Brontekst bekijken van Categorie:Koningshuis

{{Zijbalk politiek Nederland}}
De '''Nederlandse monarchie''' begon in 1806 toen [[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk Napoleon]] door [[Napoleon Bonaparte]] werd aangesteld als koning van Holland, en het toenmalige Nederland korte tijd een vazalstaat van het Eerste Franse Keizerrijk werd. Daarvoor was het een republiek, nadat in 1581 de monarchie van de landsheren uit het Huis Habsburg was afgezworen. De monarchie werd voortgezet in 1813 toen [[Willem I der Nederlanden|Willem Frederik]] uit het [[Huis Oranje-Nassau]], een zoon van erfstadhouder [[Willem V van Oranje-Nassau|Willem V]], de titel soeverein vorst der Verenigde Nederlanden aanvaardde.

== Voorgeschiedenis ==
Tijdens de [[middeleeuwen]] regeerden tal van monarchieën over de verschillende graafschappen en hertogdommen in de Nederlanden. Deze macht werd vooral verkregen door middel van gearrangeerde huwelijken. In de Bourgondische periode wisten de hertogen van Bourgondië steeds meer gewesten onder hun gezag te verenigen.

Door het huwelijk in 1477 van [[Maria van Bourgondië (1457-1482)|Maria van Bourgondië]] met [[keizer Maximiliaan I|Maximiliaan van Oostenrijk]] kwamen de gewesten in Habsburgse handen. Hun kleinzoon, de Roomse [[keizer Karel V]], verwierf als [[landsheer]] van de Nederlanden nog meer gewesten, en maakte de [[Habsburgse Nederlanden]] tot een tamelijk afgerond geheel van [[Zeventien Provinciën]]. Karels opvolger [[Filips II van Spanje|Filips II]] ging verder met de interne eenmaking en de centralisering van het gezag. Dit riep dermate veel weerstand op dat de Noordelijke Nederlanden zich afscheidden. In 1581 verlieten de opstandige gewesten de Spaanse koning met het [[Plakkaat van Verlatinghe]]. Dit moest de weg vrijmaken voor een nieuwe landsheer, de [[Frans van Anjou|hertog van Anjou]]. Zijn bewind werd geen succes en Anjou stierf in 1584. Zijn beoogde opvolgster [[Elizabeth I van Engeland]] weigerde de soevereiniteit over de Nederlanden te aanvaarden, maar stuurde de [[Robert Dudley|graaf van Leicester]] met troepen. Ook dit werd een fiasco. De zoektocht naar een geschikte landsheer werd gestaakt en zo bleken de opstandige gewesten na 1588 een republiek, de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]], waarin de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] als grondwet werd gebruikt. De macht in de Verenigde Provinciën lag daarna ''[[de facto]]'' bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]]. Hoewel Italië al de nodige stadsrepublieken kende, was deze staatsvorm voor een gebied van deze omvang een novum. Zelfs nog na de [[Franse Revolutie]] werden landen over het algemeen beschouwd als eigendom van de vorst en konden ze als zodanig vererfd, samengevoegd en verdeeld worden. In de [[Zuidelijke Nederlanden]] regeerden Spaanse en later Oostenrijkse vorsten over een lappendeken van gewesten die [[centraal gezag]] afwezen en hun privileges streng bewaarden.

De opeenvolgende stadhouders uit de Huizen [[Huis Oranje-Nassau|Oranje]] en [[Nassau-Dietz]] hadden onvoldoende macht om [[monarch (staatshoofd)|monarch]]en te worden. Zij waren de "dienaar van de Staten".

In 1750 werd [[Willem IV van Oranje-Nassau]], zeer tegen de zin van de [[regent (bestuurder)|regenten]] en de [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]], tot [[erfstadhouder]] uitgeroepen. Toch konden hij en zijn zoon en opvolger [[Willem V van Oranje-Nassau]] niet als monarchen optreden. De republikeinse traditie was daarvoor te sterk. Willem&nbsp;V vluchtte in [[1795]] naar Engeland na de bezetting door de legers van de Franse republiek in de [[Eerste Coalitieoorlog]]. Hij bracht de laatste tien jaar van zijn leven als [[verbanning|banneling]] door in het [[Hampton Court Palace]] en in het [[Slot Oranienstein]].

