Brontekst bekijken van Napoleon Bonaparte

{{Infobox dynastie
| afbeelding     = François Gérard - Napoleon I 001.jpg
| onderschrift   = Napoleon I in kroningsgewaad<br><small>(1805/15), werkplaats van [[François Gérard]], [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]]</small>
| naam           = Napoleon Bonaparte
| leven          = 15 augustus 1769 – 5 mei 1821
| functie1       = [[Eerste consul]]
| periode1       = 1799 – 1804
| voorganger1    = –
| opvolger1      = –
| functie2       = [[Lijst van koningen van Frankrijk|Keizer der Fransen]]
| periode2       = 1804 – 1814
| voorganger2    = – <small>([[Eerste Franse Republiek|republiek]])</small>
| opvolger2      = [[Lodewijk XVIII van Frankrijk|Lodewijk XVIII]] <small>(koning)</small>
| functie3       = Keizer der Fransen ([[Honderd Dagen (1815)|Honderd dagen]])
| periode3       = [[1815]]
| voorganger3    = [[Lodewijk XVIII van Frankrijk|Lodewijk XVIII]] <small>(koning)</small>
| opvolger3      = [[Napoleon II]]
| functie4       = [[Koninkrijk Italië (1805-1814)|Koning van Italië]]
| periode4       = 1805 – 1814
| voorganger4    = –
| opvolger4      = –
| vader          = [[Carlo Maria Buonaparte]]
| moeder         = [[Maria Laetitia Ramolino]]
| dynastie       = [[Bonaparte]]
| broerzus       = [[Jozef Bonaparte]], [[Lodewijk Napoleon]]
| partner        = [[Joséphine de Beauharnais]], [[Marie Louise van Oostenrijk]], [[Désirée Clary]] (verloofde), [[Éléonore Denuelle de la Plaigne]] (maîtresse), [[Maria Walewska]] (maîtresse)
| kinderen       = [[Charles Léon Denuelle]], [[Alexandre Colonna-Walewski|Alexandre Colonna]], [[Napoleon II]], [[Eugène de Beauharnais]] (stiefzoon), [[Hortense de Beauharnais]] (stiefdochter), [[Stéphanie de Beauharnais]] (aangenomen)
| heraldiek      = [[Bestand:Grandes Armes Impériales (1804-1815)2.svg|150px]]
| heraldiek-uitleg = Wapen als keizer van Frankrijk
}}
[[File:Napoléon à Brienne.jpg|thumb|Napoleon in de militaire school ca. 1780 (litho uit 1908)]]

'''Napoleon Bonaparte''' (Ajaccio, 15 augustus 1769 – Sint-Helena (eiland), 5 mei 1821), gedoopt als ''Napoleone di Buonaparte'', was een Frans [[Generaal (hoofdbetekenis)|generaal]] en [[dictator (modern)|dictator]] tijdens de laatste [[regering]]en van de [[Franse Revolutie]]. Als '''Napoleon I''' was hij van 2 december 1804 tot 11 april 1814 [[Eerste Franse Keizerrijk|keizer der Fransen]]. Van 17 maart 1805 tot 11 april 1814 was hij ook koning van [[Koninkrijk Italië (1805-1814)|Italië]] (een staat die niet het hele Italiaanse schiereiland omvatte) en van 1806 tot 1813 beschermer van de [[Rijnbond (1806)|Rijnbond]]. Zijn juridische hervorming, de [[Code Napoléon]], had een grote en blijvende invloed op het [[Recht (hoofdbetekenis)|recht]] in vele landen, onder andere in Nederland en België. Hij wordt eveneens herinnerd voor zijn rol in de door hem veroorzaakte [[napoleontische oorlogen]] en voor de titel van keizer die hij aannam. Het lukte hem tijdelijk een groot deel van [[Europa (werelddeel)|Europa]] onder zijn gezag te brengen.

Napoleon werd op [[Corsica (hoofdbetekenis)|Corsica]] geboren. Zijn vader was van [[Adel in Italië|adellijke]] [[republiek Genua|Genuese]] afkomst. In de jaren voor de Franse Revolutie werd hij op het vasteland van Frankrijk tot [[artillerie]]officier opgeleid. Bonaparte kreeg onder de [[Eerste Franse Republiek]] bekendheid. Hij wist de [[Eerste Coalitie|Eerste]] en [[Tweede Coalitie]] tegen Frankrijk te verslaan. In 1799 pleegde hij een [[Staatsgreep van 18 Brumaire|staatsgreep]], waarna hij zichzelf als [[eerste consul]] installeerde. In [[1804]] liet hij zich tot keizer van Frankrijk uitroepen. Na een serie van overwinningen slaagde Frankrijk er in om continentaal Europa te domineren. Bij de handhaving van de Franse [[invloedssfeer]] maakte Napoleon gebruik van allianties, waar hij familieleden in machtsposities in andere landen benoemde om daar als Franse [[vazal]]len te heersen, zoals [[Lodewijk Napoleon]] in het [[koninkrijk Holland]].

De [[veldtocht van Napoleon naar Rusland]] in 1812 was een keerpunt. Zijn [[Grande Armée]] werd gedecimeerd en in 1813 versloeg de [[Zesde Coalitieoorlog|Zesde Coalitie]] Napoleon in de [[Slag bij Leipzig]]. In [[1814]] viel de Coalitie Frankrijk binnen en werd hij tot aftreden gedwongen en verbannen naar het eiland [[Elba (hoofdbetekenis)|Elba]]. In februari 1815 keerde hij terug naar Frankrijk en greep opnieuw de macht, wat het begin inluidde van de [[Honderd Dagen (1815)|Honderd Dagen]], waarna hij in de [[Slag bij Waterloo]] een zware nederlaag leed. Hij werd vervolgens gedeporteerd naar [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]]. Volgens een [[autopsie]] stierf hij daar aan [[maagkanker]], maar later onderzoek wees uit dat hij aan een hoge concentratie [[arseen]] zou zijn overleden.

== Biografie ==
=== Jonge jaren ===
[[Bestand:Napoleon16Jahre.jpg|thumb|Bonaparte op 16 jaar]]

Napoleon werd gedoopt als ''Napoleone di Buonaparte''. Hij was de tweede zoon van [[Maria Laetitia Ramolino]] en [[Carlo Maria Buonaparte]], die [[advocaat (beroep)|advocaat]] was. De familie [[Bonaparte|Buonaparte]] was niet rijk en van [[republiek Genua|Genuees]] Italiaanse afkomst. Napoleon groeide op het eiland [[Corsica (hoofdbetekenis)|Corsica]] op. De dominante invloed tijdens zijn jeugd was zijn moeder Laetitia, die met haar kordate discipline de luidruchtige jongen in bedwang kon houden. Hij speelde op school vaak soldaatje en nam daarbij altijd de leiding.

Zijn vader wist, als vriend van de Franse gouverneur, een [[beurs (geldsom)|studiebeurs]] voor hem te bemachtigen, en op negenjarige leeftijd vertrok Napoleon naar Frankrijk. Hij bezocht eerst een college van monniken in [[Autun]] om [[Frans (hoofdbetekenis)|Frans]] te leren - zijn moedertaal [[Corsicaans]] is een Italiaans dialect - en kreeg daarna een opleiding aan de militaire school in [[Brienne-le-Château|Brienne]]. Napoleon zou heel zijn leven Frans spreken met een sterk Corsicaanse tongval. Hij had geen aanleg voor talen, kende slecht Latijn, maar was wel sterk in [[wiskunde]].
In 1784 vervolgde hij zijn studie aan de [[École Militaire]] te [[Parijs (hoofdbetekenis)|Parijs]]. Napoleon deed er vervroegd examen, slaagde en werd op zijn zestiende benoemd tot [[tweede luitenant]]. Hij nam in januari 1786 dienst in het regiment La Fère in Valence, tot hij in juni 1786 overgeplaatst werd naar [[Auxonne]] (bij [[Dijon]]).

Om zijn moeder financieel te helpen, nam hij zijn elfjarige broer [[Lodewijk Napoleon|Luigi]] bij zich en bekommerde zich om diens opvoeding. Napoleon toonde belangstelling voor [[geschiedenis]] en [[literatuur]]. [[Plutarchus]], [[Julius Caesar|Caesar]], [[Pierre Corneille|Corneille]], [[Voltaire]] en de filosoof [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]] waren zijn favoriete auteurs. De roman ''[[Die Leiden des jungen Werthers]]'' van [[Johann Wolfgang von Goethe]] las hij meermaals.

=== Generaal van de Franse Revolutie ===
==== Eerste wapenfeiten en Corsicaanse ambities ====
Toen in [[1789]] de [[Franse Revolutie]] uitbrak, sloot hij zich daarbij aan. Hij was toen een negentienjarige luitenant in een artillerieregiment gestationeerd in [[Auxonne]], onder bevel van generaal [[Jean-Pierre du Teil]]. In opdracht van du Teil onderdukte hij op 19 juli 1789 een hongeropstand.

Tijdens de revolutie werd de [[Corsica (hoofdbetekenis)|Corsica]]anse patriot [[Pasquale Paoli]] uitgenodigd om terug te keren uit [[Koninkrijk Groot-Brittannië|Engeland]]. Nadat hij door de revolutionairen in Parijs als een held was ontvangen, vestigde Paoli zich in 1790 opnieuw op Corsica - nu een Frans [[departement]] - waar hij de leiding van het plaatselijk bestuur in handen kreeg. Tot zijn medewerkers van die tijd behoorde ook Napoleon Bonaparte. Maar Paoli kreeg het moeilijk met de revolutie toen die steeds radicaler werd. In 1793 mislukte een poging om met een Frans legertje vanuit Corsica [[Sardinië]] te veroveren, omdat Paoli de expeditie heimelijk saboteerde. Als gevolg daarvan eiste de [[Nationale Conventie (Frankrijk)|Nationale Conventie]] in Parijs zijn arrestatie. 

Paoli ontketende opnieuw een opstand en verdreef met Britse hulp de Fransen uit hun voornaamste steunpunten. Ook de clan Bonaparte die zich nu tegen Paoli had gekeerd moest vluchten. In 1794 stelde Corsica zich onder Brits gezag. Als de zelfstandige [[Corsicaanse Republiek]] kreeg het een eigen [[grondwet]], met de Britse koning [[George III van het Verenigd Koninkrijk|George III]] als koning en de Brit [[Gilbert Elliot-Murray-Kynynmound (1751-1814)|Sir Gilbert Elliot]] werd [[onderkoning]]. Paoli werd echter door de Britten aan de kant geschoven en verliet in 1795 Corsica voorgoed. In 1796 werd Corsica weer Frans.

[[Bestand:Attaque de la Convention nationale, 1795.jpg|thumb|Napoleon laat de opstandelingen met [[kartets]]en beschieten op de treden van de [[Église Saint-Roch (Parijs)|Église Saint-Roch]]]]
[[Bestand:Joséphine-Napoléon.jpg|thumb|Huwelijk van Napoleon met [[Joséphine de Beauharnais]]]]
[[Bestand:Jacques-Louis David 007.jpg|thumb|Napoleon trekt de Alpen over, geschilderd door [[Jacques-Louis David]]]]

==== Langs Toulon en Parijs naar het voorplan ====
{{Zie hoofdartikel|Beleg van Toulon|Opstand van 13 Vendémiaire}}

In januari 1793 werd [[Lodewijk XVI van Frankrijk|Lodewijk XVI]] onthoofd in Parijs. Onder druk van echte en vermeende vijanden in binnen- en buitenland, evolueerde de Revolutie naar een legale [[Terreur (Franse Revolutie)|Terreur]]. Verschillende delen van het grondgebied waren niet onder controle. Onder [[Jean-François Carteaux]] was kapitein Bonaparte in de zomer betrokken bij het neerslaan van de [[Federalistische opstanden]] in [[Avignon]]. Op 28 juli had hij op de jaarmarkt van [[Beaucaire (Gard)|Beaucaire]] een ontmoeting met vier zuiderse opposanten, die hij tijdens het avondeten zou hebben overtuigd van de gerechtvaardigdheid van de zaak van de Nationale Conventie. Hij schreef hierover ''Le Souper de Beaucaire'', een jakobijns pamflet dat met de steun van conventieleden gedrukt werd. Op korte termijn hielp het ongetwijfeld zijn carrière vooruit, maar als keizer zou hij de sporen ervan proberen uit te wissen. 

Eind 1793 slaagde Napoleon erin om de oorlogshaven [[Toulon]], die in handen was van royalisten en gematigde revolutionairen, [[Beleg van Toulon|in te nemen]]. Deze overwinning versterkte zijn band met Augustin Robespierre, de broer van de [[jakobijnen]]leider [[Maximilien Robespierre|Maximilien]]. Na de [[Thermidoriaanse Reactie|val van Robespierre]], werd Bonaparte op 9 augustus 1794 gearresteerd en zat hij elf dagen in de gevangenis van het Fort Carré van [[Antibes]], op verdenking van robespierrisme.

