Brontekst bekijken van Kniptorren

{{Taxobox insect
| naam=Kniptorren
| afbeelding=Kniptor_1.jpg
| afbeeldingtekst=[[Muisgrijze kniptor]]
| orde=[[Coleoptera]] (Kevers)
| onderorde=[[Polyphaga (kevers)|Polyphaga]]
| taxon=[[Familie (biologie)|Familie]]
| w-naam=Elateridae
| auteur=[[William Elford Leach|Leach]]
| datum=1815
| species=Elateridae
| commons=Category:Elateridae
}}

'''Kniptorren''' (Elateridae) zijn een [[familie (biologie)|familie]] van [[kevers]].

==Kenmerken==
Er zijn meerdere geslachten en soorten, die uiteenlopende afmetingen en kleuren hebben. Het lichaam is vaak langwerpig tot ovaal en versmalt geleidelijk achterwaarts. De lichaamslengte varieert van 0,2 tot 7&nbsp;cm. In Nederland ligt de lengte om en nabij de centimeter. De antennes zijn vaak ongeveer de helft van de lichaamslengte en kunnen net zoals de pootjes in een groef op de buik worden teruggetrokken bij gevaar. Kniptorren kunnen ook vliegen, maar niet vanuit stand. Ze klimmen eerst op een tak of halm voordat de vleugels uitgevouwen worden.

De [[larve]] van de kniptor heet [[ritnaald]] en kan grote schade aan gewassen toebrengen.

== Leefwijze ==
De kever eet wortels en knollen van planten, maar ook [[Bloem (plant)|bloemen]], [[nectar (biologie)|nectar]] en bladeren. Het volwassen insect is echter niet zo vraatzuchtig als zijn beruchte larve.

==Verdediging==
De naam dankt deze kever aan het vermogen om liggend op de rug omhoog te springen met een knapje of tikje. Bij het neerkomen zal hij soms op de buik landen. Het is ook een techniek die gebruikt wordt als de kever wordt beet gepakt, zodat de aanvaller schrikt en het dier zal laten vallen.

Bij het springen maakt de kever gebruik van de randen tussen borststuk en achterlijf. Deze randen bestaan uit vele kleine tandjes en karteltjes die niet met het blote oog te zien zijn. Het [[mesosternum]] heeft een uitsparing aan de buikzijde en vanaf het [[prosternum]] ontspruit een uitstekende pin die hierin past. (Zie de grote versie van de detailfoto van de muisgrijze kniptor, hieronder.) De kever buigt prosternum en kop naar beneden om de pin in de uitsparing te steken. Daarna trekt die zo hard aan de pin totdat deze losschiet en de kop hard tegen de grond slaat en de hele kever omhoog geworpen wordt. Dit wordt net zo lang herhaald tot de kever op de buik landt, en gaat gepaard met een 'klik'-geluid, vergelijkbaar met twee knippende vingers.

==Verspreiding en leefgebied==
Deze familie komt wereldwijd voor op en om planten, rottend hout en in de grond.

