Brontekst bekijken van Goud

{{Zie dp}}
{{Infobox element
| Afbeelding = Gold-crystals.jpg
| Bijschrift = Goud
| Naam = Goud / Aurum
| Symbool = Au
| Atoomnummer = 79
| Groep = [[Kopergroep]]
| Periode = [[Periode-6-element|Periode 6]]
| Blok = [[D-blok]]
| Reeks = [[Overgangsmetaal|Overgangsmetalen]]
| Kleur = Geel metalliek
| Atoommassa = 196,9665
| Elektronenconfiguratie = <nowiki>[</nowiki>[[Xenon|Xe]]<nowiki>]</nowiki>4f<sup>14</sup> 5d<sup>10</sup> 6s<sup>1</sup>
| Oxidatietoestanden = +1, +3
| Elektronegativiteit = 2,45
| Atoomstraal = 144
| Ionisatiepotentiaal1 = 890,13
| Ionisatiepotentiaal2 = 1977,96
| Ionisatiepotentiaal3 =
| Dichtheid = 19.320
| Hardheid = 2,5
| Smeltpunt = 1337
| Kookpunt = 3081
| Aggregatietoestand = Vast
| Smeltwarmte = 12,55
| Verdampingswarmte = 334,40
| vdWstraal = 166
| Kristalstructuur = [[Kubisch vlakgecentreerd|k.v.g.]] (bij kamertemp.)
| Molair volume = 10,21 · 10<sup>−6</sup>
| Dampdruk =
| Geluidssnelheid = 2030 (dunne staaf)
| Specifieke warmte = 128
| Weerstand = 2,35
| Warmtegeleiding = 317
| Enummer = E175
}}
'''Goud''' is een [[Chemisch element|scheikundig element]] met symbool '''Au''' (aurum) en [[atoomnummer]] 79. Het is een geel metalliek [[overgangsmetaal]]. Het is al sinds de [[stroomculturen]] ([[Nabije Oosten]] van 3500 v.Chr. tot 800 v.Chr.) zeer gewaardeerd. Het kan niet [[Oxidatie|oxideren]], daarom wordt goud soms "de koning der metalen" genoemd.

== Eigenschappen ==
Goud behoort tot de [[Edelmetaal|edelmetalen]] en is een zeer zwaar en zacht [[metaal]], net iets [[Hardheid (materiaalkunde)|harder]] dan [[Zink (element)|zink]]. Voordat het gebruikt kan worden, moet het gezuiverd worden. Voor de meeste doeleinden wordt het [[Legering|gelegeerd]] met andere materialen, om het harder te maken, maar ook om de kleur te beïnvloeden. Het massagehalte aan goud van sieraden wordt gemeten in [[Karaat (gehalte)|karaat]]; zuiver goud is 24 karaat. Veel voorkomende zuiverheidsgraden in Nederland zijn 14 karaat (58,3% goud), 18 karaat (75%) en 22 karaat (91,7%).

Goud wordt al lange tijd als waardevol metaal gezien. In [[Egyptische hiërogliefen]] van de [[26e eeuw v.Chr.]] wordt al melding gemaakt van goud als [[betaalmiddel]]. Tot ongeveer halverwege de 20e eeuw [[Christelijke jaartelling|n.Chr.]] werd goud nog veelvuldig gebruikt voor [[Munt (betaalmiddel)|munten]].

In de [[oudheid]] was goud niet alleen bekend als waardevol, er ging ook [[magie]] van uit en stond [[symbool]] voor zuiverheid. [[Alchemie|Alchemisten]] zijn lange tijd op zoek geweest naar de ''[[steen der wijzen]]'', om andere materialen te transformeren in goud. Dat zij daar nooit in zijn geslaagd, is vanuit de huidige inzichten over de opbouw van [[Atoom (hoofdbetekenis)|atomen]] goed te verklaren.

In de [[19e eeuw]] zijn er vooral in de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] en [[Australië (land)|Australië]] veel nieuwe, rijke goudvoorkomens ontdekt, hetgeen leidde tot [[goldrush]]es. Bekende voorbeelden zijn de [[Californische goldrush]] en de [[Goldrush van Klondike]].