== Koninkrijk Holland (1806-1810) ==
De Noordelijke Nederlanden werden daarop met hulp van de Franse bezetter de Bataafse Republiek, die in 1801 werd vervangen door het Bataafs Gemenebest. Op 24 mei 1806 sloot het Bataafs Gemenebest een verdrag met Napoleons minister van Buitenlandse Zaken, Charles-Maurice de Talleyrand, waarin werd overeengekomen in Nederland een erfelijke monarchie in te voeren.<ref> J.H.A. Lokin en W.J. Zwalve: ''Hoofdstukken uit de Europese Codificatiegeschiedenis'', derde geheel herziene druk, p. 296.</ref> Zo kreeg Nederland onder de naam [[Koninkrijk Holland]] zijn eerste constitutionele koning: Napoleons jongere broer [[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk Napoleon]]. De Nederlanders schikten zich in het onvermijdelijke en de niet onwelwillende Lodewijk Napoleon werd zelfs populair. In de ogen van Napoleon behartigde Lodewijk de Nederlandse belangen te goed en hij werd afgezet. Vervolgens lijfde Napoleon in 1810 het jonge koninkrijk in bij Frankrijk. Aldus maakten de Noordelijke Nederlanden van 1810 tot 1813 met de Zuidelijke Nederlanden - die al in 1795 door Frankrijk waren ingelijfd - deel uit van het Eerste Franse Keizerrijk.

De Britse minister Henry Robert Stewart Castlereagh vatte in 1813 na Napoleons mislukte Russische Veldtocht het plan op het Huis van Oranje als monarchie terug te brengen in een versterkt Holland, uitgebreid met de Zuidelijke Nederlanden om als buffer te dienen tegen het misschien te opdringerige Frankrijk.

== [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]] (1815-1830) ==
Eind 1813 kwam [[Willem I der Nederlanden|Willem Frederik]], een zoon van erfstadhouder [[Willem V]], op verzoek van het Driemanschap naar 's-Gravenhage. Hij voerde het bevel over de Britse en Hollandse troepen die tegen de Fransen vochten. In november 1813 schreef Willems eerste minister van buitenlandse zaken [[Gijsbert Karel van Hogendorp]] aan Castlereagh:
:'' De prins is een soeverein vorst, niemand kent hem, maar iedereen beschouwt hem als zodanig. Uiteraard kan alleen de natie hem tot vorst maken, maar zijn titel is afhankelijk van overeenstemming tussen de mogendheden.''
Van Hogendorp vroeg aan Castlereagh de kwestie van Willems toekomstige status op te lossen. Op 2 december 1813 aanvaardde Willem de titel [[soeverein vorst]]. Dat kon hij doen omdat de felle republikeinse en anti-orangistische gevoelens in Holland en de andere gewesten sterk waren afgenomen. Het voornemen tot stichting van een nieuw koninkrijk aan de lage landen bij de zee werd in het Verdrag van Chaumont op 9 maart 1814 door de grote mogendheden vastgelegd. Op 16 maart 1815 benoemde Willem zichzelf tot [[Willem I der Nederlanden|Willem I]], [[koning der Nederlanden]].

Willem I probeerde onder meer de belangen van zijn familie veilig te stellen door het instellen van het principe van 'erfelijk koningschap'. Daarin werd hij door de Britten en de andere geallieerden gesteund. Zij wensten een sterke monarchie ten noorden van Frankrijk en Willem was nauw verwant aan de Britse en Pruisische koningshuizen. Er bestond in deze periode bij de Nederlanders met heimwee naar de Republiek een sterke oppositie tegen het koningschap.<ref> Bron?|Waar blijkt dit uit?|2013|10|28</ref> Orangist Van Hogendorp zorgde er met zijn Nederlandse Grondwet voor dat Willem zijn positie kon consolideren: sindsdien ging het koningschap over op zijn 'wettige' - dat wil zeggen door Willem zelf als wettig bepaalde - opvolgers.

== De monarchie in gevaar ==
De monarchie is enige malen in gevaar geweest, waarbij soms, hoewel niet altijd, gelijktijdig het [[republicanisme in Nederland]] sterk toenam, maar de Oranje-Nassaus hebben hun populariteit steeds weer kunnen herstellen.

