af te nemen of de [[liturgie]] te leiden. In Handelingen wordt gezegd dat Paulus en [[Barnabas]] oudsten aanstelden in de heidense kerken.  <ref>Handelingen 14:23</ref>  De rede in 20:18ff toont aan dat zij opzieners en herders waren die de erfenis van de [[apostel]]en bewaarden en het volk tegen [[zonde]] moesten beschermen. In deze rede worden de oudsten als bisschoppen aangeduid,  <ref>Handelingen 20:28</ref>  de enige keer dat de term voorkomt in Handelingen.

In [[Eerste brief van Petrus|1 Petrus]] 5:1ff adresseerde de auteur de oudere en jongere gelovigen als waren het leeftijdsgroepen, maar het is duidelijk dat de oudsten een college van gezagsdragers was met een pastorale functie. De vermaningen in vers 2-3 bewijzen dat zij de fondsen beheerden en autoriteit uitoefenden.

In de [[pastorale brieven]] komt de term ''presbytérion'', "raad van oudsten" voor,  <ref>1 Timoteüs 4:14</ref>  waarmee de voorstelling van de oudsten als een soort sanhedrin wordt bevestigd. Als zij goed leiding geven, worden ze beloond.  <ref>1 Timoteüs 5:17</ref>  Soms lijken oudsten en bisschoppen [[Synoniem (taalkunde)|synoniemen]], maar wordt bisschop altijd in enkelvoud gebruikt en oudste in meervoud.  <ref>Bijvoorbeeld Titus 1:5ff</ref>  Dit is mogelijk een aanwijzing dat op dat moment al de bestuurlijke taken hoofdzakelijk lagen bij één leidende oudste binnen het college en het startpunt was van de latere ontwikkeling van de monarchale bisschop.

=== Katholieke Kerk ===
In de [[Rooms-katholieke Kerk|Katholieke Kerk]] is een priester een man die, na een opleiding van 6 à 7 jaar aan een [[seminarie]] of ander vormingsinstituut, van een bisschop de priester[[wijding]] heeft ontvangen. Door deze sacramentele wijding is hij in staat om de zes andere [[sacrament]]en ([[eucharistie]], [[doopsel]], [[vormsel]], [[biecht]], [[ziekenzalving]] en [[huwelijk]]) toe te dienen. Een belangrijke functie is de offerhandeling, het [[mis]]offer in de katholieke theologie. Het woord priester staat in het [[Nederlands]] dan ook vaak gelijk aan "[[offeraar]] aan [[God (algemeen)|God]] of [[goden]]". Een pas gewijd priester wordt een neomist genoemd. Lang voordat iemand tot priester wordt gewijd, ontvangt hij de eerste/laagste wijding, die tot [[diaken]].

Uitdrukkelijk vindt men de functies van de priester binnen het christendom terug in de aloude (Latijnse) riten die de bisschop over de zojuist gewijde priester uitspreekt:''Gewaardig u, Heer, om deze handen te wijden en te heiligen door deze zalving en onze zegening. Dat al hetgeen zij mogen zegenen gezegend zij, en al hetgeen zij toewijden toegewijd en geheiligd moge zijn, in de naam van Onze Heer Jezus-Christus. (...) Ontvang de macht aan God het Offer op te dragen en de Mis te vieren zowel voor de levenden als de doden, in de Naam des Heren.''

Van oudsher behoort de priesterwijding in de Katholieke Kerk tot de [[Lagere en hogere wijdingen|Hogere Wijdingen]], waarvan zij de hoogste trap is. Alle andere functies (ook liturgische, zoals [[lector]] en [[acoliet]]) gelden als lager, zelfs als er een wijding voor ingesteld is. Een priester legt bij de diakenwijding de gelofte van kuisheid af. Nadien, tijdens de priesterwijding legt hij ook de gelofte van armoede en gehoorzaamheid af.

