Brontekst bekijken van Indo-Europese talen

{{Infobox taalfamilie
| afbeelding2=IE countries.png
| Naam in Nederlands=Indo-Europese talen
| onderschrift2={{Legenda|#FB9E46|Landen met een meerderheid van sprekers van IE-talen}}
{{Legenda|#E3E300|Landen waar een IE-taal officiële status heeft}}
| Prototaal=[[Proto-Indo-Europees]]
| verspreiding=Pre-koloniaal tijdperk: [[Eurazië]]<br />Heden: [[Wereld (Aarde)|Wereldwijd]]
| sprekers=circa 3,2 miljard [[moedertaal]]sprekers
| taalfamilie=[[Albanees]]<br />[[Anatolische talen|Anatolisch]]†<br />[[Armeens]]<br />[[Balto-Slavische talen|Balto-Slavisch]]<br />[[Keltische talen|Keltisch]]<br />''[[Dacische talen|Dacisch]]''†<br />[[Germaanse talen|Germaans]]<br />[[Helleense talen|Helleens]]<br />''[[Illyrisch]]''†<br />[[Indo-Iraanse talen|Indo-Iraans]]<br />[[Italische talen|Italisch]]<br />''[[Liburnische talen|Liburnisch]]''†<br />''[[Lusitaanse talen|Lusitaans]]''†<br />''[[Messapisch]]''†<br />''[[Frygisch (taal)|Frygisch]]''†<br />''[[Thracisch]]''†<br />[[Tochaars]]†<br />[[Paeonisch]]†
| afbeelding=Indo-European branches map.png|onderschrift={{Legenda|#FFD800|[[Grieks]]}}
{{Legenda|#7F6A00|[[Romaanse talen]]}}
{{Legenda|#00269F|[[Indo-Iraanse talen]]}}
{{Legenda|#FFAA00|[[Keltische talen]]}}
{{Legenda|#CD0000|[[Germaanse talen]]}}
{{Legenda|#57007F|[[Armeens]]}}
{{Legenda|#4CC200|[[Baltische talen]]}}
{{Legenda|#007F0E|[[Slavische talen]]}}
{{Legenda|#00D4FF|[[Albanees]]}}
{{Legenda|#A3A3A3|Niet-Indo-Europese talen}}
| 639-5=ine
| 639-2=ine}}

De '''Indo-Europese talen''', soms ook wel '''Indo-Germaanse talen''' genoemd, vormen een [[taalfamilie]] van meer dan 400 [[taalverwantschap|verwante talen]].<ref>{{en}} [https://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=2-16 Indo-Europese taalfamilie volgens Ethnologue]</ref> Indo-Europese talen worden over vrijwel de hele wereld gesproken, maar vinden veelal hun oorsprong in het steppengebied noordelijk van de Zwarte zee en de [[Kaspische Zee|Kaspische zee]].
Op grond van de overeenkomsten tussen deze talen is een hypothetische [[vooroudertaal]] (proto-taal) geconstrueerd, het [[Proto-Indo-Europees]], vaak afgekort tot ''PIE''.

Indo-Europese talen dienen te worden onderscheiden van [[Europese talen]].

== Sprekers, huidige situatie ==
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van talen van de wereld]].}}
De Indo-Europese taalfamilie is gemeten naar linguïstische diversiteit (i.e. het aantal te onderscheiden afzonderlijke talen) de op drie na grootste, na de [[Niger-Congotalen]], de [[Austronesische talen]] en de [[Trans-Nieuw-Guineatalen]].<ref>Pereltsvaig, p.12</ref>

Aan het begin van de 21e eeuw hadden ongeveer 3 miljard mensen (bijna de helft van de [[wereldbevolking]]) een Indo-Europese taal als [[moedertaal]], waarmee de Indo-Europese taalfamilie gemeten naar het aantal sprekers veruit de grootste is.<ref>{{en}}[https://www.ethnologue.com/statistics/family ''Summary by language family''], ethnologue.com. [https://web.archive.org/web/20190515040928/https://www.ethnologue.com/statistics/family Gearchiveerd] op 15 mei 2019.</ref> De meeste van deze sprekers zijn etnisch gezien nog steeds [[Indo-Europeanen]]. Veel mensen spreken daarnaast een Indo-Europese taal als [[tweede taal]]. Vaak is dit het [[Engels]], de belangrijkste taal in de wetenschap, internationale handel en politiek en veruit de meest gebruikte [[lingua franca]].