* In [[1830]] werd [[Willem I der Nederlanden|Willem I]] uit zijn zuidelijke hoofdstad [[Brussel (stad)|Brussel]] verdreven. Hij kon zijn gezag in het noorden behouden, maar verloor een deel van zijn rijk.
* In [[1848]] dreigde een [[revolutie]] en verkoos [[Willem II der Nederlanden|Willem II]] de oplossing van een [[constitutionele monarchie]] met een koning die geen lid van de beleidsbepalende [[ministerraad]] was. De ministers werden verantwoordelijk voor de [[Koninklijke onschendbaarheid|onschendbare koning]], die echter een groot deel van zijn macht kwijt was als de ministers niet wilden meewerken.
* [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] was in de jaren voorafgaand aan zijn tweede huwelijk volledig onberekenbaar en zeer impopulair. Door zijn huwelijk met [[Emma van Waldeck-Pyrmont|Emma]] en de geboorte van [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]] kwam de vorst meer tot rust. Het was vooral Emma die, tijdens haar periode als koningin-regentes (1890-1898), veel moeite deed om het aanzien van het koningshuis te herstellen.
* Tussen 1890 en 1909 was koningin Wilhelmina de enige vertegenwoordigster van het Huis Oranje-Nassau in Nederland. Zolang de jonge vorstin niet getrouwd was en kinderen had, was de kans niet denkbeeldig dat zij moest worden opgevolgd door een van de kinderen of kleinkinderen van haar tante [[Sophie van Oranje-Nassau|Sophie]]. Met name haar kleinzoon [[Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach]] gold tot de geboorte van prinses Juliana in 1909 als een soort reservekroonprins. Sophie had zelf ook altijd met de mogelijkheid van opvolging door een van haar nazaten rekening gehouden en zag erop toe dat deze vloeiend Nederlands spraken.{{Bron?||2022|01|16}} Bij de grondwetsherziening van 1922 werd de erfopvolging dusdanig beperkt dat Duitse verwanten van de koninklijke familie niet automatisch meer in aanmerking kwamen.
* De [[vergissing van Troelstra]]: in november 1918 meende de sociaaldemocratische voorman [[Pieter Jelles Troelstra|Troelstra]] dat Nederland rijp was voor grootschalige politieke veranderingen. De revoluties in Rusland, Duitsland en Oostenrijk wekten grote verwachtingen. De door de [[Sociaal-Democratische Arbeiderspartij]] geformuleerde eisen stuitten echter op een ferme houding van de regering. Minister-president [[Charles Ruijs de Beerenbrouck]] stelde zich op het standpunt dat staatkundige en maatschappelijke hervormingen in samenspraak tussen regering en volksvertegenwoordiging dienden plaats te vinden. Terwijl de steun voor Troelstra's oproep beperkt bleef, bleek een tegenbeweging, die de democratische principes wilde handhaven, beter georganiseerd. Een huldiging van de koningin en haar familie op het Haagse [[Malieveld]], 18 november 1918, maakte duidelijk dat er geen revolutionaire stemming in Nederland heerste.{{Bron?||2022|01|16}}
* In 1940 werd Nederland [[bezetting (militair)|bezet]] en gingen [[Londense kabinetten|koningin en regering in ballingschap]].
* In 1956 waren koningin en prins verwikkeld in een felle echtelijke ruzie die men de [[Greet Hofmans|Greet Hofmans-affaire]] is gaan noemen. Tussen koningin en ministerraad waren grote verschillen in inzicht en het heeft premier [[Willem Drees]] veel moeite gekost om de situatie te laten bedaren.
* In 1976 kwam prins [[Bernhard van Lippe-Biesterfeld|Bernhard]] in opspraak in de [[Lockheed-affaire]]. De [[Commissie van Drie]], ingesteld om de daden van de prins te onderzoeken, concludeerde dat Bernhard zich op ontoelaatbare wijze had ingelaten met de Amerikaanse vliegtuigbouwer. Het [[kabinet-Den Uyl]] stond nu voor een dilemma. Als gekozen werd voor strafrechtelijke vervolging van de prins, was het waarschijnlijk dat koningin [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] zou aftreden en dat kroonprinses [[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]] haar moeder in dat geval niet zou willen opvolgen. De monarchie wankelde. Het kabinet koos er na lang beraad voor de prins openbaar terecht te wijzen en hem zijn militaire functies te ontnemen. Strafrechtelijke vervolging bleef uit. De betrokkenheid van de prins bij een smeergeldaffaire van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant [[Northrop]] bleef dat jaar onderbelicht. Deze zaak viel buiten de opdracht van de commissie en werd alleen in een bijlage vermeld, die Den Uyl niet openbaar maakte. De Lockheed-affaire alleen was al belastend genoeg. Den Uyl werd wegens zijn afhandeling van deze heikele kwestie als redder van de monarchie geprezen.<ref>{{Citeer tijdschrift |1=Mulder |2=Gerard |datum=2008 |url=http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/10543/joop-den-uyl-dromer-en-doordouwer.html |titel=Joop den Uyl. Dromer en doordouwer |tijdschrift=[[Historisch Nieuwsblad]] |jaargang=18 |nummer=3|archiefurl=https://web.archive.org/web/20160807123018/http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/10543/joop-den-uyl-dromer-en-doordouwer.html|archiefdatum=2016-08-07|dodeurl=nee}}</ref>