== Taxonomie ==
De volgende taxa zijn bij de familie ingedeeld:<ref>O.a. {{Ts.|Kundrata, Robin; Packova, Gabriela; Hoffmannova, Johana.}} (2020) "Fossil Genera in Elateridae (Insecta, Coleoptera): A Triassic Origin and Jurassic Diversification" Insects 11, no. 6: 394. [https://doi.org/10.3390/insects11060394]</ref>
* {{†}} Geslacht ''[[Adocetus]]'' Scudder, 1900
* {{†}} Geslacht ''[[Artinama]]'' Lin, 1986
* {{†}} Geslacht ''[[Bilineariselater]]'' Chang & Ren, 2008
* {{†}} Geslacht ''[[Cretoelaterium]]'' Alekseev, 2008
* {{†}} Geslacht ''[[Cryptocoelus]]'' Dolin & Nel, 2002
* {{†}} Geslacht ''[[Curtelater]]'' Chang & Ren, 2008
* {{†}} Geslacht ''[[Elateridium]]'' Tillyard, 1918
* {{†}} Geslacht ''[[Elaterites]]'' Heer, 1847
* {{†}} Geslacht ''[[Elaterium]]'' Westwood, 1854
* {{†}} Geslacht ''[[Gripecolous]]'' Lin, 1986
* {{†}} Geslacht ''[[Ludiophanes]]'' Wickham, 1916
* {{†}} Geslacht ''[[Mercata]]'' Lin, 1986
* {{†}} Geslacht ''[[Ovivagina]]'' Zhang, 1997
* {{†}} Geslacht ''[[Protocardiophorus]]'' Dolin, 1976
* {{†}} Geslacht ''[[Pseudocardiophorites]]'' Dolin, 1976
* {{†}} Geslacht ''[[Silicernius]]'' Heyden, 1859
* {{†}} Geslacht ''[[Sinoelaterium]]'' Ping, 1928
* {{†}} Geslacht ''[[Tetraraphes]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
* {{†}} Geslacht ''[[Turonelater]]'' Alekseev, 2011
* Onderfamilie [[Agrypninae]]
** Geslachtengroep [[Agrypnini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Ageratus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Compsoderus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Litholacon]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Macropunctum]]'' Tröster, 1991
*** {{†}} Geslacht ''[[Plagioraphes]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
** Geslachtengroep [[Anaissini]]
** Geslachtengroep [[Cleidecostini]]
** Geslachtengroep [[Cryptocardiini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Cryptocardius]]'' Dolin, 1980
** Geslachtengroep [[Drilini]]''<ref>{{Ts.|Kundrata, R. & Bocak, L.}} (2011) The phylogeny and limits of Elateridae (Insecta, Coleoptera): is there a common tendency of click beetles to soft‐bodiedness and neoteny? —Zoologica Scripta, 40, 364–378.</ref>
*** Geslacht ''[[Drilorhinus]]'' Kovalev, Kirejtshuk & Shapovalov, 2019
*** Geslacht ''[[Drilus]]'' Drilus A. G. Olivier, 1790
*** Geslacht ''[[Malacogaster]]''
*** Geslacht ''[[Paradrilus]]''
*** Geslacht ''[[Selasia]]''
** Geslachtengroep [[Hemirhipini]]
** Geslachtengroep [[Oophorini]]
** Geslachtengroep [[Platycrepidiini]]
** Geslachtengroep [[Pseudomelanactini]]
** Geslachtengroep [[Pyrophorini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Eopyrophorus]]'' Haupt, 1950
** Geslachtengroep [[Tetralobini]]
* Onderfamilie [[Campyloxeninae]]
* Onderfamilie [[Cardiophorinae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Mionelater]]'' Becker, 1963
* Onderfamilie [[Cebrioninae]]
* Onderfamilie [[Dendrometrinae]]
** Geslachtengroep [[Dendrometrini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Athousiomorphus]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
*** {{†}} Geslacht ''[[Paralimonius]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
** Geslachtengroep [[Dimini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Alaodima]]'' Dolin, 1980
** Geslachtengroep [[Hypnoidini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Cryptagriotes]]' Wickham, 1916
* Onderfamilie [[Elaterinae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Crioraphes]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
** Geslachtengroep [[Ampedini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Octamenogonoides]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
** Geslachtengroep [[Elaterini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Diaraphes]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
*** {{†}} Geslacht ''[[Elatron]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
*** {{†}} Geslacht ''[[Holopleurus]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
*** {{†}} Geslacht ''[[Orthoraphes]]'' Iablokoff-Khnzorian, 1961
* Onderfamilie [[Eudicronychinae]]
* Onderfamilie [[Hemiopinae]]
* Onderfamilie [[Lissominae]]
* Onderfamilie [[Morostomatinae]]
* Onderfamilie [[Negastriinae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Ganestrius]]'' Dolin, 1976
** {{†}} Geslacht ''[[Protoquasimus]]'' Dolin, 1976
* Onderfamilie [[Omalisinae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Jantarokrama]]'' Kirejtshuk & Kovalev, 2015
* Onderfamilie [[Oxynopterinae]]
* Onderfamilie [[Physodactylinae]]
* Onderfamilie [[Pityobiinae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Cretopityobius]]'' Otto, 2019
* {{†}} Onderfamilie [[Protagrypninae]]
** {{†}} Geslacht ''[[Paralithomerus]]'' Chang, Zhang & Ren, 2008
** Geslachtengroep [[Desmatini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Anoixis]]'' Chang, Kirejtshuk & Ren, 2010
*** {{†}} Geslacht ''[[Apoclion]]'' Chang, Kirejtshuk & Ren, 2010
*** {{†}} Geslacht ''[[Desmatinus]]'' Chang, Kirejtshuk & Ren, 2010
*** {{†}} Geslacht ''[[Desmatus]]'' Dolin, 1975
*** {{†}} Geslacht ''[[Paradesmatus]]'' Chang, Kirejtshuk & Ren in Chang et al., 2009
*** {{†}} Geslacht ''[[Plesiorhaphes]]'' Dolin, 1980
** Geslachtengroep [[Hypnomorphini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Abrotus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Adiagnostus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Codemus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Elaterophanes]]'' Handlirsch, 1906
*** {{†}} Geslacht ''[[Graciolacon]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Hypnomorphoides]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Hypnomorphus]]'' Dolin, 1975
*** {{†}} Geslacht ''[[Dolinelater]]'' Huber, Marggi & Menkveld-Gfeller, 2017
*** {{†}} Geslacht ''[[Lapidiconides]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Lapidostenus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Lithoptychus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Lithosomus]]'' Dolin, 1980
** Geslachtengroep [[Hypnomorphini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Necrocoelus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Negastrioides]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Parahypnomorphus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Platyelater]]'' Dolin, 1980
** Geslachtengroep [[Pollostelaterini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Pollostelater]]'' Alekseev, 2011
** Geslachtengroep [[Protagrypnini]]
*** {{†}} Geslacht ''[[Acheonus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Archaeolus]]'' Lin, 1986
*** {{†}} Geslacht ''[[Clavelater]]'' Dong & Huang, 2011
*** {{†}} Geslacht ''[[Koreagrypnus]]'' Sohn & Nam in Sohn et al., 2019
*** {{†}} Geslacht ''[[Lithocoelus]]'' Dolin, 1975
*** {{†}} Geslacht ''[[Lithomerus]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Megalithomerus]]'' Sohn & Nam in Sohn et al., 2019
*** {{†}} Geslacht ''[[Micragrypnites]]'' Dolin, 1973
*** {{†}} Geslacht ''[[Paragrypnites]]'' Dolin, 1980
*** {{†}} Geslacht ''[[Paraprotagrypnus]]'' Chang, Zhao & Ren, 2009
*** {{†}} Geslacht ''[[Protagrypnus]]'' Dolin, 1973
*** {{†}} Geslacht ''[[Sinolithomerus]]'' Dong & Huang, 2009
* Onderfamilie [[Semiotinae]] Golbach, 1970<ref>{{Ts.|Golbach, R.}} (1970) Semiotinae, nueva subfamilia de Elateridae (Col.). Acta Zoologica Lilloana 25: 319–322.</ref>
** Geslachtengroep [[Semiotini]]
*** Geslacht ''[[Semiotus]]'' Eschscholtz, 1829
* Onderfamilie [[Sinopyrophorinae]]
* Onderfamilie [[Subprotelaterinae]]
* Onderfamilie [[Tetralobinae]]
* Onderfamilie [[Thylacosterninae]]