Het symbool van goud ''Au'' is de afkorting van het [[Latijn]]se ''aurum''. De naam ''goud'' is afgeleid van de [[Indo-Europese talen|Indo-europese]] wortel ĝhel- waarvan ook [[geel (kleur)|geel]] afkomstig is.<ref>[http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/goud Etymologiebank]</ref>

== Opmerkelijke eigenschappen ==
[[Bestand:Or de Varna - Nécropole.jpg|thumb|De gouden sieraden uit het [[Grafveld van Varna]] behoren tot de oudst bekende gouden sieraden ter wereld]]
[[Bestand:594px-MaskeAgamemnon-MOD.jpg|thumb|Gouden [[Masker van Agamemnon|dodenmasker van Agamemnon]]]]
[[Bestand:Gold lozenge from Wilsford G5, Bush Barrow.jpg|thumb|De [[Bush Barrow]] [[lozenge]] staat bekend als het mooiste voorbeeld van een bewerkt gouden voorwerp uit de [[bronstijd]] uit [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]]]]
Puur metallisch goud heeft een gele, glanzende kleur. Er zijn honderden mogelijke legeringen en mengsels. [[Witgoud]] is een legering van goud en ten minste één wit metaal, zoals [[zilver]], [[mangaan]] of [[Palladium (element)|palladium]]. Door toevoeging van koper ontstaat rose of [[rood goud]]. Goud kan worden gelegeerd in verschillende kleuren. Zo bestaat er groen goud, zwart goud, grijs goud, paars goud en blauw goud. Deze kleuren worden in het algemeen verkregen door het legeren van goud met andere elementen in verschillende verhoudingen.

Van alle bekende metalen die bij kamertemperatuur vast zijn, is goud, na [[Lood (element)|lood]], het gemakkelijkst te buigen en te vervormen.
Een blokje goud van 1 gram (een [[Kubus (ruimtelijke figuur)|kubusje]] met zijden van 3,73&nbsp;mm) kan worden geplet en gewalst (zie [[metaalbewerking]]) tot een folie van bladgoud met een [[oppervlakte]] van 1 vierkante meter. Bladgoud kan gelijmd worden op voorwerpen om ze te [[vergulden]]. Het is ook mogelijk een voorwerp te vergulden door middel van [[elektrolyse]].

Goud is een zeer goede [[Elektrische geleiding|elektrische]] en [[Thermische geleidbaarheid|thermische]] [[geleider]] en is vrijwel [[Chemisch inert|inert]]. De [[Massadichtheid|dichtheid]] van goud (19.320&nbsp;kg/m<sup>3</sup>) is bijna tweemaal zo groot als die van lood (11.300&nbsp;kg/m<sup>3</sup>).

== Goudchemie ==
Goud staat bekend als een inert edelmetaal dat weinig [[Reactiviteit (scheikunde)|reactiviteit]] vertoont; het reageert bijvoorbeeld niet met [[Zuurstof (element)|zuurstof]]. Toch zijn er redelijk wat goudverbindingen bekend zoals [[goudhalogenide]]n en [[goudchalcogeniden]]. Het metaal is oplosbaar in [[koningswater]] waarbij het een [[Tetrachloorauraat(III)zuur|AuCl<sub>4</sub><sup>−</sup>]]-[[ion (deeltje)|ion]] vormt. Met zwaardere elementen, zoals [[telluur]], is de reactiviteit zelfs vrij groot.

Goud vormt in de regel verbindingen met een oxidatiegetal +1 of +3. Er is echter ook een klein aantal verbindingen waarin het zelf als [[oxidator]] optreedt en oxidatiegetal −1 aanneemt, de [[auride]]n.

[[Calaveriet]] (goudtelluride) is een [[mineraal]] en gouderts.

