Brontekst bekijken van Paard en wagen

[[Bestand:Planwagen.jpg|thumb|250px|Trekpaard voor een huifwagen]]
[[Bestand:Furmanka.na.stacji.jpg|thumb|250px|Paard en wagen in [[Polen]]]]
[[Bestand:Roof Seat Break Véierspänner.jpg|thumb|250px|Vierspan voor postkoets]]
[[Bestand:Zmiennica,_povoz.jpg|thumb|250px|Enkelspan met haamtuig, Polen]]
[[Bestand:Tombstone touristique.jpg|thumb|250px|Tweespan western stijl]]
[[Bestand:Kon_Lodz_stoki_henrykowskaStr.jpg|thumb|250px|Enkelspan met borsttuig, Polen]]
De term '''paard-en-wagen''' stamt uit de tijd waarin naast een stijgend aantal gemotoriseerde voertuigen ook nog veel met [[trekdier]]en aangespannen [[wagen]]s en [[kar]]ren gebruikt werden in het verkeer.

== Geschiedenis ==
Er waren verschillende beroepsgroepen die nog lange tijd (ongeveer tot 1970) met [[Paard (dier)|paard]]-en-wagen de straat op gingen. Naast [[Agrariër|boer]]en, die hun aangespannen boerenwagens bijvoorbeeld gebruikten om hun oogst naar de [[boerderij]] te halen, waren er [[melkboer]]en, [[groenteboer]]en en [[bakker (beroep)|bakker]]s, die een eigen paard hadden en met een speciaal voor hun handel ingerichte wagen langs de deuren gingen om hun waren te bezorgen. Wagens waren in die jaren meestal voorzien van luchtbanden, een achteruitkijkspiegel en een rem.

Tegenwoordig ziet men steeds minder beroepsmatig gebruikte aanspanningen in het verkeer. Af en toe ziet men in een grote stad een [[koets]] met toeristen rondrijden. Op het platteland ziet men af en toe eens een huifkar, [[janplezier]] of koets voorbijkomen. Het rijden met paard-en-wagen kan gedaan worden als (beroepsmatig) beoefenaar van de [[mensport]] of als liefhebber van [[mennen (paardensport)|mennen]] en authentiek gerij.

== Verkeerswetgeving ==
In de Nederlandse verkeerswetgeving is de voerman of [[Mennen (paardensport)|koetsier]] een bestuurder van een bespannen wagen.

== Verschillende manieren van aanspannen ==
Een voertuig kan eenspannig of meerspanning aangespannen zijn. De [[hoofdstel]]len van tuigpaarden zijn meestal voorzien van [[oogklep]]pen, waardoor de paarden minder schrik hebben voor achteropkomend verkeer en beter vooruit kijken.

=== Enkelspan ===
Bij het rijden met een enkelspan loopt het paard tussen het inspan of [[Lamoen (tuig)|lamoen]] dat bestaat uit twee naar voren stekende balken. De wagen of koets is voorzien van een evenaar (zwengel), waaraan de strengen bevestigd zijn. Het deel van het tuig waar een paard mee trekt kan een [[gareel]] of [[haam]] zijn met hout, maar ook een borstblad geheel van leer. In Oost Europa komen nog aanspanningswijzen voor waarbij een enkel paard naast een [[Dissel (transport)|dissel]] loopt.

=== Tweespan ===
Bij gebruik van twee paarden lopen de paarden meestal aan weerszijden van de dissel. De vier [[leidsel]]s van de paarden kruisen elkaar vooraan en komen in het midden paarsgewijs samen.

In een tweespan is het linkerpaard dat recht voor de [[Mennen (paardensport)#Koetsier|voerman]] loopt, het ''bijdehandse'' paard. Het andere is het ''vandehandse'' paard. Het paard dat ''bijdehand'' is, is het meest ervaren paard. Jonge en onervaren paarden worden rechts ingespannen, in de hoop dat ze het een en ander opsteken. Het is niet uitgesloten dat ''bijdehand'' in de betekenis van ''[[Intelligentie|slim]]'' hiervan afgeleid is. <ref>[https://books.google.nl/books?id=XrBSSvIyv-cC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=bijdehante+paard&source=bl&ots=MxC0fSEVmN&sig=f2U27MvZrC15aEULUHLjWBGZNOU&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwiVotikydbfAhVMJFAKHexdDuEQ6AEwBHoECAcQAQ#v=onepage&q=bijdehante%20paard&f=false Collignon, F., “Het paard in onze taal” (2009)], Kemper Conseil Publishing Consultancy, {{ISBN|9789076542294}}, p11. [https://web.archive.org/web/20240326075249/https://books.google.nl/books?id=XrBSSvIyv-cC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=bijdehante+paard&source=bl&ots=MxC0fSEVmN&sig=f2U27MvZrC15aEULUHLjWBGZNOU&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwiVotikydbfAhVMJFAKHexdDuEQ6AEwBHoECAcQAQ#v=onepage&q=bijdehante%20paard&f=false Gearchiveerd] op 26 maart 2024.</ref> 

=== Vierspan ===
Bij mennen van paarden in een [[vierspan]] lopen de paarden twee-aan-twee voor elkaar en heeft de koetsier in de basishouding vier leidsels in zijn linkerhand.

=== Overige ===
Overige aanspanningen zijn bijvoorbeeld zes- en achtspan. Minder gebruikelijke manieren om paarden in te spannen zijn [[Tandem (paard en wagen)|tandem]], [[Trojka (voertuig)|trojka]] en [[quadriga]].

== Zie ook ==
* [[Benno von Achenbach]]
* [[Hessenweg]]
* [[Sulky (paardensport)|Sulky]]
{{Appendix|1=|2=
'''Referenties'''
{{References}}
}}
{{Navigatie weggebruikers}}

[[Categorie:Paard en wagen| ]]