Brontekst bekijken van Donge

{{Infobox rivier
| afbeelding = Donge met Leij.png
| onderschrift = Donge met bovenloop Leij
| lengte = circa 35
| hoogte brongebied = circa 27 meter boven zeeniveau
| hoogte monding = zeeniveau
| debiet=
| oppervlakte=
| oorsprong = Baarle Nassau (bovenloop ''Leij'')/Tilburg
| uitmonding= [[Amer_(rivier)|Amer]]
| stroomtdoor= [[Noord-Brabant]]
| afbeelding2= 
| onderschrift2 = Donge met bovenloop Leij
}}
De ''' Donge''' is een [[beek (stroom)|beek]] in de Nederlandse provincie [[Noord-Brabant]]. De Donge is een typische [[laaglandbeek]]. Een dergelijke beek heeft geen duidelijke bron maar ontstaat doordat grond- en regenwater zich vanuit een groter gebied geleidelijk aan clusteren tot een beek. Voor de Donge betreft dit het grensgebied tussen Alphen en Baarle-Nassau. De bovenloop ligt in natuurgebieden, dan volgt het stedelijk gebied van Tilburg waar de bovenloop afwatert op het Wilhelminakanaal. De benedenloop is gescheiden van de bovenloop en voert langs gemengd gebied met oude industrie, vanaf [[Dongen (plaats)|Dongen]] tot aan de uitmonding in de [[Amer (rivier)|Amer]].

==Bovenloop==
Vanuit de omgeving van Baarle-Nassau en Riel, die ongeveer 27 meter boven zeeniveau ligt, stromen twee waterlopen, de Hultense Leij en de Lei richting het noorden. Aan de zuidkant van de Dongewijk, een deel van de Tilburgse Reeshof, vloeien ze samen tot de Donge. Bij de aanleg van de Reeshof is in het jaar 2000 de loop van vóór 1920 hersteld en is het natuurgebied [[Dongevallei]] aangelegd. Ten noorden daarvan mondt de beek met een stuw uit in het Wilhelminakanaal. 

==Benedenloop==
Voorbij het kanaal zijn er twee takken: bij de Burgemeester Letschertweg sluit een tak min of meer aan bij de in [[2000]] herstelde oude waterloop. Dit is een smalle, [[kanaliseren|gekanaliseerde]] [[watergang (wateroppervlak)|watergang]], een flinke sloot die via [[duiker (kunstwerk)|duiker]]s onder de Vierbunderweg en de [[Provinciale weg 632|Eindsestraat]] door slingert, eerst noordoostelijk stroomt en na enkele honderden meters noordwestelijk langs de Fazantenweg en rakend aan de noordoostkant van de Dongense woonkern. Na een zuidwestelijke zigzag bij de Procureurweg gaat het weer in dezelfde richting verder. De andere tak sluit aan op de bedding aan de andere kant van het kanaal zoals die het grootste deel van de twintigste eeuw was. Deze is anno 2009 nog goed zichtbaar op de kaart en in het landschap. Deze tak is wat minder strak gekanaliseerd en loopt door Dongen, vanaf het eind van de Sportlaan onder de Rijensestraatweg door en langs de Lage Ham en de Watertorenstraat. Vlak voor de Provincialeweg/Wilhelminalaan komen de takken bij elkaar. Met de Kerkdijk (verderop Dongedijk, een onverhard wandel- en fietspad) en [['s Gravenmoer]] aan de rechterhand gaat het dan, nog steeds gekanaliseerd noordwaarts. Daar splitst een tak af die noordelijk naar [[Raamsdonk]] en dan met een westwaartse zigzag en een duiker onder de [[Rijksweg 59|A59]] door gaat, bijna recht noordelijk naar het [[Oude Maasje]]. De eigenlijke Donge gaat, hier nauwelijks gekanaliseerd, westwaarts onder de [[Rijksweg 27|A27]] en de A59 door, maakt even verbinding met het Wilhelminakanaal en kronkelt dan tussen [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] en [[Raamsdonksveer]] door. Daar mondt zij, samen met de [[Bergsche Maas]], uit in de Amer.