In 1795 kreeg hij eerst een voorstel om in de [[Vendée (departement)|Vendée]] een bevel op zich te nemen, maar dit weigerde hij. Van [[Nice]] verhuisde hij naar Parijs. Hij leefde er in grote [[armoede]]. Zonder succes trachtte hij een overplaatsing naar [[Constantinopel]] te bekomen om daar zijn diensten aan te bieden aan de [[sultan (rang)|sultan]] [[Selim III]] van het [[Ottomaanse Rijk]].

In oktober kwam zijn kans om op de voorgrond te treden. Op vraag van de regering sloeg Napoleon te Parijs de royalistische [[opstand van 13 Vendémiaire]] neer door met 40 [[kanon (geschut)|kanon]]nen [[kartets]]en op de menigte te schieten. Als beloning werd hij vervolgens bevorderd tot [[brigadegeneraal]].

==== Italiaanse campagne ====
{{Zie hoofdartikel|Beleg van Toulon|Opstand van 13 Vendémiaire|Italiaanse Veldtocht van 1796-1797}}

In maart 1796 kreeg hij als 26-jarige het opperbevel over het ''leger van Italië'', om [[Habsburgse monarchie|Oostenrijk]] aan te vallen. De motieven van het [[Directoire]] waren politiek. Op 9 maart was hij gehuwd met [[Joséphine de Beauharnais]], die de maîtresse van [[Paul Barras]] geweest was en uit haar briefwisseling blijkt dat Barras Napoleon dit commando beloofd had, voordat zij er in toegestemd had hem te huwen. Napoleon was verliefd op haar; anderzijds was zij iemand met veel relaties in de [[Parijse salon]]s, wat gunstig kon zijn voor zijn carrière. Barras zou volgens zijn collega's over Bonaparte gezegd hebben: "Promoveer deze man, of hij zal zichzelf promoveren zonder jullie".

Het ''leger van Italië'' was verwaarloosd. De soldaten waren slecht gevoed en hadden in maanden geen soldij ontvangen.
Napoleon herstelde er de discipline, stak de [[Alpen]] over, dwong [[Piëmont]] tot capitulatie en rukte op naar [[Piacenza (stad)|Piacenza]]. Op 10 mei 1796 versloeg hij de Oostenrijkers in de [[Slag bij Lodi]] en op 14 mei deed hij zijn intrede in [[Milaan (stad)|Milaan]]. Hierna volgden er twee slagen (de [[Slag bij de brug van Arcole]] en de [[Slag bij Rivoli]]) die Napoleon won. Dankzij deze overwinningen kon hij doordringen tot op 120&nbsp;km afstand van [[Wenen (hoofdbetekenis)|Wenen]]. Na moeizame onderhandelingen werd een vredesverdrag ondertekend door Napoleon en de Oostenrijkse afgevaardigde graaf Ludwig von Cobenzl in het plaatsje [[Campo-Formio]] (regio Friuli-Venezia Giulia).

==== Mediterrane campagne van 1798: Malta, Egypte, Akko ====
{{Zie hoofdartikel|Franse mediterrane campagne van 1798|Expeditie van Napoleon naar Egypte}}

Na een triomftocht in Parijs met de Italiaanse oorlogsbuit richtte Napoleon zijn vizier op het [[Koninkrijk Groot-Brittannië|Groot-Brittannië ]]. Hiervoor bracht hij de [[Franse mediterrane campagne van 1798]] op gang, met als belangrijkste onderdeel de [[Expeditie van Napoleon naar Egypte|Egyptische expeditie]]. Deze campagne had een dubbel doel: enerzijds wilde hij Frankrijk een grotere koloniale macht laten worden dan Groot-Brittannië en anderzijds wilde hij de Britten treffen in het hart van het [[Britse Rijk]], namelijk in de verbinding tussen Groot-Brittannië en [[Brits-Indië]]. Het [[Directoire]] (destijds het Franse revolutionaire bewind) zag de in macht rijzende Napoleon liever gaan, maar wilde daarvoor niet de hele vloot riskeren. Bovendien werd het einddoel, [[Ottomaans Egypte|Egypte]] veroveren en Brits-Indië aanvallen als onhaalbaar gezien.

Napoleon vertrok in 1798 naar Egypte. Op de weg daarheen [[Franse bezetting van Malta|bezette hij Malta]] door de [[Orde van Malta|Maltese ridderorde]] te verslaan, waarbij tevens 2000 slaven werden vrijgekocht en de [[Sint-Janscokathedraal|kathedraal van Valletta]] werd geplunderd.

[[Bestand:Bonaparte en Egypte.jpg|thumb|''Bonaparte et son État-Major en Égypte''. Schilderij van [[Jean-Léon Gérôme]], 1863.]]

Eenmaal aangekomen in Egypte in de zomer van 1798 werd de Franse vloot al gauw door de Britse admiraal [[Horatio Nelson]] verslagen in de [[Slag bij de Nijl]], die plaatsvond in de [[Baai van Aboukir]].

Napoleon echter was dan reeds aan land gegaan en was onderweg naar [[Caïro (stad)|Caïro]]. Zijn leger, dat geen ervaring had met dit soort klimaatomstandigheden, werd al gauw geteisterd door hitte, uitdroging en ziekte. Uiteindelijk stierven hierdoor meer soldaten dan op het slagveld. Napoleon behaalde een overwinning op de [[mammelukken]] in de [[Slag bij de piramiden]]. Intussen stond het Italiaanse front op instorten en was de terugweg afgesloten door de Britse vloot. Daarnaast verklaarde de [[Sultan (rang)|sultan]] van het [[Ottomaanse Rijk]] Napoleon de oorlog omdat hij de mammelukken had verdreven. Napoleon trok naar [[Syrië]] om de sultan voor te zijn. Na aanvankelijke successen gaf Napoleon het beleg van [[Akko (stad)|Akko]] op en trok hij zich terug naar Caïro. Omdat de situatie hopeloos was keerde hij weer naar Frankrijk terug.

=== Staatsgreep en Consulaat ===
[[Bestand:Bouchot - Le general Bonaparte au Conseil des Cinq-Cents.jpg|thumb|''Napoleon belaagd in de [[Raad van Vijfhonderd]]''. Schilderij van [[François Bouchot]] (1840)]]
[[Bestand:Gros - First Consul Bonaparte (Detail).png|thumb|''Napoleon als [[eerste consul]]'' (Schilderij van [[Antoine-Jean Gros]], ca. 1802)]]
{{Zie hoofdartikel|Staatsgreep van 18 Brumaire|Consulaat (Frankrijk)}}

In 1799 kwam het Directoire in steeds groter wordende binnenlandse problemen, terwijl Frankrijk werd bedreigd door buitenlandse mogendheden, die successen boekten tijdens de [[Tweede Coalitieoorlog|Tweede Coalitie]] tegen Frankrijk. [[Inflatie (hoofdbetekenis)|Inflatie]], enorme staatsleningen, grote [[armoede]], een slecht functionerende ambtenarij en [[corruptie]] teisterden het land.

[[Emmanuel Joseph Sieyès]], een van de leden van het Directoire, plande een [[staatsgreep]] om het Directoire omver te werpen. Hij vroeg de populaire Napoleon om hierbij militaire steun te verlenen. Zowel bij de voorbereidingen als bij de uitvoering van de staatsgreep speelde [[Talleyrand]] een beslissende rol. Hij wist [[Paul Barras|Barras]] te overtuigen om zich uit de politiek terug te trekken. Na deze [[staatsgreep van 18 Brumaire]], op 9 november 1799, wilde Sieyès oorspronkelijk een president als staatshoofd aanstellen, een functie die hij voor zichzelf in gedachten had. Bonaparte wees dit echter af.

De [[Franse grondwet van 1799|nieuwe grondwet]] vestigde een [[Consulaat (Frankrijk)|Consulaat]], met drie consuls (voor tien jaar benoemd) aan het hoofd van de regering. Bonaparte, die de militaire macht in handen had en grote populariteit genoot, passeerde Sieyès en werd [[eerste consul]]. Hij liet zich bijstaan door nieuwe instellingen als de [[Senaat (Frankrijk)|Senaat]], het [[Tribunaat]] en een [[Raad van State (Frankrijk)|Raad van State]], maar had in wezen de alleenheerschappij. Talleyrand werd minister van Buitenlandse Zaken, en was feitelijk de tweede man van het regime, met meer macht dan de tweede en derde consuls. Het ministerie van Politie werd toevertrouwd aan [[Joseph Fouché|Fouché]]. Op 19 februari 1800 nam de eerste consul zijn intrek in het [[Tuilerieënpaleis]]. In de daaropvolgende jaren schakelde Bonaparte zijn tegenstanders stap voor stap uit en consolideerde alle macht in zijn persoon.

Na een mislukte royalistische [[Aanslag in de rue Saint-Nicaise|aanslag]] op zijn leven op 24 december 1800, gaf Bonaparte de schuld aan de [[jakobijnen]] en deporteerde 130 prominente jakobijnen naar de Zuid-Amerikaanse strafkolonie [[Frans-Guyana]].

Met het [[Concordaat van 15 juli 1801]] sloot hij vrede met [[paus Pius VII]] en nam zo de monarchisten de wind uit de zeilen.

Na de [[Vrede van Amiens]] met het [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Verenigd Koninkrijk]] in 1802, liet hij zich benoemen tot eerste consul voor het leven en zorgde hij twee dagen later voor een [[Franse grondwet van 1802|grondwetswijziging]] die zijn alleenheerschappij nog versterkte.

De meeste republikeinse troepen werden in 1803 naar [[Haïti]] gestuurd om een opstand neer te slaan, wat niet zou lukken.
Eveneens in 1803 vertrokken de Franse schrijfster [[Mme de Staël]] en [[Benjamin Constant (schrijver)|Benjamin Constant]], beiden critici van de eerste consul samen naar Duitsland. Bonaparte bezocht steden in de [[Zuidelijke Nederlanden]], zoals [[Oostende (hoofdbetekenis)|Oostende]], [[Brugge (hoofdbetekenis)|Brugge]], [[Gent]], [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]], [[Maastricht]], [[Luik (stad)|Luik]] en [[Namen (stad)|Namen]]. Ook benoemde Bonaparte verschillende Zuid-Nederlandse nederzettingen tot steden, zoals [[Sint-Niklaas]] en [[Lokeren]] in het [[Waasland]]. De twee oudste dokken van Antwerpen, het [[Bonapartedok|Bonaparte]]- en het [[Willemdok]] werden in zijn opdracht gegraven. Zo werd Antwerpen een oorlogshaven in functie van de oorlog tegen de Britten.

In 1804 werd een monarchistisch complot (geleid door onder meer [[Jean Victor Marie Moreau|Moreau]] en [[Charles Pichegru|Pichegru]]) ontmaskerd. Napoleon beval de ontvoering van [[Louis Antoine Henri de Bourbon-Condé]], de hertog van Enghien, en schond hierbij de [[soevereiniteit]] van Baden. De hertog werd snel geëxecuteerd na een geheim militair proces, alhoewel hij niet betrokken was geweest bij de samenzwering.

[[Bestand:Jacques-Louis David, The Coronation of Napoleon edit.jpg|thumb|''Napoleon kroont zichzelf tot keizer in aanwezigheid van [[paus Pius VII]]'', geschilderd door [[Jacques-Louis David]]]]

=== Keizer van de Fransen ===
Bonaparte had nu alle macht en regeerde als dictator. Op 18 mei 1804 verleende de senaat Napoleon de titel van keizer. In de voorstelling van de Fransen werd de koningstitel geassocieerd met het absolutisme van het Ancien Régime. Napoleon wou zich hier duidelijk van distantiëren om de publieke opinie niet te kwetsen. Bovendien riep de titel van keizer beroemde historische figuren op zoals Augustus en Karel de Grote.

Op 2 december [[Kroning van Napoleon|kroonde hij zichzelf]], in aanwezigheid van de paus in de [[Notre-Dame van Parijs]] als Napoleon I, keizer der Fransen. Het keizerrijk had zijn eigen symbolen. De adelaar verwees naar de Romeinse legioenen. De rode mantel verwees naar het purper van het Romeinse imperium. Napoleon presenteerde zichzelf dus als erfgenaam van de Romeinse keizers en van [[Karel de Grote]].

Deze keizerstitel en erbovenop zijn nieuwe titel ''koning van Italië'' werd niet gewaardeerd door de traditionele vorsten die hun status verworven hadden tijdens het [[ancien régime]], omdat hij in hun ogen een ''"[[parvenu]]"'' was. De Franse [[Bourbons]], de uitgeweken Franse adel (''les émigrés'') en het Britse rijk zouden zijn keizerstitel nooit erkennen. Voor de broers van Lodewijk XVI, de latere koningen [[Lodewijk XVIII van Frankrijk|Lodewijk XVIII]] en [[Karel X van Frankrijk|Karel X]] was hij een [[usurpator]], die wederrechtelijk zichzelf tot vorst van Frankrijk had uitgeroepen.

