Brontekst bekijken van Cholera

{{Infobox aandoening
| naam = Cholera
| afbeelding = Cholera bacteria SEM.jpg
| caption = Cholerabacteriën onder de [[elektronenmicroscoop]]
| ICD10 = {{ICD10|A|00|0|a|00}}
| ICD9 = {{ICD9|001}}
| MedlinePlus = 000303
| eMedicineSubj = med
| eMedicineTopic = 351
| MeshID = D002771
}}
'''Cholera''' is een [[infectieziekte]] veroorzaakt door de [[Bacteriën|bacterie]] ''[[Vibrio cholerae]]''. De ziekte wordt vooral overgebracht door vervuild [[drinkwater]] of voedsel. Het belangrijkste kenmerk van de ziekte is ernstige [[diarree]] en [[Dehydratie (geneeskunde)|uitdroging]]. De [[Incubatieperiode|incubatietijd]] van de bacterie kan variëren van zes uur tot twee dagen.

== Besmetting ==
De ziekte wordt overgebracht via besmet [[water]]. Mensen krijgen dit binnen door ervan te drinken of door het eten van [[groente]] die in besmet water is gewassen. Een andere besmettingsbron is het eten van [[Rauw voedsel|rauw]]e vis die in vervuild water heeft gezwommen. Ook door huidcontact met [[ontlasting]] of [[braaksel]] van een patiënt kan men besmet worden.

Om de ziekte te voorkomen moet men [[hygiëne|hygiënisch]] te werk gaan, oppassen met rauw eten, onzuiver water en [[IJs (water)|ijs]]. De incubatietijd van de bacterie varieert van zes uur tot twee dagen.

== Verloop ==
In 85 procent van de gevallen verloopt de ziekte zonder [[Symptoom|symptomen]]. Maar als de symptomen zich wel voordoen, kan de ziekte ernstige gevolgen hebben. De eerste verschijnselen die na besmetting optreden zijn [[misselijkheid]], [[Braken (lichaamsfunctie)|braken]], [[buikpijn]] en plotseling opkomende waterige diarree. Doordat er daarbij zeer veel vocht verloren gaat, komt de dood door uitdroging veel voor. Na 24 uur kan een cholerapatiënt al uitgedroogd zijn. De meeste slachtoffers  vallen onder [[baby|zuigelingen]] en [[bejaarde]]n. Deze twee groepen zijn het kwetsbaarst doordat bij baby's het immuunsysteem nog niet voldoende is ontwikkeld en het bij bejaarden in mindere mate functioneert.

Dat het stadium van uitdroging aangebroken is, is onder andere te zien aan een droge mond, minder traanvocht, diepliggende ogen, extreme vermoeidheid en een visachtige geur van de ontlasting. Als cholera in deze fase niet of niet afdoende behandeld wordt, kunnen levensbedreigende complicaties optreden. De uitdroging kan een [[shock]] tot gevolg hebben, tijdens een shock [[Hypotensie|daalt de bloeddruk]] snel en ernstig, belangrijke [[Orgaan|organen]] krijgen daardoor onvoldoende bloed en kunnen niet meer goed werken.

== Behandeling ==
Met een snelle en juiste behandeling is de kans op overlijden gering, rond de 1%. De behandeling bestaat in het eerste stadium uit het toedienen van vocht om zo uitdroging te voorkomen. Naast het toedienen van vochtoplossingen of [[Oraal rehydratiemiddel|ORS]], via de mond of via een infuus als de patiënt niet in staat is om de oplossing op te drinken, kunnen er [[antibiotica]] toegediend worden.

== Epidemieën ==
[[Bestand:Jean Speth, Cholera in Hamburg, 1892, Museum Europäischer Kulturen.jpg|thumb|Uitbraak van cholera in Hamburg (1892)]]
[[Bestand:Cholera epidemie 1866.jpg|thumb|Amsterdams pamflet dat waarschuwt tegen de besmetting met cholera (1866)]]
Sinds 1800 werden er zeven [[pandemie]]ën van cholera geteld, waarvan de [[Zevende cholerapandemie|laatste zich voordeed tussen 1961 en 1975]].