==== Seculiere en reguliere geestelijkheid ====
Een priester belooft bij zijn wijding gehoorzaamheid, ofwel aan de bisschop die hem wijdt, ofwel aan de [[Abt (abdij)|overste]] van een [[kloosterorde|religieuze orde]], [[klooster (gebouw)|klooster]] of [[Congregatie (kloostergemeenschap)|congregatie]].

De eerstgenoemde rekent men tot de ''seculiere geestelijkheid'' (van het [[Latijn]] ''saeculum'': het aardse leven, wereld) en worden daarom ook wel '''wereldheer''' genoemd. Zij worden door de bisschop benoemd tot leraar in een bisschoppelijk college, tot [[aalmoezenier]] van een ziekenhuis, rusthuis, van het leger of een beweging of aangesteld binnen een [[parochie (kerk)|parochie]] (de [[pastoor]] en de [[parochievicaris]] - ook ''kapelaan'' of ''onderpastoor'' genoemd).

Zij die aan een overste gehoorzaamheid beloofden, rekent men tot de ''reguliere geestelijkheid'': zij volgen een bepaalde [[kloosterregel|levensregel]] (van bijvoorbeeld de Heilige [[Benedictus van Nursia]] of de Heilige [[Aurelius Augustinus|Augustinus]]) en leven samen met andere [[monnik (christendom)|broeders]] (niet-priesters) en [[pater]]s (priesters). Zij krijgen hun taak van hun overste, die hen eventueel ter beschikking kan stellen van de plaatselijke bisschop om in zijn [[bisdom]] een taak op zich te nemen. Ook zij kunnen dus tot pastoor benoemd worden, maar slechts met instemming van hun overste.

==== Verlies van de klerikale staat ====
De priesterwijding kan nooit nietig worden nadat deze geldig is ontvangen. Een clericus kan wel de klerikale staat verliezen door een vonnis of een decreet, door de straf van wegzending of door een [[rescript]] van de [[Apostolische Stoel]].

Het verlies van de klerikale staat, staat los van de [[celibaat]]sverplichting. Een mogelijke dispensatie van de celibaatsverplichting kan enkel door de [[paus]] verleend worden.

Een clericus die de klerikale staat verliest, verliest daarmee de rechten die eigen zijn aan de klerikale staat en is niet meer gebonden aan de verplichtingen die eraan verbonden zijn. Zo verliest hij bijvoorbeeld wijdingsmacht en worden hem alle ambten, taken en elke gedelegeerde macht ontnomen.

=== Orthodoxie ===
De [[Oosters-orthodoxe kerken|orthodoxe kerken]] kennen een vergelijkbaar priesterschap als de Rooms-Katholieke Kerk, in parallelle [[apostolische successie]], met als opmerkelijk verschil het grote overwicht van de priester-monniken, numeriek en op haast alle belangrijke pastorale en hiërarchische posten, zoals de bisschoppen, die meestal uit de [[archimandriet]]en worden gekozen. Van een parochiepriester in de oosters-orthodoxe kerk wordt vaak sociaal verwacht dat hij gehuwd is en een gezin sticht.

=== Anglicanisme ===
De [[Anglicaanse Kerk]] behield bij het [[schisma]] van [[Hendrik VIII van Engeland|Hendrik VIII]] het katholiek priestermodel, behalve het [[celibaat]]. De [[Rooms-Katholieke Kerk]] beschouwt anglicaanse wijdingen gezien de [[apostolische brief]] ''[[Apostolicae Curae]]'' van [[paus Leo XIII]] uit 1896 als ongeldig.

== Islam ==
De [[islam]] kent geen eigenlijk priesterschap, maar worden overeenkomstige functies vervuld door [[imam]]s.

== Hindoeïsme ==
De [[Brahmaan|brahmanen]] waren de priesters van het [[brahmanisme]], een oude religie uit [[India]]. Ze vormen in principe de hoogste erfelijke kaste, nog boven de krijgers waartoe de profane elite overwegend behoort, maar bekleden traditioneel allerlei (vaak geschoolde) functies. In een hindoeïstische tempel ([[mandir]]) vervult de [[pandit]] de rol van priester.