==== Overwinning op de Derde en Vierde Coalitie ====
[[Bestand:Empire_français_1811.png|thumb|{{legenda|#A83700|Franse keizerrijk 1811}}{{legenda|#C89123|vazalstaten}}{{legenda|#D0A754|bondgenoten}}{{legenda|#9688A0|tegenstanders en neutralen}}]]
{{Zie hoofdartikel|Derde Coalitie|Vierde Coalitie|Vrede van Tilsit}}

Tijdens Napoleons periode als eerste consul en keizer van Frankrijk voerden het Verenigd Koninkrijk, [[keizerrijk Rusland]], [[keizerrijk Oostenrijk|Oostenrijk]] en [[Koninkrijk Pruisen|Pruisen]], bijna continu oorlog tegen Frankrijk. Napoleon wist zijn vijanden echter keer op keer te verslaan. Napoleon werd door de Europese staten gezien als degene die in Frankrijk na de terreur van de Franse Revolutie de rust wist te herstellen. Zijn veroveringsdrang werd echter gevreesd.

Het Verenigd Koninkrijk, Rusland, [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]], het [[Heilige Roomse Rijk]], Oostenrijk en het [[koninkrijk Napels]] verklaarden Frankrijk de oorlog, waarmee de [[Derde Coalitieoorlog]] begon (1805). Het Verenigd Koninkrijk beschouwde Frankrijk als een gevaarlijke economische concurrent. De Oostenrijkers vielen op 8 september Frankrijks bondgenoot [[Keurvorstendom Beieren|Beieren]] binnen, maar Napoleon trok snel tegen hen op. Hij versloeg in oktober een groot Oostenrijks leger bij [[Slag bij Ulm|Ulm]] en marcheerde op naar [[Wenen (hoofdbetekenis)|Wenen]] en bezette zelfs de Oostenrijkse hoofdstad. De Oostenrijkse en Russische legers wilden Wenen heroveren maar Napoleon boekte op 2 december in de [[Slag bij Austerlitz]] weer een grote overwinning. Het resultaat was dat Oostenrijk op 26 december 1805 de [[Vrede van Presburg (1805)|Vrede van Presburg]] sloot met Frankrijk. Voor Oostenrijk was dit een bittere nederlaag. Het [[Heilige Roomse Rijk]] was in feite uit elkaar gevallen en [[keizer Frans II]] trad dan ook af in 1806. In 1804 had deze Habsburgse heerser al de titel van keizer van Oostenrijk aangenomen en had hij ook de titels van koning van [[Koninkrijk Bohemen|Bohemen]] en [[Koninklijk Hongarije (1526-1867)|Hongarije]].

Tijdens de [[Vierde Coalitieoorlog]] versloeg Napoleon in 1806 en 1807 Rusland en Pruisen. De winter van 1806/1807 bracht Napoleon in [[Warschau]] door, waar [[Geschiedenis van Polen#Geschiedenis van 1795 tot 1918|Poolse patriotten]] hem verzochten om de onafhankelijkheid van het land te herstellen. Daar begon ook zijn langdurige verhouding met gravin [[Maria Walewska]], bij wie hij een zoon verwekte. Rusland werd gedwongen de [[Vrede van Tilsit]] te tekenen en moest zich sindsdien houden aan de boycot via het [[continentaal stelsel]] van het Verenigd Koninkrijk, dat op 21 oktober 1805 ter zee wel een beslissende overwinning op Frankrijk had behaald in de [[Slag bij Trafalgar]]. Pruisen verloor veel grondgebied en moest een zware schadeloosstelling aan Frankrijk betalen. 

In 1810 werd het [[koninkrijk Holland]] bij Frankrijk gevoegd.

Voor zijn broer [[Jérôme Bonaparte|Jérôme]] creëerde Napoleon het [[koninkrijk Westfalen]]. Van alle broers die de keizer had, was Jérôme de minst intelligente, het minst geschikt voor een politiek ambt. Hij was in Duitsland dan ook niet geliefd.

In 1812 was bijna geheel Europa Frans, een Franse vazalstaat of een Franse bondgenoot. Het gebied dat de huidige Benelux-landen omvat, alle Duitse steden ten westen van de [[Rijn]], [[Münster (stad)|Münster]], [[Osnabrück]], [[Bremen (stad)|Bremen]], [[Hamburg (hoofdbetekenis)|Hamburg]], [[Genua (stad)|Genua]], [[Toscane]] en [[Rome (stad)|Rome]] in Italië en de [[Illyrische provincies]] aan de [[Adriatische Zee]] waren delen van Napoleons keizerrijk. Frankrijk controleerde Nederland ([[Bataafse Republiek]]) en delen van Duitsland en Italië.

Napoleon zette zelfs familieleden op de troon: zijn oudere broer [[Jozef Bonaparte|Jozef]] werd [[Koninkrijk Napels|koning van Napels]], zijn broer [[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk]] [[Koninkrijk Holland|koning van Holland]] (tot 1810), zijn zus [[Elisa Bonaparte|Elisa]] [[Vorstendom Lucca en Piombino|prinses van Lucca en Piombino]] en [[Groothertogdom Toscane|groothertogin van Toscane]], zijn zwager [[Joachim Murat]] eveneens koning van Napels (na Jozef) en zijn stiefzoon [[Eugène de Beauharnais]] onderkoning van het [[Koninkrijk Italië (1805-1814)|koninkrijk Italië]].

==== Oorlog in Spanje en Portugal ====
{{Zie hoofdartikel|Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog}}
[[Bestand:Rédition de Madrid 1808.jpg|thumb|''Overgave van Madrid'' (Gros), 1808. Napoleon betreedt [[Madrid (stad)|Madrid]] in de [[Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog]]]]

In april [[1808]] dwong Napoleon in [[Bayonne (Frankrijk)|Bayonne]] de [[Koninkrijk Spanje (1716-1873)|Spaanse]] koning [[Karel IV van Spanje]] tot troonsafstand, verklaarde dat de dynastie van de Spaanse Bourbons geen recht meer had op de troon en benoemde zijn broer [[Jozef Bonaparte|Joseph]] tot staatshoofd. Die diende eigenlijk als marionet om de plannen van zijn keizerlijke broer uit te voeren. Napoleon werd door de katholieke Spanjaarden gezien als een vreemde bezetter die bovendien door de paus [[excommunicatie|geëxcommuniceerd]] was.

Een algemene opstand tegen de Fransen was het gevolg. Het Franse leger deed ook een inval in [[koninkrijk Portugal]], maar moest het op het [[Iberisch Schiereiland]] opnemen tegen de Britse generaal [[Arthur Wellesley (hoofdbetekenis)|Arthur Wellesley]]. Deze oorlog zou Frankrijk veel geld, soldaten en verlies van prestige kosten. In de herfst van 1808 zag Napoleon zich gedwongen persoonlijk leiding te geven aan de operaties in Spanje. In menselijk opzicht was het zowel voor de Fransen als voor de Spanjaarden een zinloze slachtpartij: het conflict veroorzaakte 300.000 slachtoffers, de Franse en Spaanse doden tezamen. De herinnering aan deze episode vormt nog steeds een zwarte bladzijde in de Spaanse geschiedenis.

Oostenrijk zag het verstrikt raken van de Fransen in Spanje als een mooie gelegenheid om de hegemonie van de Franse keizer te breken en begon in 1809 de [[Vijfde Coalitieoorlog]]. Hoewel Napoleon bij een tegenoffensief vast kwam te zitten op een eiland in de [[Donau]], brak hij los en won de beslissende [[Slag bij Wagram]]. Oostenrijk werd gedwongen tot de [[Vrede van Schönbrunn]] en verloor nog meer grondgebied.

==== Russische veldtocht van 1812 ====
{{Zie hoofdartikel|Veldtocht van Napoleon naar Rusland|Slag bij Borodino|Brand van Moskou (1812)}}

Het bondgenootschap van Rusland met Frankrijk leidde tot klachten van de Russische handel en nijverheid. Zij waren grotendeels afhankelijk van handelsbetrekkingen met Engeland, terwijl een van de voorwaarden van het bondgenootschap deelname aan de blokkade van Engeland was. Dit stond namelijk in het continentaal stelsel. Tsaar [[Alexander I van Rusland|Alexander I]], die zag dat de Russische economie schade opliep, trachtte deze voorwaarden te verzachten. Napoleon gaf geen gehoor aan deze klachten en uiteindelijk herstelde Alexander de handelsrelaties met de Britten. In 1811 liet Rusland weten geen bondgenoot meer te willen zijn van Frankrijk. Napoleon ging hier niet mee akkoord en besloot op te trekken tegen Rusland. In 1812 maakten Frankrijk en Rusland zich klaar voor de aanstaande oorlog.

Napoleon stelde een leger van 500&nbsp;000 man van verschillende nationaliteiten samen aan de oostgrens van het huidige Polen. Naast Fransen (50% bij [[infanterie]], 35% bij de [[cavalerie]]) waren ook Italianen, Polen, Pruisen, Zwitsers, Nederlanders, Duitsers en Spanjaarden vertegenwoordigd. Het leger werd "[[Grande Armée|La Grande Armée]]" genoemd. Op 22 juni verklaarde Napoleon aan Rusland de oorlog. De volgende dag begon hij met de oversteek van de [[Memel (rivier)|Memel]], waarna hij Rusland verder binnenviel. Toen de Russen zagen hoe groot het leger van Napoleon was, trokken ze zich terug. Op hun terugtocht pasten ze de [[tactiek van de verschroeide aarde]] toe. In het leger braken allerlei besmettelijke ziekten uit, zoals [[tuberculose]] en [[vlektyfus]]. Napoleon had gedacht de Russen vlak over de grens al te verslaan en verder van het veroverde land te leven, maar moest een uitputtende tocht maken met schermutselingen en gebrek aan voorraden.

Het voornemen van Napoleon was geweest om door te gaan tot de Russische stad [[Vitebsk]] en daar slag te leveren, of om te keren. Maar ook daar waren de Russen hem op 18 juli ontkomen. Napoleon koos ervoor om door te gaan, omdat de andere opties, het leger uitgedund terug te laten keren naar Parijs of te laten overwinteren, niet realistisch waren. Op 15 augustus bereikte het Franse leger de [[Dnjepr (rivier)|Dnjepr]]. Bij [[Smolensk]] vonden op 17 augustus daadwerkelijk gevechten plaats, maar niet het beslissende waarop Napoleon gerekend had. Hierop trok het Russische leger zich weer verder terug.

[[Bestand:Vereshagin_Napoleon near Borodino.jpg|thumb|Napoleon in de [[slag bij Borodino]]]]

Tsaar Alexander I droeg het bevel over de twee Russische legers over aan veldmaarschalk [[Michail Koetoezov]] en droeg hem op eindelijk het gevecht met de Fransen aan te gaan. Die confrontatie zou plaatsvinden bij [[Borodino (oblast Moskou)|Borodino]]. Een groot aantal soldaten uit de Grande Armée was onderweg gestorven of gedeserteerd en er moesten eenheden achterblijven om de flanken en [[Logistiek|bevoorradingslijnen]] te beschermen. Op [[5 september]] leverde een felle strijd de Fransen de controle op over de Schevardino-[[redoute]], die een sleutelpositie innam voor hun verdere opmars.

Op 6 september werd een adempauze ingelast, waarop op [[7 september]] de strijd verderging. De [[Slag bij Borodino]] verliep aanvankelijk gunstig voor de Fransen. Prins [[Eugène de Beauharnais|Eugène]] veroverde Borodino, en maarschalk [[Michel Ney|Ney]] nam delen in van een belangrijke defensieve positie die bekendstond als de ''Drie [[Flèche]]s''. Ney vroeg Napoleon de cavalerie van de [[Keizerlijke Garde]] in te zetten voor een beslissende actie, maar Napoleon weigerde dit, omdat dit een te groot risico zou zijn geweest. Delen van de Franse troepen lagen uren onder vuur, zonder aan de strijd te mogen of te kunnen deelnemen. De Fransen doorstonden echter de kogelregens van de Russen, en wisten de belangrijke Grote of [[Nikolaj Rajevski|Rajevski]]-redoute in handen te krijgen. Het aantal gesneuvelden was hoog: 25.000 Fransen en 50.000 Russen. ’s Nachts verlieten de Russen vrijwel ongemoeid het slagveld en trokken zich terug. De Russen werden niet achtervolgd door Murats cavalerie omdat Napoleon ervoor had gekozen zijn overwinning te consolideren.