== Eerste studies ==
In [[1583]] viel het de [[Jezuïeten|jezuïet]] [[Thomas Stephens (jezuïet)|Thomas Stephens]] op dat bepaalde talen die in [[India]] werden gesproken (met name het [[Konkani (taal)|Konkani]]) veel overeenkomst vertoonden met het [[Latijn]] en [[Oudgrieks]]. Hij schreef hierover in een brief aan zijn broer, die pas eeuwen later is gepubliceerd. De eerste die het [[Sanskriet]] aan een studie onderwierp was de Italiaan [[Filippo Sassetti]], die het in India opviel dat veel Sanskrietwoorden overeenkomsten vertoonden met het Italiaans, bijvoorbeeld devaḥ/dio ("god"), sarpaḥ/serpe ("slang"), sapta/sette ("zeven"), aṣṭa/otto ("acht"), nava/nove ("negen"). Vooralsnog leidde geen van beide ontdekkingen tot nader [[vergelijkende methode (taalkunde)|vergelijkend onderzoek]].<ref>Auroux, Sylvain (2000). History of the Language Sciences. Berlin, New York: Walter de Gruyter. pp. p.1156. ISBN 3-11-016735-2. http://books.google.com/books?id=yasNy365EywC&pg=PA1156&vq=stephens+sassetti&dq=3110167352&as_brr=3&sig=nOsHuf3fqPmzmjmGYk1UnvSiFAs.</ref>

De volgende taalkundige die de overeenkomsten tussen de Indo-Europese talen opmerkte was de Nederlander [[Marcus Zuerius Boxhorn]]. Hij construeerde echter zijn eigen prototaal, die hij het ''[[Scythisch (taal)|Scythisch]]'' noemde. Boxhorn plaatste onder meer het [[Nederlands]], [[Duits]], [[Grieks]], [[Latijn]], [[Farsi]] ([[Parsi]]) en later ook de [[Keltische talen|Keltische]], [[Slavische talen|Slavische]] en [[Baltische talen|Baltische]] talen in dezelfde taalgroep. In de jaren 60 van de [[18<sup>e</sup> eeuw]] deed de Franse pater [[Gaston Cœurdoux]] een uitgebreid onderzoek naar de overeenkomsten in de [[vervoeging]] van werkwoorden tussen het Sanskriet, Latijn en Grieks. Twintig jaar later vergeleek [[William Jones (taalkundige)|William Jones]] de vier oudste talen die in die tijd bekend waren (Latijn, Grieks, Farsi en Sanskriet) opnieuw, waarna [[Thomas Young (wetenschapper)|Thomas Young]] in 1813 voor het eerst de term "Indo-Europees" gebruikte.<ref>Szemerényi, Oswald; David Jones, Irene Jones (1999). Introduction to Indo-European Linguistics. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-823870-6</ref> Deze term is sindsdien de standaardbenaming geworden. Alleen in [[Duitsland]] wordt iets vaker de in 1810 door [[Conrad Malte-Brun]] bedachte term "Indo-Germaans" gebruikt.<ref>[http://books.google.nl/books?id=-Grpz1tmcSMC&pg=PA20&lpg=PA20&dq=%22%22indo-german%22+conrad+name&source=bl&ots=DsjwruPo9o&sig=d2iQAt45qylu4AA_tMpzGGdgnt0&hl=nl&sa=X&ei=WBiCVM_jEoKBU9v5gdAP&redir_esc=y#v=onepage&q=%22%22indo-german%22%20conrad%20name&f=false ''The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate''], Edwin Bryant, 2001, p. 20</ref>