== Boeddhisme ==
[[Bestand:Lamas Rumtek.jpg|thumb|Boeddhistische [[lama (geestelijke)|lama]]'s in het [[Rumtek]]klooster in [[Sikkim]]]]
[[Bestand:Taoist priest - Taishan.jpg|thumb|[[Taoïstische priester]] bij de Taishanpiek in [[Volksrepubliek China|China]]]]
Het Tibetaans boeddhisme en het zenboeddhisme kennen functies die overeenkomen met het priesterschap. In die twee tradities kent men officiële religieuze functies die onderhouden worden door mensen die geen monnik zijn.

In het Tibetaans boeddhisme kan men de functie van [[lama (geestelijke)|lama]] hebben zonder het strengere monnikschap te volgen, wat overeenkomt met het priesterschap. Hetzelfde geldt onder meer in Mongolië.

In de Japanse boeddhistische traditie heet een priester [[bonze]]. Het zenboeddhisme kent slechts priesters en geen monniken; indien men er het leven van een [[monnik]] in een [[klooster (gebouw)|klooster]] leidt, is dit meestal voor slechts een korte tijd, waarna men weer naar de eigen familietempel terugkeert.

== Shintoïsme ==
In de [[shintoïsme|shinto]] heet een priester kannoesji.

== Zie ook ==
* [[predikant]]
* [[profeet]]
* [[ziener]]

== Afbeeldingen ==
<gallery>
Bestand:Maya Priester.jpg|[[Maya (volk)|Maya]]priester, Nationaal Museum van [[Antropologie]], [[Mexico-Stad]]
</gallery>