Na 800 kilometer in 82 dagen bereikte hij [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]]. Op dat moment was al meer dan de helft van het leger van Napoleon omgekomen, en nog steeds had hij geen beslissende slag kunnen leveren. De Russische verliezen waren groter, maar de Russen konden deze nog aanzuiveren. Het Russische leger onder aanvoering van veldmaarschalk Michail Koetoezov had besloten Moskou niet te verdedigen, maar de stad te evacueren en het leger oostelijk van Moskou terug te trekken. Napoleon bezette Moskou wel, maar de tsaar hoefde zich niet over te geven. Bovendien staken de Russen ook hun eigen "tweede hoofdstad" in brand om Napoleon zo uit te putten. De Russen wilden geen vredesverdrag, en door tekort aan voedsel kon Napoleon niet anders doen dan zich terugtrekken. De grote [[Brand van Moskou (1812)|brand in Moskou]] droeg zeker bij aan de Russische eindzege, maar de gouverneur [[Rostoptsjin]] haalde hier geen politiek voordeel uit; het aanstichten van de brand werd hem tot zijn dood aangerekend.

[[Bestand:Napoleons retreat from moscow.jpg|thumb|Napoleons terugtocht uit [[Keizerrijk Rusland|Rusland]], geschilderd door [[Adolph Northen]]]]
[[Bestand:Napoleon Saint Cloud 1812 Girodet.jpg|thumb|Napoleon geschetst naar het leven door [[Anne-Louis Girodet-Trioson|Girodet]] in 1812. De keizer is corpulenter dan op het officiële portret dat de kunstenaar later dat jaar maakte.]]

De terugtocht uit Rusland was verschrikkelijk. Napoleon was al 400.000 soldaten en 100.000 paarden verloren tijdens de heenreis en deze verliezen zouden nog verder oplopen. Degenen die waren overgebleven waren redelijk uitgerust, voldoende gevoed en goed getraind. Het waren vooral de aanvullingstroepen die het zwaar te verduren hadden gehad. Napoleon besloot door een verkeerd uitgevoerde [[Militaire verkenning|verkenning]] toch dezelfde weg terug te nemen. Dit bleek een misrekening. Alles was al kaalgeplukt en kaalgeroofd. Vervolgens viel de winter in en vanaf 6 november kwam de [[temperatuur (hoofdbetekenis)|temperatuur]] niet meer boven het [[vriespunt]], hoewel de temperatuur voor Russische begrippen hoog te noemen was. Veel soldaten stierven door [[Bevriezing (medisch)|bevriezing]], mede doordat ze slecht gekleed waren. De wegen waren door het ijs onbegaanbaar, de weinige paarden die nog over waren braken hun benen en de vele gewonden vielen uit karren en werden verpletterd. Toen het leger de rivier de [[Berezina]] overstak, begaf een van de geïmproviseerde bruggen het, waarbij vele soldaten in het ijskoude water omkwamen. Het leger werd steeds aangevallen, en toen het op 18 december 1812 de Russische grens bereikte was nog ongeveer een derde van de soldaten in leven.

==== In het defensief (1813-1814)====
{{Zie hoofdartikel|Zesde Coalitieoorlog}}
[[Bestand:Napoleon i Poniatowski Lipsk.jpg|thumb|Napoleon in de [[Slag bij Leipzig]]]]

Napoleon wist dat de tocht naar Rusland rampzalig was geweest, maar beweerde dat niet het Russische leger maar wel de strenge [[winter (hoofdbetekenis)|winter]] hem verslagen had. Deze catastrofale veldtocht leidde tot een anti-Franse stemming in alle landen onder Frans gezag en tot onrust in Italië, de Nederlanden en Zwitserland. In Spanje raakten de Fransen in het defensief. Pruisen, tot dan toe een onwillige bondgenoot, verklaarde de keizer de oorlog. Rusland stond dus niet langer alleen. Frankrijk gaf zich echter nog niet gewonnen en versterkte zijn leger. In mei 1813 versloegen de Fransen hun Pruisische en Russische tegenstanders te [[Lützen]] en bij de [[Slag bij Bautzen]] en de [[Frederik August I van Saksen|koning van Saksen, Frederik August,]] bleef nog steeds een trouwe bondgenoot van de Franse keizer. Maar in augustus 1813 rukten drie tegen Napoleon verbonden legers op naar [[Koninkrijk Saksen|Saksen]]: de Oostenrijkers, een Russisch-Pruisisch leger en een legermacht van Zweden en Russen.
De slag bij [[Dresden (hoofdbetekenis)|Dresden]], die plaatsvond op 26 en 27 augustus 1813, was nog een Franse overwinning.
Van 16 tot 19 oktober vond bij [[Leipzig (hoofdbetekenis)|Leipzig]] echter de grote [[Slag bij Leipzig|Volkerenslag]] plaats, waarin Napoleon werd verslagen. De keizer trok zich vervolgens terug achter de Rijn. Ondanks zijn nederlaag hoopte hij Frankrijk nog voor een invasie te kunnen behoeden.

In januari 1814 trokken de geallieerden Frankrijk binnen. Met zijn resterende troepen (ondanks een tekort aan manschappen) kon Napoleon de binnenvallende legers toch nog een tijdje op afstand houden. Tussen januari en maart 1814 vonden enkele veldslagen plaats tussen Napoleon en de geallieerden in de [[Marne (departement)|Marnestreek]] ten oosten van Parijs, met wisselende successen. Nadat Napoleon naar het oosten was weggelokt en hij richting [[Elzas-Lotharingen|Lotharingen]] trok om de geallieerde bevoorradingslijnen af te snijden, openden de verbonden troepen onverwacht hun definitieve offensief richting Parijs. De stad bleek niet voldoende voorbereid op deze aanval en op 31 maart 1814 werd Parijs veroverd.
Napoleon bevond zich toen op de terugweg naar Parijs in [[Fontainebleau]] en wilde met het leger oprukken naar de hoofdstad, maar zijn hogere officieren en maarschalken kwamen tegen hem in opstand onder leiding van maarschalk Ney.

=== Troonsafstand en ballingschap op Elba ===
In Fontainebleau probeerde Napoleon het einde van zijn regime naar zijn hand te zetten, en weigerde hij de voorlopige regering van Talleyrand te erkennen, maar hij was de controle kwijt. Op 2 april stemde de [[Senaat (Frankrijk)|Senaat]] zijn afzetting, 's anderendaags gevolgd door het [[Corps législatif|Wetgevend lichaam]]. Op 4 april deed hij een schriftelijke belofte van troonsafstand op voorwaarde dat hij zou worden opgevolgd door zijn zoon en dat zijn echtgenote regentes zou worden.<ref>Charles-Éloi Vial, "4, 6 et 11 avril 1814 : les trois actes d'abdication de Napoléon Ier" in: ''Napoleonica'', 2014, nr. 1, p. 3-24. {{DOI|10.3917/napo.141.0003}}</ref> Op die condities suggereerde hij open te staan voor een vertrek uit Frankrijk. Tsaar Alexander van Rusland en de Franse senaat namen hier geen genoegen mee en dwongen Napoleon om op 6 april onvoorwaardelijk troonsafstand te doen. De formule die hij gebruikte was bedoeld om zijn afzetting niet te erkennen, noch de legitimiteit van de voorlopige regering, en er een vrijwillige troonsafstand van te maken. 

Tijdens een onderhandeling met Armand de Caulaincourt had de Russische tsaar Alexander eenzijdig besloten Napoleon een ballingschap op [[Elba (hoofdbetekenis)|Elba]], een eiland vlak bij de kust van [[Toscane]], aan te bieden, met behoud van de keizerstitel. Niet als keizer der Fransen, maar als soeverein [[Vorstendom Elba|vorst van Elba]]. Bovendien zou hij jaarlijks een lijfrente van 2 miljoen Franse frank ontvangen uit de Franse staatskas en mocht hij 400 door hem zelf uitgekozen Franse soldaten meenemen als lijfwacht. De tsaar had dit besloten zonder de andere Europese regeringen hierin te kennen en zonder medeweten van de Bourbons. Op 11 april bereikten de afgevaardigden van Napoleon en van de geallieerden overeenstemming over het [[Verdrag van Fontainebleau (1814)|Verdrag van Fontainebleau]], dat gestalte gaf aan deze regeling. In de nacht van 12 en 13 april 1814 deed Napoleon een [[zelfmoord]]poging door 'condorcetgif' in te nemen, een dodelijk mengsel van [[opium]], [[doornappel|stramonium]] en zoetstof. Reeds ongeveer een jaar leed hij aan een [[Klinische depressie|depressie]]. Hoewel hij bijna stierf, was het vergif te zwak en bijgestaan door de trouwe Armand de Caulaincourt ontsnapte hij aan de dood.<ref>[https://www.biusante.parisdescartes.fr/sfhm/hsm/HSMx2014x048x003/HSMx2014x048x003x0417.pdf Goldcher, Alain, ''Rôle du chirurgien ordinaire Yvan, auprès de Napoléon Ier dans la nuit du 12 au 13 avril 1814'']</ref> Daarna zette hij zijn handtekening onder het verdrag. Het werd gegarandeerd door de voorlopige regering, maar was verder een 'persoonlijk' verdrag tussen Napoleon en de geallieerden.

Op 20 april nam hij op de cour du Cheval Blanc van het [[kasteel van Fontainebleau]] afscheid van de Garde Impériale.

Op weg naar Elba werd hij bijna gelyncht in [[Orgon]] (bij [[Avignon]]) door de woedende royalistische bevolking, zodat hij zich door andere kleding onherkenbaar diende te maken.

[[Bestand:Abdication napoleon02.jpg|thumb|Akte van troonsafstand door Napoleon in 1814]]

De monarchie van voor de Franse revolutie werd hersteld en [[Lodewijk XVIII van Frankrijk|Lodewijk XVIII]] uit het [[Huis Bourbon]] nam de macht in Frankrijk over. Hij ging echter tot zuiveringen over ([[Witte Terreur]]) die al direct veel kwaad bloed zetten bij het Franse volk.
Tijdens zijn bestuur van Elba verbleef de keizer in het [[Palazzina dei Mulini]], een gebouw in [[Portoferraio]], de hoofdstad van het eiland. Vanaf een bepaalde plaats op Elba kon hij in het westen zijn geboorte-eiland Corsica zien. Zijn moeder, ''[[Maria Laetitia Ramolino|Madame Mère]]'', en zijn zus, [[Pauline Bonaparte|Pauline]], volgden hem in ballingschap. Geen van zijn broers ([[Joseph Bonaparte]], [[Lodewijk Napoleon Bonaparte]], [[Lucien Bonaparte]] of [[Jérôme Bonaparte]]) kwam hem bezoeken. Hij kreeg er wel bezoek van de Poolse gravin Maria Walewska, zijn minnares. Napoleon wilde haar echter niet ontvangen. Hij wist immers dat er veel spionnen op Elba waren en vreesde dat de Oostenrijkers dit als een excuus zouden gebruiken om zijn zoontje [[Napoleon II]] niet naar het eiland te laten komen.

Napoleon kon er aanvankelijk een luxueuze levensstijl op na houden, maar was ook bang voor een [[Aanslag (misdrijf)|aanslag]] op zijn leven, omdat veel radicale royalisten hem uit de weg wilden ruimen. Bovendien kwam Lodewijk XVIII na een tijdje de financiële verplichtingen niet meer na, zoals was overeengekomen. Napoleon hoorde geruchten dat de Europese mogendheden onder druk van Oostenrijk hem mogelijk zouden verbannen naar een andere plek die veel verder van Europa zou liggen en hunkerde er ook naar om opnieuw de absolute macht te bezitten in West-Europa. Hij stimuleerde de [[economie (systeem)|economie]] van Elba en informeerde zich via een netwerk van spionnen over de gebeurtenissen in Frankrijk.

=== Honderd Dagen en Waterloo ===
[[Bestand:Flameng Francois Napoleon After The Battle Of Waterloo.jpg|thumb|Napoleon na de [[Slag bij Waterloo]]]]
{{Zie hoofdartikel|Honderd Dagen (1815)|Slag bij Waterloo}}

Tien maanden na de verbanning naar Elba ontsnapte Napoleon, vergezeld van duizend soldaten en vier kanonnen. Hij landde bij [[Juan-les-Pins]] en keerde terug naar Parijs. Zijn snelle terugkeer naar de macht wordt in Frankrijk ook wel de "adelaarsvlucht" genoemd (Fr.: ''le vol de l'Aigle''). Hij reisde via wat later bekend zou worden als de ''[[route Napoléon]]'' naar [[Grenoble]], kreeg steun van legeronderdelen, en kreeg de steun van een deel van de bevolking, diegenen die niet tevreden waren over Lodewijk XVIII. Deze zwakke koning, die zijn positie aan de Britten en Oostenrijkers te danken had, gaf bevel Napoleon te arresteren. Alle agenten en legers die naar Napoleon werden gestuurd, liepen echter over. Ney, die aan Lodewijk XVIII beloofd had om Napoleon in een ijzeren kooi naar Parijs te brengen, brak zijn eed van trouw aan de Bourbonkoning.

