Brontekst bekijken van Koloniaal Werfdepot

[[Bestand:Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat.jpg|thumb|300px|Koloniaal Werfdepot (Oranje Nassau Kazerne) aan de Smeepoortstraat]]

Het '''Koloniaal Werfdepot''' te [[Harderwijk (Gelderland)|Harderwijk]] was van 1814 tot 1909 het belangrijkste werfdepot voor het Oost-Indisch Leger (later [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger]]). Het depot werd in 1909 opgeheven.

==Geschiedenis==
Het Koloniaal Werfdepot te Harderwijk was het legeronderdeel dat in Nederland rekruten aanwierf en voorbereidde op de dienst bij het leger in de koloniën. Van 1815-1822 heette dit legeronderdeel het ''Depot-Bataljon'' en in de periode 1822-1843 het ''Algemeen Depot'' van de [[Koninklijke Landmacht|Landmacht]]. Vanaf 1843 heette het depot het ''Koloniaal Werfdepot''. Het Werfdepot viel onder het [[Ministerie van Oorlog]]. Waren de rekruten eenmaal aan boord van het schip dat hen naar [[Indië (regio)|de Oost]] zou brengen, dan vielen zij onder de verantwoordelijkheid van het [[Ministerie van Koloniën (Nederland)|Ministerie van Koloniën]]. Vóór 1830 ressorteerden de koloniale troepen formeel onder het Ministerie van Oorlog, ná 1830 was er sprake van een apart leger, dat viel onder het Ministerie van Koloniën. De Landmacht was namelijk een zogeheten kader[[militie]]leger, samengesteld uit zowel [[beroepsmilitair]]en als [[dienstplichtige]]n. De [[grondwet]] verbood echter de uitzending van dienstplichtigen naar de [[Kolonie (staatkundig)|koloniën]], de overzeese krijgsmacht was en bleef dus een beroepsleger, samengesteld uit Europese en inheemse troepen onder aanvoering van merendeels Europese [[officier]]en. Weliswaar werd in 1918 de dienstplicht voor Europeanen (en de daarmee gelijkgestelde Indo-Europeanen) in Nederlandsch-Indië ingevoerd, maar het aandeel van de miliciens bleef beperkt tot slechts enkele procenten van de totale legersterkte.

==Opleiding==
Te Harderwijk kon men intekenen voor een vaste dienstperiode in [[Nederlands-Indië]]. In het depot werden de soldaten in ongeveer zes weken klaargestoomd voor deze dienst. Eenmaal gereed met hun opleiding vertrokken de militairen meestal in detachementsverband onder leiding van een officier per trein naar [[Rotterdam]] of [[Amsterdam]], of per [[tjalk]] naar het [[Den Helder|Nieuwe Diep]], voor inscheping naar Indië. Voor hun vertrek werd te Harderwijk vaak nog als [[Souvenir (aandenken)|souvenir]] voor de familie een portretfoto gemaakt met teksten als ''Tot Weerziens'' of ''Naar Indië''. Bijna 150.000 soldaten vonden hun weg van Harderwijk naar Indië. Veel van hen zouden ten gevolge van ziektes, oorlogshandelingen of inburgering in de Indische maatschappij nooit meer terugkeren naar [[Europa (werelddeel)|Europa]].

