Brontekst bekijken van Filips IV van Spanje

{{Infobox dynastie
| afbeelding       = Philip IV of Spain - Velázquez 1644.jpg
| onderschrift     = ''Portret van Filips IV van Spanje''<br>([[1644]]), [[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]], [[Frick Collection]]
| naam             = Filips IV
| leven            = 1605 - 1665
| functie1         = [[Lijst van koningen van Spanje|Koning van Spanje]]<br />[[Lijst van monarchen van Napels en Sicilië|Koning van Sicilië]]<br />[[Lijst van monarchen van Napels en Sicilië|Koning van Napels]]<br />[[Lijst van heersers van Sardinië|Koning van Sardinië]]
| periode1         = [[1621]] - [[1665]]
| voorganger1      = [[Filips III van Spanje|Filips III / II]]
| opvolger1        = [[Karel II van Spanje|Karel II / III]]
| functie2         = [[Lijst van koningen van Portugal|Koning van Portugal]]
| periode2         = [[1621]] - [[1640]] (Filips III)
| voorganger2      = [[Filips III van Spanje|Filips II]]
| opvolger2        = [[Johan IV van Portugal|Johan IV]]
| functie3         = [[Lijst van staatshoofden van Luxemburg|Hertog van Luxemburg]]
| periode3         = [[1621]] - [[1665]]
| voorganger3      = [[Isabella van Spanje|Isabella]]
| opvolger3        = [[Karel II van Spanje|Karel II]]
| vader            = [[Filips III van Spanje]]
| moeder           = [[Margaretha van Oostenrijk (1584-1611)|Margaretha van Oostenrijk]]
| handtekening     = Firma del Rey Felipe IV de España.svg
| heraldiek        = [[Bestand:Royal Coat of Arms of Spain (1580-1668).svg|110px]]
| heraldiek-uitleg = Wapen als koning van Spanje en de Nederlanden
}}

'''Filips IV''' ([[Valladolid (Spanje)|Valladolid]], [[8 april]] [[1605]] – [[Madrid (stad)|Madrid]], [[17 september]] [[1665]]) was koning van [[Spanje (personele unie)|Spanje]] van 1621 tot 1665, [[landsheer]] van de [[Spaanse Nederlanden|Zuidelijke Nederlanden]], [[Koninkrijk Napels|Napels]], [[Koninkrijk Sicilië|Sicilië]] en [[Sardinië]] en tot 1640 koning van [[koninkrijk Portugal|Portugal]] (als '''Filips III'''). Filips wordt herinnerd voor zijn bescherming van de kunsten, waaronder kunstenaars als [[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]] en zijn heerschappij over Spanje tijdens de uitdagende periode van de [[Dertigjarige Oorlog]] (1618-1648).

Aan de vooravond van zijn dood in 1665, had het [[Spaanse Rijk]] zijn zeventiende-eeuwse territoriale hoogtepunt bereikt, verspreid over een toen ongekende 12.200.000&nbsp;km², maar in andere opzichten was het in verval, een proces waarbij Filips niet in staat was succesvolle binnenlandse en militaire hervormingen te bereiken en hier dus aan bijdroeg.

== Beleid ==
Filips IV was 16 toen hij de troon besteeg en zijn vader [[Filips III van Spanje|Filips III]] opvolgde. Omdat hij zichzelf onbekwaam voelde het beleid te voeren over het grootste en meest complexe rijk ter wereld, liet hij zich bijstaan door de hertog van [[Gaspar de Guzmán y Pimentel|Olivares]], een bekwaam man. Hij hield zich veel bezig met frivoliteiten, het beleid in handen latend van zijn gunstelingen. Dit werkte [[corruptie]] in de hand.

Toen de catastrofes elkaar opvolgden in [[1643]], ter zee in de [[Slag bij Duins]] tegen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederlanders]] en in de [[Slag bij Rocroi]] tegen de [[koninkrijk Frankrijk|Fransen]] in de [[Dertigjarige Oorlog]], werd Olivares aan de kant geschoven, maar het grootste onheil was reeds geschied. Filips IV werd gezien als de verantwoordelijke voor het verval van het [[Spaanse Rijk]]. Nochtans was hij een energieker koning dan zijn vader, zowel mentaal als fysiek. Het verval dat onmiskenbaar was, kan worden toegeschreven aan een al tientallen jaren aan de gang zijnde proces. In [[1646]] stierf zijn zoon [[Baltasar Carlos]] op 16-jarige leeftijd onverwacht snel, mogelijk vermoord door toedoen van de koninklijke entourage, mogelijk door de ziekte [[pokken]]. Dit feit liet de koning verbitterd achter.

Hij was bedroefd over het leed van zijn volk ten gevolge van de voortdurende oorlogen, die hij echter als een absolute 'goddelijke' noodzaak zag, overtuigd als hij was van de missie van zijn dynastie ter verdediging van het katholieke geloof.