De bevolking had genoeg van de Witte Terreur, en bij het leger was Napoleon nog geliefd. Een groot deel van de bevolking koos de kant van Napoleon. Koning Lodewijk XVIII realiseerde zich dat hij weinig politieke steun had van de Franse bevolking en ontvluchtte het [[Tuilerieënpaleis]]. Eerst wilde hij direct naar Engeland uitwijken, maar zijn omgeving overtuigde hem dat hij zichzelf deze vernedering beter kon besparen. Daarom vestigde hij zich voorlopig in een stadspaleis in de Veldstraat in [[Gent]] om er de gebeurtenissen af te wachten. Op 13 maart besloten de grote mogendheden op het [[Congres van Wenen]] om Napoleon vogelvrij te verklaren, als een vijand die buiten iedere wettige bescherming stond. Vier dagen later, beloofden het Verenigd Koninkrijk (de Britten), Rusland, Oostenrijk en Pruisen om elk 150.000 soldaten naar Frankrijk te sturen om een einde te maken aan Napoleons bewind.

[[Bestand:Hoedenmakerij Poupard - 'Bicorne' van Napoleon in 1815 5-07-2021 10-31-36.jpg|miniatuur|[[Tweekantige steek]] (bicorne) die Napoleon in 1815 in België droeg]]

Nadat Napoleon de macht in Parijs weer had overgenomen verklaarde hij de vrede in Europa te willen bewaren. Hij probeerde de Franse [[Liberalisme|liberalen]] voor zich te winnen en benoemde [[Benjamin Constant (schrijver)|Benjamin Constant]] om de grondwet aan te passen. De geallieerden waren niet overtuigd van Napoleons intenties, toen die een nieuw leger samenstelde. Napoleon wilde in de [[Zuidelijke Nederlanden]] de Britten en de Pruisen verslaan, voordat ook Oostenrijk een leger kon sturen. De Fransen, de Britten en een klein contingent Nederlandse troepen troffen elkaar vlak bij [[Waterloo (België)|Waterloo]]. Op 18 juni 1815 viel het Franse leger onder bevel van Napoleon en maarschalk [[Michel Ney]] meerdere keren aan, maar de Britten, onder leiding van de [[Arthur Wellesley (hoofdbetekenis)|hertog van Wellington]], hielden stand en toen de Pruisen van [[Gebhard Leberecht von Blücher|Blücher]] zich 's avonds bij de Britten aansloten, verloor Napoleon de [[Slag bij Waterloo]].

Napoleon bereikte Parijs op 21 juni 's morgens. Hij ontmoette die dag Armand Caulaincourt, maarschalk [[Louis Nicolas Davout|Davout]] en enkele ministers, waaronder zijn minister van Binnenlandse Zaken [[Lazare Carnot]]. Napoleon zag dat na deze nederlaag de bevolking, Fouché en andere politici zich tegen hem keerden. Op [[22 juni]] 1815 deed hij voor de tweede keer afstand van de troon, dit keer definitief. Parijs werd door het Britse en Pruisische leger bezet. Napoleon had vernomen dat het Pruisische leger bevel had gekregen om hem gevangen te nemen, dood of levend.
Hij wist te ontsnappen en vluchtte eerst naar het [[kasteel van Malmaison]] en dan naar de havenstad [[Rochefort (Charente-Maritime)|Rochefort]], waarvandaan hij naar de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] wilde vertrekken. De haven werd echter door de Britten geblokkeerd en Napoleon zag geen andere uitweg dan zich over te geven.

=== Ballingschap op Sint-Helena ===
[[Bestand:Napoleon on Board the Bellerophon - Sir William Quiller Orchardson.jpg|thumb|Napoleon op ''[[HMS Bellerophon (1786)]]'' door [[William Quiller Orchardson]]]]

Napoleon wist dat met de regering van [[Lodewijk XVIII]] de [[guillotine]] hem wachtte. Ook de Pruisen wensten dat Napoleon direct geëxecuteerd zou worden, liefst in het [[kasteel van Vincennes]]. Hij moest Frankrijk dus ontvluchten en opende onderhandelingen met de Britse kapitein [[Frederick Maitland]]. Na vier dagen onderhandelen, ging Napoleon aan boord van diens schip ''[[HMS Bellerophon (1786)|Bellerophon]]'' en gaf hij zich aan Maitland over. Later schreef hij een brief aan de [[George III van het Verenigd Koninkrijk|Britse koning]] en de Britse regering, waarin hij [[politiek asiel]] vroeg. De Britse regering vertrouwde hem echter niet en weigerde hem voet aan wal te laten zetten in Engeland. De geallieerden hadden op het Congres van Wenen al bepaald dat Napoleon zou worden verbannen uit Europa. [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]] in de [[Atlantische Oceaan]], een eiland van 122 vierkante kilometer, op zo'n 2000&nbsp;km ten westen van [[Angola (hoofdbetekenis)|Angola]], een van de meest afgelegen eilanden ter wereld, zou het ballingsoord worden.

Het schip ''[[HMS Northumberland (1798)|Northumberland]]'' bracht de gewezen keizer in tien weken naar Sint-Helena. Hij had een kleine Franse entourage bij zich. Enkele van deze personen waren diplomaat [[Charles-Tristan de Montholon]], een voormalig [[brigadegeneraal]]; genereaal [[Henri Gatien Bertrand]]; graaf [[Emmanuel de Las Cases]]; generaal [[Gaspard Gourgaud]] en de bedienden [[Louis Marchand]] en [[Louis-Étienne Saint-Denis]]. Omdat het verblijf van Napoleon bij zijn aankomst op 15 oktober 1815 nog niet klaar was met de bouw, verbleef hij bij de Engelse familie Balcombe. Hier kreeg hij een goede relatie met de jongste dochter van de familie, [[Betsy Balcombe]]. Toen zijn verblijf [[Longwood House]], het voormalige huis van de Engelse gouverneur klaar was, verbleef hij de rest van zijn leven daar.

Er bevonden zich 500 soldaten van het 53e regiment die de muur van 4 mijl om Longwood House bewaakten. Zowel overdag als ’s nachts cirkelden vijf [[oorlogsschepen]] om het eiland om de haven en de mogelijke landingsplaatsen te bewaken.

In 1816 arriveerde [[Hudson Lowe]], de nieuwe gouverneur, die Napoleon in de gaten moest houden. Napoleon vond dat Lowe hem slecht behandelde. Zo vond hij het niet kunnen dat Lowe hem aansprak met ‘Generaal Bonaparte’, in plaats van ‘Uwe Majesteit’. Napoleon weigerde op het eiland ook om paard te rijden onder het gezicht van de gouverneur, dit vond hij beledigend. Hierdoor gaf Napoleon in de loop der tijd het paardrijden vrijwel geheel op en bleef hij vaak binnen. Verder bracht hij zijn laatste jaren door met tuinieren, het [[Memoires|schrijven van zijn herinneringen]] en het aanleren van de beginselen van de Engelse taal. Hoewel het merendeel van het gezelschap de tijd doorbracht met kletsen, was Napoleon volgens zichzelf bezig met zijn laatste campagne, namelijk het opschrijven van zijn herinneringen om zodanig een legende om zijn naam te creëren. Nu zijn carrière voorbij was, betreurde hij verschillende beslissingen die hij vroeger had genomen, zoals het afzetten van de [[Karel IV van Spanje|Spaanse Bourbons]] in 1808 om hen te vervangen door zijn broer [[Jozef Bonaparte]].

Op Sint-Helena deden geruchten de ronde dat Napoleon zou proberen te ontsnappen, maar in werkelijkheid werden hiertoe geen ernstige pogingen ondernomen. In 1816 besloot Lowe dat de post van de bannelingen alleen door de gouverneur mocht worden bekeken. Deze maatregel had als doel elke poging tot ontsnapping onmogelijk te maken. Toch vonden de Franse bannelingen manieren de censuur te omzeilen via gecodeerde berichten.

Met de gezondheid van Napoleon ging het steeds slechter, vooral nadat hij had vernomen dat in het [[Congres van Aken]] in 1818 was vastgelegd dat zijn verbanning definitief zou zijn. Napoleon kreeg last van slechte eetlust, tandpijn, hoofdpijn, overgeven, [[dysenterie]], een zweer en later zelfs [[maagkanker]]. Bovendien was hij sinds de aankomst op het eiland al moedeloos door de slechte verstandhouding met Lowe, de irritaties binnen het gezelschap, de vochtige behuizing, de ratten, de verveling en de uitzichtloze situatie. Hij smeekte dan ook zijn vertrekkende dienaars om te blijven, het zou volgens hem toch niet lang meer duren. Napoleon sprak in deze tijd ook:
<blockquote>‘Ik had in [[Moskou (hoofdbetekenis)|Moskou]] moeten sterven’.</blockquote> Veel liever had Napoleon de dood gehad in plaats van de verbanning naar Sint-Helena.

Toch was Napoleon in de veronderstelling dat de Britten hem een langzame dood wilden geven door hem te vergiftigen. Hij zou volgens meerdere mensen binnen zijn gezelschap hebben geklaagd over de wijn en vermoedde dat er meer in zat dan alleen druiven. Zes dagen voor zijn dood schreef hij op dat na zijn dood zijn maag moest worden opengesneden en men deze uitgebreid moest onderzoeken en de resultaten naar zijn zoon moest sturen. Ook wilde hij dat zijn hart in wijn zou worden gehouden en naar [[Marie-Louise van Oostenrijk]] zou worden gestuurd. Hij schreef er tevens bij dat hij voortijdig dood zou gaan door moord door de Engelse [[oligarchie]].

=== Overlijden van Napoleon ===
[[Bestand:Steuben - Mort de Napoleon.jpg|thumb|Napoleon op zijn sterfbed, geschilderd door [[Charles de Steuben]], ca. 1828]]
[[Bestand:2016 Napoleon Totenmaske.jpg|left|thumb|Napoleons dodenmasker]]

Napoleon stierf op 5 mei 1821 op [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]], op 51-jarige leeftijd. Zijn laatste woorden zouden zijn geweest:
<blockquote>''‘France, armée, tête d’armée, Joséphine.’''<br > (Frankrijk, leger, hoofd van het leger, Joséphine)<ref>Kate Williams (2013) ''Josephine: Desire, Ambition, Napoleon'' Hutchinson (Kate Williams (historica) (2014) ''Joséphine. Verlangen, ambitie, Napoleon.'' Prometheus/Bert Bakker. {{ISBN|9789035142732}}.)</ref></blockquote>
Oorspronkelijk werd aangenomen dat hij was overleden aan [[Kanker (hoofdbetekenis)|kanker]], waarschijnlijk maagkanker. Er zou hierbij sprake zijn geweest van een erfelijke vorm van diffuse maagkanker, omdat ook zijn zus, zijn vader en zijn opa aan vaderszijde vermoedelijk aan deze ziekte waren gestorven.<ref>B. Solokoff, ''Predisposition to cancer in the Bonaparte family'', Am J Surg. 1938; 40: 673-678</ref> Uit later onderzoek is gebleken dat in zijn haar een hoge [[Concentratie (oplossing)|concentratie]] [[arseen]] aanwezig was, wat zou kunnen wijzen op [[moord]].<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2021/05/04/napoleons-dood-kanker-of-moord-a4042317 ''Napoleons dood: kanker of moord?'']</ref> Recent onderzoek toonde echter aan dat die hoge concentraties arseen ook al in zijn haar aanwezig waren voordat hij werd verbannen. Overigens werd arseen vaak voorgeschreven door artsen voor behandeling van maagklachten en psychische problemen. Napoleon had tijdens zijn succesvolle jaren al geleden onder maagklachten zodat hij dit middel waarschijnlijk van zijn eigen artsen voorgeschreven had gekregen. [[Thierry Lentz]], een Frans historicus, specialist in de geschiedenis van het Consulaat en het Keizerrijk en directeur van de Fondation Napoléon, is overtuigd van een natuurlijke dood.
[[Bestand:Tumb of Napoleon Bonaparte.jpg|thumb|[[Sarcofaag]] van Napoleon in de ''[[Hôtel des Invalides|Dôme des Invalides]]'']]

Napoleons stoffelijk overschot keerde in [[1840]] terug naar Frankrijk en werd later in een [[praalgraf]] in de ''[[Hôtel des Invalides|Dôme des Invalides]]'' te Parijs bijgezet. Tegenwoordig is dit een toeristische bezienswaardigheid.

