Brontekst bekijken van Paleis Noordeinde

{{Infobox gebouw
| naam = Paleis Noordeinde
| afbeelding = Den Haag - Paleis Noordeinde - Noordeinde 68 - Ingang.jpg
| onderschrift = Hoofdingang paleis met wacht
| locatie = Noordeinde 68, [[Den Haag]]
| oorspronkelijke functie = 
| gebruik = Werkpaleis van koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]
| start = 
| gereed = 
| opening = 
| sluiting =
| verbouwing = 
| antenne/spits =
| hoogte top =
| status =
| bouwstijl = [[Hollands classicisme]]
| bouwkosten = 
| hoogte dak =
| monumentstatus= [[Rijksmonument]]
| monumentnummer= 17834
| verdiepingen =
| liften =
| architect = [[Jacob van Campen]]
| eigenaar = [[Staat der Nederlanden]], beheerd door het [[Rijksvastgoedbedrijf]]
| ingenieur = 
| aannemer =
| ontwikkelaar =
| afbeelding2 =
| onderschrift2 =
| mapname = 
| lat_deg = 
| lat_min = 
| lat_sec = 
| lat_dir = 
| lon_deg = 
| lon_min = 
| lon_sec = 
| lon_dir = 
}}
'''Paleis Noordeinde''' is een koninklijk paleis in de Nederlandse stad [[Den Haag]], gelegen aan het [[Noordeinde (Den Haag)|Noordeinde]]. Het is het werkpaleis van koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]. Het complex is eigendom van de [[Staat der Nederlanden]]. Het Rijk is verantwoordelijk voor de bouwkundige staat en inrichting.

== Vroegste tijd ==
In een akte van [[Albrecht van Beieren (1336-1404)|Albrecht van Beieren]] uit 1370 wordt voor het eerst geschreven over het Noordeinde.<ref>[[Jacob de Riemer]]: [https://books.google.nl/books?id=rkxDAAAAcAAJ&pg=PA78 Beschrijving van 's-Graven-hage], deel 1, pagina 78, Uitgeverij Boitet, 1730</ref> Daarna is er weinig bekend totdat in 1512 de grafelijk ambtenaar Willem Goudt eigenaar van de terreinen blijkt te zijn. Inmiddels rijk geworden, liet Goudt in 1533 een middeleeuwse hofstede verbouwen tot een groot vrijstaand woonhuis, dat bekend kwam te staan onder de naam 'die huysinge van Willem Goudt'.<ref>Monumentenzorg Den Haag: [http://www.monumentenzorgdenhaag.nl/monumenten/noordeinde-68 Noordeinde 68] - Paleis Noordeinde</ref><ref name="hui002189701_01_0094">[https://www.dbnl.org/tekst/_hui002189701_01/_hui002189701_01_0094.php Tijdschrift De Huisvriend, Jaargang 1897-1898], pag. 343-346, beschikbaar via de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren</ref><ref>[https://www.koninklijkhuis.nl/onderwerpen/paleis-noordeinde/geschiedenis Geschiedenis Paleis Noordeinde, periode 1533-1675] op de website van het Koninklijk Huis</ref> Na diens kinderloze overlijden in 1544 werd zijn weduwe eigenaresse. Die hertrouwde met de uit de [[Zuidelijke Nederlanden]] afkomstige 23-jarige Guillaume Le Grand, die van 1566 tot 1572 de [[Lijst van baljuws van Den Haag|baljuw van Den Haag]] zou zijn. Al snel kwam het echtpaar door buitensporige uitgaven in financiële moeilijkheden. Le Grand werd in 1565 (zijn vrouw was toen al overleden) door zijn schuldeisers gedwongen om het huis te verkopen.<ref>Boer, Paul den (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', p. 14</ref> Anthonis de Malfiance werd de nieuwe eigenaar. Hij was heer van Journicourt en advocaat van de [[Grote Raad van Mechelen]]. Deze droeg het huis in 1566 tegen betaling over aan Laurens van Bronckhorst en zijn vrouw Anna de Chenu. Al een week later, op 16 augustus, werd het pand opnieuw verkocht. Deze keer aan mr. Pieter van Persijn en zijn zus jonkvrouw Adriana van Persijn, die weduwe was van de heer van Brandtwyck Quintijn Weijtsen.<ref>Boer, Paul den (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', p. 14+15</ref> De woning werd sindsdien 'de huysinge van Brandtwyck' genoemd. Anna van Persijn overleed in 1580. Na haar overlijden werd het huis door de erfgenamen "aen aansienlijke personen" verhuurd. In 1582 werd van het Sint-Nicolaasgasthuis "de groete weij" gekocht, die voor 4800 gulden bij het gebouw werd gevoegd.<ref>Boer, Paul den (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', p. 15</ref>