[[Bestand:King Spain Philip IV gouden souverein Doornik 1633.jpg|miniatuur|260px|[[Spaanse Nederlanden]], gouden soeverein of 'Gouden Leeuw', Doornik 1633 onder Koning Filips IV.
<br />Vz: Gekroonde leeuw met wapen en globe, 1633.
<br />Kz: Gekroond wapenschild van Filips IV, omringd door de keten van het [[Orde van het Gulden Vlies|Gulden Vlies]].]]
Zijn politieke opvattingen had hij geërfd van zijn vader en grootvader. Hij zag het als zijn plicht om het [[huis Habsburg]] te steunen en bovenal de [[Rooms-Katholieke Kerk]] in haar strijd tegen het [[protestantisme]]. Daarom probeerde Filips zijn soevereiniteit over de Nederlanden te herstellen. Hij probeerde ook de gebieden van zijn familie uit te breiden. Rond [[1643]], toen Spanje bijna overal nederlagen leed, leidde dit tot de verwijdering van de machtige minister Olivares. Een korte periode nam Filips de leiding van de regering van de meest uitgestrekte en slechtst georganiseerde multi-nationale staat van Europa zelf in handen. Maar na enkele tegenslagen zonk hij terug in zijn vroegere [[indolentie]] en liet hij gunstelingen opnieuw het eigenlijke werk doen.

== Oorlogen ==
=== Met de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ===
In 1621 kwam er eind aan het [[Twaalfjarig Bestand]] tussen Spanje en de Verenigde Provinciën. Landvoogd [[Albrecht van Oostenrijk]] stierf kinderloos dat jaar en de [[Zuidelijke Nederlanden]] kwamen weer rechtstreeks onder de Spaanse troon, met [[Isabella van Spanje]] als landvoogdes. Intussen was de [[Dertigjarige Oorlog]] in alle hevigheid uitgebroken. 

=== Met Frankrijk ===
Na de [[Slag bij Nördlingen]], een totale overwinning van de Habsburgers en de daarop volgende [[Vrede van Praag (1635)]], besloot [[Kardinaal de Richelieu]], het [[koninkrijk Frankrijk (hoofdbetekenis)|koninkrijk Frankrijk]], deel te nemen aan de [[Dertigjarige Oorlog]]. Ingesloten tussen het [[Heilige Roomse Rijk]] en het [[Spaanse Rijk]], sloot hij een pact met de Republiek.
De [[Frans-Spaanse Oorlog (1635-1659)]].

=== Crisis van 1640 ===
Om deze oorlogen te kunnen betalen, moest hij hoge belastingen heffen. Dit leidde tot onrust in zijn eigen land. Op [[1 december]] [[1640]] begon er een opstand in [[Lissabon]], die uiteindelijk leidde tot Filips' afstand van de Portugese troon die in handen kwam van het [[Hertogdom Bragança|Huis Bragança]], met koning [[Johan IV van Portugal|Johan IV]] als staatshoofd. Deze periode heet ook wel de [[Portugese Restauratieoorlog]]. Hiermee kwam een einde aan een zestig jaar durende unie tussen Spanje en Portugal, de [[Iberische Unie]].

=== Met Catalonië ===
In datzelfde jaar kwam [[Catalonië]] in opstand tegen de Spaanse Kroon. Pas in 1662 slaagden Filips' troepen erin, om [[Barcelona (Spanje)|Barcelona]] te heroveren.

=== [[Vrede van Westfalen]], [[Vrede van de Pyreneeën]] ===
Na de [[Dertigjarige Oorlog]] en de nasleep ervan, de [[La Fronde (opstand)|La Fronde]]-opstand in Frankrijk, verloor Spanje steeds meer aanzien. Tijdens zijn bewind kwam de [[Tachtigjarige Oorlog]] ten einde: in [[1648]] erkende hij de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] ([[Vrede van Münster]]) als onafhankelijke staat. Daarnaast werden in [[1648]] ook concessies gedaan aan Frankrijk en zijn bondgenoten, waarbij Frankrijk [[Vrijgraafschap Bourgondië|Franche-Comté]] en [[Opper-Lotharingen|Lotharingen]] toegewezen kreeg. Hierdoor geraakten de [[Zuidelijke Nederlanden]] steeds meer geïsoleerd van Spanje.

Na 1648 was het [[Spaanse koloniën|Spaanse koloniale rijk]] nog altijd het grootste ter wereld en zou pas in [[1665]] een hoogtepunt bereiken in oppervlakte, maar als Europese mogendheid stelde Spanje niet veel meer voor. Een langdurig tijdperk van Franse hegemonie was aangebroken.