== Oorsprong en geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Indo-Europeanen}}De Indo-Europese talen stammen af van het Proto-Indo-Europees. Het is niet zeker waar die taal zijn oorsprong heeft. In de vroegste theorieën, van taalkundigen als [[James Parsons (taalkundige)|James Parsons]] en [[William Jones (taalkundige)|William Jones]], werd het gebied van oorsprong gesitueerd in [[Armenië]].<ref name="Pereltsvaig, p.23">Pereltsvaig, p.23</ref> De meeste latere theorieën plaatsen de woonplaats van de sprekers ervan ergens ten noorden van de [[Zwarte Zee]] op de [[Pontisch-Kaspische Steppe|Pontische steppe]], rond 6000 jaar geleden. Men spreekt in dat verband wel van de [[Koerganhypothese|Koergan-expansie]].<ref>https://web.archive.org/web/20041012155858/http://www.lrz-muenchen.de/~wolfgang_schindler/skripte/Sprachgeschichte1.pdf</ref> Er is echter ook een hypothese dat het Indo-Europees er al eerder was, zo rond 9000 jaar geleden, en dat de groei van deze taal te danken was aan de uitvinding van de landbouw in Anatolië.<ref>https://web.archive.org/web/20190905220636/http://www.hjholm.de/</ref> Deze verklaring negeert echter geheel het paard en de invasie uit [[Zuid-Rusland]] in [[Bulgarije]]. Een ander probleem met de Anatolische hypothese is dat ze voorbijgaat aan het feit dat [[Klein-Azië]] destijds overwegend werd bewoond door volkeren met een niet-Indo-Europese achtergrond, zoals de [[Hattiërs]].<ref name="Pereltsvaig, p.23" /> Een [[glottochronologie|glottochronologisch]] onderzoek van [[2003]] van Russel D. Gray en Quentin D. Atkinson scheen de [[Anatolische hypothese]] opnieuw te bevestigen. Het artikel van Gray en Atkinson is echter zeer omstreden onder specialisten. De methode die ze hebben gebruikt is zeer onnauwkeurig. Zolang er geen veel nauwkeuriger analyse van de Anatolische theorie is, lijkt de [[Koerganhypothese]] dan ook waarschijnlijker. Volgens een eveneens omstreden theorie is het Proto-Indo-Europees ontstaan als tak van een nog oudere en grotere proto-taal, het [[Nostratisch]].

De huidige linguïstische diversiteit van de Indo-Europese talen is het grootst in [[Centraal-Europa|Centraal-]] en [[Oost-Europa]]. Ze is aanzienlijk kleiner in [[India]] en [[Iran]], waar de [[Indo-Iraanse talen]] duidelijk nauwer aan elkaar verwant zijn dan aan de Indo-Europese talen in Europa. Dit is een mogelijke aanwijzing dat de eerste sprekers van wat later de Indo-Europese talen zouden worden in het huidige Oost-Europa leefden en zich van daaruit in allerlei richtingen hebben verspreid. Op grond van de huidige Indo-Europese talen zijn voor het PIE woorden [[Taalreconstructie|gereconstrueerd]] die passen bij een leven in deze [[Gematigd klimaat|gematigde]] streek, zoals de PIE-woorden voor "winter", "sneeuw" en "koud", namen van bomen als "beuk" en "berk" en dierennamen als "wolf", "beer" en "hert".<ref>Pereltsvaig, p.25-26</ref>

Algemeen wordt aangenomen dat de verspreiding van de Indo-Europese talen rond [[500 v.Chr.]] een hoogtepunt had bereikt. De Indo-Europese taal met het meest oostelijke taalgebied was toen het [[Tochaars]], dat in het westen van [[China]] werd gesproken. Ook veel plekken waar tegenwoordig [[Altaïsche talen]] worden gesproken behoorden destijds tot het Indo-Europese taalgebied, dat dus zowel grote delen van Europa als van Azië omvatte.<ref>Pereltsvaig, p.27-28</ref>

Naarmate de Indo-Europese talen zich verder verspreidden door heel Europa, verdrongen ze niet alleen talen uit andere taalfamilies die daar al eerder werden gesproken maar soms ook elkaar. Zo zijn de [[Keltische talen]], die aanvankelijk wijdverbreid waren in West-Europa, bijna geheel verdrongen door de [[Germaanse talen|Germaanse]] en [[Romaanse talen]].<ref>Pereltsvaig, p.29</ref>

Toen in de [[16e eeuw]] het tijdperk van de [[Europese kolonisatie]]s was aangebroken, verspreidden enkele Indo-Europese talen (met name het [[Frans]], [[Spaans]], [[Portugees]] en [[Engels]]) zich naar nagenoeg alle overige delen van de wereld. Vaak verdrongen ze de taal van de [[Kolonie (staatkundig)|gekoloniseerde]] landen grotendeels of geheel. Mede door het ontstaan van deze "reuzentalen" heeft tegenwoordig circa de helft van de hele [[wereldbevolking]] een Indo-Europese taal als moedertaal.