== Het Oude Hof ==
Op verzoek van [[Maurits van Oranje|Maurits]], graaf van Nassau en de latere [[prins van Oranje]], werd door de [[Staten van Holland]] het pand op kosten van het gewest Holland verhuurd aan de weduwe van [[Willem van Oranje]], [[Louise de Coligny]], die er in 1592 ging wonen met haar zoon [[Frederik Hendrik van Oranje|Frederik Hendrik]], een halfbroer van Maurits.<ref>Boer, Paul den (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', p. 19</ref>

Het gebouw werd, toen het in 1595 met de grond te koop werd aangeboden, gekocht door de Staten van Holland. Frederik Hendrik woonde er toen al sinds 1593 niet meer, maar zijn moeder nog wel. Het pand en tuin ondergingen verbeteringen en uitbreidingen en in oktober 1609 werd het huis geschonken aan Frederik Hendrik ten behoeve van zijn moeder, die er tot het einde van haar leven bleef wonen. Het gebouw stond toen bekend als ''gemeene Landshuysinge''.<ref>Boer, Paul den (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', p. 22</ref>

Frederik Hendrik kreeg het in handen in 1620, na de dood van zijn moeder, en liet het in 1640 verbouwen naar een ontwerp van de [[architect]] [[Jacob van Campen]]. In 1646 trouwde zijn dochter [[Louise Henriëtte van Nassau|Louise Henriëtte]] in de balzaal met de “Grote Keurvorst” [[Frederik Willem I van Brandenburg]]. Na het overlijden van Frederik Hendrik in 1647 kwam het paleis in bezit van zijn zoon prins [[Willem II van Oranje]]. Zijn vader had enkele dagen voor zijn dood laten vastleggen dat zijn echtgenote [[Amalia van Solms]] er na zijn overlijden tot aan haar eigen dood zou mogen wonen. De kosten voor reparaties kwamen - zo had Frederik Hendrik vastgelegd - voor rekening van Willem II. Na diens dood in 1650 kwam het paleis in bezit van zijn enig kind, de latere [[stadhouder]]-koning [[Willem III van Oranje|Willem III]], die acht dagen later geboren werd.

Toen die in 1702 kinderloos stierf, werd Het Oude Hof onderwerp van een geschil over de erfenis. Pas in 1732 werd dat beslecht en kwam het huis in handen van koning [[Frederik Willem I van Pruisen|Frederik I]] van [[Pruisen]], een kleinzoon van prins Frederik Hendrik. In 1754 verkocht zijn zoon koning [[Frederik II van Pruisen|Frederik de Grote]] het paleis aan [[Anna van Hannover]], de weduwe van prins en [[stadhouder]] [[Willem IV van Oranje-Nassau]]. Haar kleinzoon [prins [Willem Frederik], de latere koning Willem I, woonde er van 1792 tot 1795. Tussen 1768 en 1778, en tussen 1789 en 1793 werd het paleis verbouwd door [[Philip Willem Schonck]].

Na de [[Bataafse Revolutie]] in 1795, verklaarde de [[Bataafse Republiek]] het Oude Hof tot [[Onteigening|nationaal bezit]] en stelde het ter beschikking aan vertegenwoordigers van de [[Eerste Franse Republiek|Franse Republiek]]. In het eerste jaar verbleef onder meer generaal [[Jean-Charles Pichegru]] in het Oude Hof. In 1796 vertrokken de Fransen uit het Oude Hof, waarna het in gebruik werd genomen als “nationaal hotel”, om voorname gasten van de Bataafse Republiek te huisvesten. Vervolgens werd het in 1798 in gebruik genomen door het [[Uitvoerend Bewind]]. Na het vertrek van de Fransen in 1813 bleef het in handen van de Nederlandse staat en kwam uiteindelijk in de portefeuille van het [[Rijksvastgoedbedrijf]].