== Persoonlijkheid en beoordeling ==
Wanneer Napoleon met iemand een gesprek onder vier ogen had, oefende hij een typische hypnotiserende invloed op de ander uit. Het leek alsof hij zelfs de sterkste leidersfiguren voor zijn wil kon doen buigen. Hij bleek als militair uitzonderlijk goed te zijn in [[rekenen]] en [[Kaart (cartografie)|kaart]]lezen. Er werd onder meer een meetkundige stelling, de [[Stelling van Napoleon]], naar hem genoemd. Het rekenen paste hij o.a. toe bij het berekenen van de baan van een kanonskogel. Bij het kaartlezen gebruikte hij zijn talent om een goede opstelling te kiezen.

Het blijkt dat Napoleon de slagen won, die hij op zijn eigengekozen slagveld voerde. Een combinatie van die twee talenten leidde tot zijn capaciteit om een legerverplaatsing over vele honderden kilometers te [[Planning|plannen]], waardoor hij een belangrijk voordeel kon halen. Daarnaast was Napoleon een groot [[organisator]]. Hij voerde [[bestuur]]lijke vernieuwingen door en liet in zijn rijk een voorbeeld van een vaak doeltreffend bewind na. Hij was ook een bekwaam wetgever die zich door voortreffelijke juristen als [[Jean-Jacques-Régis de Cambacérès|Cambacérès]] liet adviseren.

[[Bestand:Napoleonbonaparte coloured drawing.png|thumb|Portret van Napoleon door [[Hippolyte Delaroche]]]]

Napoleon beging de fout dat hij het belang van de Engelse [[Blokkade (militaire strategie)|blokkade]] van Europese continentale havens (van [[Marseille]] tot aan [[Riga]]) onderschatte. Merkwaardig was dat de blokkade eenzijdig was: hoewel vanuit Engeland niets meer naar Europa mocht komen was er wel [[uitvoer (handel)|uitvoer]] van Franse producten en zelfs van [[graan]] naar Engeland. Napoleon dacht dat het stilleggen van de Britse export de Britse economie zou ruïneren.

Zijn methode om zijn leger op campagne een land te laten plunderen om voedsel te bemachtigen, faalde in Rusland vanwege de enorme omvang van dat leger, de lange afstanden en de [[verschroeide-aardetactiek]] van de Russen. Napoleon ontwikkelde zich naarmate de oorlog duurde meer en meer tot een [[tiran]]. [[Censuur (informatie)|Censuur]] en de [[Geheime dienst|geheime politie]] onderdrukten alle kritiek.

Door steeds jongere rekruten op te roepen en voortdurend oorlog te blijven voeren putte hij zijn rijk economisch uit. De napoleontische oorlogen kostten het leven van ongeveer 3.100.000 à 3.500.000 soldaten en burgers, iets wat hem vrij onverschillig liet. Vooral voor [[Agrariër|landbouwers]] was het verlies van jonge zonen dramatisch. Mede als gevolg van de oorlogen, waarin minstens 916.000 Fransen sneuvelden, verloor Frankrijk tegen het midden van de 19e eeuw zijn [[demografie|demografisch]] overwicht tegenover Duitsland. In Rusland stierven als gevolg van de oorlog van 1812 naar schatting 795.000 mensen (ook bejaarden en kinderen), overleden op het slagveld, gewond of omgekomen door ziekten.

Waar zijn eigen macht niet in het geding was, kon Napoleon tolerant en een zoon van de [[Franse Revolutie]] zijn. Hij emancipeerde onder meer de [[Joden]]; van het inschakelen van de Joden voor de Keizerlijke zaak kwam echter weinig terecht en in 1812 beperkte Napoleon hun politieke en economische rechten weer. De napoleontische Code Pénal maakte een einde aan de vervolging van [[Homoseksualiteit|homoseksuelen]]. De [[slavernij]] werd door Napoleon daarentegen wél verdedigd, en hij introduceerde daarom de [[suikerbiet]] om minder afhankelijk te zijn van Engeland en de wijze waarop [[suikerriet]] op de Caraïbische plantages werd geoogst. Zijn poging om [[Santo Domingo (Dominicaanse Republiek)|Santo Domingo]] (nu Dominicaanse Republiek) te heroveren mislukte.

De waardering van Napoleon werd door een doelbewust gecreëerde legende gehinderd. Deze legendevorming startte met zijn memoires en werd postuum uitgebreid door bewonderaars. Op Sint-Helena dicteerde hij zijn memoires om zichzelf te rechtvaardigen en mislukkingen aan anderen toe te schrijven. De Napoleonliteratuur telde in 1946 al meer dan 100.000 werken en wordt ook in de 21e eeuw nog groter. Ook nu zijn historische werken ten opzichte van hem vaak bewonderend of juist kritisch qua instelling. Napoleon werd bewonderd en verguisd.

=== Geopolitieke gevolgen ===
Frankrijk deed in 1803 afstand van de laatste kolonie op het Noord-Amerikaanse continent door de verkoop aan de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] van [[Louisiana (Nieuw-Frankrijk)|Louisiana]], dat vele malen meer omvatte dan de huidige deelstaat. Door de ''[[Louisiana Purchase]]'' verdubbelden de Verenigde Staten hun toenmalige grondgebied. Met de verkoop zag Napoleon af van zijn plan om het Franse kolonialisme in Noord-Amerika nieuw leven in te blazen, mee door het verlies van de daartoe bestemde legermacht in de [[Haïtiaanse Revolutie]]. De opstand leidde in 1804 tot de onafhankelijkheid van de Franse Caraïbische slavenkolonie [[Haïti]]. Frankrijk had in Amerika nog slechts [[Frans-Guyana]] en wat eilandjes in de Caraïbische Zee over.

Napoleons veroveringen stimuleerden het Duitse [[nationalisme]], dat Frankrijk nog parten zou gaan spelen, en de opkomst van Rusland als een machtsfactor in Europa.

De Franse bezetting van Spanje vanaf 1808, die leidde tot de zes jaar durende [[Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog]], bood een groot deel van [[Spaans-Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlogen|Spanjes Amerikaanse koloniën de kans zich onafhankelijk te maken]]. Van heel [[Latijns-Amerika]] bleven alleen [[Cuba (land)|Cuba]] en [[Puerto Rico (hoofdbetekenis)|Puerto Rico]] nog onder Spaans gezag.

Het Franse streven om de verworvenheden van de Franse Revolutie te exporteren, is contraproductief geweest in Spanje. Na de Franse bezetting kwam in Spanje het uiterst reactionaire Carlisme op. Hoewel dit nooit de macht zou krijgen, werd het Spaanse isolement pas na 1975 echt doorbroken. Wat door de Fransen als vooruitgang was aangeprezen, ervoeren de Spanjaarden als vernederingen en onbeschrijfelijke gruwelen, die door Francisco Goya zijn vereeuwigd in een serie etsen, de Desastres de la guerra. In Spanje ontwikkelde zich tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog een nieuw type oorlog, de guerrilla, die door de Britten gesteund werd en waarop Napoleon en zijn generaals geen goed antwoord hadden. 
=== Vernieuwingen ingevoerd tijdens het napoleontische bewind ===
[[Bestand:Code Civil 1804.png|thumb|De ''[[Code Napoléon]]'']]
De invloed van de Franse Revolutie en de vervolgens door Napoleon geëxporteerde verworvenheden van de Revolutie op cultuur en bestuur van Europa waren groot en van blijvend belang. De [[feodalisme|feodale]] verhoudingen van het [[ancien régime]] in West- en Centraal-Europa, die al onder vuur lagen door de opkomst van de steeds invloedrijker wordende [[burgerij]] en door de volgelingen van de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]], hadden een slag gekregen, waarvan zij niet meer zouden herstellen. Niet [[adel]]lijke afkomst, maar talent en opleiding werden doorslaggevend voor het bekleden van machtsposities. Loyaliteit werd in de eerste plaats verschuldigd aan het centrale [[gezag]] in plaats van aan een lokale (feodale) machthebber. Daarmee werd de weg vrijgemaakt voor het [[nationalisme]] en de daaruit voortkomende [[natiestaat]].

Een aantal concrete verbeteringen waren:
* Verkeer: in continentaal Europa wordt sinds Napoleon vrijwel overal [[Links rijden|rechts gereden]].<ref>Zweden schakelde pas over naar rechts rijden op 3 september 1967.</ref><ref>{{Citeer web |url=https://nationalmotormuseum.org.uk/ufaqs/why-do-we-drive-on-the-left-side-of-the-road-in-the-uk-but-most-other-countries-drive-on-the-right/ |titel=Why do we drive on the left side of the road in the UK but most other countries drive on the right? |bezochtdatum=2024-02-15 |werk=National Motor Museum |taal=en-GB}}</ref> Het Europese wegennet werd fors uitgebreid met een reeks verbindingen tussen grote steden die vaak lijnrecht waren. Deze zijn ook nu nog herkenbaar als "route nationale". In Nederland zijn nog altijd, in die tijd aangelegde, wegen bekend als [[Napoleonsweg]].
* In het gehele gebied werden dezelfde maten en gewichten zoals de [[kilogram]], de [[meter]] en de [[liter]] ingevoerd; oude lokale maten werden afgeschaft. ([[metriek stelsel]])
* Een gestandaardiseerde registratie van geboorten, huwelijken, echtscheidingen en overlijdens werd ingevoerd: de [[Burgerlijke Stand]]. Mensen moesten een definitieve spellingswijze van de veelal al bestaande [[achternaam]] opgeven. In de meeste streken van Nederland bestonden 'vaste' achternamen soms al sinds de [[middeleeuwen]]. Alleen in het noorden van Nederland waren vele namen voor de verplichte registratie nog niet gefixeerd.<ref>Er bestaat een hardnekkige mythe dat mensen ludieke achternamen als Naaktgeboren of Poepjes kozen; in werkelijkheid bestonden deze namen al langer, en zijn ze niet specifiek bij de vastlegging van de namen bedacht. Zo is Poepjes het [[patroniem]] van de Friese naam ''Poppo'', en bestonden bijnamen als ''Naaktgeboren'' al vóór de Franse tijd. [http://www.naamkunde.net/?page_id=162 Netwerk Naamkunde | De naammythe van Napoleon]</ref>
* Napoleon gaf opdracht tot het opstellen van de [[Code Napoléon]]. Door dit nieuwe wetboek werden de burgerlijke staat, de burgerlijke stand en met name het [[huwelijk]] onttrokken aan het [[canoniek recht|kerkelijk recht]]. Burgers konden nu dus huwen en scheiden zonder een inmenging van een religieuze instelling zoals de [[Rooms-Katholieke Kerk]]. Veel burgerlijke wetgeving in België en Nederland is afgeleid van dit wetboek.
* De [[standenmaatschappij|maatschappelijke standen]] werden afgeschaft en hiermee tevens de speciale voorrechten en [[privilege (recht)|privileges]] van de [[Geestelijke|geestelijkheid]] en de [[aristocratie]]. Dezen hadden voortaan dezelfde rechten en plichten als de [[burger (hoofdbetekenis)|burger]]ij.<ref>De vraag is alleen of dit echt de verdiensten waren van Napoleon zelf. Volgens de gerenommeerd historicus [[Pieter Geijl]] heeft Napoleon slechts het proces kunnen bevorderen door de veranderingen in de tijd. Hij schafte dan misschien mede door de revolutie de oude standen af, maar er kwam een nieuwe aristocratie op, de notabelen. Hun rijkdom en invloed namen toe onder het bewind van keizer Napoleon.</ref>
* Veel versnipperde kleine staatjes, [[vorstendom]]men en [[Heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheden]] werden samengevoegd tot grotere overzichtelijke eenheden, zoals in het gebied van het aloude [[Heilige Roomse Rijk]] waar vele kleine vorstendommen en staatjes bijeen gevoegd werden door het door Napoleon opgelegde [[Reichsdeputationshauptschluss]]. Een voorbeeld was de nieuwe [[Rijnbond (1806)|Rijnbond]]. In het gebied van Nederland werd in deze tijd het [[departement Nedermaas]] gevormd: de latere provincie [[Limburg (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden)|Limburg]] in het [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]]. Dit bestond voorheen uit talloze versnipperde gebiedjes en heerlijkheden.<ref>
Het klopt dat Napoleon heeft bijgedragen aan het vormen van grotere eenheden. Sommigen hebben echter twijfels over de werkelijke intenties van Napoleon. Had dit wel een nobel doel en is dat ook aan te merken als een concrete verbetering? Napoleon was bezig met het oprichten van een rijk dat zich eeuwig moest uitbreiden en uiteindelijk het hele Europese vasteland moest opslokken. Hier uit zou men de conclusie kunnen trekken dat Napoleon niet meer was dan een op macht uit zijnde dictator en niet iemand die met concrete verbeteringen bezig was voor de toekomst en het volk.</ref>
* [[Onderwijs]] en [[gezondheidszorg]] werden beter geregeld en beter toegankelijk gemaakt voor de gewone burgers.
* Carrièremogelijkheden voor iedereen in overheidsbestuur en leger (de hogere functies hierin waren voorheen bijna uitsluitend het terrein van de aristocratie), omdat vanaf Napoleon iemands capaciteiten belangrijker werden dan iemands afkomst.<ref>Napoleon wist handig gebruik te maken van de [[dienstplicht]]. Die heeft hij niet zelf bedacht, maar was al in de revolutie ingevoerd om de [[Huursoldaat|huur- of beroepslegers]] te vervangen. Ook hierbij zou iedereen gelijkwaardig moeten zijn; iedereen kon opgeroepen worden. De opgeroepenen moesten [[loting|loten]] om te kijken of ze ook in dienst moesten. Lage nummers moesten daadwerkelijk in dienst, hoge nummers hadden vrijstelling. Het was echter toegestaan om een lot te ruilen met iemand anders. Iemand die rijk was kon op deze manier makkelijk van zijn lot afkomen. Hij gaf dan iemand die arm was geld om in zijn plaats in het leger te gaan. Op die manier ontstond er een leger van armen, want de rijken ontweken massaal het leger. Er was nog meer ongelijkheid dan alleen die tussen arm en rijk. Joden mochten zich sinds 19 maart 1808 niet meer laten vervangen. Voor hen gold de regeling dus niet dat ze hun lot mochten ruilen - als zij een laag nummer trokken, moesten ze sowieso in dienst.</ref>
* Nadat Napoleon in 1815 was verslagen, werd de door Napoleon [[Roofkunst|"geroofde" kunst]] teruggeëist door de betreffende landen. Het was een eis van de tweede [[Vrede van Parijs (1815)]]. Het levenswerk van conservator [[Vivant Denon]] van het [[Musée Napoléon (Cendrieux)|Musée Napoléon]] werd alzo tenietgedaan. De teruggekregen kunstwerken werden echter niet langer als de privécollectie beschouwd van een koning of prins maar ondergebracht in openbare musea. Het was het begin van de nationale musea in de meeste Europese landen; in Nederland van het [[Rijksmuseum Amsterdam]].