<gallery widths="280px" heights="200px" class="center">
IE5500BP.png|Laat-Proto-Indo-Europese taal volgens de Koerganhypothese.
IE4500BP.png|Verspreiding tot halverwege het derde millennium v.Chr.
IE3500BP.png|Verbreiding tot halverwege het tweede millennium v.Chr.
IE2500BP.png|Verbreiding tot circa 500 v.Chr.
IE1500BP.png|Verbreiding na de [[Grote Volksverhuizing|volksverhuizing]] in Europa.
</gallery>

== Reconstructie en stamboom ==
[[Bestand:IndoEuropeanTree.svg|thumb|279x279px|Classificatieschema van de huidige en (bekende) uitgestorven Indo-Europese talen e.d.]]
{{Zie hoofdartikel|Indo-Europese stamboom|Taalreconstructie}}
Er bestaan veel verschillende visies op de ontwikkeling van de Indo-Europese taalfamilie. Er bestaan wel tendensen, zoals het rekenen van het Italisch en het Keltisch tot een subgroep. Over andere talen bestaat qua classificatie echter discussie.
Het glottochronologisch onderzoek van Gray en Atkinson uit 2003 (en vervolgonderzoeken) leverde een stamboom van de taalfamilie op die afwijkt van de meest gangbare, hoewel er meerdere variaties bestaan. De schattingen voor de oudste aftakking, die naar de Anatolische groep, ondersteunen duidelijk de Anatolische hypothese. Er is echter een aantal aftakkingen rond 7000-6000 jaar geleden. Het is daarom goed mogelijk dat de familie eerst in Anatolië ontstaan is, maar dat een groep die het gebied later verlaten heeft verantwoordelijk was voor een Koergan-expansie.

== Classificatie ==
{{Zie ook|Zie ook [[klankwet]]}}
Uit het '''[[Proto-Indo-Europees]]''', de gereconstrueerde voorouder van de Indo-Europese talen, zijn deze taalfamilies ontstaan (in chronologische volgorde) ('''K''' toont [[kentumtalen]], '''S''' [[satemtalen]], '''†''' is uitgestorven):

{{Kolommen lijst| breedte=12| aantal=2| style=max-width:40em;| inhoud=
* [[Anatolische talen]] '''† K'''
** [[Hettitisch]]
* [[Grieks]] '''K'''
* [[Indo-Iraanse talen]] '''S'''
** [[Indo-Arische talen]]
** [[Iraanse talen]]
* [[Balto-Slavische talen]] '''S'''
** [[Slavische talen]]
** [[Baltische talen]]
* [[Italische talen]] '''K'''
** [[Romaanse talen]]
* [[Keltische talen]] '''K'''
* [[Germaanse talen]] '''K'''
* [[Armeens]] '''S'''
* [[Tochaars]] '''† K'''
* [[Albanees]] '''S'''
<br />
}}
Het Grieks, Albanees en Armeens behoren dus tot de Indo-Europese taalfamilie, maar deze drie talen hebben geen rechtstreekse verwantschap met een van de bovengenoemde subgroepen of met elkaar. Vermoed wordt daarom dat het de laatst overgebleven talen uit andere subgroepen zijn.

Een aantal Indo-Europese talen dat in de [[oudheid]] werd gesproken is onvoldoende bekend om het goed in dit schema te passen. Dit geldt met name voor:
{{Kolommen lijst| breedte=12| aantal=2| style=max-width:40em;| inhoud=
* [[Illyrisch]]
* [[Messapisch]]
* [[Venetisch]]
* [[Macedonisch (oudheid)|Oud-Macedonisch]]
* [[Thracisch]]
* [[Dacisch]]
* [[Frygisch (taal)|Frygisch]]
* [[Paeonisch]]
* [[Ligurisch (oud)|Ligurisch]]
* [[Lusitaans]]
}}

