Brontekst bekijken van Joannes Zwijsen

{{Infobox metropoliet RK
| naam              = Joannes Zwijsen
| afbeelding        = Joannes Zwijsen.jpg
| onderschrift      = 
| geboortedatum     = [[28 augustus]] [[1794]]
| geboorteplaats    = [[Kerkdriel]]
| overlijdensdatum  = [[16 oktober]] [[1877]]
| overlijdensplaats = [['s-Hertogenbosch]]
| diakenwijding     = 
| priesterwijding   = [[19 januari]] [[1817]]
| bisschopswijding  = [[17 april]] [[1842]]
| huidigefunctie    = 
| eerderefuncties   = 1853-1868: <br /> [[aartsbisschop]] van [[Aartsbisdom Utrecht (rooms-katholiek)|Utrecht]] <br />1853-1877: <br /> [[bisschop]] van [[bisdom Den Bosch|Den Bosch]]<ref>op persoonlijke titel aartsbisschop van Den Bosch</ref>
| opvolger          = Aartsbisschop van Utrecht: <br /> [[Andreas Ignatius Schaepman]] <br /> Bisschop van Den Bosch: <br /> [[Adrianus Godschalk]]
}}
[[Bestand:Joannes Zwijsen Tilburg (Dupuis).jpg|thumb|260px|Bronzen beeld te Tilburg, St. Dyonisius. ([[Heikese kerk]])]]

'''Joannes Zwijsen''' ([[Kerkdriel]], [[28 augustus]] [[1794]] – [['s-Hertogenbosch]], [[16 oktober]] [[1877]]) was een [[rooms-katholiek]] geestelijke. Bij zijn bisschopswijding door [[Cornelis van Wijckerslooth]] in 1842 koos hij de [[wapenspreuk]] ''Mansuete et fortiter'' ("Zachtmoedig en sterk").

Na het [[herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland|herstel van de bisschoppelijke hiërarchie]] in [[1853]] in Nederland, werd hij de eerste [[aartsbisschop]] van Utrecht, tegelijk was en bleef hij bisschop van het [[bisdom 's-Hertogenbosch]]. Daar bleef hij ook steeds wonen en wel in ''[[Huize Gerra]]'', genoemd naar de plaats in Egypte waarvan hij de eerste jaren [[titulair bisschop]] was. Deze term werd overigens pas enige decennia later gangbaar; voordien sprak men van bisdommen [[in partibus infidelium]] (in het gebied van de heidenen), ook wel kortweg: ''in partibus''.

== Levensbeschrijving ==
Joannes was de oudste zoon uit het tweede huwelijk van Petrus Zwijsen die afkomstig was uit [[Geetbets]] in het [[Belgische]] [[Vlaams-Brabant]]. Petrus huwde in 1783 in Kerkdriel met Cornelia van Heeswijk en werkte er nadien als molenaar. Na de dood van zijn vrouw hertrouwde Petrus in 1794 met Wilhelmina van Herpen.

=== Opleiding ===
Na zijn lagere school in [[Berlicum]] en zijn eerste communie, ging Joannes enkele jaren naar de Franse School te [[Reek]]. Vervolgens volgt hij vanaf [[1808]] de Latijnse School te [[Uden (plaats)|Uden]], als voorbereiding op zijn priesterstudies. Vanaf [[1810]] bezoekt hij de Latijnse School te [[Helmond]], om vanaf [[1813]] zijn priesteropleiding te voltooien in het groot-seminarie van Herlaer bij [[Sint-Michielsgestel (plaats)|Sint-Michielsgestel]]. Na zijn [[priester]]wijding in [[1817]] in [[Mechelen (België)|Mechelen]], was hij achtereenvolgens [[kapelaan]] in 't Heike te [[Tilburg]] (1818), kapelaan te [[Schijndel]] (1818-1828), [[pastoor]] in de [[parochie (kerk)|parochie]] [[Odulphus|Sint Odulphus]] te [[Best]] (1828-1832) en pastoor in de parochie van [[Dionysius van Parijs|St. Dionysius]] ('t Heike) te Tilburg (1832-1854).