== Familie, huwelijken en kinderen ==
Napoleon wilde een [[dynastie]] stichten. Zijn broers en zusters werden geacht tot het huis [[Bonaparte]] te behoren. Napoleon zag zich na de dood van zijn vader als gezinshoofd. Hij bevorderde de loopbanen van zijn broers en verhief hen op hoge posten. Hun kennelijke onbekwaamheid en corruptie zag hij meestal door de vingers.

Zijn huwelijk met [[Joséphine de Beauharnais]] bleef kinderloos. Hij scheidde om als keizer een wettige erfgenaam te hebben. Het huwelijk in 1810 met [[Marie-Louise van Oostenrijk]], een dochter van [[keizer Frans II|keizer Frans I]] van Oostenrijk was een politiek huwelijk. Marie-Louise verliet hem na diens eerste abdicatie in 1814 en volgde haar vader naar Oostenrijk.

=== Relaties en kinderen ===
[[Bestand:Lefevre Maria Luigia.jpg|thumb|[[Marie Louise van Oostenrijk|Marie-Louise]], keizerin der Fransen. Portret door [[Robert Lefèvre]].]]
[[Bestand:Nap-receis 50.jpg|thumb|Napoleons enige wettige zoon, [[Napoleon II]], geschilderd door [[Moritz Michael Daffinger]]]]

Napoleon had talrijke affaires en verwekte twee buitenechtelijke kinderen, naast zijn enige wettige zoon [[Napoleon II]].

Zijn jeugdliefde was [[Désirée Clary]], de schoonzuster van [[Jozef Bonaparte]] en latere koningin van Zweden. Zij en Napoleon waren sinds 1794 samen en in 1795 en 1796 verloofd.

Napoleon trad in 1796 in het huwelijk met [[Joséphine de Beauharnais]] (geboren als Marie-Josèph-Rose Tascher de la Pagerie), weduwe van [[Alexandre de Beauharnais]] en de maîtresse van de Franse machthebber [[Paul Barras]] (over wie nochtans geruchten de ronde deden dat hij homoseksueel was). Napoleon nam de rol van vader op zich over haar twee kinderen [[Eugène de Beauharnais|Eugène]] en [[Hortense de Beauharnais|Hortense]] en hun nichtje [[Stéphanie de Beauharnais|Stéphanie]]. Joséphine werd keizerin der Fransen, maar omdat zij en Napoleon geen kinderen kregen, liet hij zich op 5 december 1809 van haar scheiden.

Gedurende zijn huwelijk met Joséphine verwekte Napoleon twee onwettige kinderen:
* [[Charles Léon Denuelle|Charles Léon]] (december 1806 - 15 april 1881) bij [[Éléonore Denuelle de la Plaigne]], een hofdame van Joséphine.
* [[Alexandre Colonna-Walewski|Alexandre Colonna]] (4 mei 1810 – 27 oktober 1868) bij [[Maria Walewska]], een Poolse gravin.
Beide zoons hadden nakomelingen.

Omdat Napoleon een zoon wilde die hem als keizer kon opvolgen onderhandelde hij zowel met Rusland als met Oostenrijk om met een prinses te kunnen huwen. Uiteindelijk huwde Napoleon in 1810 met [[Marie Louise van Oostenrijk]], dochter van de Oostenrijkse [[keizer Frans II|keizer Frans I]]. Ze werd keizerin der Fransen en zij kregen in 1811 een zoon:
* Frans Karel Jozef ([[Napoleon II]]), koning van Rome.
Na Napoleons abdicatie in 1814 en verbanning naar Elba werd hij aan het hof van Oostenrijk opgevoed en kreeg hij de titel van hertog van [[Reichstadt]].

== Napoleon en de Rooms-Katholieke Kerk ==
Met de bedoeling de meerderheid van de bevolking, die aan de traditionele Kerk gehecht bleef, gunstig voor zich te stemmen trachtte Napoleon meteen bij zijn aantreden de gang van zaken op religieus gebied weer normaal te maken. De Republikeinse feesten verdwenen. Onbeëdigde [[priester]]s mochten opnieuw het land binnen. De [[eed van haat]] tegen de kroon werd vervangen door een verklaring van trouw aan de grondwet en voor Napoleon bleef de godsdienst het enige efficiënte middel om het volk in de [[Sociale ongelijkheid|maatschappelijke ongelijkheid]] te doen berusten.

Hij sloot een concordaat met [[paus Pius VII]]. Door de ondertekening van het [[Concordaat van 15 juli 1801]] erkende de Kerk de Republiek. De [[eredienst]] werd opnieuw openbaar en vrij, maar de Staat kon hem aan reglementaire voorschriften onderwerpen. De paus vroeg en verkreeg het ontslag van het toenmalige volledige [[episcopaat]]. Deze drastische maatregel betekende het einde van het [[gallicanisme]]. De nieuwe bisschoppen werden door de Eerste Consul benoemd; hun [[Canoniek recht|canonieke]] aanstelling gebeurde door de paus. De bisschop werd baas in zijn eigen [[Bisdom|diocees]] onder toezicht van het burgerlijk gezag. De paus erkende [[Nationaal goed|de verkoop van de kerkelijke goederen]]. De bedienaars van de eredienst ontvingen voortaan - in ruil - een [[Wedde (loon)|bezoldiging]] van de Staat. Bonaparte legde op 8 april 1802 het Concordaat ter goedkeuring voor aan de wetgevende vergaderingen na toevoeging van een reeks artikelen die de macht van de paus inperkten en de organisatie van de eredienst regelden.

Op 2 december 1804 kroonde Napoleon zichzelf tot keizer in aanwezigheid van paus Pius VII. Later werd hij door deze zelfde paus [[excommunicatie|geëxcommuniceerd]], na zijn aanvallen op [[Pauselijke Staten]].

Door diverse maatregelen nam vanaf 1805 het aanzien van de katholieke godsdienst opnieuw toe:
* de [[Zondagsheiliging|zondagsrust]] werd ingesteld.
* de [[gregoriaanse kalender]] werd opnieuw ingevoerd.
* voornamen moesten gekozen worden uit de namen van de [[heiligenkalender]].
* hospitaal- en onderwijs[[Congregatie (kloostergemeenschap)|congregaties]] mochten opnieuw inrichtingen openen.
Het Concordaat had alleen betrekking op de Katholieke Kerk. Voor de [[protestantisme|protestanten]] en de [[jodendom|joden]] werden andere regelingen uitgewerkt.

Na verovering van de Pauselijke Staat schafte Napoleon deze staat uiteindelijk af (1809); hij richtte de departementen [[Rome (departement)|Rome]] en [[Trasimène]] in. Zijn [[Etienne Radet|generaal Radet]] arresteerde Pius VII en staatssecretaris [[Bartolomeo Pacca]]. Pacca werd opgesloten in het fort van [[Fenestrelle]] en Pius VII werd in [[Savona (stad)|Savone]] opgesloten (1809) en nadien in [[Fontainebleau]] (1812). Pas in 1813 kon Pius VII terugkeren naar Rome, na het sluiten van een nieuw concordaat van Fontainebleau. Tot een pauselijke residentiestad Fontainebleau kwam het echter nooit.

== Misverstand over lengte ==
[[Bestand:Gillray - Napoleon raging.jpg|thumb|Karikatuur van [[James Gillray]]. Een woedende Napoleon Bonaparte bij het vernemen van het nieuws dat [[Horatio Nelson|Nelson]] de Franse [[vloot]] had vernietigd tijdens de [[Slag bij de Nijl]].]]
Een wijdverbreid misverstand over Napoleon Bonaparte is, dat hij klein van stuk zou zijn geweest. Met name in spotprenten en karikaturen die tijdens zijn leven over hem werden gemaakt, werd hij vaak afgebeeld als een [[lilliputter]]. Dit beeld is in veel hedendaagse media overgenomen en heeft onder andere bijgedragen aan het begrip [[napoleoncomplex]]. In werkelijkheid was Napoleon ongeveer 1,67 meter lang (''cinq pieds deux pouces trois lignes''; ''vijf [[voet (lengtemaat)|voet]], twee [[duim (lengtemaat)|duim]], drie lijn''), wat een gemiddelde [[lichaamslengte]] was voor mensen uit de vroege [[19e eeuw]].

Aan de misvatting over zijn lengte liggen meerdere oorzaken ten grondslag. Allereerst verkeerde Napoleon vaak in gezelschap van zijn lijfwachten, die doorgaans werden geselecteerd op hun uitzonderlijk grote lengte, waardoor Napoleon ten opzichte van hen klein leek. Verder is het misverstand terug te voeren op Britse oorlogspropaganda van onder andere [[James Gillray]] en een omrekenfout door de verschillen in maateenheden die Frankrijk en Engeland destijds hanteerden (de Franse voet is 2 cm langer dan de Engelse voet, hetgeen bij 5 voet 10 cm scheelt).<ref>[http://www.cracked.com/article_17548_6-facts-about-historic-figures-their-enemies-made-up.html 6 Facts about historic figures, their enemies made up] op Cracked.com, geraadpleegd op 20 november 2013.</ref><ref>[http://www.telegraaf.nl/watuzegt/watwiltuweten/22263922/__Kleine_opdonder__.html Kleine opdonder], De Telegraaf, 3 februari 2014</ref>

== Napoleon en de kunst ==
Zijn figuur en leven werd een inspiratiebron voor vele schrijvers en dichters ([[Victor Hugo (hoofdbetekenis)|Victor Hugo]], [[Lord Byron (hoofdbetekenis)|Lord Byron]] e.a.), filmregisseurs, beeldhouwers en schilders. Vooral de schilderijen die [[Jacques-Louis David]] over hem maakte hebben een sterke invloed gehad op het beeld dat het publiek na zijn dood van hem zou bewaren.
Tijdens het keizerrijk gaf Napoleon grote opdrachten voor de productie van meubelen, stoffen, juwelen en porselein. Er ontstond een stijl die de glorie van het machtige Frankrijk uitstraalde: de [[empirestijl]].