Behalve individuele talen (zoals het [[Tochaars]], [[Oudpruisisch]], [[Cornisch|Cornish]] en [[Thracisch]]) zijn ook enkele Indo-Europese (sub-)subfamilies in de loop van de geschiedenis helemaal uitgestorven:
*de [[Oost-Germaanse talen]]
*de [[Oskisch-Umbrische talen]], een ondergroep van de [[Italische talen]] waarvan het Latijn, [[Faliskisch]] en de Romaanse talen de andere tak zijn.
*de [[Anatolische talen]]
*de [[Illyrisch]]e talen

== Voornaamste kenmerken ==
{{Zie hoofdartikel|Klankwet|3=Kentum- en satemtalen|4=Palatalisatie}}
Vroeger was de meest elementaire tweedeling van de Indo-Europese talen die in kentum- en satemtalen. Deze indeling is gebaseerd op het feit dat de Proto-Indo-Europese *ḱ zich in sommige talen heeft ontwikkeld tot een k-klank en in andere talen tot een s-klank. Zo is het woord voor 100 in het [[Latijn]], ''centum'', (oorspronkelijke uitspraak ''kentum'') en het [[equivalent (taalkunde)|equivalent]] hiervan in het [[Avestisch]] (een [[Iraanse taal]]): ''satəm''. Deze [[palatalisatie]] van [[velaar|velare]] [[plosief|plosieven]] is een van de meest typerende verschillen tussen de beide Indo-Europese subgroepen. Dit ''k/s''-onderscheid werd aanvankelijk vooral gezien als geografisch gebonden, omdat de kentumtalen uitsluitend in het westen leken te worden gesproken en de satemtalen uitsluitend in het oosten. Dit idee kwam echter op losse schroeven te staan toen men in het begin van de 20e eeuw het [[Tochaars]] ontdekte. Dit is een van de meest oostelijk gesproken Indo-Europese talen, maar ook een kentumtaal.

De Germaanse talen, waar onder andere het Nederlands bij hoort, behoren tot de kentumtalen, hoewel dat niet direct is te zien. De 'k' heeft zich in het Germaans namelijk via [[lenitie]] verder ontwikkeld tot een 'ch' of 'h'-klank. Het Nederlandse woord ''honderd'' is dan ook [[etymologie|etymologisch]] verwant met het Latijnse ''centum'' (uitspraak 'kentum'), zoals ook ''hond'' en ''hoofd'' en ''hebben'' verwant zijn aan respectievelijk ''canis'', ''caput'' en ''capere''

Enkele andere belangrijke [[klankwet]]ten zijn: de [[Eerste Germaanse klankverschuiving]] in het [[Proto-Germaans]], het wegvallen van een ''p'' voor [[klinker (klank)|klinkers]] in het [[Proto-Keltisch]], het wegvallen van ''-s-'' in intervocale positie in het [[Proto-Grieks]], de [[wet van Brugmann]] in het [[Proto-Indo-Iraans]], de [[wet van Grassmann]] en de [[wet van Bartholomae]]. Van de laatste twee klankwetten is niet bekend of ze ook in het Proto-Indo-Europees al een rol speelden.

=== Vervoeging ===
{{Zie ook|Zie ook [[Aspectualiteit]]}}
Gaandeweg werden de [[Proto-Indo-Europees#Werkwoorden|werkwoordsvormen van het PIE]] steeds meer als een samenhangend geheel gezien. Dit leidde tot het uitbreiden en herstructureren van het [[Aspect (taalkunde)|aspectsysteem]] in veel Indo-Europese talen. Het resultaat hiervan was de meer gebruikelijke indeling van werkwoorden zoals die uit het Oudgrieks of Latijn bekend is. De verleden tijd in de [[Germaanse talen]] is ontstaan uit het [[perfect aspect]], die in principe alleen bij basiswerkwoorden voorkwam. Maar ook bij afgeleide werkwoorden ontstond gaandeweg de noodzaak het perfect aspect uit te kunnen drukken, wat uiteindelijk leidde tot het ontstaan van [[zwak werkwoord|zwakke werkwoorden]].