== Het Huis Oranje-Nassau ==
{{Zie hoofdartikel|Huis Oranje-Nassau}}
Het Huis Oranje-Nassau komt voort uit het [[Huis Nassau]], een familie uit Duitsland. Stamvader van het Huis Nassau was [[Walram I van Nassau|Walram van Laurenburg]] (ca. 1146-1198), de eerste graaf van [[Graafschap Nassau|Nassau]]. Zijn zoon [[Hendrik II van Nassau|Hendrik ''de Rijke'' van Nassau]] (ca. 1180-ca. 1250) was gehuwd met Machteld van Gelre en kreeg een aantal zonen, waarvan [[Walram II van Nassau|Walram]] (ca. 1220-ca. 1276) en [[Otto I van Nassau|Otto]] (vermoedelijk gestorven in 1289) de bezittingen van hun vader erfden en die later verdeelden. Het Huis van Oranje-Nassau stamt historisch gezien af van Otto, de Ottoonse linie van het Huis Nassau.

In [[1544]] erfde Willem I, graaf van Nassau-Dillenburg (1533-1584), beter bekend als [[Willem van Oranje]] of Willem de Zwijger, het Zuid-Franse vorstendom [[Orange (prinsdom)|Orange]] van zijn Bredase neef [[René van Chalon]] (officieel René, graaf van Nassau en prins van Chalôn-Orange), de zoon van Willems oom [[Hendrik III van Nassau-Breda]].

Bij het vorstendom hoorde ook de titel ''[[Prins van Oranje]]'' en de [[Motto#Lijfspreuk|lijfspreuk]] van Chalon, ''[[Je maintiendrai|Je maintiendrai Chalôn]]''. Na de dood van koning-stadhouder [[Willem III van Oranje|Willem III]] in [[1702]] zouden tot [[1732]] zowel het [[Huis Hohenzollern]] als het Huis van Oranje aanspraak op de titel maken. In het [[Traktaat van Partage (1732)]] werd bepaald dat beide huizen de titel ''Prins van Oranje'' mochten gebruiken. Doordat koning-stadhouder Willem III na zijn dood geen wettige opvolger had, stierf de Bredase tak van [[Willem van Oranje]] uit en ging het Huis van Oranje verder in de zogenaamde Friese tak, de nazaten van Willems broer [[Jan VI van Nassau-Dillenburg]]. Sindsdien wordt het huis ''Oranje-Nassau'' genoemd.

=== Het Huis Nassau ===
Toen koning [[Willem III der Nederlanden|Willem III]] in [[1890]] overleed, was er geen mannelijke erfgenaam in de Ottoonse linie van het Huis Nassau. Het Nederlandse koningschap ging over op Wilhelmina, de dochter van koning Willem III en zijn tweede vrouw, [[Emma van Waldeck-Pyrmont]]. In [[Luxemburg (land)|Luxemburg]] was de kroon echter voorbehouden aan mannen. Bovendien bestonden er ten aanzien van de opvolging aanvullende regels, vastgelegd in de ''Nassause huisbepalingen''. De nieuwe [[groothertog]] werd [[Adolf van Luxemburg|Adolf]] (1817-1905) die in 1866 als hertog van Nassau van zijn troon gestoten was.