==Reputatie==
[[Bestand:Transport der koloniale reserve in 1896 naar indie.jpg|thumb|300px|Kolonialen op weg naar Indië, 1896]]
Harderwijk had van het begin af een slechte reputatie: het ‘gootgat of riool van Europa’ werd het genoemd, waar maatschappelijke verschoppelingen uit alle windstreken in minder dan geen tijd hun [[Aanbetaling|handgeld]] erdoorheen joegen. En dan ging het, zeker in periodes waarin er grote behoefte aan vrijwilligers was (bijvoorbeeld tijdens de [[Atjehoorlog]]), niet om kleine bedragen. In 1870 was het handgeld opgelopen tot ƒ 300, in die tijd het jaarsalaris van een arbeider. Het waren gouden tijden voor kroegen en bordelen, maar een gruwel in de ogen van de overwegend streng-christelijke inwoners van Harderwijk. Ook al omdat een niet onaanzienlijk deel van de rekruten uit buitenlanders bestond, met name Belgen, Duitsers, Zwitsers en Fransen. Vooral in de begintijd leek het Indisch leger wel een [[vreemdelingenlegioen]]: Franse [[desertie|deserteurs]], Duitse ex-officieren, Zwitserse soldaten die nog gevochten hadden in de [[Krimoorlog]]. Maar ook Nederlandse soldaten uit de strafdivisies van de Landmacht, die konden kiezen tussen de Oost of de [[Provoost (persoon)|provoost]] (= militaire strafgevangenis), meldden zich aan. Anders dan het Franse vreemdelingenlegioen (opgericht in 1830) moesten de vrijwilligers bij aanmelding wel beschikken over identiteitspapieren en werden ze allemaal nauwkeurig in militaire stamboeken geregistreerd. Ook buiten Nederland waren koloniale wervers actief, want de werving was erg lucratief. In Nederlands-Indië zelf waren ronselpraktijken bij de werving van inheemse rekruten schering en inslag. Het grote percentage niet-Nederlanders onder de blanke KNIL-militairen (soms tot 60 %) was overigens niet de wens van de regering, maar was wel onvermijdelijk, omdat Nederland te klein was om voldoende mankracht te kunnen leveren voor én de landmacht én de marine én het koloniale leger. De grondwet verbood tot na de [[Tweede Wereldoorlog]] de uitzending van dienstplichtigen naar de koloniën.

Bekende buitenlanders die hun weg via het Koloniaal Werfdepot naar Indië vonden:
* [[Hans Christoffel]] ([[Rothenbrunnen]], [[13 september]] [[1865]] - [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], [[1962]]) was een [[Nederland]]se [[militair]] van [[Zwitserland|Zwitserse]] afkomst.
* [[Henry Demmeni]] ([[Mulhouse]], [[5 september]] [[1830]] - [[Payakumbuh]], [[13 december]] [[1886]]) was een Nederlands [[generaal-majoor]], gouverneur van Atjeh en onder meer [[Commandeur (ridderorde)|commandeur]] in de [[Militaire Willems-Orde]].
* [[Franz Wilhelm Junghuhn]] ([[Mansfeld]] ([[Koninkrijk Westfalen]]), [[26 oktober]] [[1809]] – [[Lembang (plaats)|Lembang]] ([[Java (eiland)|Java]]), [[24 april]] [[1864]]) was een [[Pruisen|Pruisisch]]-[[Nederland]]s [[ontdekkingsreiziger]], [[Indonesiëkunde|Indonesiëkundige]], [[landmeter]], [[arts]], [[geografie|geograaf]], [[geologie|geoloog]] en [[botanicus]].
* [[Frans Killinger]] ([[Hodenyi]] ([[Hongarije]]), [[1876]] – [[1936]]) was een [[Hongarije|Hongaars]] militair die in [[Suriname]] een [[vrijstaat (staatsvorm)|vrijstaat]] wilde vestigen met hemzelf als [[Dictator (modern)|dictatoriaal]] president.
* [[Arthur Rimbaud]], ([[Charleville-Mézières|Charleville]], [[20 oktober]] [[1854]] – [[Marseille]], [[10 november]] [[1891]]) [[Frankrijk|Frans]] [[dichter]] en [[deserteur]] in Indië.
* [[Hermann von Rosenberg|Carl Benjamin Hermann baron von Rosenberg]] ([[Darmstadt]], [[7 april]] [[1817]] - [['s Gravenhage]], [[15 november]] [[1888]]) was een Duitse natuuronderzoeker in dienst van het [[Nederlands-Indië|Nederlands-Indische]] koloniale leger en de overheid.
* [[Wilhelm von Taubenheim]], (4 april 1845 - 1887) was een Duits [[aristocraat]] die na in Europa gediend te hebben in het Pruisische leger zijn geluk in het [[KNIL|Nederlands-Indisch leger]] beproefde.