De volgende tabel bevat de gereconstrueerde [[vervoeging]] in de [[onvoltooid tegenwoordige tijd]] van het Proto-Indo-Europese werkwoord *''bʰer-'' ‘dragen’ samen met de equivalente proto-vormen in de verschillende Indo-Europese taalgroepen:
{| class="wikitable"
!
![[Proto-Indo-Europees]]<br /> *{{PIE|[[wikt:Appendix:Proto-Indo-European *bʰer-|bʰer-]]}} ‘dragen’
|-
|Ik
|*{{PIE|bʰéroh₂}}
|-
|Jij/Je
|*{{PIE|bʰéresi}}
|-
|Hij/Zij/Het
|*{{PIE|bʰéreti}}
|-
|Wij/We (dualis)
|*{{PIE|bʰérowos}}
|-
|Jullie (dualis)
|*{{PIE|bʰéreth₁es}}
|-
|Zij/Ze (3e pers. meerv., dualis)
|*{{PIE|bʰéretes}}
|-
|Wij/We (meerv.)
|*{{PIE|bʰéromos}}
|-
|Jullie (meerv.)
|*{{PIE|bʰérete}}
|-
|Zij/Ze (meerv.)
|*{{PIE|bʰéronti}}
|}

{| class="wikitable"
|+
|-
!Taalfamilie
![[Indo-Arische talen]]
![[Grieks]]
![[Italische talen]]
![[Germaanse talen]]
![[Keltische talen]]
![[Slavische talen]]
![[Armeens]]
|-
!
![[Vedisch Sanskriet]]
![[Oudgrieks]]
![[Latijn]]
![[Gotisch (taal)|Gotisch]]
![[Oudiers]]
![[Oudkerkslavisch]]
![[Oudarmeens|Klassiek Armeens]]
|-
|Ik
|bhárāmi
|[[wikt:φέρω|phérō]] (φερω)
|[[wikt:fero#Latin|ferō]]
|baíra /bɛra/
|biru
|berǫ
|berem (բերեմ)
|-
|Jij/Je
|bhárasi
|phéreis (φερεις)
|fers
|baíris
|biri
|bereši
|beres (բերես)
|-
|Hij/Zij/Het
|bhárati
|phérei (φερει)
|fert
|baíriþ
|berid
|beretъ
|beri (բերի)
|-
|Wij/We (dualis)
|bhárāvas
| ---
| ---
|baíros
| ---
|berevě
| ---
|-
|Jullie (dualis)
|bhárathas
|phéreton (φερετον)
| ---
|baírats
| ---
|bereta
| ---
|-
|Zij/Ze (dualis)
|bháratas
|phéreton (φερετον)
| ---
| ---
| ---
|berete
| ---
|-
|Wij/We (meerv.)
|bhárāmas
|phéromen (φερομεν)
|ferimus
|baíram
|bermai
|beremъ
|berenk` (բերենկ)
|-
|Jullie (meerv.)
|bháratha
|phérete (φερετε)
|fertis
|baíriþ
|beirthe
|berete
|berēk`(բերեկ)
|-
|Zij/Ze (meerv.)
|bháranti
|phérousi(n) (φερουσι(ν))
|ferunt
|baírand
|berait
|berǫtъ
|beren (բերեն)
|-
!Taalfamilie
![[Hindi]]
![[Nieuwgrieks]]
![[Frans]]
![[Duits]]
![[Iers]]
![[Tsjechisch]]
![[Farsi]]
|-
|Ik
|(maiṃ) bharūṃ
|férno
|(je) {con}fère
|(ich) {ge}bäre
|[[wiktionary:beir#Irish|beirim]]
|[[wiktionary:brát#Czech|beru]]
|mi-boram
|-
|Jij/Je
|(tū) bhare
|férnis
|(tu) {con}fères
|(du) {ge}bärst
|beireann (tú)
|bereš
|mi-bori
|-
|Hij/Zij/Het
|(vah) bhare
|férni
|(il) {con}fère
|(er) {ge}bärt
|beireann (sé/sí)
|bere
|mi-borad
|-
|Wij
|(ham) bhareṃ
|férnoume
|(nous) {con}ferons
|(wir) {ge}bären
|beirimid
|berem(e)
|mi-borim
|-
|Jullie
|(tum) bharo
|férnete
|(vous) {con}ferez
|(ihr) {ge}bärt
|beireann (sibh)
|berete
|mi-borid
|-
|Zij/Ze (3e pers. meerv.)
|(ve) bhareṃ
|férnoun
|(ils) {con}fèrent
|(sie) {ge}bären
|beireann (siad)
|berou
|mi-borand
|}

Wat opvalt is dat de vervoeging in veel Indo-Europese subgroepen is verschoven van een [[synthetische taal|synthetische]] naar een [[perifrase (taalkunde)|perifrastische]] omschrijving, en dat het [[onderwerp (zinsdeel)|onderwerp]] geregeld wordt weggelaten (zie ook [[analytische taal]] en [[pro-droptaal]]). In veel talen (maar niet in het Engelse ''bear'') is ook de oorspronkelijke betekenis ‘dragen’ veranderd.