== Residentie 1813-1940 ==
[[Bestand:willem3 begrafenis.jpg|thumb|De laatste gang van koning [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] van paleis Noordeinde naar de [[grafkelder van Oranje-Nassau]] in [[Delft]].]]
Paleis Noordeinde was van 1817 tot 1940 de residentie van de regerend vorst. Koning Willem I kreeg het in 1813 ter beschikking als winterpaleis. In 1814-1817 werd het verbouwd en uitgebreid onder leiding van eerst [[Adriaan Noordendorp]], daarna door de architecten [[Zeger Reyers]], [[Bartholomeus Ziesenis]] en tot slot door [[Jan de Greef]]. Het werd beschouwd als een tijdelijk onderkomen. Er waren namelijk plannen voor andere koninklijke paleizen, zowel één in Den Haag als één in Amsterdam. Door toedoen van Willem I werd dat uitgesteld en werd ter vervanging van het stadhouderlijk kwartier in het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]] het Oude Hof verbouwd. Er werden onder andere [[Gotiek (bouwkunst)|gotische]] elementen toegevoegd, die in 1961 werden verwijderd.

Tijdens de regeringsperiode van koning [[Willem II der Nederlanden|Willem II]] woonde zijn hofhouding in het paleis, terwijl de koning in [[Paleis Kneuterdijk]] resideerde. Zijn zoon en opvolger koning [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] gebruikte het als winterpaleis. Onder zijn leiding kwamen omvangrijke wijzigingen in het interieur tot stand. Per 25 december 1855, de dag dat de scheiding van tafel en bed tussen Willem III en zijn echtgenote [[Sophie van Wurtemberg|Sophie]] een feit was, werden de woonvertrekken van Willem en Sophie van elkaar gescheiden. Ook Sophie gebruikte het als winterpaleis. Zij stierf in 1877.

In 1880 werd hun enige dochter [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]] er geboren, de latere koningin. Zij zou er na de dood van haar vader in 1890 blijven wonen met haar moeder koningin-regentes [[Emma van Waldeck-Pyrmont|Emma]] en vervolgens met haar echtgenoot prins [[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin|Hendrik]]. In 1909 werd hun enig kind [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] in het paleis geboren. Na de [[Tweede Wereldoorlog]] keerde koningin Wilhelmina niet terug naar Paleis Noordeinde. Na enkele omzwervingen bleef zij voortaan in [[Apeldoorn (stad)|Apeldoorn]] in haar zomerpaleis [[Paleis Het Loo]] wonen.

== Brand 1948==
[[Bestand:Brand in het Koninklijk Paleis.webm|thumb|[[Polygoonjournaal]] 18 mei 1948: Brand in het Koninklijk Paleis]]
In mei 1948 werd het paleis bij schilderwerkzaamheden gedeeltelijk door brand verwoest. Daarbij bleef de kostbare Indische Zaal, een geschenk van de Indische bevolking bij het huwelijk van de koningin in 1901, intact. De plafonds en decoraties van de balkonzaal, de kleine en grote balzaal en de rode zaal werden in ernstige mate aangetast.

Van 1952 tot 1976 waren in het middengebouw en in de linker achtervleugel, de koningsvleugel, het [[International Institute of Social Studies]] (ISS) en het [[Nuffic]] gevestigd. In de rechter achtervleugel zaten de kantoren van de hofhouding. Koningin Juliana gaf de voorkeur aan wonen in [[Paleis Soestdijk]] in [[Baarn]], dat meer privacy bood dan het sterk verouderde Noordeinde midden in een drukke binnenstad.

In 1969 werd bekendgemaakt dat prinses Beatrix na haar troonsbestijging er haar werkpaleis wilde vestigen. Daarop zocht het ISS naar een ander onderkomen dat in 1976 werd gevonden. Een jaar later werd begonnen met een grootscheepse restauratie om het geschikt te maken voor Beatrix. In 1984 werd haar werkpaleis op [[Prinsjesdag]] officieel in gebruik genomen.