=== Prins van Oranje-Nassau ===
De titel ''[[Prins van Oranje-Nassau]]'' is door meerdere afstammelingen van Willem van Oranje gedragen, maar werd soms afgewisseld met ''Prins van Oranje en Nassau''. Toen koningin [[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina van Nederland]] in 1901 trouwde met [[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin]] dreigde uit ''van Oranje-Nassau'' het element ''Nassau'' verloren te gaan. Dit werd voorkomen met een beroep op de ''[[Erbverein von 1736]]'', een verdrag dat de verschillende takken van het [[Huis Nassau]] in [[1736]] sloten.{{Bron?||2022|01|15}}

Volgens de op 30 mei 2002 aangenomen [[Wet lidmaatschap koninklijk huis]] dragen de koning, diens vermoedelijke opvolger, en de koning die afstand heeft gedaan van het koningschap de titel ''Prins(es) van Oranje-Nassau''. Andere leden van het koninklijk huis kunnen deze titel bij [[koninklijk besluit]] krijgen, althans als persoonlijke, niet-erfelijke titel. Eveneens bij koninklijk besluit kan de persoonlijke titel ''Prins(es) van Oranje-Nassau'' worden toegekend aan voormalige leden van het koninklijk huis.

== Positie en bevoegdheden ==
Met de [[grondwetsherziening van 1848]] door [[Johan Rudolph Thorbecke]] werd de macht van de koning beperkt. De Koning is onschendbaar en de ministers verantwoordelijk. Ministers moeten voor het beleid van de regering verantwoording afleggen aan het parlement.

De Koning voert de regering van het Koninkrijk en van elk der landen. In het Caraïbisch gedeelte van het Koninkrijk wordt hij vertegenwoordigd door een gouverneur.{{Bron?||2022|01|16}} Als staatshoofd legt de koning (staats)bezoeken af, ontvangt hij staatshoofden, andere hoogwaardigheidsbekleders en nieuwe ambassadeurs, beëdigt diverse functionarissen en symboliseert hij de eenheid van de staat. Ook vertegenwoordigt hij het Koninkrijk in binnen- en buitenland.

Samen met de ministers vormt hij de [[Kroon (regering)|kroon]]. De koning symboliseert de eenheid van de regering. In die hoedanigheid is de koning degene die wetten en koninklijke besluiten ondertekent en internationale verdragen bekrachtigt. In deze rol is in het algemeen een [[contraseign]] van een [[minister]] of [[staatssecretaris (Nederland)|staatssecretaris]] vereist. Met name de wetten en algemene maatregelen van bestuur passeren in het wet- en regelgevingsproces de Koning meerdere malen omdat de koning deze namens de regering aanbiedt bij de Raad van State en het parlement. De koning ontvangt de notulen van de ministerraad, spreekt wekelijks met de minister-president en regelmatig met de andere bewindspersonen en legt regelmatig werkbezoeken met hen af binnen hun beleidsterrein. Daarnaast laat de koning zich goed informeren door andere politici en talloze andere mensen uit de Nederlandse samenleving. De kennis van zaken die hij daarbij opdoet stelt hem in staat inhoud te geven aan zijn rechten en plichten volgens de grondwet. Hij gebruikt hierbij zijn drie rechten: het recht om te worden geïnformeerd, om te waarschuwen en om aan te moedigen. Op [[Prinsjesdag]] spreekt de koning namens de regering de troonrede uit. De ministers zijn verantwoordelijk voor het handelen van de koning. Het staatshoofd heeft daarom binnen de kroon de plicht zijn handelen af te stemmen met de ministers.

De koning is volgens de Grondwet voorzitter van de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]]; dit betreft een louter ceremoniële en symbolische functie. De dagelijkse leiding berust bij de [[Vice-president Raad van State|vice-president]].