== Verschijning ==
Door de relatieve inertheid komt goud veelal in ongebonden vorm in de natuur voor. Meestal komt het voor als [[sporenelement]] in [[Mineraal (geologie)|mineralen]], maar soms ook in de vorm van goudnuggets (goudklompjes)<ref>https://www.perthnow.com.au/news/wa/pilbara-gold-rush-wa-man-who-found-gold-strikes-deal-of-a-lifetime-ng-711d10e05d715d67e2798b5ac0f68991. [https://web.archive.org/web/20220924163207/https://www.perthnow.com.au/news/wa/pilbara-gold-rush-wa-man-who-found-gold-strikes-deal-of-a-lifetime-ng-711d10e05d715d67e2798b5ac0f68991 Gearchiveerd] op 24 september 2022.</ref>, en ook weleens in de vorm van een grote goudklomp. De grootste goudklomp die ooit is gevonden, is de ''Welcome Stranger Nugget'' met een gewicht van ruim 71 kilo. Deze werd in 1869 gevonden in Moliagul, Victoria, [[Australië (land)|Australië]] op bijna een meter diepte, en is omgesmolten. De ''Serra Pelada (Canaã) Nugget'' werd gevonden in 1983 in de buurt van Serra Pelada, Pará, [[Brazilië]]. Met een gewicht van ruim 61 kilo is deze de grootste, nog in zijn oorspronkelijke vorm bestaande, goudklomp.<ref>{{Citeer web |url=http://sold2gold.nl/grootste-goud-nuggets-ooit-gevonden |titel=Gearchiveerde kopie |bezochtdatum=11 juli 2018 |archiefdatum=11 juli 2018 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180711224315/http://sold2gold.nl/grootste-goud-nuggets-ooit-gevonden/ |dodeurl=ja }}</ref>

In vrijwel de gehele aardkorst komt goud in zeer lage concentraties voor, in de mineralen [[petziet]], [[calaveriet]] en [[sylvaniet]]. De hoeveelheden zijn echter voor [[Handel (economie)|commerciële]] [[winning]] volstrekt onrendabel.

De hoogste concentraties worden sinds 1880 gevonden in [[Zuid-Afrika]]. Andere grote [[goudmijn]]en bevinden zich in [[Nevada (staat)|Nevada]] en [[South Dakota]] in de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]]. In de jaren 20 van de twintigste eeuw werden enorme goudvoorraden ontdekt in de regio [[Kolyma (regio)|Kolyma]], in het verre oosten van [[Siberië]]. Omdat de [[Exploratiegeofysica|exploratie]] ervan van groot strategisch belang werd geacht voor de ontwikkeling van de jonge [[Sovjet-Unie]], werden de vondsten geheim gehouden - er werd tevens uranium gevonden - en werd het gebied tot begin jaren 90 onder bewind van de geheime dienst van de Sovjet-Unie geplaatst.

Bij de belangrijkste goudproducerende landen horen (in 2001) ook [[Australië (land)|Australië]], [[Indonesië]] en [[Volksrepubliek China]]. [[Recycling]] van oud goud levert een kwart tot een derde van het totale aanbod. De jaarproductie uit de mijnen lag in de jaren 2010 tot en met 2017 tussen de 2745 en 3270 ton, ofwel ten minste twee derde van het totale aanbod.

{| class="wikitable" align=center
! colspan=2|Topproducenten van goud 2019<ref>[http://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-gold.pdf USGS]</ref>
|-
! Land
! Productie ([[Ton (massa)|ton]])
|-
| {{CN}}||align=right| 380
|-
| {{AU}}||align=right| 325
|-
| {{RU}}||align=right| 305
|-
| {{US}}||align=right| 200
|-
| {{CA}}||align=right| 175
|-
| {{GH}}||align=right| 142
|-
| {{ID}}||align=right| 139
|-
| {{PE}}||align=right| 128
|-
| {{MX}}||align=right| 111
|-
| {{KZ}}||align=right| 107
|-
| {{ZA}}||align=right| 105
|-
| {{BR}}||align=right| 90
|}

Ongeveer twee derde van de winning vindt in open mijnen ([[dagbouw]]) plaats en geeft grote hoeveelheden afval. Door de winning van het goud voor een ring van 10 gram met een gehalte van 18 [[Karaat (gehalte)|karaat]] ontstaat 18.000&nbsp;kg [[Afval (vuilnis)|afval]].

Een goudwinningsmethode gebruikt het giftige [[natriumcyanide]] door het goud eerst op te lossen volgens:
:<chem>4 Au + 8 NaCN + O2 + 2 H2O -> 4 Na[Au(CN)2] + 4 NaOH </chem>,
vervolgens wordt het met zink gereduceerd:
:<chem>2Na[Au(CN)2] + Zn -> Na2[Zn(CN)4] + 2Au</chem>.

Het giftige natriumcyanide heeft onder andere een grote [[milieuramp]] veroorzaakt bij de Summitville mijn in [[Rio Grande County]], [[Colorado (staat)|Colorado]] in de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]].