== Werkpaleis 1984–heden ==
Sinds 1984 is Paleis Noordeinde in gebruik als werkpaleis van de vorst. Elk jaar vertrekt vanaf hier op Prinsjesdag de koninklijke stoet naar de [[Ridderzaal]]. Na de rijtoer komt de familie nog even op het balkon. De koning ontvangt er op woensdagen nieuwe ambassadeurs, die hun [[geloofsbrief|geloofsbrieven]] komen aanbieden. Dit gaat met enig ceremonieel gepaard. Zo zijn er muziek en een erewacht en wordt de ambassadeur per koets naar het paleis gebracht.

Noordeinde werd verscheidene malen gebruikt als gelegenheid, waar het Nederlandse volk afscheid kon nemen van de overleden prins [[Claus van Amsberg]], prinses [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] en prins [[Bernhard van Lippe-Biesterfeld]]. Het was op de uitvaartdagen het vertrekpunt van de ceremoniële overbrenging van de stoffelijk overschotten naar de [[grafkelder van Oranje-Nassau]] in de [[Nieuwe Kerk (Delft)|Nieuwe Kerk]] te [[Delft]]. Op 16 augustus 2019 overleed prinses [[Christina der Nederlanden|Christina]] in het complex van Paleis Noordeinde. Zij had een eigen appartement boven de [[Koninklijke Stallen]].

Het paleis wordt ook bij feestelijke gebeurtenissen gebruikt. Er lagen bijvoorbeeld ter intekening de felicitatieregisters na de geboorten van de kinderen van koning Willem-Alexander, de prinsessen [[Catharina-Amalia der Nederlanden|Catharina-Amalia]], [[Alexia der Nederlanden|Alexia]] en [[Ariane der Nederlanden|Ariane]]. 

=== Stichtingsadres ===
In februari 2009 werd publiekelijk bekend dat op het adres van paleis Noordeinde twaalf stichtingen waren gevestigd. Een daarvan betrof een stichting waarin prinses [[Christina der Nederlanden]] haar vermogen liet beheren, dat in [[belastingparadijs]] [[Guernsey]] bleek te zijn ondergebracht.<ref>[http://vorige.nrc.nl/article2157302.ece ''Twaalf stichtingen op paleis Noordeinde''], ''[[NRC Handelsblad]]'', 19 februari 2009</ref>

== Koninklijk Huisarchief ==
Achter het paleis bevindt zich de [[Paleistuin]], die van zonsopkomst tot zonsondergang vrij toegankelijk is voor belangstellenden. Aanvankelijk was deze tuin privé-eigendom van de familie van Oranje-Nassau, maar in 1953 werd de tuin door koningin Juliana voor het publiek toegankelijk gesteld.<ref>[http://haagsebeeldbank.nl/afbeelding/c58f58a5-8e2a-4541-9ab8-0cfbc1623024 Beeldbank Haags Gemeentearchief, openstelling paleistuin in 1953]</ref> Aangrenzend bevinden zich de [[Koninklijke Stallen]] en het [[Koninklijk Huisarchief (Nederland)|Koninklijk Huisarchief]], die niet algemeen toegankelijk zijn. Wel kunnen zij worden bezocht op afspraak, bijvoorbeeld voor het doen van wetenschappelijk onderzoek of (op bepaalde dagen) tijdens de 'zomeropenstelling' voor het publiek. Het Koninklijk Huisarchief is eigendom van de Stichting Historische Verzamelingen van het [[Huis Oranje-Nassau]]. Deze stichting werd in 1972 door koningin Juliana opgericht.<ref>[https://www.koninklijkhuis.nl/onderwerpen/koninklijke-verzamelingen/stichting-historische-verzamelingen-van-het-huis-oranje-nassau Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau] op de website van het Koninklijk Huis</ref>

== Koepel van Fagel ==
Op het complex bevindt zich de [[Koepel van Fagel]], een voormalig tuinpaviljoen uit aanvang achttiende eeuw. Het rijksmonument staat bekend om zijn rijk gedecoreerde interieur met uitbundig stucwerk en schilderingen van [[Mattheus Terwesten]], die tot de beste voorbeelden behoren van de barok in Nederland. 