Aan het einde van de [[Nederlandse kabinetsformatie|kabinetsformatie]] benoemt en beëdigt de koning nieuwe bewindspersonen.

Naast zijn formele taken als staatshoofd heeft de koning, een samenbindende, vertegenwoordigende en aanmoedigende rol, geeft hij een gezicht aan de nationale gevoelens die onder burgers leven bij vreugdevolle en treurige gebeurtenissen{{Bron?||2022|01|16}}, en is hij vertegenwoordiger van het Koninkrijk. De koning probeert zich zo goed mogelijk op de hoogte te stellen van de ontwikkelingen in het Koninkrijk. Dit brengt met zich mee dat hij en andere leden van het Koninklijk Huis jaarlijks aanwezig zijn bij vele openingsbijeenkomsten, vieringen, herdenkingsplechtigheden en andere officiële evenementen.

== Kosten ==
{{Zie hoofdartikel|Kosten van het Nederlandse Koninklijk Huis}}
De totaal geschatte kosten die de Nederlandse staat betaalt voor het koningshuis bedragen ongeveer 110 miljoen euro.{{Bron?||2022|01|16}} Jaarlijks wordt in een jaarverslag verantwoording afgelegd voor de gemaakte kosten. In het verslag van 2014 stond de verantwoording over zo’n 40 miljoen euro, voor de salarissen van de koning en zijn personeel, de Rijksvoorlichtingsdienst en het Militair Huis. Daarbovenop werden door het koningshuis nog zo’n 70 miljoen euro aan kosten gemaakt die niet in het jaarverslag stonden, voor onder meer staatsbezoeken, paleizen en beveiliging.<ref>[https://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/20/wat-er-welniet-in-zijn-jaarverslag-staat-a1496445 Wat er wel/niet in zijn jaarverslag staat], ''[[NRCQ]]'', 20 mei 2015</ref>

Uit onderzoek van ''[[RTL Nieuws]]'' in het [[Nationaal Archief]] in 2016 bleek dat ambtenaren sinds de [[1970-1979|jaren zeventig]] de koningshuiskosten bewust hebben verdeeld over verschillende departementen om de totale kostprijs te verbergen en daarmee kritiek op de monarchie te vermijden.<ref name="bewust verstopt">{{Citeer nieuws |url=https://www.rtlnieuws.nl/nederland/politiek/kosten-koninklijk-huis-werden-jarenlang-bewust-verstopt |title=https://www.rtlnieuws.nl/nederland/politiek/artikel/348061/kosten-koninklijk-huis-werden-jarenlang-bewust-verstopt |author=Roel Geeraedts |work=[[RTL Nieuws]] |date=3 november 2016 |accessdate=16 januari 2022}}</ref>

== Beknopte stamboom en erfopvolging ==
Nederland [[Franse veldtocht in de Nederlanden|werd in 1794–95 veroverd]] door de revolutionaire [[Eerste Franse Republiek|Franse Republiek]] en omgevormd tot de [[Bataafse Republiek]], later [[Bataafs Gemenebest]] (1795–1806). De stadhoudersfamilie Oranje-Nassau vluchtte naar Engeland (later Duitsland) en na mislukte pogingen om Nederland te heroveren, deed de laatste stadhouder Willem V afstand van zijn aanspraken middels de [[brieven van Oranienstein]] (1801). Als compensatie kreeg zijn zoon, Willem Frederik, het [[Vorstendom Nassau-Oranje-Fulda]] (1803). De Franse Eerste Consul, [[Napoleon Bonaparte]], [[Kroning van Napoleon|kroonde zichzelf]] in 1804 tot keizer der Fransen en maakte vervolgens van alle Franse [[zusterrepublieken]] vazalkoninkrijken. Ook Nederland werd op 5 juni 1806 een monarchie, het Koninkrijk Holland, met Napoleons jongere broer, [[Lodewijk Napoleon Bonaparte]], op de troon. Hij was hiermee Nederlands eerste [[monarch (staatshoofd)|monarch]], uit het Huis [[Bonaparte]]. Nadat Napoleon vernietigend werd verslagen in zijn Russische veldtocht en daarna tijdens de [[Zesde Coalitieoorlog]], kwamen de leden van het Huis Oranje-Nassau{{Bron?|wie?|2022|01|16}} in november 1813 [[Landing van de Prins|terug naar Nederland]]. Willem Frederik kreeg uit handen van het [[Driemanschap van 1813]] de titel 'soeverein vorst' en kroonde zichzelf uiteindelijk op 16 maart 1815 tot 'koning der [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden|Nederlanden]]'. Het zuidelijk landsdeel ging verloren in de [[Belgische Revolutie]] (1830–39), waar het [[Huis Saksen-Coburg en Gotha]] de [[Belgische monarchie]] ging vormen, terwijl het Groothertogdom Luxemburg in 1890 overging op een andere tak van het geslacht Nassau, namelijk [[Nassau-Weilburg]], en daarmee de personele unie met Nederland verbrak.