=== 19e eeuw ===
Cholera was reeds voor de 19e eeuw bekend in [[India]], specifiek in [[Bengalen (gebied)|Bengalen]]. In 1817 verspreidde de ziekte zich buiten laatstgenoemd gebied. Rond 1830 bereikte de ziekte via [[Rusland]] [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Van 1881 tot 1896 maakte volgens dr. A.J. Wall de [[Vijfde cholerapandemie|cholera-epidemie]] 250.000 slachtoffers in Europa en minstens 50.000 in Amerika. Cholera eiste 267.890 levens in [[Keizerrijk Rusland|Rusland]] (1892);<ref>[https://www.theodora.com/encyclopedia/c/cholera.html Cholera - LoveToKnow 1911]<!-- Archieflink: http://web.archive.org/web/20070105005833/http://www.1911encyclopedia.org/Cholera --></ref> 120.000 in [[Spanje]]<ref>{{cite news|date=1890-06-20|title=The cholera in Spain|publisher=New York Times|accessdate=2008-12-08|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9E05EED7123BE533A25753C2A9609C94619ED7CF|archiefurl=https://web.archive.org/web/20081216122241/http://query.nytimes.com:80/gst/abstract.html?res=9E05EED7123BE533A25753C2A9609C94619ED7CF|archiefdatum=2008-12-16|dodeurl=nee}}</ref>; 90.000 in [[Japan]] en 60.000 in [[Iran|Perzië]]. In [[Egypte (land)|Egypte]] eiste cholera meer dan 58.000 levens. De uitbraak van 1892 in [[Hamburg]], [[Duitsland]] doodde 8600 mensen. Hoewel algemeen schuldig bevonden aan het om zich heen grijpen van de epidemie bleef het stadsbestuur grotendeels onveranderd. Dit was de laatste ernstige uitbraak van cholera in Europa.

Hoewel in 1844 in een roman al verband was gelegd tussen cholera en besmet drinkwater,<ref>''Le Juif Errant'' door [[Eugène Sue]]</ref> werd dit verband pas in 1849 in het ''Essay on the Mode of Communication of Cholera'' door de Britse arts-wetenschapper [[John Snow]] voor het eerst in de medische wereld onderkend. In 1855 werd de tweede versie uitgegeven. Daarin staat een gedetailleerd onderzoek naar de invloed van besmet water uit een [[waterpomp]] op Broadstreet op de epidemie die in 1854 in Londen plaatsvond. Mensen die dicht bij die waterpomp woonden (en hun water dus daar haalden) raakten veel vaker besmet dan elders. Tijdens de [[industriële revolutie]] waren er in Engeland veel infecties van cholera. Dit had ermee te maken dat mensen onder heel slechte omstandigheden leefden, zo waren er geen waterleidingen of rioleringen en de uitwerpselen van mensen en dieren kwamen direct in beerputten terecht. Als iemand in de familie cholera kreeg was diarree een gevolg, door de diarree kwam uitdroging voort. Mocht iemand dan drinken uit de vieze tonnen of dergelijke, dan werden ze nog zieker. Pas aan het einde van de industrialisatie liet de Engelse regering [[waterleiding]]en en [[riolering]]en aanleggen.

==== België ====
België kende in de 19e eeuw zeven epidemieën van cholera. De ziekte bereikte in 1849 Antwerpen met meer dan 1000 doden alleen al in het [[Sint-Elisabethgasthuis_(Antwerpen)|Sint-Elisabethgasthuis]].<ref>[https://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.16933.09447 Felixarchief Stad Antwerpen] </ref> In totaal telde België in dat jaar 23.027 doden.<ref>[https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/315/154/RUG01-001315154_2010_0001_AC.pdf Dissertatie N.Verbaeys]</ref> De epidemie van 1866 was de zwaarste en maakte 43.400 doden.<ref>Isabelle Devos, [https://www.queteletcenter.ugent.be/cholera/ De cholera-epidemie van 1866 in Brussel: een reconstructie], Queteletcentrum UGent, september 2020. [https://web.archive.org/web/20230422172317/https://www.queteletcenter.ugent.be/cholera/ Gearchiveerd] op 22 april 2023.</ref> In Gent, waar men nog onvoldoende maatregelen genomen had, vielen er toen 2.769 doden.