De andere methode gebruikt het eveneens giftige [[kwik]], omdat goud daarin oplost (goud-kwik [[amalgaam]]). In Suriname wordt deze methode van goudwinning nog steeds toegepast.

{{Zie hoofdartikel|Goudwinning in Suriname}}

Gewoonlijk komt goud voor als fijne korrels, verspreid in een [[gesteente]]. Om zichtbaar te zijn voor het blote oog moet de verhouding goud in gouderts meer dan 30&nbsp;mg/kg (30 [[parts per million|ppm]]) bedragen. Voor de meeste goudmijnen betekent dit dat het goud in het erts niet zichtbaar is.

== Ontstaan ==
{{Zie hoofdartikel|Nucleosynthese}}
Goud is al aanwezig op [[Aarde (planeet)|Aarde]] sinds het ontstaan van de [[planeet]] zelf, maar het is niet gevormd op Aarde omdat voor de productie ervan [[Kernfusie|fusiereacties]] nodig zijn. Er vinden [[kernfusiereactie]]s plaats in de kern van sterren, maar deze kernfusiereacties voorzien niet in genoeg [[energie]] voor de [[productie]] van goud. [[Ster (hemellichaam)|Sterren]] die zwaar genoeg zijn (vanaf ongeveer 8 keer de massa van de [[Zon (hoofdbetekenis)|Zon]]) beëindigen hun leven in een [[supernova (hoofdbetekenis)|supernova]]-explosie. Tijdens deze [[explosie]] worden er door middel van [[kernreactie]]s zware metalen gevormd, waaronder goud.<ref>{{en}} [[Harvard–Smithsonian Center for Astrophysics]],[http://www.cfa.harvard.edu/news/2013/pr201319.html Earth's Gold Came from Colliding Dead Stars], Woensdag 17 juli 2013. [https://web.archive.org/web/20131004225632/http://www.cfa.harvard.edu/news/2013/pr201319.html Gearchiveerd] op 4 oktober 2013.</ref> Na de explosie worden stofdeeltjes met daarin minuscule beetjes goud de ruimte in geslingerd. Wanneer de stofdeeltjes in het [[Zwaartekrachtsveld|zwaartekrachtveld]] van een ster zoals de [[Zon (hoofdbetekenis)|Zon]] komen, zullen de stofdeeltjes onderdeel worden van de samenklonterende materie rond de ster en uiteindelijk planeten vormen.

== Isotopen ==
{{Zie hoofdartikel|Isotopen van goud}}
{| class="wikitable" style="font-size:90%;"
! colspan="6" | Stabielste isotopen
|-
! [[Isotoop|Iso]]
! [[Relatieve aanwezigheid|RA]] (%)
! [[Halveringstijd]]
! [[Radioactiviteit|VV]]
! [[vervalenergie|VE]] (M[[elektronvolt|eV]])
! [[vervalproduct|VP]]
|-
| <sup>195</sup>Au
| [[Synthetische radio-isotoop|syn]]
| 168,10 [[dag (hoofdbetekenis)|d]]
| [[Elektronenvangst|EV]]
| 1,220
| <sup>195</sup>Pt
|-
| <sup>197</sup>Au
| 100
| colspan="4" | stabiel met 118 neutronen
|}
Er zijn één stabiele isotoop van goud bekend en ongeveer 18 instabiele, waarvan <sup>195</sup>Au met een [[halveringstijd]] van ruim 168 dagen het stabielst is.