==== Huis Bonaparte ====
De koningen en koninginnen van Nederland zijn dikgedrukt. De Nederlandse staatshoofden zijn in het geel geplaatst. Andere staatshoofden zijn niet gekleurd.
{{Stamboom/start|style=font-size:85%;line-height:100%;}}
{{Stamboom| | | | | | | |,|-|-|-|.}}
{{Stamboom| ML |~|y|~| NA1 | | LO1 |~|y|~| HB | | NA1=[[Napoleon Bonaparte|Napoleon I]]|ML=[[Marie Louise van Oostenrijk|Marie Louise]]|ML kl=pink|LO1='''[[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk I]]'''|LO1 kl=yellow|HB='''[[Hortense de Beauharnais|Hortense]]'''|HB kl=pink}}
{{Stamboom| | | | |!| | | |,|-|-|-|v|-|^|-|-|-|-|.}}
{{Stamboom| | | | NA2 | | NKB | | LO2 |~| CB | | NA3 | NA2=[[Napoleon II]]|NKB=[[Napoleon Karel Bonaparte|Napoleon Karel]]|LO2='''[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|Lodewijk II]]'''|LO2 kl=yellow|CB=[[Charlotte Bonaparte|Charlotte]]|CB kl=pink|NA3=[[Napoleon III]]}}
{{Stamboom/eind}}

==== Huis Oranje-Nassau ====
De koningen en koninginnen van Nederland zijn dikgedrukt. De Nederlandse staatshoofden zijn in het geel geplaatst. Andere staatshoofden zijn niet gekleurd. Emma van Waldeck-Pyrmont is niet als staatshoofd aangeduid aangezien zij alleen koningin-regentes was.
{{Stamboom/start|style=font-size:85%;line-height:100%;}}
{{Stamboom|WLM1 |~|y|~| WPR | | | | | WLM1='''[[Willem I der Nederlanden|Willem I]]'''|WLM1 kl=yellow|WPR='''[[Wilhelmina van Pruisen (1774-1837)|Wilhelmina van Pruisen]]'''|WPR kl=pink}}
{{Stamboom| | | | |!| | | | | | | | | }}
{{Stamboom| | | |WLM2 |y| APR | | | | WLM2='''[[Willem II der Nederlanden|Willem II]]'''|WLM2 kl=yellow|APR='''[[Anna Paulowna van Rusland|Anna Paulowna]]'''|APR kl=pink}}
{{Stamboom| | | | | | |!| | | | | | | }}
{{Stamboom| SVW |~|~|WLM3 |y| EWP | | EWP='''[[Emma van Waldeck-Pyrmont|'''Emma''']]'''|EWP kl=pink|WLM3='''[[Willem III der Nederlanden|'''Willem III''']]'''|WLM3 kl=yellow|SVW='''[[Sophie van Württemberg|Sophie]]|SVW kl=pink}}'''
{{Stamboom| |!| | | |,|-|-|'| | | | | }}
{{Stamboom| PWM | | WHL |y| HDK | | | WHL='''[[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]]'''|WHL kl=yellow|HDK=[[Hendrik van Mecklenburg-Schwerin|Hendrik]]|PWM=[[Willem van Oranje-Nassau (1840-1879)|Willem]]}}
{{Stamboom| PMN | | | | |!| | | | | | PMN=[[Maurits van Oranje-Nassau (1843-1850)|Maurits]]}}
{{Stamboom| PAL | | | | JUL |y| BER | PAL=[[Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)|Alexander]] | JUL='''[[Juliana der Nederlanden|Juliana]]'''|JUL kl=yellow|BER=[[Bernhard van Lippe-Biesterfeld|Bernhard]]}}
{{Stamboom| | | | | | | | | |!| | | | }}
{{Stamboom| | | | | | | | | BEA |y| CLS | BEA='''[[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]]'''|BEA kl=yellow|CLS=[[Claus van Amsberg|Claus]]}}
{{Stamboom| | | |,|-|-|-|-|-|-|-|'| | | }}
{{Stamboom| | | WAN |y| MAX | | | WAN='''[[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]'''|WAN kl=yellow|MAX='''[[Máxima Zorreguieta|Máxima]]'''|MAX kl=pink}}
{{Stamboom| | |,|-|-|^|v|-|-|-|.}}
{{Stamboom| | AMA | | ALX | | ARI | | AMA=[[Catharina-Amalia der Nederlanden|Catharina-Amalia]]|ALX=[[Alexia der Nederlanden|Alexia]]|ARI=[[Ariane der Nederlanden|Ariane]]|AMA kl=pink|ALX kl=pink|ARI kl=pink}}
{{Stamboom/eind}}