=== Pastoor - bisschop ===
Samen met de [[Apostolisch vicariaat|apostolische vicarissen]] van Roermond, 's-Hertogenbosch en Breda, werd ook de pastoor van 't Heike in [[1842]] tot [[bisschop]] gewijd. Zwijsen werd [[titulair bisschop]] van [[Gerra (titulair bisdom)|Gerra]] en tevens benoemd als [[coadjutor]] met recht van opvolging van bisschop [[Henricus den Dubbelden]], apostolisch vicaris te 's-Hertogenbosch. Zwijsen werd ook in 1842 bestuurder van de twee kleine apostolische vicariaten [[Apostolisch vicariaat Grave-Nijmegen|Grave-Nijmegen]] en [[vicariaat Ravenstein-Megen|Ravenstein-Megen]], die in 1851 formeel aan het vicariaat van 's-Hertogenbosch werden toegevoegd.
[[Bestand:MCC-20845 Kromstaf van Mgr. Johannes Zwijsen (1793-1877) met bisschop in krul, vier ineen te schroeven delen.jpg|thumb|left|Detail van de [[bisschopsstaf]] die Zwijsen in 1842 ontving]]
In [[1847]]-[[1848]] fungeerde Zwijsen tijdelijk als zaakgelastigde van de [[Heilige Stoel|H.Stoel]] en als Vice-Superior van de [[Hollandse Zending]]. In [[1851]] volgde hij Mgr. Den Dubbelden op als apostolisch vicaris van 's-Hertogenbosch, waardoor ook de bestuurlijke eigenaardigheid van de districten Grave en Megen verviel.

Zwijsen was goed bevriend met koning [[Willem II der Nederlanden|Willem II]], wat onder meer bleek toen bij het overlijden van de koning in [[1849]] bijna de ganse koninklijke familie in zijn pastorie in Tilburg logeerde. Zijn vriendschap met Willem II hing samen met het verblijf in Tilburg van Willem II van 1830 tot 1839 als opperbevelhebber van de tegen België gemobiliseerde troepen. In dezelfde periode was Zwijsen daar pastoor. Zwijsen heeft veel bijgedragen tot de gunstige gezindheid en de welwillende beschikkingen van deze vorst ten bate der katholieken.

=== Bisschop - aartsbisschop ===
[[File:MCC-12952 Ring van Mgr. Johannes Zwijsen (1793-1877) met amethist omgeven door diamantjes.jpg|left|thumb|Ring van Joannes Zwijsen met amethist, tussen 1800 en 1877, Collectie Museum Catharijneconvent]]
Bij het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 werd hij benoemd tot bisschop van [[bisdom 's-Hertogenbosch]] en tevens aartsbisschop van het [[Aartsbisdom Utrecht (rooms-katholiek)|aartsbisdom Utrecht]]. Als aartsbisschop was het nu onder meer zijn taak om de aartspriesterschappen in het noorden van Nederland om te vormen tot volwaardige bisdommen.

Hij belegde in [[1865]] het Provinciaal Concilie van de Nederlandse bisschoppen in 's-Hertogenbosch, en lag nog mee aan de basis van het [[bisschoppelijk mandement van 1868|bisschoppelijk mandement]] omtrent het katholiek onderwijs van [[1868]]. Wel trad Zwijsen af als aartsbisschop in datzelfde jaar, hoewel hij veel invloed bleef uitoefenen op het bestuur van de kerk in Nederland. Hij bleef evenwel bisschop van 's-Hertogenbosch tot aan zijn overlijden in 1877.

== Reizen naar Rome ==
[[File:Joannes Zwijsen and Others.jpg|thumb|Gravure van [[Edouard Taurel]] uit 1870. Mgr. Zwijsen, bisschop van [[’s-Hertogenbosch]], is de 2e in de rij.]]
Hij reisde drie maal naar [[Rome (stad)|Rome]], onder meer in [[1854]] naar aanleiding van de afkondiging van het [[dogma (christendom)|dogma]] van de [[Onbevlekte Ontvangenis]] van Maria. In [[1869]] nam hij deel aan het [[Eerste Vaticaans Concilie]], waarin onder meer het dogma werd afgekondigd van de [[onfeilbaarheid]] van de paus.

== Oprichting Broeders en Zusters van Liefde ==
Zwijsen is de oprichter van twee religieuze [[congregatie (kloostergemeenschap)|congregaties]]:
* vrouwelijk: de congregatie van [[Onze-Lieve-Vrouw Moeder van Barmhartigheid]] in [[1832]], meer bekend als [[Zusters van Liefde van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid|Zusters van Liefde]] te Tilburg
* mannelijk: de broedercongregatie van Onze-Lieve-Vrouw Moeder van Barmhartigheid, bekend als de [[Fraters van Tilburg]] in [[1844]].

== Aanslag ==
Op 15 juli [[1863]] overleefde Zwijsen een moordaanslag, waarvan de omstandigheden nooit werden opgehelderd. Men veronderstelt dat de bisschop bijna slachtoffer was geworden van een roofmoord. Een bedrag van zesduizend gulden dat in de lade van zijn bureau lag was verdwenen. Er werd ook een verdachte gearresteerd, zijn huisknecht [[Jan van Veen (moordverdachte)|Jan van Veen]]. Maar deze werd vrijgelaten toen er te weinig bewijs tegen hem was.