== Toxicologie en veiligheid ==
Voor het menselijk lichaam is zuiver goud onschadelijk. De meeste goudverbindingen zijn niet bijzonder [[Vergif|giftig]]. Beschadigingen van [[lever]] en [[Nier (biologie)|nieren]], [[dermatitis]] en [[colitis]], kunnen echter ontstaan bij relatief hoge doses goudverbindingen (in de orde van grootte van wekelijks enkele tienden van een gram, zoals nodig bij de behandeling van [[reumatoïde artritis]]) soms met dodelijke afloop.<ref>{{en}}{{Citeer journal
| journal = Chemical Reviews
| title = Principles and Recent Developments in Chelation Treatment of Metal Intoxication
| author = O. Andersen
| publisher = American Chemical Society
| year = 1999
| volume = 99
| issue = 9
| pages = 2683–2710
| doi = 10.1021/cr980453a
| accessdate = 28 maart 2011}}</ref>
Soms wordt beweerd dat [[Colloïde|colloïdaal]] goud kan worden opgenomen door zogenaamde [[Macrofaag|macrofagen]], [[witte bloedcel]]len die een belangrijke rol spelen bij het op gang houden van een ontstekingsproces (zoals bij [[reumatoïde artritis|RA]]), waarna deze worden gedood (en de ontsteking wordt geremd). Hiertoe wordt dit goud veelal geïnjecteerd in patiënten (omdat hoge doses nodig zijn voor effect). Het werkelijke effect van colloïdaal goud op mensen is echter nooit goed onderzocht.<ref>{{Citeer web|url=https://www.medizin-transparent.at/kolloidales-gold/|titel=Kolloidales Gold: fragwürdiges „Heilmittel“ zum Trinken|bezochtdatum=2020-04-13|auteur=Bernd Kerschner|werk=Medizin Transparent|taal=de|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200413074319/https://www.medizin-transparent.at/kolloidales-gold/|archiefdatum=2020-04-13|dodeurl=nee}}</ref>

Het menselijk lichaam (bij een gewicht van 70&nbsp;kg) bevat van nature ca. 0,2&nbsp;mg goud.<ref>{{en}}{{Citeer web
| url = http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Au.html
| titel = Periodic Table of Elements. Element Gold - Au
| uitgever = Environmental Chemistry
| bezochtdatum = 28 maart 2011}}</ref>

== Toepassingen ==
Sinds de 20e eeuw is goud praktisch onmisbaar. Enkele toepassingen zijn:
* Kwalitatief hoogwaardige elektrische schakelaars en connectoren.
* In de [[ruimtevaart]] als [[coating]] voor [[kunstmaan|kunstmanen]] – maar ook voor toepassingen op aarde – omdat goud [[Infrarood|infrarode straling]] goed reflecteert.<ref>[https://www.spacepage.be/artikelen/ruimtevaart/algemene-info/ruimtevaart-in-ons-dagelijks-leven Ruimtevaart in ons dagelijks leven.] [https://web.archive.org/web/20230126220615/https://www.spacepage.be/artikelen/ruimtevaart/algemene-info/ruimtevaart-in-ons-dagelijks-leven Gearchiveerd] op 26 januari 2023.</ref>
* Vanwege de hoge dichtheid, als gewicht in een zelfopwindend [[horloge]], in de hogere prijsklasse.<ref>Patek Philippe</ref>
* In veel elektronische componenten wordt goud gebruikt.
* De radioactieve [[isotoop]] <sup>195</sup>Au wordt gebruikt bij [[Oncologie|kankeronderzoek]].
* [[Kroon (tandheelkunde)|Kronen]] in de [[Tandarts|tandheelkunde]].
* Hoewel het veelal is vervangen door andere metalen wordt in sommige monetaire stelsels goud (nog) gebruikt voor [[muntgeld]].
* Als dekking van papiergeld (zilver wordt daarbij ook gebruikt).
* De mooie glans en de goede [[corrosie]]bestendigheid maken goud een gewild metaal voor [[sieraad|sieraden]].
* Goud is vanwege zijn glans en schaarsheid een symbool van weelde. Huishoudelijke voorwerpen werden dan ook soms van goud gemaakt of verguld. Hetzelfde gold voor kunstwerken.
* [[Borduren|Borduurwerk]] ([[brokaat]]) met gouddraad, eigenlijk slagmetaal.

Kunst- en gebruiksvoorwerpen zoals [[Klok (bel)|klokken]] en [[Kandelaar (voorwerp)|kandelaars]] werden in het verleden verguld door dampen{{Bron?|Dit klopt niet; de damp is puur kwik|2020|08|09}} van in kwik opgelost goud ([[amalgaam]]) op het voorwerp te blazen, waarbij het kwik [[Verdamping|verdampte]] en het goud in een dunne laag neersloeg. Dit is niet meer toegestaan door de ernstige giftigheid van deze dampen.{{Bron?|Neerlandocentrisch? In Suriname wordt wel degelijk met kwik gewerkt|2020|08|09}}

Ongeveer de helft van het goud wordt verwerkt in juwelen; slechts 10% heeft een industriële bestemming. Als zuiver metaal is goud vrijwel onbruikbaar voor industriële toepassingen, omdat het erg zacht is. In plaats daarvan wordt het veelvuldig gebruikt in legeringen, omdat het element over uitstekende [[Elektriciteit|elektrische]] eigenschappen beschikt en zeer goed bestand is tegen [[corrosie]].