Na de nederlaag in de [[Slag bij Duinkerke (1658)]] tijdens de [[Spaans-Franse Oorlog (1635-1659)]], die een onderdeel was van de Dertigjarige Oorlog, werd Filips IV opnieuw gedwongen tot het afstaan van gebieden. Hij verloor het [[graafschap Artesië]], gebieden in [[Picardië]] en [[Graafschap Henegouwen|Henegouwen]] en langs de Pyreneeën schoof de Frans-Spaanse grens 40 kilometer zuidwaarts. Ook verplichtte de koning er zich toe [[infant]]e [[Maria Theresia van Oostenrijk (1638-1683)|Maria Theresia van Spanje]] uit te huwelijken aan koning [[Lodewijk XIV van Frankrijk]]. Het huwelijk werd in 1660 gesloten. Hierbij moest een bruidsschat worden betaald van 500.000 ecu, een som waarvan de Franse kardinaal en feitelijk regent [[Mazarin]] heel goed wist dat de Spaanse staat zich die niet kon veroorloven. Toen uitbetaling daarvan achterwege bleef, leidde dit tot de [[Devolutieoorlog]], waarbij Frankrijk het vooral voorzien had op de Spaanse Nederlanden. Het huwelijk tussen Lodewijk XIV en Maria Theresia en de daardoor ontstane verbintenis van het Spaanse en Franse vorstenhuis zou uiteindelijk ook leiden tot de [[Spaanse Successieoorlog]].

== Mecenas ==
Hij hield veel van toneel en kunst en financierde het werk van [[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]].
<br />
<br />
[[Bestand:Las Meninas, by Diego Velázquez, from Prado in Google Earth.jpg|400px]]<br />
''[[Las Meninas]]'' door [[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]],<br />[[Museo del Prado]], [[Madrid (stad)|Madrid]]

== Kwartierstaat (voorouders)==

{{Stamboom Filips IV van Spanje}}

== Kinderen ==
[[Bestand:Caspar de Crayer - Philip IV (1605–1665) in Parade Armor.jpg|miniatuur|260px|''Filips IV van Spanje in harnas''<br>(ca. [[1628]]), [[Gaspar de Crayer]], [[Metropolitan Museum of Art]]]]
Filips IV trouwde twee keer.

* Zijn eerste huwelijk was in [[1615]] met prinses [[Elisabeth van Frankrijk (1602-1644)|Elisabeth van Frankrijk]], dochter van koning [[Hendrik IV van Frankrijk]] en [[Maria de' Medici]]. Uit dit huwelijk werden acht kinderen geboren, die allen op jonge leeftijd overleden, met uitzondering van de jongste dochter:
#  Maria Margaretha ([[14 augustus]] [[1621]] - [[15 augustus]] [[1621]])
#  Margaretha Maria Catharina ([[25 november]] [[1623]] - [[22 december]] [[1623]])
#  Maria Eugenia ([[21 november]] [[1625]] - [[21 juli]] [[1627]])
#  Isabella Maria Theresia ([[31 oktober]] [[1627]] - [[1 november]] [[1627]])
#  [[Balthasar Karel van Spanje|Balthasar Karel]] ([[31 oktober]] [[1629]] - [[9 maart]] [[1646]]), was korte tijd kroonprins, was verloofd met aartshertogin [[Maria Anna van Oostenrijk (1634-1696)|Maria Anna van Oostenrijk]]
#  Frans Ferdinand ([[12 maart]] [[1634]])
#  Maria Anna Antonia ([[17 januari]] [[1636]] - [[5 december]] [[1636]])
#  [[Maria Theresia van Oostenrijk (1638-1683)|Maria Theresia]] ([[10 september]] [[1638]] - [[30 juli]] [[1683]]), gehuwd met koning [[Lodewijk XIV van Frankrijk]]
* Zijn tweede huwelijk sloot hij in [[1649]] met aartshertogin [[Maria Anna van Oostenrijk (1634-1696)|Maria Anna van Oostenrijk]], dochter van [[keizer Ferdinand III]]. Ze kregen vijf kinderen, van wie er slechts twee de volwassen leeftijd bereikten:
#  [[Margaretha Theresia van Spanje|Margaretha Theresia Maria]] ([[12 juli]] [[1651]] - [[12 maart]] [[1673]]), gehuwd met [[keizer Leopold I]]
# Maria ([[5 december]] [[1655]])
#  [[Filips Prospero van Spanje|Filips Prospero]] ([[5 december]] [[1657]] - [[1 november]] [[1661]])
#  Thomas Karel ([[23 december]] [[1658]] - [[1659]])
#  [[Karel II van Spanje|Karel]] ([[6 november]] [[1661]] - [[1 november]] [[1700]]), koning van Spanje. Huwde tweemaal, eerst met [[Marie Louise van Orléans (1662-1689)|Marie Louise van Orléans]] en later met [[Maria Anna van Palts-Neuburg]].

== Zie ook ==
* [[Lijst van monarchen van Napels en van Sicilië#Graven en koningen van Sicilië|Lijst van graven en koningen van Sicilië]]
* [[koninkrijk Sicilië]]
{{Navigatie koningen Spanje}}
{{Navigatie koningen Portugal}}
{{Commonscat|Philip IV of Spain|Filips IV van Spanje}}

[[Categorie:Habsburg]]
[[Categorie:Koning van Spanje]]
[[Categorie:Koning van Portugal]]
[[Categorie:Vorst van de Nederlandse gewesten]]
[[Categorie:Persoon in de Tachtigjarige Oorlog|Spanje, F]]
[[Categorie:Hertog van Milaan]]
[[Categorie:Hertog van Luxemburg]]
[[Categorie:Persoon in de 17e eeuw|Spanje, F]]