{{Appendix}}

{{Navigatie christendom}}<div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Christendom_(portaal)">
<div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_christendom <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-article"></span>] · <span class="plainlinks" style="color:#0645AD">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Overleg_sjabloon:Navigatie_christendom <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span>]</span> · <span class="plainlinks" style="color:#0645AD">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_christendom&action=edit <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-edit" title="Sjabloon bewerken"></span>]</span></span></div></div>
<div class="navigatie-afb-rechts noviewer">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bestand:Cros.svg ]</div>
<div id="Christendom_(portaal)" class="navigatie-titel">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christendom Christendom] <small>([https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Portaal:Christendom&action=tinymceedit&redlink=1 portaal])</small></div>
<div class="navigatie-inhoud">
{| class="vatop" style="background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;" cellspacing="0" cellpadding="0"
|-
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=God_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 God]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Drie-eenheid Drie-eenheid] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=God_de_Vader&action=tinymceedit&redlink=1 Vader] · Zoon ([https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Jezus_(traditioneel-christelijk) Jezus]) · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_Geest&action=tinymceedit&redlink=1 Heilige Geest]
|-
| style="text-align: right;" | '''Algemeen:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bekering&action=tinymceedit&redlink=1 bekering] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bijbel_(christendom) Bijbel] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Charisma_(theologie)&action=tinymceedit&redlink=1 charisma] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christelijke_symboliek&action=tinymceedit&redlink=1 christelijke symboliek] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christologie&action=tinymceedit&redlink=1 christologie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dogma_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 dogma] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Doop_(sacrament) doop] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Evangelie&action=tinymceedit&redlink=1 evangelie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Evangelisatie&action=tinymceedit&redlink=1 evangelisatie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Lijst_van_christelijke_feest-_en_gedenkdagen feestdagen] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dag_des_oordeels&action=tinymceedit&redlink=1 laatste oordeel] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Liturgie&action=tinymceedit&redlink=1 liturgie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Paus_(titel)&action=tinymceedit&redlink=1 paus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Priester_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 priester] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Lijst_van_richtingen_in_het_christendom&action=tinymceedit&redlink=1 richtingen] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sacrament&action=tinymceedit&redlink=1 sacrament] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Synode&action=tinymceedit&redlink=1 synode] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Vergeving_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 vergeving] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Wederkomst_van_Jezus&action=tinymceedit&redlink=1 wederkomst] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Zonde_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 zonde]
|-
| style="text-align: right;" | <span class="nowrap">'''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Rooms-Katholieke_Kerk Katholieke Kerk]:'''</span>
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bisschop&action=tinymceedit&redlink=1 bisschop ] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Celibaat&action=tinymceedit&redlink=1 celibaat] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_(christendom) heilige] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kardinaal_(geestelijke)&action=tinymceedit&redlink=1 kardinaal] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Latijnse_ritus&action=tinymceedit&redlink=1 Latijnse ritus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Maria_(moeder_van_Jezus) Maria] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Mis&action=tinymceedit&redlink=1 mis] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Missie_(Katholieke_Kerk)&action=tinymceedit&redlink=1 missie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Pastoor pastoor] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Paus_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 paus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Plebaan&action=tinymceedit&redlink=1 plebaan] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Priester_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 priester] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Vaticaanstad&action=tinymceedit&redlink=1 Vaticaan]
|-
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Oosters_christendom&action=tinymceedit&redlink=1 Orthodoxie]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Epitrachelion&action=tinymceedit&redlink=1 epitrachelion] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_Synode&action=tinymceedit&redlink=1 Heilige Synode] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Iconenverering&action=tinymceedit&redlink=1 icoon] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Iconostase&action=tinymceedit&redlink=1 iconostase] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Jezusgebed&action=tinymceedit&redlink=1 Jezusgebed] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kruisverheffing Kruisverheffing] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Liturgie&action=tinymceedit&redlink=1 liturgie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Patriarch&action=tinymceedit&redlink=1 patriarch] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Pope_(priester)&action=tinymceedit&redlink=1 pope] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Trisagion&action=tinymceedit&redlink=1 trisagion]
|-
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Protestantisme Protestantisme]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Openbare_belijdenis_van_het_geloof&action=tinymceedit&redlink=1 belijdenis] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dominee&action=tinymceedit&redlink=1 dominee] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilig_Avondmaal&action=tinymceedit&redlink=1 Heilig Avondmaal] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kerkenraad&action=tinymceedit&redlink=1 kerkenraad] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Reformatie Reformatie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christelijke_zending&action=tinymceedit&redlink=1 zending]
|-
| style="text-align: right;" | '''Overig:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Geschiedenis_van_het_christendom geschiedenis van het christendom] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christendom_van_A_tot_Z&action=tinymceedit&redlink=1 christendom van A tot Z] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Messiaanse_beweging&action=tinymceedit&redlink=1 Messiaanse beweging]
|}
</div></div><div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Christendom_(portaal)">

<div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_christendom <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-article"></span>] · <span class="plainlinks" style="color:#0645AD">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Overleg_sjabloon:Navigatie_christendom <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span>]</span> · <span class="plainlinks" style="color:#0645AD">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_christendom&action=edit <span class="mw-ui-icon mw-ui-icon-small mw-ui-icon-wikimedia-edit" title="Sjabloon bewerken"></span>]</span></span></div></div>
<div class="navigatie-afb-rechts noviewer">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bestand:Cros.svg ]</div>
<div id="Christendom_(portaal)" class="navigatie-titel">[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christendom Christendom] <small>([https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Portaal:Christendom&action=tinymceedit&redlink=1 portaal])</small></div>
<div class="navigatie-inhoud">