===Goud als belegging===
Veel beleggers gebruiken goud als een [[belegging]]. Ongeveer een derde van het goud wordt jaarlijks hiervoor opzijgelegd. De [[centrale bank]]en kopen jaarlijks ongeveer een tiende van het goudaanbod op en bergen dit op in hun [[Brandkast|kluizen]]. [[India]] en de [[Volksrepubliek China]] zijn de grootste kopers van goud.

Omdat goud als [[waardevast]] beschouwd wordt, stijgt de vraag naar goud wanneer de [[economie]] in een [[Crisis (situatie)|crisis]] verkeert en andere beleggingen als riskant worden gezien. Hierdoor stijgt de goudprijs in tijden van economische onzekerheid. Men zegt in de financiële wereld ook wel dat 'goud van instabiliteit houdt'. Wanneer de economie verbetert, verkopen beleggers hun goud weer, om terug te keren naar andere investeringen die een beter rendement bieden en waarvan het risico weer binnen de perken is; de goudprijs daalt dan weer. Er bestaat dan ook een [[goudcyclus]] die tegengesteld aan de economische conjunctuur verloopt.

=== Gouden standaard ===
Een wereldwijde [[Gouden standaard (economie)|gouden standaard]] bestond tot 1971 in de vorm van het [[systeem van Bretton Woods]], waarin de [[Amerikaanse dollar]] inwisselbaar was voor goud tegen een vaste prijs, en de [[valuta]] van de overige landen een vaste [[wisselkoers]] ten opzichte van de dollar hadden. De zogenoemde [[Nixon-schok]], een serie economische maatregelen van de Amerikaanse president Richard Nixon, maakte aan dit systeem een eind.

=== Consumptie van goud ===
Er zijn verschillende dranken waarin goud verwerkt is. Dit betreft 24-karaats bladgoud.
* [[goudlikeur]]:
** [[Bruidstranen]]
** [[Danziger Goldwasser]]
** [[Goldstrike]]
* sake: [[Kimpun Sake]]
* wijn: [[Luxor champagne]]
* Ook zijn er [[bonbon (zoetigheid)|bonbons]] te koop, waarin bladgoud is verwerkt.<ref>{{Citeer web
| url = http://www.goldleafchocolate.com/main/index_nl.html
| titel = Goldleaf Chocolate. 23 karaat goud en chocolade
| uitgever = Linders Bonbons
| bezochtdatum = 22 juli 2011|archiefurl=https://web.archive.org/web/20130604035632/http://www.goldleafchocolate.com/main/index_nl.html|archiefdatum=2013-06-04|dodeurl=nee}}</ref><ref>{{en}}{{Citeer web
| url = http://www.delafee.com/luxury-chocolate-gift.php
| titel = Chocolate gift with edible gold
| uitgever = DeLafée
| bezochtdatum = 22 juli 2011|archiefurl=https://web.archive.org/web/20110804082447/http://www.delafee.com:80/luxury-chocolate-gift.php|archiefdatum=2011-08-04|dodeurl=nee}}</ref> In sommige restaurants wordt bladgoud aan gerechten zoals desserts toegevoegd.
* Als [[Lijst van E-nummers#E100-180 Kleurstoffen|kleurstof voor voedingsmiddelen]] is goud bekend onder het [[E-nummer]] E175.