== Standbeelden Willem van Oranje en Wilhelmina==
Aan de voorzijde, direct tegenover het paleis, staat een [[Standbeelden van Willem van Oranje in Den Haag|ruiterstandbeeld]] van [[Willem van Oranje]] te paard, dat in 1845 werd neergezet in opdracht van [[Willem II der Nederlanden|koning Willem II]]. Het is gemaakt door de Franse beeldhouwer [[Émile de Nieuwerkerke]] en in brons gegoten bij de firma Soyer in Parijs. Even verderop, op het plein tegenover het paleis, staat een bronzen beeld van [[Wilhelmina der Nederlanden|koningin Wilhelmina]], dat in 1968 gemaakt is door Nederlandse beeldhouwster [[Charlotte van Pallandt]]. Dit laatste beeld is onderdeel van het [[Monument koningin Wilhelmina (Den Haag)|monument ter nagedachtenis aan koningin Wilhelmina]].

== De ''Postzegelboom'' ==
Tegenover het paleis bevindt zich op het pleintje bezijden de beide bovenervermelde standbeelden aan het begin van de Paleisstraat de zogeheten ''Postzegelboom''. <ref>[https://denhaag.com/nl/de-postzegelboom ''De Postzegelboom, Noordeinde 68, 2514 GL Den Haag '']</ref>

==Fotogalerij==
===Exterieur===
<gallery widths="180" heights="180">
Denhaag paleis noordeinde.jpg|Paleis Noordeinde met de [[Standaarden_van_het_Nederlandse_Koninklijk_Huis|koninklijke standaard]]
Koninklijke Familie op Prinsjesdag 2011.jpg|Balkon voorzijde met koninklijke familie
Je Maintiendrai Noordeinde.jpg|[[Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden]], met de lijfspreuk [[Je maintiendrai]], als onderdeel van het hek aan de voorzijde van het paleis
Overzicht achterzijde ruiterstandbeeld van Willem van Oranje, richting paleis - 's-Gravenhage - 20363336 - RCE.jpg|Voorzijde met ruiterstandbeeld van [[Willem van Oranje]]
Exterieur, Bestanddeelnr2668.jpg|Besloten tuin zuidoost-vleugel
Achterzijde, Bestanddeelnr2673.jpg|Achterzijde gezien vanuit de Paleistuin
</gallery>

===Interieur===
<gallery widths="180" heights="180">
Trapopgang, Bestanddeelnr2690.jpg|Trapopgang
Achtervestibule, Bestanddeelnr2689.jpg|Achtervestibule
Interieur Paleis Noordeinde - ontvangsten vergaderkamer (1984).jpg|Ontvangstruimte
Balzaal, Bestanddeelnr2684.jpg|Balzaal
Interieur Paleis Noordeinde kleine balzaal, Bestanddeelnr 253-8869.jpg|Kleine balzaal
Balkonzaal, Bestanddeelnr2695.jpg|Balkonzaal
</gallery>
<gallery widths="180" heights="180">
Interieur, Bestanddeelnr2659.jpg|Wachtruimte zuidoost-vleugel
Eetzaal, Bestanddeelnr2692.jpg|Galerijzaal
Marotzaal, Bestanddeelnr2693.jpg|Marotzaal
Interieur, Bestanddeelnr2680.jpg|Blauwe kamer
Interieur Paleis Noordeinde - grote anti Chambre (1984).jpg|Grote antichambre
Paleis Noordeinde, Pieter Post Kamer (1984).jpg|Pieter Postkamer
</gallery>

