Brontekst bekijken van Huis Habsburg

{{Infobox adellijk huis
| naam              = Huis Habsburg
| wapenschild       = Familienwappen Habsburg-Stroehl.jpg
| wapenbeschrijving =
| wapenspreuk       = 
| hoofdtak          = 
| titels            = 
* [[Lijst van Rooms-Duitse koningen en keizers|Keizer der Romeinen]]
* [[Lijst van keizers van Mexico|Keizer van Mexico]]
* [[Lijst van Rooms-Duitse koningen en keizers|Koning van Duitsland]]
* [[Lijst van koningen van Spanje|Koning van Spanje]]
* [[Lijst van koningen van Aragón|Koning van Aragón]]
* [[Lijst van monarchen van Napels en Sicilië|Koning van Sicilië]]
* [[Lijst van monarchen van Napels en Sicilië|Koning van Napels]]
* [[Lijst van heersers van Castilië en León|Koning van Castilië]]
* [[Lijst van koningen van Hongarije|Koning van Hongarije]]
* [[Lijst van heersers van Bohemen|Koning van Bohemen]]
* [[Lijst van heersers van Kroatië|Koning van Kroatië]]
* [[Filips II van Spanje|Koning van Engeland en Ierland]]
* [[Lijst van koningen van Portugal|Koning van Portugal]]
* Koning van [[Koninkrijk Dalmatië|Dalmatië]]
* Koning van [[Koninkrijk Galicië en Lodomerië|Galicië en Lodomerië]]
* [[Lijst van heersers van Oostenrijk|Aartshertog van Oostenrijk]]
| stamvader         = [[Gontran de Rijke]]
| laatste heerser   = 
| hoofd             = 
| verheffing        = 1780
| uitgestorven      =  
| afzetting         = 
| etniciteit        = 
| zijtak            = 
* [[Albertijnse linie (huis Habsburg)|Albertijnse linie]]
* [[Leopoldinische linie (huis Habsburg)|Leopoldinische linie]]
** [[Huis Habsburg-Lotharingen|Habsburg-Lotharingen]]
| koning            =
| leden             =
}}
Het '''huis Habsburg''' was een belangrijk Europees geslacht, vernoemd naar het stamslot [[Habichtsburg]] in [[Aargau]]. Van [[1438]] tot [[1806]] behoorden bijna alle keizers van het [[Heilige Roomse Rijk]] tot het huis Habsburg. Leden regeerden daarnaast eeuwenlang over [[Oostenrijk]], [[Bohemen]] en [[Hongarije]].  In de [[16e eeuw|16e]] en [[17e eeuw]] heerste het geslacht over [[Spanje]] en [[Portugal]] en in de [[19e eeuw]] over het [[groothertogdom Toscane]] en andere delen van noordelijk [[Italië]]. Van [[1482]] tot [[1581]] ([[Plakkaat van Verlatinghe]]) regeerden de Habsburgers ook over de [[Habsburgse Nederlanden|Nederlanden]] en tot 1795 over de  [[Habsburgse Nederlanden|Zuidelijke Nederlanden]].

== Het keizerlijk huis en aanverwanten ==

{{stamboom2}}
* {{stamboom2/einde tak}} Het keizerlijk huis Habsburg (stam)
** het keizerlijk [[huis Habsburg-Lotharingen]] (Oostenrijkse tak)
*** het keizerlijk huis van Oostenrijk
*** {{stamboom2/einde tak}} het keizerlijk huis van Oostenrijk-Teschen
** het keizerlijk en koninklijk huis Oostenrijk-Este (Belgische en Italiaanse tak)
** het keizerlijk en koninklijk huis van Oostenrijk-Hongarije (Hongaarse tak)
** {{stamboom2/einde tak}} het keizerlijk en koninklijk huis van Mexico (Mexicaanse tak)
{{stamboom2/einde}}

== Geschiedenis ==
=== Reconstructie genealogie ===
De reconstructie van de [[Genealogie (geschiedkunde)|genealogie]] van de Habsburgers is moeilijk. De eerste officiële optekeningen dateren uit [[1160]]. Daarvoor en rond [[1500]] werden al wel [[stamboom|stambomen]] bijgehouden, maar deze werden vaak extra 'opgeleukt' door als voorvaderen legenden als [[Priamus]] (een afstammeling van [[Jupiter (mythologie)|Jupiter]]) of [[koning Arthur]] op te nemen. Deze stambomen zijn daarmee dus vaak onbetrouwbaar.

=== Stamvaders ===
[[Bestand:Habsburger Pfau 1555.jpg|thumb|200px|Habsburgse pauw met de wapens van gebieden van het huis Habsburg uit 1555]]
[[Guntram de Rijke]] (gestorven in [[973]]) geldt in de stamboom van [[1160]] als de stamvader van de Habsburgers. Een andere bron maakt echter melding van een Guntram die graaf aan de Boven-Rijn zou zijn. Mocht dit één en dezelfde persoon zijn, dan stammen de Habsburgers mogelijk van een [[hertog]]engeslacht uit de [[Elzas]] af.

