Brontekst bekijken van Nederlandsche Zeereddingsdienst

De '''Nederlandsche Zeereddingsdienst''' (ZRD) werd op 25 september 1940 gesticht. De [[Duitser]]s bezetten sinds 15 mei 1940 [[Nederland]]. Ze hadden in verband met hun oorlogsactiviteiten richting [[Engeland]] dringend behoefte aan een vergroting van de reddingscapaciteit op de [[Noordzee]]. Hoewel [[Duitsland|Duits]] belang, wensten ze dat de initiatieven rond de reddingsdienst onder [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederlandse]] vlag ontplooid zouden worden.

== ''Seenotdienst'' ==
De [[KNRM|Noord- en Zuid-Hollandsche Redding Maatschappij]] (NZHRM)<ref> In 1949 werd het [[predicaat Koninklijk]] verleend.</ref> kreeg op 1 juli 1940 bezoek van een inspecteur van het Duitse Reddingswezen. Deze was tevens verbonden aan het Duitse Ministerie van Luchtvaart.<ref> ''Tusschen mijnen en grondzeeën'' (1946) H.Th. de Booy</ref> Hij stelde voor, de paraatheid van het reddingswezen langs de Noordzeekust op te voeren conform die van [[Duitsland]]. Daar lagen [[reddingsboot|reddingsboten]] voortdurend buitengaats in staat van paraatheid. Ze ressorteerden onder ''Der Seenotdienst der deutschen Luftwaffe''.<ref>''Der Seenotdienst der deutschen Luftwaffe 1939-1945'' (1978), Volkmar Kühn</ref> De ''Luftwaffe'' was in 1940 gewikkeld in de [[Slag om Engeland]] in een poging het Engelse luchtverdedigingssysteem lam te leggen. Hun bombardementen veroorzaakten veel schade. 

De confrontatie met de Engelse luchtverdediging bracht met zich mee dat nogal wat Duitse toestellen in zee stortten. Soms werden overlevenden door schepen opgepikt. Vanuit de Nederlandse Noordzeehavens  wilden de Duitsers een reddingslichaam opgebouwen gelijk aan dat van de Duitse ''Notseedienst''. De secretaris van de NZHRM, H.Th. de Booy weigerde echter medewerking. Een volgend plan was het ''Lazarettverband''. Hierbij werden gevorderde Nederlandse schepen omgebouwd tot [[Hospitaalschip|hospitaalschepen]] om er een reddingsdienst mee op te zetten. 

== Stichting en Rode Kruis ==
Na de eerdere tegenslagen kozen de Duitsers nu voor het oprichten van een dienst in de vorm van een stichting. Deze Nederlandsche Zeereddingsdienst werd geleid door de Nederlandse tweede [[luitenant-ter-zee]] Heyman als voorzitter terwijl ook twee officieren van het [[Korps Mariniers]] deel van het bestuur uitmaakten.<ref>''Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'' (1974) Deel 5, eerste helft Blz. 130. Dr. L. de Jong ISBN 9012080207 </ref> De stichting had volgens haar statuten ten doel het voor de Nederlandse kust redden van schipbreukelingen onverschillig hun nationaliteit. Heyman kon, gesteund door de Duitse instanties, in augustus 1940 starten met de Zeereddingsdienst. Het ZRD-kantoor werd gevestigd in [[Scheveningen]]. De contacten van Duitse zijde werden onderhouden door de ''Korvetten-Kapitän'' Bauernfeind.

De Duitsers overlegden in september 1940 ook met de Nederlandse afdeling van het [[Rode Kruis]]. Dr. Hesse, ''Generalführer'' van het Duitse Rode Kruis, nam daartoe het initiatief. In een op 7 oktober 1940 gesloten overeenkomst werd afgesproken dat de Nederlandsche Zeereddingsdienst namens het Nederlandse Rode Kruis een aantal schepen zou inzetten om ter zee hulp te verlenen aan gewonden, zieken en schipbreukelingen. Het Rode Kruis zou in verband met haar bemoeienis via voorzitter Heyman van de Zeereddingsdienst namens Duitse instanties een bankgarantie krijgen van [[Nederlandse gulden|fl.]] 100.000,--.
 
De status van de ZRD-schepen was niet geheel duidelijk. Men sprak wisselend over reddingsschepen en hospitaalschepen die het kenmerk LAZ met een daaraan toegevoegd registratienummer zouden voeren. LAZ stond voor ''Lazarett'', Duits voor hospitaal. De Duitse ''Kriegsmarine'' alsook de ''Luftwaffe'' bleven bij dit alles op afstand. Het Nederlandse Rode Kruis en de Zeereddingsdienst werden geacht verantwoordelijk te zijn voor de reddingsactiviteiten ter zee.