== Natuur ==
De toeleidende beekjes zoals de Oude Leij stromen door Brabantse natuurgebieden. Het gaat hierbij om de natuurgebieden Regte Heide, Riels Laag, Ooievaarsnest en Riels Hoefke. Dit gebied, dat direct ten zuiden van Tilburg gelegen is, is niet alleen bijzonder vanwege zijn grote landschappelijke verscheidenheid maar ook vanwege zijn voor Nederlandse begrippen spectaculaire hoogteverschillen. De drassige laaggelegen gronden langs de Oude Leij grenzen hier direct aan de droge bos- en heidegronden die bijna tien meter hoger liggen.

In de herstelde beekbedding van het Tilburgse natuurgebied Dongevallei zijn zeldzame moerasplanten tot leven gekomen uit zaden die bijna een eeuw onder een dikke laag [[landbouwgrond]] hebben gelegen. Er groeien [[pioniersplant]]en als [[geelgroene zegge]], maar ook zeldzame mossoorten als [[grote viltmuts]] en [[oranje knolknikmos]]. Ook de vleesetende [[kleine zonnedauw]], [[moerasrolklaver]], [[moeraswolfsklauw]] en [[Moerasandoorn|moerasdoorn]] zijn hier te vinden. Het gebied is ook een paddenstoelen- en zwammenparadijs, met het [[judasoor|gewoon judasoor]], de [[grijze buisjeszwam]] en de [[doolhofzwam]].

== Industrie ==
In de buurt van [[Geertruidenberg (plaats)|Geertruidenberg]] en [[Raamsdonksveer]], waar de rivier breder is dan in de rest van het stroomgebied, wordt de rivier voornamelijk gebruikt voor industrie, al is die de laatste jaren wel erg uitgedund. Zo is de [[Dongecentrale]] gelegen aan de Donge. Dit was tot 1952 de belangrijkste producent van elektriciteit in Noord-Brabant, maar deze is niet meer in werking en de taken zijn overgenomen door de [[Amercentrale]]. Verder waren er tot 2005 drie [[Scheepswerf|scheepswerven]] gevestigd aan de oost- en westoever van de rivier. Omdat de gemeente Geertruidenberg deze plekken heeft gereserveerd om eengezinswoningen en appartementen te bouwen zijn deze scheepswerven verplaatst naar een locatie aan de Bergsche Maas. Anno 2008 zijn in Geertruidenberg nog wel het benzinetransportbedrijf [[Van Der Sluijs Groep]] en het mineraalverwerkende bedrijf [[Ankerpoort]] gevestigd. Beide bedrijven gebruiken de rivier voor hun aanvoer per schip.

== Taal en cultuur ==
* De rivier vormt van oudsher de natuurlijke grens tussen het Oost- en West-[[Brabants]] [[dialect]]. Dit is zo ontstaan omdat er in die tijd nauwelijks contact was tussen de bewoners ten westen en ten oosten van de rivier. Deze lijn is overigens naar het zuiden door te trekken in het gebied waar de Donge niet stroomt.
* De plaats [[Dongen (plaats)|Dongen]] waar de rivier langs loopt is weliswaar vernoemd naar de rivier maar op een andere manier dan menigeen zal denken. De rivier heette voordat er bewoning was simpelweg Aa (zoals zoveel rivieren). Omdat Dongen op een [[Donk (landvorm)|Donk]] ligt, een hooggelegen zandrug in een veengebied, werd deze plaats 'Donk aan de Aa' genoemd, wat verbasterde tot 'DonkAa' oftewel 'Dongen', hieruit is ook de naam van de rivier ontstaan.
* De regio waar de Donge uitmondt in de [[Amer (rivier)|Amer]] (grofweg de plaatsen in de gemeente [[Geertruidenberg (gemeente)|Geertruidenberg]], en de dorpen [[Made (Noord-Brabant)|Made]], [[Hank (Werkendam)|Hank]] en [[Dussen]] maar vaak ook [[Drimmelen (plaats)|Drimmelen]]) wordt vaak 'Dongemond' genoemd. Dit is weliswaar geen officieel vastgestelde regio, maar veel bedrijven en instellingen hebben de naam wel geadopteerd.

== Externe link ==
* [http://www.rijkswaterstaat.nl/donge Actuele informatie - Rijkswaterstaat]
* [https://web.archive.org/web/20120304175427/http://www.rivierdedonge.nl/ Documentaire Donge]

{{Coor title dms|51|35|7.595|N|4|59|11.728|E|type:river_scale:200000}}

[[Categorie:Beek in Noord-Brabant]][[Categorie:Stroomgebied van de Maas]][[Categorie:Waterwerken]]