Brontekst bekijken van Middelnederlands

{{Infobox taal
| naam in Nederlands = Middelnederlands
| naam in taal = 
| gesproken = De [[De Nederlanden in de Middeleeuwen|Nederlanden]]
| periode = ca. 1050-1350
| sprekers = —
| taalfamilie = 
[[Indo-Europese talen|Indo-Europees]]
* [[Germaanse talen|Germaans]]
** [[West-Germaanse talen|West-Germaans]]
*** [[Oudnederfrankisch]]
**** [[Oudnederlands]]
***** '''Middelnederlands'''
| dialecten =
* [[Brabants]]
* [[Hollands (dialect)|Hollands]]
* [[Limburgs]]
* [[Oostmiddelnederlands]]
* [[Vlaams]]
| alfabet = [[Latijns alfabet|Latijns]]
| 639-1 = -
| 639-2 = dum
| 639-3 = dum
| portaal2 = Nederlands
}}

Het '''Middelnederlands''' is een voorloper van de moderne [[Nederlands|Nederlandse taal]]. Het werd tussen 1200 en 1500 in het huidige [[Nederlands taalgebied|Nederlandse taalgebied]] gesproken. Middelnederlands was de opvolger van het [[Oudnederlands]]. Het Noord-Middelnederlands wordt vooral door niet-taalkundigen ook wel [[Diets]] genoemd. Verder behoren ook [[Vlaams]] en [[Brabants]] in deze talengroep.

== Onderscheid met Oudnederlands ==
Het Middelnederlands onderscheidt zich onder meer van het Oudnederlands door het afzwakken van de [[klinker (klank)|klinkers]] in de richting van een [[sjwa]], ook wel ''[[klinkerreductie]]'' genoemd. Zo veranderde ''vogala'' bijvoorbeeld in ''vogele'' (in modern Nederlands: ''vogels)''.

Hoewel er in het Middelnederlands veel meer is overgeleverd (in de vorm van handschriften en de vroegste gedrukte boeken) dan van Oudnederlands en dit de begrenzing in de tijd bepaalt, is het onderscheid dus mede taalkundig van aard.<ref>Zie onder meer A. Quak en J.M. van der Horst, ''Inleiding Oudnederlands'' (Leuven, 2002) en M.C. van den Toorn et al., ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'' (Amsterdam, 1997).</ref> In het zogeheten [[Corpus Gysseling]] (1977-1987) zijn naast de Middelnederlandse teksten tot 1301 ook alle Oudnederlandse teksten opgenomen.

== Geen eenheidstaal ==
[[Taalkunde|Linguïstisch]] gezien is Middelnederlands niet meer dan een algemene naam voor een aantal (niet altijd even nauw verwante) talen of dialecten die in de [[Middeleeuwen|Late middeleeuwen]] in het ''huidige'' Nederlandse taalgebied werden gesproken en geschreven. Er was toen nog geen [[standaardtaal]], maar de Middelnederlandse dialecten konden ingedeeld worden in vijf [[Variëteit (taalkunde)|hoofdvarianten]].

== Grammatica ==
De grammaticale opbouw van Middelnederlandse teksten verschilt grondig van die van het moderne Nederlands. Waar [[naamval]]len in de moderne taal beperkt blijven tot enkele uitzonderingsgevallen en [[Versteende taalvorm|versteende uitdrukkingen]], zijn ze in het Middelnederlands nog volop aanwezig. De taal kent vier verschillende naamvallen: de [[nominatief]], de [[genitief]], de [[datief]] en de [[accusatief]]. In de loop der tijd is er een evolutie naar minder naamvallen ([[Deflexie (taalkunde)|deflexie]]) merkbaar. Het naamvalgebruik heeft als gevolg dat er geen strikte [[woordvolgorde]] in een zin nodig is, wat voor iemand die Nederlands kent vaak vreemd kan aandoen. Vooral in rijmteksten wordt vaak de woordvolgorde aangepast. Als tweede valt ook de tweeledige ontkenning op. Een ontkenning bestaat uit twee delen, vaak 'niet' en 'en'. Echte strikte regels bestonden er nog niet, dus uitzonderingen zijn volop waarneembaar.