== Prijsontwikkeling ==
[[Bestand:Goldkey logo removed.jpg|miniatuur|Goudstaaf van 1 kg]]

Tot medio 1971 speelde goud een cruciale rol in het internationale financiële systeem. De waarden van de valuta waren direct of indirect in goud uitgedrukt en de centrale bankiers bepaalden de prijs van het goud. De prijs van goud was decennia lang heel stabiel. In de naoorlogse wereld stond dit bekend als het [[systeem van Bretton Woods]], naar de plaats waar dit werd afgesproken. De Amerikaanse president [[Richard Nixon]] maakte hieraan op 15 augustus 1971 een einde, zijn maatregel staat nog bekend als de [[Nixon-schok]]. Na de Nixon-schok is de prijs van goud een kwestie van [[vraag en aanbod]]. Op de internationale goederenmarkten wordt de goudprijs uitgedrukt in [[Amerikaanse dollar]]s per [[troy ounce]], dat is iets meer dan 31,1 [[gram (eenheid)|gram]]. In 1980 bereikte de goudprijs een record van 887 dollar per troy ounce. In 2011 bereikte de goudprijs een nieuw [[Nominale waarde|nominaal]] record van 1900 dollar per troy ounce, gecorrigeerd voor [[inflatie (hoofdbetekenis)|inflatie]] was dit nog altijd iets lager dan het oude record. Met de [[Russische invasie van Oekraïne in 2022|invasie en oorlog in Oekraïne]] door het [[Russische strijdkrachten|Russische leger]] bereikte goud de hoogste prijs ooit van 1938 dollar per troy ounce op 30 maart 2022.

Sinds de top in 1980 heeft het goud in een zogenoemde ‘[[Bearmarkt|bear market]]’ gezeten. Na de grote inflatie van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig steeg de prijs van goud naar een recordhoogte van [[Amerikaanse dollar|US$]]&nbsp;887 per ounce. Hierna daalde de goudprijs naar een dieptepunt van US$&nbsp;254 per ounce in 2001, om vervolgens aan een ongekende klim te beginnen. Deze klim is te danken aan het feit dat wereldwijd duidelijk werd bij de grote investeerders en economen dat de Verenigde Staten zich diep in de schulden aan het steken waren en deze financierden via hun eigen valuta via de [[Federal Reserve]] (FED). Deze toevlucht naar fysiek goud is versterkt door de [[Europese staatsschuldencrisis|eurocrisis]]. Beleggingsgoud wordt geleverd in munten, zoals de [[krugerrand]], of in [[Lingot|baarvorm]]. Tegenwoordig kan men ook in [[Gold exchange-traded fund]]s (GETF) beleggen.
[[Bestand:Gold price in USD.png|miniatuur|Goudprijs per ounce van 1960 tot 2017 in [[Amerikaanse dollar|dollars]]]]
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+Goudprijs in US$ per ounce
!width="50pt"|Jaar<ref>{{en}} Statista [https://www.statista.com/statistics/268027/change-in-gold-price-since-1990/ Average gold price in U.S. Dollar per troy ounce], geraadpleegd op 10 juli 2022. [https://web.archive.org/web/20220701031244/https://www.statista.com/statistics/268027/change-in-gold-price-since-1990/ Gearchiveerd] op 1 juli 2022.</ref>
!width="70pt"|Gemiddeld
!width="70pt"|Mutatie
|-
|1970|| 35,9 ||-
|-
|1975|| 161,0 ||348%
|-
|1980|| 612,6 ||280%
|-
|1985|| 217,3 ||−65%
|-
|1990|| 383,5 ||76%
|-
|1995|| 384,2 ||0%
|-
|2000|| 279,1 ||−27%
|-
|2005|| 444,7 ||59%
|-
|2010|| 1224,5 ||175%
|-
|2011|| 1571,5 ||28%
|-
|2012|| 1669,0 ||6%
|-
|2013|| 1411,2 ||−15%
|-
|2014|| 1266,4 ||−10%
|-
|2015|| 1160,1 ||−8%
|-
|2016|| 1250,7 ||8%
|-
|2017|| 1257,1 ||1%
|-
|2018|| 1268,5 ||1%
|-
|2019|| 1392,6 ||10%
|-
|2020|| 1769,6 ||27%
|-
|2021|| 1798,6 ||2%
|}

== Taal ==
[[Bestand:Cetonia aurata4.jpg|thumb|[[Gouden tor]]]]
Het [[Bijvoeglijk naamwoord|stoffelijk bijvoeglijk naamwoord]] van goud is ''gouden''. Het oudere ''gulden'' wordt soms ook nog gehoord. Bedekt men iets met een laagje goud of goudverf, dan heet dat ''vergulden''. Het woord ''goud'' heeft in het taalgebruik zijn plaats veroverd als "waardevol" en/of "duurzaam", of wordt anders figuurlijk gebruikt, bijvoorbeeld:
* Een gouden [[bruiloft]] staat voor een 50-jarige [[huwelijksverjaardag]]
* Een gouden [[jubileum]] staat voor een 50-jarig jubileum
* De gouden [[medaille]] staat symbool voor de eerste plaats
* De [[Goud (muziek)|gouden plaat]], voor veelverkochte muziekalbums
* De [[Gouden eeuw (metafoor)|Gouden Eeuw]]
* De [[gulden snede]]
* Het [[Gulden vlies (mythologie)|Gulden Vlies]]
* De valuta [[geschiedenis van de Nederlandse gulden|gulden]], oorspronkelijk een gouden munt.