[[Guntram de Rijke]] had een zoon ''[[Lanzelin]]'' of ''Kanzelin'', die graaf over Altenburg was, het huidige Zwitserse kanton [[Aargau]]. Rond [[1020]] richtte Guntrams kleinzoon ''Radbot'' ([[985]]-[[1045]]) het benedictijnenklooster [[Klooster Muri|Muri]] op en zijn broer ''Rudolf'' het [[Klooster Ottmarsheim]]. Rond [[1020]] werd door Radbot of ene [[Werner I van Habsburg|Werner I]] ([[1030]]-[[1096]]) het kasteel [[Habichtsburg|Habsburg]] in de gelijknamige plaats [[Habsburg (gemeente)|Habsburg]] gebouwd. Daarnaast werden overigens ook andere kastelen gebouwd door de Habsburgers. [[Otto graaf van Habsburg]] (gestorven in [[1111]]) was de eerste die zich ''Von Habsburg'' noemde. In de [[11e eeuw|11e]] en [[12e eeuw]] bouwden de Habsburgers hun heerschappij uit. Ze verwierven rechten en voogdijen. Zo werden ze landgraaf in de [[Elzas]] en kregen ze de [[Landvoogd|voogdij]] over het klooster in [[Straatsburg]]. Ze maakten aanspraak op de erfenis van de [[Kyburg]]ers, waarmee ze landerijen in [[Schwyz (kanton)|Schwyz]], [[Unterwalden]], [[Aargau]] en [[Uri (kanton)|Uri]] verkregen.

=== Koningshuis ===
[[Bestand:Picswiss AG-24-05.jpg|thumb|250px|right|Stamslot van het huis Habsburg, de Habichtsburg]]
De eerste deling van de stamlijn vond in het begin van de [[13e eeuw]] plaats. [[Albrecht IV van Habsburg|Albrecht IV]] werd stamvader van de oude lijn en [[Rudolf III van Habsburg|Rudolf III]] van de Habsburg-Laufenburgse lijn. Door onderlinge haat en concurrentie kwam het tot een tweedeling. Rudolf liet zich niet tot een bijrol in de politiek manoeuvreren, maar het lukte hem niet een eigen rijk in Centraal-Zwitserland op te bouwen. Latere pogingen hiertoe werden door de oude linie tegengewerkt.

De zoon van Albrecht IV, ''Rudolf IV'', daarentegen, kon zijn rijk systematisch uitbreiden. Zijn heerschappij in het [[Zwarte Woud]] breidde zich uit en door de Kyburger-erfenis maakte hij aanspraak op het oosten en noordoosten van Zwitserland. Hij werd een machtige graaf in Zuid-Zwaben. Zijn benoeming tot koning van het [[Heilige Roomse Rijk]] als [[Rudolf I (Rooms-koning)|Rudolf I]] was hiervan het hoogtepunt.

Na de verkiezing van Rudolf I tot Rooms-Duits koning, werden de Habsburgers een belangrijke macht. Ze kregen de heerschappij over het [[aartshertogdom Oostenrijk]] en het [[hertogdom Stiermarken]]. Verdere gebiedsuitbreidingen in het oosten en het verlies van de oude Habsburgse bezitting in Zwitserland, verplaatsten het centrum van de Habsburgse macht naar de Oostenrijkse landen. Het kasteel Habsburg zelf verviel in [[1415]] aan het [[Zwitserland|Zwitserse Eedgenootschap]], waarmee de betrekkingen met het thuisland steeds minder werden.

[[Bestand:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|thumb|Vlag van het huis Habsburg]]