== Functies als lingua franca ==
{{Zie hoofdartikel|Lingua franca|Geschiedenis van Europa}}
In de loop van de Europese geschiedenis hebben een aantal Indo-Europese talen een tijdlang als lingua franca binnen Europa en daarbuiten dienstgedaan. Deze lingua franca was in het algemeen ook de meest dominante taal in het betreffende taalgebied. Hoewel de meest dominante taal lange tijd het [[Latijn]] was, was er nooit echt een taal die alle andere talen compleet overheerste. Belangrijke Indo-Europese lingua franca's waren of zijn:

* Het [[Oudgrieks]] (later het [[Koinè]]), dat werd gesproken in het gebied rond de [[Middellandse Zee]], van de [[Delische Bond]] tot aan het [[Byzantijnse Rijk]], totdat het werd vervangen door het [[Nieuwgrieks]].
* Het [[Latijn]], dat later overging in het [[vulgair Latijn]] en [[Laatlatijn]] en nog later in de verschillende [[Romaanse talen]]. In zijn oorspronkelijke vorm is het Latijn altijd een belangrijke rol blijven spelen als taal van de [[liturgie]] (zie ook [[Kerklatijn]], [[Middeleeuws Latijn]], [[Renaissancelatijn]] en [[Neolatijn]]) en de wetenschap.
* De [[Mediterrane lingua franca]], dat in feite geen echte taal is, maar een [[Pidgin (taal)|pidgin]] met hoofdzakelijk [[Romaanse talen|Romaanse]] elementen.
* [[Spaans]] (Castiliaans) in de periode na de [[Reconquista (Spanje)|reconquista]], totdat het ten tijde van [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Lodewijk XIV]] een nationale taal werd in de voormalige [[Spaanse koloniën]].
* [[Oudfrans]], in de voormalige Franse koloniën en [[Kruisvaardersstaten]].
* [[Klassiek Frans]] (de eerste fase van het moderne Frans), gedurende de periode van [[Kardinaal de Richelieu]] en [[Lodewijk XIV van Frankrijk]]
* [[Middelengels]] in de [[Britse Eilanden]] en [[Normandië]], totdat dit zich tot het moderne Engels ontwikkelde.
* [[Middelnederduits]], gedurende de hoogtijdagen van de [[Hanze]].
* [[Duits]], in vooral Noord- Centraal- en Oost-Europa.
* [[Russisch]], in Rusland en deels in de landen van het voormalige [[Warschaupact]].
* [[Frans]], vanouds de taal bij de posterijen en de diplomatie.
* [[Engels]], tegenwoordig wereldwijd.

== Literatuur ==
* Beekes, R.S.P. ''Comparative Indo-European Linguistics: an Introduction'', John Benjamins Publishing, 1995
* Fortson IV, Benjamin W. ''Indo-European Language and Culture. An Introduction'', 2010. ISBN 1405188960
* [[Marija Gimbutas|Gimbutas, Marija]] ''Civilisation of the Goddess'', 1991
* [[James Patrick Mallory|Mallory, J.P.]] ''In Search of the Indo-Europeans. Language, Archaeology and Myth'', 1989. ISBN 0500276161
* Meier-Brügger, Michael ''Indo-European Linguistics.'' With contributions by Matthias Fritz and Manfred Mayrhofer. Berlin/New York: de Gruyter, 2003. 386 p. ISBN 3110174332
* ''Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin, Russel D. Gray & Quesntin D. Atkinson, Nature 426, 435-439''
* Pereltsvaig, A. ''Languages of the World: An Introduction'', 2012
* Stevenson, V., ''Atlas van de Europese talen'', Het Spectrum 1989

== Zie ook ==
* [[Lijst van taalfamilies]]
* [[Historische taalkunde]]
* [[Glottogonie]]

{{Appendix}}
{{Navigatie taalfamilies}}
{{Commonscat|Indo-European languages}}

[[Categorie:Indo-Europese taalfamilie| ]]