== Napoleon en het schaakspel ==
Napoleon is mogelijk een van de grootste (militaire) staatsfiguren in de geschiedenis die een schaakenthousiast was. Er zijn talrijke verwijzingen naar zijn liefde voor het spel. In [[Abel Gance]]s epische [[Biopic|biografische film]] over Napoleons vroege carrière is Napoleon te zien wanneer hij generaal [[Lazare Hoche]] met een partijtje schaak verslaat.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.thearticle.com/napoleon-the-chess-player|titel=Napoleon: the chess player|bezochtdatum=2 maart 2021|achternaam=Keene|voornaam=Raymond|datum=4 april 2020|uitgever=The Article|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210505132137/https://www.thearticle.com/napoleon-the-chess-player|archiefdatum=2021-05-05|dodeurl=nee}}</ref>

Napoleons grootste deugden waren zijn wiskundige geest, zijn fenomenaal geheugen, zijn tomeloze energie en zijn rijke verbeelding. Daarbij misstonden zijn uitspraken over militaire strategie als [[aforisme]] het schaakspel niet. Zo zei hij in zijn streven naar onsterfelijkheid door verovering:

{{Cquote
| 1 = ''Pour l'espace, nous pouvons toujours le regagner. Le temps perdu, jamais.''
| vertaling = Ruimte kunnen we terugwinnen, tijd nooit.
| 2 =
}}

Hij geloofde niet in het toeval en dat je de regie in eigen handen hebt: "Er bestaat niet zoiets als een ongeluk. Het is het noodlot met een verkeerde naam."<ref>Hoewel hij met zijn paradigma's en geniale geest een legendarische status bereikte, wist Napoleon echter nooit precies wanneer de grens van de mogelijkheden was bereikt: hij beet meer af hij kon verteren, hetgeen uiteindelijk zijn ondergang zou worden.</ref>

{{Cquote
| 1 = ''N'interrompez jamais un ennemi qui est en train de faire une erreur.''
| vertaling = Stoor je vijand nooit wanneer hij een fout aan het maken is.
| 2 =
}}Hoe goed hij zijn militaire ideeën ook in het schaakspel wist toe te passen is echter niet duidelijk.

Hij bezocht het beroemde [[Café de la Régence]] waar hij partijen op een eigen marmeren schaakbord speelde. Maar er zijn geen partijen overgeleverd waarvan met zekerheid gesteld kan worden dat ze van Napoleon afkomstig zijn. Het was echter algemeen erkend dat hij niet bijzonder sterk was. Een schaakspeler schreef:
{{Citaat|"Napoleon, as a chess-player, was not really of great force. His soul demanded a larger field for the expansion of its faculties. His chess was that of Marengo, of Austerlitz, of Jenn, and of Eylau. Upon our mosaic of sixty-four squares I could have given him the rook; upon his own board he could afford odds to Julius Caesar. Buonaparte had no time to make chess a study. He played the openings badly, and was impatient if his adversary dwelt too long upon his move. Each minute of the clock was life to a mind so energetic. In the middle stage of the game, when the skirmish was really complicated of aspect, Napoleon frequently struck out a brilliant coup. Under defeat at chess, the great soldier was sore and irritable; although it is presumed that those favourites with whom he played were doubtless far too courtly to carry victory unpleasantly far. Had the scene of battle been the humble, forgotten [[Café de la Régence|[café de la] Régence]], and the time twenty years back, the chief might have won fewer games than he did in the [[Tuileries]]".<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=Chess-player|voornaam=|taal=en|url=https://books.google.com.tr/books?id=msBJAQAAMAAJ&dq=%22The%20Caf%C3%A9%20de%20la%20R%C3%A9gence%22%20%22Fraser's%20Magazine%22&pg=PP7#v=onepage&q&f=false|titel=The Café de la Régence|jaargang=|tijdschrift=Fraser's magazine|datum=december, 1840|serie=XXII|pagina's=669-683}}</ref> }}

De drang om toch iets over zijn spel terug te vinden heeft ertoe geleid dat in de loop van de tijd partijen naar boven zijn komen drijven, maar er is grote twijfel of dat deze aan hem toegeschreven kunnen worden en of dat ze opgefleurd zijn om het interessanter te doen voorkomen.<ref name=":0" />

Napoleon schaakte op [[Sint-Helena (eiland)|Sint Helena]] vele uren met zijn trouwe adjudant generaal [[Henri-Gatien Bertrand]], die hem in zijn ballingschap vergezelde.<ref>{{Citeer web|url=https://www.frenchempire.net/biographies/bertrand/|titel=General Henri-Gatien Bertrand|bezochtdatum=2 maart 2021|achternaam=Jensen|voornaam=Nathan D.|uitgever=FrenchEmpire.net|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210505132029/https://www.frenchempire.net/biographies/bertrand/|archiefdatum=2021-05-05|dodeurl=nee}}</ref> Mogelijk waande hij zodoende nog macht te kunnen oefenen over zijn houten troepen, nadat hij die van vlees en bloed in Waterloo verloren had.<ref name=":0" /> In [[Hugh Alexander Kennedy]]'s boek ''More reminiscences in the Life of Augustus fitzsnob, esq.'' (1860), gaf [[H.A. Kennedy]] de notatie van een partij waar later veelvuldig naar verwezen werd als zijnde een van dergelijke schaakpartijen. Ook in ''De Hollandsche schaakspeler'' van [[Willem Verbeek|Verbeek]] wordt er een dergelijke verwijzing gemaakt. Over de omstandigheden waarin deze partij door Napoleon met winst afgesloten zou zijn, mijmerde de auteur:{{Citaat|Een indrukwekkend gezigt moet het geweest zijn dien man wiens blik de wereld deed sidderen aldus opgesloten te zien de gloriezon van ''[[Slag_bij_Marengo|Marengo]]'' en ''[[Slag_bij_Austerlitz|Austerlitz]]'' een droom - het slagveld nu een speeltuig van ivoor naauwelijks twee vierkante voeten groot!<ref>{{aut|Verbeek, W.J.L.}} (1861)'', [https://books.google.com.tr/books?id=Of0UAAAAYAAJ&pg=PA121#v=onepage&q&f=false De Hollandsche schaakspeler: een zakboek door schaakspelers]'': pp121-123</ref>}}Alas, in werkelijkheid bleek het slechts de notatie van een partij tussen Kennedy zelf en [[John Owen (schaker)|John Owen]] te zijn.<ref>{{Citeer boek|titel=The Oxford Companion to Chess|auteur=David Hooper|medeauteurs=Kenneth Whyld|taal=en|uitgever=Oxford University Press|datum=1996}}</ref> Het schaakbord waarop Napoleon in Sint Helene speelde, een walnoten tafel met ivoren stukken, is heden te bezichtigen in het salon van de [[Biltmore Estate|Biltmore House]], in de Verenigde Staten.<ref>{{Citeer web|url=https://kihm2.wordpress.com/2010/04/20/your-move-napoleon/|titel=Your Move, Napoleon|bezochtdatum=4 maart 2021|achternaam=Winship|voornaam=Kihm|datum=20 april 2010|uitgever=Read, Seen, Heard|taal=en|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210505131923/https://kihm2.wordpress.com/2010/04/20/your-move-napoleon/|archiefdatum=2021-05-05|dodeurl=nee}}</ref><ref>Zie de [https://dc.lib.unc.edu/cdm/ref/collection/nc_post/id/8861 ansichtkaart uit ca 1956] van Atelier Graphique H. Vontobel met [https://kihm2.wordpress.com/2010/04/20/your-move-napoleon/ Napoleons schaakspel in de Salon van het Biltmore House]. Deze [[empirestijl]] notenhouten speeltafel met ivoren stukken werd door Napoleon gebruikt toen hij verbannen was op het eiland St. Helena (1815-1821). Het spel werd verzameld door [[George Washington Vanderbilt II]], die het [[Biltmore Estate|Biltmore House]] bouwde. Op de achtergrond van de afbeelding zijn tevens de gordijnen zichtbaar die voor [[Kardinaal de Richelieu|Kardinaal Richelieu]] werden gemaakt.</ref>

De enige overgeleverde partij van Napoleon die heel misschien een betrouwbaar beeld geeft van zijn spel was zijn verliespartij in 1809 die hij speelde in [[Schloss Schönbrunn|Paleis Schönbrunn]] tegen de [[Turk (schaakmachine)|Turk]], de zogenaamde schaakmachine van [[Wolfgang von Kempelen]]. De zogenaamde machine was eigenlijk de zeer sterke schaker [[Johann Baptist Allgaier]]. In een eerste partij zou Napoleon meerdere keren een illegale zet geprobeerd hebben, waarbij de Turk uiteindelijk alle stukken van het bord veegde. Napoleon speelde toen een serieus spel met de machine, waarin hij na negentien zetten zijn koning om moest leggen.<ref>{{Citeer boek|titel=Chess, man vs. machine|url=https://archive.org/details/chessmanvsmachin0000ewar|auteur=Bradley Ewart|uitgever=A S Barnes & Co|ISBN=0-498-02167-X|year=1980}}</ref> De verliespartij van vierentwintig zetten is vermoedelijk ook in deze match gespeeld. (Zie Externe link.)

==Stamboom==
{{Stamboom Napoleon}}

== Trivia ==
* Napoleon gebruikte iedere dag een flesje [[eau de cologne]] en liet maandelijks een grote partij uit Keulen aanvoeren.<ref>{{Citeer web|url=http://www.georgianindex.net/Napoleon/Perfume/scents.html|titel=The Scent of Empire|work=georgianindex.net|archiefurl=https://web.archive.org/web/20181003024504/http://www.georgianindex.net:80/Napoleon/Perfume/scents.html|archiefdatum=2018-10-03|dodeurl=nee}}</ref>
* Medio november 2014 bood een verzamelaar van napoleoneske parafernalia op een veiling 1.884.000 [[euro]] voor een authentieke [[steekhoed]] van Napoleon. Zo bestaan er nu nog 19. Het [[hoofddeksel]] van de vroegere Franse keizer kwam uit de collectie van het prinselijk paleis van [[Monaco (hoofdbetekenis)|Monaco]].
* Napoleon had weinig op met dieren, hoewel het hondje van zijn eerste vrouw Joséphine toch werd gedoogd. Met katten had hij helemaal niks; naar verluidt leed hij aan [[ailurofobie]], maar hiervoor zijn geen rechtstreekse bewijzen.<ref>[http://www.isgeschiedenis.nl/archiefstukken/bang-voor-katten-dol-op-paarden/ Bang voor katten, dol op paarden], isgeschiedenis.nl</ref>
* Adolphe Mortier, hertog van Treviso, die 1,95&nbsp;m groot was, zou ooit een boek uit een bovenste boekenrek gehaald hebben dat Napoleon moeilijk kon bereiken en daarbij gezegd hebben: ''Sire, je suis plus grand que vous''. De keizer zou geantwoord hebben: ''Vous voulez dire plus long?'' of: ''Vous voulez dire plus grand de taille?''

== Afbeeldingen ==
<gallery>
Napoleon the first.jpg|Portret van Napoleon
Levachez Napoleon.jpg|Portret van Napoleon
Napoleon - 2.jpg|Napoleon als jonge luitenant
Antoine-Jean Gros - Bonaparte visitant les pestiférés de Jaffa.jpg|Napoleon in Jaffa
Pierre-Narcisse Guérin Napoleon Pardoning the Rebels at Cairo.jpg|Napoleon in Cairo
Bonaparte premier Consul Gérard Chantilly.jpg|Napoleon als Eerste Consul
Retour des Cendres - 4.jpg|Transport van de stoffelijke resten van Napoleon in 1840
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Bonaparte]], voor een stamboomoverzicht van de Napoleons
* [[Napoleontische tijd van A tot Z]], een overzicht van onderwerpen rond Napoleon en zijn tijd

== Literatuur ==
* [[Johan Op de Beeck]], ''Napoleon'', 2014, vol. I, ''Van strateeg tot keizer'', ISBN 9789022329115 en vol. II, ''Van keizer tot mythe'', ISBN 9789022329979
* [[Bart Van Loo]], ''Napoleon. De schaduw van de revolutie'', 2014, ISBN 9789023497059
* Andrew Roberts, ''Napoleon de Grote'', 2015, ISBN 9782262079161
* Thierry Lentz, ''Napoléon. Dictionnaire historique'', 2020, ISBN 9782262079161
* Patrice Gueniffey, ''Bonaparte, 1769-1802'', Paris, Editions Gallimard, 2013, ISBN 2070769143 / ISBN 9782070769148
* Andries Van den Abeele, ''Napoleon en Brugge'', in: Brugge die Scone, 2015 en 2016.

== Externe links ==
* Vermeende (doch onbewezen) schaakpartijen van Napoleon op [https://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=77025 chessgames.com]
* [http://www.napoleonguide.com/index.htm Napoleonguide]
* [http://www.napoleon-series.org/ Napoleon serie]
* [http://www.napoleonicsociety.com/ International Napoleon Society]
* [http://www.pbs.org/empires/napoleon/home.html Biografie]

{{Appendix}}
{{Authority control}}
{{Wikiquote|Napoleon}}
{{Navigatie koningen Frankrijk}}
{{Navigatie hoofden Huis Bonaparte}}
{{DEFAULTSORT:Bonaparte, Napoleon}}
<br><br>
Digitalisering en Wiki opmaak: [[Terry van Erp]]
<br>
[[Categorie:Geschiedenis]][[Categorie:Napoleon Bonaparte| ]][[Categorie:Geschiedenis van Frankrijk]]