=== Europese [[grootmacht]] ===
Het vorstenhuis Habsburg was meerdere eeuwen het dominerende [[adel (klasse)|adel]]lijke geslacht in [[Centraal-Europa]]. Na de verkiezing van [[Albrecht II (Rooms-koning)|Albrecht II]] tot Rooms-koning in [[1438]], leverden de Habsburgers, met uitzondering van [[keizer Karel VII|Karel VII]], alle keizers van het [[Heilige Roomse Rijk]] tot eind [[1806]].
Slimme huwelijkspolitiek en onverwachte sterfgevallen, leverden in de loop van de [[15e eeuw]] de heerschappij over het [[Bourgondië (regio)#Hertogdom Bourgondië|hertogdom Bourgondië]] op en daarna de kronen van [[Spanje]], [[Bohemen]] en [[Hongarije]]. [[Filips van Oostenrijk|Filips de Schone]] (in [[1494]]) en [[keizer Karel V|Karel V]] (in [[1515]]) heersten over een rijk dat naast Oostenrijk ook de [[Lage Landen (staatkunde)|Nederlanden]], [[Spanje]], [[Koninkrijk Napels|Napels]] en [[Sicilië]] omvatte. Na de troonsafstand van [[keizer Karel V]] in 1555 werd het rijk gesplitst; zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips II]] kreeg Spanje en de Nederlanden, Karels broer [[Keizer Ferdinand I (1503-1564)|Ferdinand I]] kreeg de Duitse gebieden, waaronder het belangrijke [[aartshertogdom Oostenrijk]]. Vanaf dat moment wordt een onderscheid gemaakt tussen de [[Spaanse Habsburgers]] en de [[Oostenrijkse Habsburgers]].  Ferdinand voegde door huwelijk aan zijn Oostenrijkse bezittingen ook [[Hongarije]], inclusief [[Bohemen]] en [[Silezië]], toe. Na de [[Vrede van Westfalen]] werd de macht van de Roomse keizers ingeperkt en werd de onafhankelijkheid van verschillende staten erkend. De Habsburgers behielden echter wel hun zogenaamde ''[[hausmacht]]'', de heerschappij over meer dan dertig grote en kleine vorstendommen waarvan zij erfelijk de troon bezaten.
Na het uitsterven van de Spaanse tak kon de Oostenrijkse tak slechts een deel van de Spaanse bezittingen terugwinnen. In [[1740]] stierf ook de mannelijke tak van het Oostenrijkse huis uit. Na het huwelijk van [[Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780)|Maria Theresia]] met [[keizer Frans I Stefan|Frans Stefanus van Lotharingen]] noemde de dynastie zich op grond van de [[Pragmatieke Sanctie (1713)|Pragmatieke Sanctie van 1713]] ''[[Habsburg-Lotharingen]]''. Deze tak leverde verder van [[1765]] tot [[1806]] de (gekozen) keizers van het Heilige Roomse Rijk.

Toen [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] in [[1804]] het Heilige Roomse Rijk ontbond en in plaats daarvan zijn Duitse vazallen verenigde in de [[Rijnbond (1806)|Rijnbond]], richtte [[keizer Frans II]] het [[keizerrijk Oostenrijk]] op en kroonde zichzelf tot (erfelijk) keizer Frans I. In [[1867]] werd dit onder [[Frans Jozef I van Oostenrijk|Frans Jozef I]] [[Oostenrijk-Hongarije]], dat tot en met het einde van de [[Eerste Wereldoorlog]] in [[1918]] zou voortbestaan. De laatste keizer, [[Karel I van Oostenrijk|Karel I]], regeerde van [[1916]] tot [[1918]] en trok zich toen terug van alle staatsaangelegenheden. De imperiale macht van de Habsburgers was hiermee ten einde.

=== Habsburg nu ===
Na het overlijden van Karel I werd [[Otto van Habsburg-Lotharingen]] in [[1922]] als oudste zoon van de keizer, het familiehoofd. In [[1961]] deed hij voor zichzelf afstand van zijn rechten op de Oostenrijkse troon. Van [[1979]] tot [[1999]] was hij namens de [[Duitsland|Duitse]] [[Christlich-Soziale Union|CSU]] lid van het [[Europees Parlement]]. Hij stierf in [[2011]]. Thans is zijn oudste zoon [[Karel van Habsburg-Lotharingen]] het familiehoofd.

== Zie ook ==
* [[Habsburgse monarchie]]
* [[Stamboom van de Habsburgers]]
* [[Habsburgse Nederlanden]]
* Aartshertog [[Lorenz van Oostenrijk-Este]]
* [[Geschiedenis van de Lage Landen]]
* [[Orde van het Gulden Vlies]]
* [[Schatkamer van de Hofburg]]

== Literatuur ==
*Jean Bérenger, ''Histoire de l'Empire des Habsbourg, 1273-1918'', 1990. ISBN 9782213022970
*Eva Demmerle, ''Das Haus Habsburg'', 2011, ISBN 9783833155642
*Martyn Rady, ''Het rijk van de Habsburgers. Een duizendjarig vorstengeslacht'', 2019, ISBN 9789401917094

== Externe links ==
* [https://web.archive.org/web/20060218040052/http://www.literature.at/elib/www/wiki/index.php/The_Hapsburg_Monarchy_%28Henry_Wickham_Steed%29 ''The Hapsburg Monarchy'' (Wickham Steed, 1913)], eLibrary Austria Project (English ebook)
<br><br>
Digitalisering en Wiki opmaak: [[Terry van Erp]]
<br>
{{Navigatie dynastieën Duitsland 1815}}

[[Categorie:Habsburg| ]][[Categorie:Koningshuis]]