== Geslachten ==
* ''[[Aeolus (geslacht)|Aeolus]]''
* ''[[Agriotes]]''
* ''[[Alaus]]''
* ''[[Anchastus]]''
* {{†}} ''[[Artinama]]'' Lin, 1986<ref>{{Ts.|Lin. Q.B.}} (1986) Early Mesozoic fossil insects from South China. Palaeontologia Sinica, Series B 170:1-112.</ref><ref>{{Ts.|R. Kundrata, G. Packova, and J. Hoffmannova.}} (2020) Fossil genera in Elateridae (Insecta, Coleoptera): a Triassic origin and Jurassic diversification. Insects 11(394).</ref>
* ''[[Brachylacon]]''
* ''[[Cardiophorus]]''
* ''[[Chalcolepidus]]''
* ''[[Conoderus]]''
* ''[[Ctenicera]]''
* ''[[Dacnitus]]''
* ''[[Drasterius]]''
* ''[[Eopenthes]]''
* ''[[Horistonotus]]''
* ''[[Hypolithus]]''
* ''[[Itodacne]]''
* ''[[Lacon (geslacht)|Lacon]]''
* ''[[Limonius]]''
* ''[[Melanotus (kever)|Melanotus]]''
* ''[[Melanoxanthus]]''
* ''[[Prodrasterius]]''
* ''[[Pyrophorus]]''
* ''[[Simodactylus]]''

== Soorten ==
[[Bestand:Kniptor_onder,boven.jpg|thumb|upright|onder- en bovenzijde van de [[muisgrijze kniptor]]]]
Er zijn kleinere en grotere soorten, de meeste zijn bruin tot grijs, maar ook rode kniptorren komen voor. De bekendste soorten zijn:
* [[Muisgrijze kniptor]] (''Agrypnus murinus'')<br />Zwart met vele kleine grijze en witte vlekjes en een lichte beharing. Algemeen in bosranden en heidevelden. Deze soort wordt ongeveer 13&nbsp;mm.
* [[Bloedrode kniptor]] (''Ampedus sanguineus'')<br />Bloedrood schild, zwarte kop, ongeveer 11&nbsp;mm lang. De larven en kevers leven in dennenhout.
* ''Corymbites''<br />Bruin, iets geveerde antennes, donkerbruine kop en donkerbruin tot zwart achterlijf. Deze soort leeft meer in graslanden.
* ''Ctenicera''<br />Van dit geslacht komen in Nederland in grasland de volgende twee soorten voor:
** ''[[Ctenicera cuprea]]'' en ''[[Ctenicera pectinicornis]]''

== Galerij ==
<gallery>
Bestand:Ampedus.sanguinolentus.1.jpg|De bloedrode kniptor is eenvoudig te herkennen
Bestand:Athous haemorrhoidalis01.jpg|De [[roodaarskniptor]] (''Athous haemorrhoidalis'') is zeer algemeen in tuinen
Bestand:Schnellkaefer ruecken.jpg|Muisgrijze kniptor; detail borststuk
Bestand:Ctenicera cuprea 2006.06.27 10.59.14-p6270133.jpg|''[[Ctenicera cuprea]]''
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Lijst van kniptorren in Nederland]]

{{Appendix|2=
{{References}}
* {{aut|David Burnie}} (2001) - ''Animals'', Dorling Kindersley Limited, London. {{ISBN|90-18-01564-4}} (naar het Nederlands vertaald door Jaap Bouwman en Henk J. Nieuwenkamp).
}}

[[Categorie:Kniptorren| ]]