==== Nederland ====
Een in 1831 ingestelde staatscommissie stuurde artsen naar het choleragebied in Duitsland. Deze groep kwam met de aanbevelingen: bouw cholerahospitalen, stel wijkcommissies in en begraaf de slachtoffers buiten de steden. Choleracommissies werden van rijkswege ingesteld en bestonden uit geneesheren, apothekers en gezaghebbende burgers; twee leden per commissie moesten 24 uur per dag bereikbaar zijn. Taken van de commissie waren: woningen laten ontsmetten, zieken in een cholerahospitaal op laten nemen, doden kisten en in gesloten koetsen naar speciale begraafplaatsen vervoeren.<ref name=Mathijsen211> Mathijsen, ''Jacob van Lennep, een bezielde schavuit'', pag. 211-225</ref>

In Nederland werd in 1832 in Scheveningen cholera geconstateerd<ref>P.D. 't Hart, ''Utrecht en de cholera 1832-1910'', De Walburg Pers, 1990, blz. 10-13 en 162.</ref>. Bij deze eerste cholera-epidemie in Nederland in 1832 en 1833 overleden 10.108 personen.<ref>P.D. 't Hart ''Utrecht en de cholera 1832-1910'', De Walburg Pers, 1990, blz. 303.</ref> In de zomer van 1849 heerste er een grote cholera-epidemie die begon in Zaandam. In het bedelaarsgesticht te [[Veenhuizen (gevangenis)|Veenhuizen]] alleen al waren 332 zieken, van wie er 176 overleden.<ref>[https://web.archive.org/web/20111124103834/http://dissertations.ub.rug.nl/FILES/faculties/medicine/2006/h.g.roelfsema.van.de/titleinh.pdf Dissertatie dr. H.G. Roelfsema - van der Wissel]<!-- Alternatieve link: https://www.rug.nl/research/portal/publications/pub%28fc4848ca-c3aa-41a0-827f-666718ac1499%29.html --></ref> In totaal vielen dat jaar in Nederland 23.267 doden. In 1866 maakte een epidemie in Nederland 21.000 slachtoffers. In de stad Amsterdam waren, dankzij de 10 jaar eerder begonnen distributie van [[Amsterdamse Waterleidingduinen|duinwater]], relatief veel minder doden te betreuren: 1.151 tegenover ruim 2000 in Utrecht, dat viermaal zo klein was.<ref>[http://www.bronnenuitamsterdam.nl/weergave.asp?ID=22 Stadsarchief Amsterdam]. [https://web.archive.org/web/20220814163151/http://www.bronnenuitamsterdam.nl/weergave.asp?ID=22 Gearchiveerd] op 14 augustus 2022.</ref><ref>[https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/1887/11453/8/06.pdf De cholera-epidemie van 1866] (document Universiteit Leiden)</ref>