In een gesprek tussen het Nederlandse Rode Kruis en Heyman benadrukte de laatste dat bij een eventuele Duitse aanval op Engeland zijn ZRD-schepen niet konden worden verplicht de invasievloot te volgen. Men zou zich in die situatie blijven beperken tot patrouillering op maximaal tien [[zeemijl|zeemijlen]] buiten de Nederlandse kust. Dr. L. de Jong toont in zijn geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog een afwijkend beeld. Hij zag een en ander als een onderdeel van de Duitse invasieplannen op Engeland.<ref>''Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'' (1974) Deel 4, tweede helft Blz. 595-596.</ref> 

== Uitvoering ==
De Engelsen erkenden de overeenkomst over de ''Lazarett''-schepen niet. Het kenmerk LAZ, gevolgd door een registratienummer en met voorts een groene rand langs de romp van de schepen, weerhield Engelse [[jachtvliegtuig]]en er niet van deze schepen aan te vallen. Het gevolg was dat voor de schepen geen werkwillige Nederlandse zeelieden te vinden waren. De overkomst met het Nederlandse Rode Kruis maakte het mogelijk om 25 omgebouwde schepen wit te schilderen met een rood kruis op romp en pijp. Het LAZ-kenmerk werd veranderd in een ZRD-kenmerk met een daaraan toegevoegd registratienummer. 
 
Het streven was 127 schepen in de vaart te brengen. Dit aantal is nooit gehaald. De ''Kriegsmarine'' vorderde ZRD-schepen voor eigen gebruik en Heyman zelf hevelde op zijn beurt schepen over naar een in januari 1941 opgerichte - maar nooit concreet geworden - sleepdienst: ''Bergungsschiffeverband'', (BS). Heyman diende vanwege meningsverschillen medio 1941 zijn ontslag in. De twee officieren van het Korps Mariniers waren al eerder vertrokken. De [[Nationaal Socialistische Beweging|NSB]]'er en ex-koopvaardijofficier W.R. van Haga volgde Heyman op.<ref>''Scheveningen Sperrgebiet'' (1983). [[Piet Spaans]]. ISBN 90-800037-1-9 </ref><ref> ''De blauwe wimpel''. Maandblad nr. 1. 39e jaargang, 1984. Artikel ''De Nederlandsche Zeereddingsdienst - een vreemd verschijnsel in WO II''. Piet Spaans</ref> 

Intussen was de Duitse interesse in zowel de Zeereddingsdienst als de sleepdienst sterk gedaald. Een invasie op Engeland was in de loop van 1941 uit het beeld verdwenen. De Duitse blik was vanaf toen noodzakelijkerwijs steeds meer op het [[Oostfront (Tweede Wereldoorlog)|Oostfront]] gericht. Eind 1941 waren er volgens een Duits rapport nog maar zeven zeegaande ZRD-schepen. In 1942 kreeg deze ZRD-vloot, die bestond uit gevorderde vissersschepen, opdracht weer als vanouds uit vissen te gaan. De vangsten zouden bestemd zijn voor de ''Kriegsmarine''. De bemanningen kregen nog wel het consigne mee de [[Visnet|net]]ten te kappen in geval van een mogelijke redding.

== ZRD wordt rederij ==
De ZRD kreeg nu de beschikking over de opstallen van een [[Scheveningen|Schevenings]] [[rederij]]bedrijf, compleet met vistuig en scheepsbenodigdheden. Korte tijd later werd daaraan een [[visrokerij]] toegevoegd. Rederij en rokerij telden elk omstreeks vijftig werknemers. De vangsten waren overvloedig, de grootste vissen leverde men aan de ''Kriegsmarine'' en de verkoop van de kleinere verliep via de visafslag. De aanschaf van brandstoffen voor de schepen was geen probleem, evenmin als een voorgeschreven driemijlszone die als grens gold voor andere zeevissers. Op dinsdag 5 september 1944 - [[Dolle dinsdag]] - viel het doek. Verwarring en angst deed veel NSB'ers vluchten uit het westen van Nederland. Van Haga kreeg van de Duitse contactman Bauernfeind de opdracht, de ZRD-administratie terstond te laten vernietigen. Na die opdracht te hebben vervuld spoedde de ZRD-directeur Van Haga zich met zijn gezin naar Leeuwarden.

== Spionage ==
De Engelse ''Secret Service'' veronderstelde een verband tussen de [[spionageloggers]] van de ''Abwehrmann'' [[Friedrich Carl Heinrich Strauch]] en de ZRD-vloot van Van Haga.<ref> Nationaal Archief. Dossier 62742. P.V. nr.5295/46 A </ref> Dat bepaalde loggers die voor de ''Abwehr'' uitvoeren bemand zouden zijn met Nederlandse [[Vertrouwensman (Tweede Wereldoorlog)|vertrouwensmannen]] of ''[[V-Mann|V-Männer]]'' in Duitse dienst is juist. Deze werkten op de [[spionageloggers]] als marconisten, voorzien van Duitse zendapparatuur en tevens bewapend. Dat op Rode Kruisschepen van de ZRD zendapparatuur voorhanden zou zijn geweest welke werd bediend door Duitse marconisten is niet aangetoond.<ref>[http://www.allesoverscheveningen.nl/verhalen allesoverscheveningen.nl] ''Spionageloggers''. [[Piet Spaans]]</ref>

{{Appendix}}

[[Categorie:Visserij]]
[[Categorie:Tweede Wereldoorlog]]