== Dialectgroepen ==
[[Bestand:Middle Dutch with dialect distribution.png|thumb|Kaart met de vijf hoofddialecten van het Middelnederlands. Het cirkeldiagram toont de relatieve verdeling van de dialectsprekers rond het jaar 1450.<ref>Karte nach: W. Blockmans, W. Prevenier: The Promised Lands: The Countries under Burgundian Rule, 1369–1530. Philadelphia 1999 en Guy Janssens: Het Nederlands vroeger en nu. ACCO, Antwerpen, 2005.</ref> <br /> '''Legenda:''' <br />{{legenda|#1f77b4|Vlaams}}{{legenda|#ff7f0e|Brabants}}{{legenda|#2ca02c|Hollands-Zeeuws}}{{legenda|#d62728|Limburgs}}{{legenda|#9467bd|Oostmiddelnederlands ([[Middelnederduits]])}}]]
[[Bestand:Gruuthuuse egidiuslied.jpg|thumb|Fol. 28r van het [[Gruuthusehandschrift]], met rechtsonder het lied '[[Egidius waer bestu bleven]]', met notenschrift.]]
[[Bestand:Hadewijch gedicht1 HsGent f49r.jpg|thumb|Gedicht van de middeleeuwse [[Mystiek|mystica]] [[Hadewijch (schrijfster)|Hadwijch]].<ref>{{Citeer web|url=https://lib.ugent.be/viewer/archive.ugent.be:C0997942-3DC9-11E1-8757-94673B7C8C91#?c=&m=&s=&cv=3&xywh=-498,-1,4995,2789|titel=Brieven, visioenen, strofische gedichten, mengeldichten[manuscript]Hadewijch.|bezochtdatum=2020-08-27|werk=lib.ugent.be}}</ref>]]
[[Bestand:Der naturen bloeme volkeren Detmold LB 70 f 12r.jpg|thumb|[[Jacob van Maerlant]], ''Der naturen bloeme'', de eerste encyclopedie in de volkstaal (ca. 1270).]]

In het Middelnederlands kan men vijf hoofdgroepen aanwijzen:
# [[Brabants]] was de taal van het gebied waar nu de moderne Nederlandse provincies [[Noord-Brabant]] en de [[België|Belgische]] provincies [[Vlaams-Brabant]], [[Antwerpen (provincie)|Antwerpen]] zich bevinden, evenals het [[Brussels Hoofdstedelijk Gewest]], de oostelijke gebieden van het huidige [[Oost-Vlaanderen]], de noordelijke delen van [[Waals-Brabant]] en het zuiden van [[Gelderland]];
# [[Hollands (dialect)|Hollands]] werd voornamelijk gesproken in de huidige provincies [[Noord-Holland|Noord-]] en [[Zuid-Holland]] en delen van [[Utrecht (provincie)|Utrecht]];
# [[Limburgs]] wordt gesproken in het moderne [[Limburg (Nederlandse provincie)|Nederlands Limburg]] (ten zuiden van Venlo) en [[Limburg (Belgische provincie)|Belgisch Limburg]];
# [[Oost-Middelnederlands]] werd gesproken in het gebied van de moderne provincies [[Gelderland]] (behalve het rivierengebied), [[Overijssel]], [[Drenthe]] en delen van [[Groningen (provincie)|Groningen]]. De Oost-Middelnederlandse dialecten vormden de meest westelijke [[Nedersaksisch]]e dialecten ([[Middelnederduits]])
# [[Vlaams]] (soms onderverdeeld in [[West-Vlaams]] en [[Oost-Vlaams]]) wordt gesproken in de moderne regio van [[West-Vlaanderen|West-]] en [[Oost-Vlaanderen]], alsmede in [[Zeeuws-Vlaanderen]] en [[Frans-Vlaanderen]]. Gedurende de beginfase van het Middelnederlands werd het ook gesproken ten noorden van de lijn tussen Bonen ([[Boulogne-sur-Mer]]) en [[Ariën-aan-de-Leie]] (Aire-sur-la-Lys). Aan het einde van de middeleeuwen zou de taalgrens naar het noorden zijn verschoven en werd het Middelnederlands nog gesproken ten noordoosten van de lijn tussen Kales ([[Calais]]) en [[Sint-Omaars]] (Saint-Omer) (inclusief in deze twee steden zelf).