=== Na 1900 ===
* In 1994 was er een grote cholera-uitbraak in Rwanda. Bijna 1 miljoen vluchtelingen waren in Goma tijdens de genocide-oorlog van de FAR toen er een grote epidemie uitbrak in de stad, circa 12.000 mensen overleden hieraan.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/12288419/</ref>
* In 2008 en 2009 maakte een [[Cholera-uitbraak in Zimbabwe in 2008-2009|cholera-epidemie in Zimbabwe]] minstens 4000 slachtoffers.
* In 2010 en 2011 was er een uitbraak van cholera in [[Haïti]]. Hierbij zijn circa 500.000 mensen ziek geworden en meer dan 7000 zijn eraan overleden.
* In 2011 was er opnieuw een uitbraak van cholera in de [[Dominicaanse Republiek]]. Er waren circa 500 gasten ingevlogen voor een trouwfeest. Ze hadden onder andere kreeft te eten gekregen die besmet was met cholera die even daarvoor in Pedernales, [[Haïti]] was gevangen waar in 2010 de cholera was uitgebroken.<ref>{{en}}{{Citeer web |url= https://www.theguardian.com/world/2011/jan/28/cholera-hits-dominican-republic-resort|archiefurl = https://web.archive.org/web/20130921014011/https://www.theguardian.com/world/2011/jan/28/cholera-hits-dominican-republic-resort| archiefdatum =21 september 2013 |titel=Cholera hits Dominican Republic resort |auteur= |uitgever=[[The Guardian (krant)|The Guardian]] |datum= |bezochtdatum= 21 december 2020}}</ref>
* In 2017 was er een cholera-uitbraak in [[Jemen]].<ref>https://www.nu.nl/buitenland/4857408/cholera-uitbraak-jemen-treft-eind-2017-zon-600000-inwoners.html. [https://web.archive.org/web/20220629093042/https://www.nu.nl/buitenland/4857408/cholera-uitbraak-jemen-treft-eind-2017-zon-600000-inwoners.html Gearchiveerd] op 29 juni 2022.</ref>
* Na de doortocht van de [[tropische cycloon]] [[Idai]] in maart 2019 brak cholera uit in [[Beira_(stad)|Beira]] in [[Mozambique]].
* 2022: cholera-uitbraak in Malawi is de ergste in 10 jaar.<ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2457497-cholera-uitbraak-malawi-ergste-in-10-jaar-nu-ruim-400-doden |titel=Cholera-uitbraak Malawi ergste in 10 jaar, nu ruim 400 doden |datum=2022-12-23 |bezochtdatum=2022-12-23 |werk=nos.nl |taal=nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20221224005713/https://nos.nl/artikel/2457497-cholera-uitbraak-malawi-ergste-in-10-jaar-nu-ruim-400-doden|archiefdatum=2022-12-24}}</ref>

== Trivia ==
[[Bestand:Cholera art.jpg|thumb|200px|Cholera in kunst]]
* Cholera komt voor als ''klere'' in een Nederlandse verwensing: ''Krijg de klere''. (Ook wel: ''Krijg de kolere''.)

== Zie ook ==
*[[Robert Koch]]

== Literatuur ==
*Charles E. Rosenberg, ''The Cholera Years. United States in the Years 1832, 1849 and 1866'', 1987². ISBN 9780226726779
*Karel Velle, "België in de 19de eeuw. Gevolgen van de blauwe dood", in: ''Geschiedenis der Geneeskunde'', 1997, p. 95-105
*Steven Johnson, ''Londen, spookstad. Hoe een cholera-epidemie de wetenschap, de steden en de moderne wereld veranderde'', 2008. ISBN 9789029080187
*Maurits Boshart, ''De blauwe dood. Cholera in Nederland'', 2016. ISBN 9789463380072

== Externe link ==
* 

{{Appendix|1=alles|2=
;Externe links
* [https://www.rivm.nl/Bibliotheek/Professioneel_Praktisch/Richtlijnen/Infectieziekten/LCI_richtlijnen/LCI_richtlijn_Cholera RIVM over cholera]
* {{en}}[http://textbookofbacteriology.net/cholera.html Vibrio cholerae and Asiatic Cholera]
;Bronnen
*{{Citeer boek
| achternaam = Mathijsen
| voornaam = Marita
| auteurlink = 
| medeauteurs = 
| datum = 2018
| titel = Jacob van Lennep, een bezielde schavuit
| hoofdstuk = 
| uitgever = Balans
| plaats = Amsterdam
| ISBN = 978 94 600 3850 1
| NUR = 321
| pagina's = 592
| taal = NL
}}
* [https://krant.telegraaf.nl/krant/enverder/venster/reizen/reis.GezondOpReis/reis.970201cholera.html ''Cholera''], [[De Telegraaf]], [[1 februari]] [[1997]]
* [https://archive.today/20130703124916/http://www.nieuws.nl/buitenland/20110127/Cholera-door-besmette-kreeft-op-chique-bruiloft 'Cholera door besmette kreeft op chique bruiloft''], [[Nieuws.nl]], [[januari]] [[2011]]
;Noten
{{References}}
}}

[[Categorie:Bacteriële infectieziekte]][[Categorie:Meldingsplichtige infectieziekte groep B2]][[Categorie:Pandemie]]