{{Zie ook|Zie ook de artikelen [[Lijst van uitdrukkingen en gezegden F-J#goud|gezegden]] en [[Lijst van Nederlandse spreekwoorden F-J#goud|spreekwoorden]] met ''goud''.}}

=== Etymologie ===
De naam '''goud''' stamt via [[Oudhoogduits]], [[Oudfries]] en [[Angelsaksische taal|Angelsaksisch]] ''gold'', [[Gotisch (taal)|Gotisch]] ''gulþ'', [[Krim-Gotisch|Krimgotisch]] ''goltz'' af van protogermaans ''*gulþ-a'' "goud". Het woord duidt in feite het geelglanzende metaal aan. Op zijn beurt afstammend van [[Indo-Europese talen|Indo-Europese]] wortel ''*ĝhel'' "geelglanzend".<ref>{{Citeer boek|titel=Etymologisch woordenboek. Waar komen onze woorden vandaan?|auteurlink=|auteur=J. de Vries|medeauteurs=F. de Tollenaere|uitgever=Het Spectrum|datum=1983|ISBN=|editie=13e druk}}</ref>

=== Klatergoud, kattengoud, goudglimmer ===
Het woord ''klatergoud'' betekent iets dat men voor goud of iets waardevols wil laten doorgaan maar het feitelijk niet is. Een voorbeeld daarvan is het mineraal [[pyriet]] (vgl. Engels: ''fool's gold'', Duits: ''narrengold''), dat door zijn goudachtige uiterlijk geliefd was bij [[alchemie|pseudoalchemisten]] en [[kwakzalver]]s. Ook ''kattengoud'' is nepgoud — katten staan bekend als vals —, alleen verwijst dit naar geel [[mica (hoofdbetekenis)|mica]] of, gewestelijk, naar gele [[hars]]. Geel mica staat ook bekend onder de naam goudglimmer.<ref>{{Citeer web
| url = http://www.wnt.inl.nl/iWDB/search?actie=article_content&wdb=WNT&id=M030857
| titel = Kattengoud
| uitgever = INL
| datum = 1922
| bezochtdatum = 4 september 2011|archiefurl=https://web.archive.org/web/20111108173417/http://www.wnt.inl.nl/iWDB/search?actie=article_content&wdb=WNT&id=M030857|archiefdatum=2011-11-08|dodeurl=nee}}</ref>

=== De term goud in biologische benamingen ===
Het woord goud wordt ook in de biologie gebruikt om dieren en planten een naam te geven. De naam 'gouden' kan zowel slaan op een gele kleur als op een goudachtige glans; vaak wordt het Latijnse ''aurata'' gebruikt. Voorbeelden zijn de plant [[goudenregen]] (''Laburnum anagyroides''), de [[Gouden gifkikker|gouden pijlgifkikker]] (''Dendrobates auratus'') en de [[gouden tor]] (''Cetonia aurata'') vanwege de metallieke glans.

== Zie ook ==
* [[Cupellatie]]
* [[Goud, wierook en mirre]]
* [[Goudborduren]]
* [[Gouden standaard (economie)|Gouden standaard]]
* [[Goudkoorts]]
* [[Conflictmineralen]]

== Externe links ==
* {{Link elementinformatie|id=Au}}
* {{en}} [https://www.gold.org/ World Gold Council], een economische website over goud

{{Appendix}}
{{Navigatie kopergroep}}
{{Navigatie elementen}}
<br><br>
Digitalisering en Wiki opmaak: [[Terry van Erp]]
<br>
{{Woordenboek}}

[[Categorie:Goud| ]]
[[Categorie:Elementenlijst]]
[[Categorie:Voedingskleurstof]]