De Limburgse en Oost-Middelnederlandse dialecten hebben ten dele mede de eigenschappen van respectievelijk [[Middelhoogduits]] en [[Middelnederduits]]. Vanwege die taalkundige overlap is door de Duitse [[Filologie|filoloog]] [[Ahrend Mihm]] de term ''[[Maas-Rijnlands|Rheinmaasländisch]]'' geïntroduceerd voor de [[Middelnederlandse literatuur]] in het overgangsgebied van Limburg tot aan de [[Rijn]].

In deze periode, voor het ontstaan van de standaardtalen, was er binnen het [[dialectcontinuüm]] hoe dan ook nog geen eenduidige taalgrens tussen een Nederlands en een Duits. Met de ontwikkeling van de Nederlandse standaardtaal begon een volgende fase: het [[Nieuwnederlands]].

== Voorbeeld ==
Fraeye historie ende al waer <br />
Mach ic u tellen, hoort naer. <br />
Het was op enen avontstonde <br />
Dat karel slapen begonde <br />
Tengelem op den rijn. <br />
Dlant was alle gader sijn. <br />
Hi was keyser ende coninc mede. <br />
Hoort hier wonder ende waerhede <br />
Wat den coninc daer ghevel, <br />
– Dat weten noch die menige wel –

(''[[Karel ende Elegast]]'')

==Literatuur==
* M. Mooijaart & M. Van Der Wal, ''Nederlands van Middeleeuwen tot Gouden Eeuw'', 2008, {{ISBN|978-9460040085}}
* W.J.J. Pijnenburg e.a., ''Vroegmiddelnederlands Woordenboek'' 2001
* J. Verdam & E. Verwijs, ''Middelnederlandsch Woordenboek''
* J. Verdam, met medewerking van C.H. Ebbinge Wubben, ''Middelnederlandsch handwoordenboek'' (1932; en sedertdien vele onveranderde herdrukken).
* F.A. Stoett, ''Middelnederlandsche Spraakkunst Syntaxis'', 3e druk 1923.
* A. van Loey, ''Middelnederlandse spraakkunst'' I ''Vormleer'', 9e druk 1980; II ''Klankleer'', 8e druk 1980.
* J.M. van der Horst, ''Kleine Middelnederlandse Syntaxis'', (1981) 4e druk 1994.
* A. Berteloot, ''Bijdrage tot een klankatlas van het dertiende-eeuwse Middelnederlands'', 1984.
* M.A. Mooijaart, ''Atlas van Vroegmiddelnederlandse taalvarianten'', 1992.
* A.M. Duinhoven, ''Middelnederlandse syntaxis, synchroon en diachroon'' I, ''De naamwoordgroep'', 1988; II: ''De werkwoordgroep'', 1997.
* M.C. van den Toorn e.a. (eds.), ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', 1997.
* J.I. Israel, ''De Republiek 1477 - 1806'', 1996, 5de druk 2001, ''Het ontstaan van de Republiek, Consolidatie'' {{ISBN|9051942214}}
* Middelnederlandsch woordenboek; Corpus Gysseling; Ca. 285 literaire teksten uit de periode 1250-1500 {{ISBN|978-9075566901}}
* H. Ryckeboer, ''Het Nederlands in Noord-Frankrijk: Sociolinguïstische, dialectologische en contactlinguïstische aspecten (Hoofdstuk 4: Historische schets van de taalevolutie in Nord-Pas-de-Calais),'' 1997.

==Externe links==
* [http://vmnw.inl.nl Vroegmiddelnederlands Woordenboek (Woordenboek van het 13e-eeuws Nederlands)]
* [http://mnw.inl.nl Middelnederlandsch Woordenboek]
* [https://www.literatuurgeschiedenis.org/middeleeuwen/middelnederlands-in-10-lessen Middelnederlands in tien lessen]
* [https://www.dbnl.org/ Een aanzienlijk aantal Middelnederlandse teksten is te vinden in de DBNL (Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren)]
* [http://nederl.blogspot.nl/2012/07/middelnederlandse-scheldwoorden.html Middelnederlandse scheldwoorden] in Neder-L, Elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek, 30 juli 2012.
* [http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect/middelnederlands Enkele Middelnederlandse woorden en gezegden]

{{Appendix}}
{{Navigatie Nederlands}}
{{Incubator|code=dum}}
{{Wikisource|Hoofdportaal:Middelnederlands}}
{{Wikt|Middelnederlands}}

[[Categorie:Middelnederlands| ]]