===Geschiedenis===
<gallery widths="180" heights="180">
Koningin Wilhelmina en koninginmoeder Emma op het balkon van paleis Noordeinde.jpg|Koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma op het balkon van een rijk versierd paleis Noordeinde
Koningin Wilhelmina bij Paleis Noordeinde wordt gegroet door een erewacht, Bestanddeelnr 900-5002.jpg|[[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]] bij Paleis Noordeinde wordt gegroet door een erewacht, 6 juni 1945 (Nationaal Archief)
Koningin Wilhelmina voor het bordes van Paleis Noordeinde, Bestanddeelnr 900-5011.jpg|Koningin Wilhelmina voor het bordes van Paleis Noordeinde, 6 juni 1945 (Nationaal Archief)
Brand_Paleis_Noordeinde._Blussing_veel_rook,_Bestanddeelnr_902-7520.jpg|Brand in Paleis Noordeinde, 18 mei 1948 (Nationaal Archief)
Brand in Paleis Noordeinde (1948).jpg|Brand in Paleis Noordeinde (1948)
Intocht koningin Juliana in Den Haag. De koninklijke familie op het balkon van P, Bestanddeelnr 014-1097.jpg|Intocht van koningin Juliana in Den Haag, koninklijke familie op het balkon van Paleis Noordeinde tijdens het defilé, 18 september 1948 (Nationaal Archief)
Opening Staten Generaal. Gouden koets Paleis Noordeinde, Bestanddeelnr 903-0142.jpg|Opening Staten Generaal; Gouden koets bij Paleis Noordeinde, 21 september 1948 (Nationaal Archief)
</gallery>
<gallery widths="180" heights="180">
H. M. de Koningin opent tuin Paleis Noordeinde voor publiek. Aanbieden bloemen, Bestanddeelnr 905-6917.jpg|[[Juliana der Nederlanden|Koningin Juliana]] opent tuin Paleis Noordeinde voor publiek, 29 april 1953 (Nationaal Archief)
Exterieur Paleis Noordeinde, Bestanddeelnr 930-6582.jpg|Voorzijde Paleis Noordeinde, 1980 (Nationaal Archief)
Archief paleis Noordeinde.jpg|[[Koninklijk Huisarchief (Nederland)|Koninklijk Huisarchief]], gezien vanuit de [[Paleistuin]], 2008
Huisarchief & Bibliotheek.jpg|Detailaanzicht Koninklijk Huisarchief, 2007
Statue of Willem van Oranje.jpg|[[Standbeelden van Willem van Oranje in Den Haag#Ruiterstandbeeld aan het Noordeinde|Ruiterstandbeeld aan het Noordeinde]] van [[Willem van Oranje]], 2007
Statue of Queen Wilhelmina.jpg|Standbeeld koningin [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]], 2007
</gallery>

== Literatuur (selectie) ==
* {{aut|Boer, Paul den}}; (1986) ''het huijs int Noorteijnde. Het Koninklijk Paleis Noordeinde historisch gezien'', Zutphen
* {{aut|Cleverens, René}}; (2001) ''De Koningsvleugel. Geschiedenis van de particuliere appartementen in het Paleis Noordeinde. Een reconstructie'', Hilversum
* {{aut|Goossens, Eymert-Jan}}; (2008) ''Paleis Noordeinde. Vierhonderd jaar 'Hoff van Oraignen' '', Zwolle
* {{aut|Jehee, J.J.}}; (1985) ''Resultaten van het bouwkundig historisch onderzoek van het paleis Noordeinde te Den Haag'', Zeist
* {{aut|Lekkerkerk, Piet}}; (1991) ''Paleis Noordeinde'', Zutphen
* {{aut|Schenk, M.G. en J.B.Th. Spaan}}; (1968) ''Paleis Noordeinde en zijn bewoners'', Baarn

== Externe links ==
* [https://web.archive.org/web/20180805052447/https://www.koninklijkhuis.nl/onderwerpen/paleis-noordeinde Officiële pagina van Paleis Noordeinde] op de website van het Koninklijk Huis
* [http://www.paleizen.nl/Paleizenbestanden/Nederland/Den%20Haag/Noordeinde/Paleis%20Noordeinde.htm Paleis Noordeinde bij Paleizen.nl]
* [http://www.iss.nl/ Institute of Social Studies (ISS)]

{{Appendix}}
{{Navigatie koninklijke paleizen Nederland}}
{{Coor title dms|52|4|51.30123739065823|N|4|18|22.090930938720703|E|type:landmark_scale:5000_region:NL}}

[[Categorie:Rijksmonument in Den Haag]]
[[Categorie:Hollands-classicistisch bouwwerk]]
[[Categorie:Barokkasteel|Noordeinde]]
[[Categorie:Architectuur in Nederland uit de 17e eeuw]]
[[Categorie:Paleis in Den Haag|Noordeinde]]
[[Categorie:Bouwwerk van Jacob van Campen]]
[[Categorie:Bouwwerk in Den Haag Centrum]]
[[Categorie:Nederlands koningshuis]]