== Vernoemingen ==
In de loop der jaren zijn er diverse gebouwen, straten en scholen naar Joannes Zwijsen vernoemd.
Dit is een (incomplete) lijst van vernoemingen:

* [[Kerkdriel]] (geboorteplaats):
**Mgr. Zwijsenschool, een R.K. basisschool;
**Buste van Joannes Zwijsen
* [[Tilburg]]
**Standbeeld van Joannes Zwijsen (aan het Willemsplein);
**De [[uitgeverij Zwijsen]];
**Het Woonzorgcentrum Joannes Zwijsen / Notre Dame;
**Woonzorgcentrum Joannes Zwijsen (De Wever) in Tilburg
**Zwijsen building (Z building) is een stiltecentrum op de campus van [[Tilburg University]]
*[[Veghel (plaats)|Veghel]]
**Het [[Zwijsen College Veghel]],
*[[Kampen (stad)|Kampen]]
**De [[Mgr. Zwijsenschool]], een Rooms-katholieke basisschool.

== Monumenten Mgr. Zwijsen ==
Het graf van Mgr. Zwijsen bevindt zich in de crypte onder de [[Bisschopskapel ('s-Hertogenbosch)|Bisschopskapel]] op [[begraafplaats Orthen]] in [[Orthen]]. In zijn geboorteplaats [[Kerkdriel]] werd op 16 oktober 1927 op het Mgr. Zwijsenplein een borstbeeld van de aartsbisschop van de hand van de beeldhouwer [[August Falise]] opgericht. In [[Tilburg]] is een bronzen beeld (1933) van een zittende bisschop Zwijsen op een natuurstenen sokkel te vinden tegen een van de muren van de parochiekerk [[Heikese_kerk|St. Dyonisius 't Heike]] waar Mgr. Zwijsen een tijd pastoor is geweest. De maker is de beeldhouwer [[Toon Dupuis]].

== In fictie ==
In de mini-serie [[De Troon]] speelt [[Steven Van Watermeulen]] de rol van Zwijsen. De mini-serie gaat over het Nederlands koningshuis in de [[19e eeuw]]. Hierin is Zwijsen een zeer goede vriend van kroonprins [[Willem II der Nederlanden]].

== Literatuur en Media ==
Er zijn diverse literatuur en media gewijd aan het leven van Joannes Zwijsen. Dit is een (incomplete) lijst:
* In het boek 'Bossche legenden en verhalen' door F.M.A. Arnolds (1890);
* Monseigneur Joannes Zwijsen - een levens- en karakterbeeld, door Dr. J.H.J.M. Witlox (1927);
* Een man van vorstelijk karakter - Levensschets van mgr. Joannes Zwijsen, door Martin Stoks (1938);
* De Moordaanslag op mgr. Zwijsen, door W.A. Fasel (1970);
* Het boek [[Blikken op Brabant]], door gerard sonnemans e.a. (2012);
* In de educatieve tv-serie [[Canon van Lammers]] is een aflevering gewijd aan Mgr. Zwijsen (2013);
{{Appendix|2=
==Referenties==
* Dr. J.W.M. Peijnenburg, ''Joannes Zwijsen, bisschop, 1794-1877'', Stichting Zuidelijk Historisch Contact, Tilburg 1996.
* ''Winkler Prins'', 1954, zesde druk.
* [http://www.cubra.nl/edschildersgerra/welcome.htm De aanslag op Mgr. Zwijsen]
* [https://www.dbnl.org/tekst/_nie002nieu04/_nie002nieu04_0027.htm Kritiek op Mgr. Zwijsen]
==Noten==
{{References}}
}}

{{StartOpvolging}}
{{OpvolgingCombi
| lijst = [[Lijst van bisschoppen van %27s-Hertogenbosch|Bisschop van 's-Hertogenbosch]]<br />1851-1877
| vorige = [[Henricus den Dubbelden]]
| volgende = [[Adrianus Godschalk]]
}}
{{OpvolgingCombi
| lijst = [[Lijst van bisschoppen van Utrecht|Aartsbisschop van Utrecht]]<br />1853-1868
| vorige = 
| volgende = [[Andreas Ignatius Schaepman]]
}}
{{EindOpvolging}}

{{DEFAULTSORT:Zwijsen, J}}
[[Categorie:Aartsbisschop van Utrecht (rooms-katholiek)]][[Categorie:Apostolisch vicaris van Grave-Nijmegen]][[Categorie:Apostolisch vicaris van 's-Hertogenbosch]][[Categorie:Apostolisch vicaris van Ravenstein-Megen]][[Categorie:Bisschop van 's-Hertogenbosch]][[Categorie:Fraters van Tilburg]][[Categorie:Stichter van een religieuze orde of congregatie]][[Categorie:19e-eeuws bisschop]]