==Opheffing, 1909==
In de 20e eeuw kreeg de fatsoenering van de koloniale dienst nog duidelijker gestalte. Rond 1910 was de verovering van ook de meest afgelegen buitengewesten in Indië voltooid, die daarmee onder effectief Nederlands gezag gebracht werden. Het vechten was grotendeels gedaan, het KNIL zou tot aan de Tweede Wereldoorlog voornamelijk nog politiediensten uitvoeren. Tegelijkertijd, in 1909, werd het zo vaak beschimpte Koloniaal Werfdepot te Harderwijk opgeheven. Het [[Korps Koloniale Reserve]] te [[Nijmegen]] bleef als opleidingscentrum voor het KNIL voortbestaan. Vanaf 1914 waren daar uitsluitend nog Nederlandse vrijwilligers welkom.

==Gelderse Munt - Oranje Nassau Kazerne==
[[Bestand:Koloniaal Werfdepot aan de Smeepoortstraat te Harderwijk.jpg|thumb|300px|Binnenplaats van de Oranje Nassau Kazerne]]
Eind 1814, kort na de [[Franse tijd in Nederland|Frans-Bataafse tijd]], bracht de [[Kapitein (rang)|kapitein]] der [[genie (legereenheid)|genie]] [[Frans David Cochius|Cochius]] van het Ministerie van Oorlog aan Harderwijk een bezoek. Zijn opdracht was het gebouw van de voormalige Gelderse Munt aan de Smeepoortstraat 37 te inspecteren op geschiktheid als koloniaal depot. In [[Den Haag]] bestond het voornemen om het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk te vestigen en hiervoor zocht men een geschikt onderkomen. Kapitein Cochius gaf een gunstig oordeel. Met enige aanpassingen was De Gelderse Munt in 1815 gereed voor de huisvesting van zo’n 800 militairen en kreeg het de naam Oranje-Nassau[[kazerne]]. Na 95 jaar besloot de regering in 1907 om het Koloniaal Werfdepot te sluiten en de werving te concentreren in [[Nijmegen]]. Twee jaar later trokken [[infanterie|infanteristen]] van het 9e Regiment Infanterie in dezelfde kazerne en werd Harderwijk een [[garnizoen]]sstad. Net als de Jan van Nassaukazerne werd van de Oranje-Nassaukazerne later een appartementencomplex gemaakt. Het kreeg de naam de Geldersche Munt, als herinnering aan een eerdere functie van het gebouw. Het [[smeedijzer]]en hek, geschonken door de dankbare burgerij van Harderwijk, herinnert nog aan het koloniale tijdperk.

==Korps Koloniale Reserve==
Aanmelding voor de koloniale dienst kon vanaf 1890 ook geschieden via het [[Korps Koloniale Reserve]], gevestigd in [[Nijmegen]] en [[Zutphen (stad)|Zutphen]]. In 1909 werd het Koloniaal Werfdepot te Harderwijk opgeheven en verliep de instroom in het KNIL vanuit Nederland uitsluitend via het Korps Koloniale Reserve te Nijmegen.

{{Zie ook|Zie [[Orang Blanda Itam]] voor andere vormen van rekrutering voor het KNIL}}

==Externe link==
* http://www.herderewich.nl/herderewich_garnizoensstad_harderwijk.html

{{Appendix|2=
* 1990, P. van Meel, Gedenkschrift KNIL 1830-1950. Stichting Herdenking KNIL, Dordrecht.
* 1988, Rob van Drie et al., Genealogie - van stamboom tot familiegeschiedenis. Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag 1988.
* 1994, Serie Weerzien met Indië, aflevering 12. Waanders Uitgevers, Zwolle.
* 1996, Jan H. Kompagnie (eindred.), Soldaten Overzee, Onderzoeksgids. Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag.
}}
{{Navigatie KNIL-onderdelen}}
{{Navigatie KNIL-acties}}
{{Navigatie Atjehoorlog}}

[[Categorie:Krijgsmacht van Nederland]]
[[Categorie:Militaire geschiedenis van Nederlands-Indië]]
[[Categorie:Atjeh-oorlog]]
[[Categorie:Geschiedenis van Harderwijk]]