{| class="vatop" style="background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;" cellspacing="0" cellpadding="0"
|- 
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=God_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 God]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Drie-eenheid Drie-eenheid] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=God_de_Vader&action=tinymceedit&redlink=1 Vader] · Zoon ([https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Jezus_(traditioneel-christelijk) Jezus]) · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_Geest&action=tinymceedit&redlink=1 Heilige Geest]
|- 
| style="text-align: right;" | '''Algemeen:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bekering&action=tinymceedit&redlink=1 bekering] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bijbel_(christendom) Bijbel] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Charisma_(theologie)&action=tinymceedit&redlink=1 charisma] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christelijke_symboliek&action=tinymceedit&redlink=1 christelijke symboliek] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christologie&action=tinymceedit&redlink=1 christologie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dogma_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 dogma] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Doop_(sacrament) doop] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Evangelie&action=tinymceedit&redlink=1 evangelie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Evangelisatie&action=tinymceedit&redlink=1 evangelisatie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Lijst_van_christelijke_feest-_en_gedenkdagen feestdagen] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dag_des_oordeels&action=tinymceedit&redlink=1 laatste oordeel] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Liturgie&action=tinymceedit&redlink=1 liturgie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Paus_(titel)&action=tinymceedit&redlink=1 paus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Priester_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 priester] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Lijst_van_richtingen_in_het_christendom&action=tinymceedit&redlink=1 richtingen] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Sacrament&action=tinymceedit&redlink=1 sacrament] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Synode&action=tinymceedit&redlink=1 synode] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Vergeving_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 vergeving] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Wederkomst_van_Jezus&action=tinymceedit&redlink=1 wederkomst] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Zonde_(christendom)&action=tinymceedit&redlink=1 zonde]
|- 
| style="text-align: right;" | <span class="nowrap">'''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Rooms-Katholieke_Kerk Katholieke Kerk]:'''</span>
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Bisschop&action=tinymceedit&redlink=1 bisschop ] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Celibaat&action=tinymceedit&redlink=1 celibaat] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_(christendom) heilige] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kardinaal_(geestelijke)&action=tinymceedit&redlink=1 kardinaal] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Latijnse_ritus&action=tinymceedit&redlink=1 Latijnse ritus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Maria_(moeder_van_Jezus) Maria] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Mis&action=tinymceedit&redlink=1 mis] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Missie_(Katholieke_Kerk)&action=tinymceedit&redlink=1 missie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Pastoor pastoor] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Paus_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 paus] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Plebaan&action=tinymceedit&redlink=1 plebaan] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Priester_(hoofdbetekenis)&action=tinymceedit&redlink=1 priester] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Vaticaanstad&action=tinymceedit&redlink=1 Vaticaan]
|- 
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Oosters_christendom&action=tinymceedit&redlink=1 Orthodoxie]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Epitrachelion&action=tinymceedit&redlink=1 epitrachelion] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilige_Synode&action=tinymceedit&redlink=1 Heilige Synode] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Iconenverering&action=tinymceedit&redlink=1 icoon] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Iconostase&action=tinymceedit&redlink=1 iconostase] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Jezusgebed&action=tinymceedit&redlink=1 Jezusgebed] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kruisverheffing Kruisverheffing] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Liturgie&action=tinymceedit&redlink=1 liturgie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Patriarch&action=tinymceedit&redlink=1 patriarch] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Pope_(priester)&action=tinymceedit&redlink=1 pope] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Trisagion&action=tinymceedit&redlink=1 trisagion]
|- 
| style="text-align: right;" | '''[https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Protestantisme Protestantisme]:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Openbare_belijdenis_van_het_geloof&action=tinymceedit&redlink=1 belijdenis] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Dominee&action=tinymceedit&redlink=1 dominee] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Heilig_Avondmaal&action=tinymceedit&redlink=1 Heilig Avondmaal] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Kerkenraad&action=tinymceedit&redlink=1 kerkenraad] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Reformatie Reformatie] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christelijke_zending&action=tinymceedit&redlink=1 zending]
|- 
| style="text-align: right;" | '''Overig:'''
| style="padding-left: 4px;" | [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Geschiedenis_van_het_christendom geschiedenis van het christendom] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Christendom_van_A_tot_Z&action=tinymceedit&redlink=1 christendom van A tot Z] · [https://wiki-raamsdonk.nl/index.php?title=Messiaanse_beweging&action=tinymceedit&redlink=1 Messiaanse beweging]
|}
</div></div>
[[Categorie:Priester| Priester]]
[[Categorie:Wijding in de katholieke kerk]]
[[Categorie:Christelijke titulatuur]]