=== Monarchen ===
{| class="wikitable"
! Geboren
! Monarch van
! tot
! Overleden
! Titel
! Opmerking
|-
|[[2 september]] [[1778]]||[[5 juni]] [[1806]]||1 juli 1810||[[25 juli]] [[1846]]||[[Lodewijk Napoleon Bonaparte|koning Lodewijk I]] || Koning van Holland
|-
|[[11 oktober]] [[1804]]||[[1 juli]] [[1810]]||13 juli 1810||[[17 maart]] [[1831]]||[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|koning Lodewijk II]] || Koning van Holland
|-
|[[24 augustus]] [[1772]]||[[2 december]] [[1813]]||16 maart 1815||[[12 december]] [[1843]]|| [[Willem I der Nederlanden|soeverein vorst Willem I]] ||
|-
|24 augustus 1772||[[16 maart]] [[1815]]||7 oktober 1840||[[12 december]] [[1843]]|| [[Willem I der Nederlanden|koning Willem I]] ||
|-
|[[6 december]] [[1792]]||[[7 oktober]] [[1840]]||17 maart 1849||17 maart 1849||[[Willem II der Nederlanden|koning Willem II]] ||
|-
|[[19 februari]] [[1817]]||[[17 maart]] [[1849]]||23 november 1890||23 november 1890|| [[Willem III der Nederlanden|koning Willem III]] || Vanaf [[20 november]] 1890 [[regent (bestuurder)|waargenomen]] door [[Emma van Waldeck-Pyrmont|koningin-regentes Emma]]
|-
|[[31 augustus]] [[1880]]||[[23 november]] [[1890]]||4 september 1948||[[28 november]] [[1962]]||[[Wilhelmina der Nederlanden|koningin Wilhelmina]]|| Tot 31 augustus [[1898]] waargenomen door koningin-regentes Emma
|-
|[[30 april]] [[1909]]||[[4 september]] [[1948]]||30 april 1980||[[20 maart]] [[2004]]|| [[Juliana der Nederlanden|koningin Juliana]] || Was wegens ziekte van haar moeder, koningin Wilhelmina, tweemaal regentes; eerst in 1947 en opnieuw in 1948
|-
|[[31 januari]] [[1938]]||[[30 april]] [[1980]]|| 30 april 2013 |||| [[Beatrix der Nederlanden|koningin Beatrix]] ||
|-
|[[27 april]] [[1967]]||[[30 april]] [[2013]]|| heden |||| [[Willem-Alexander der Nederlanden|koning Willem-Alexander]] ||
|}

====Tijdlijn====
<timeline>
ImageSize = width:900 height:120
PlotArea = width:800 height:90 left:65 bottom:20
AlignBars = justify

Colors =
 id:orange value:rgb(1,0.5,0) # oranje
 id:yellow value:rgb(0.7,0.7,1) # light yellow
 id:black value:black
 id:grey value:rgb(0.7,0.7,0.7)
 id:white value:rgb(1,1,1)

Period = from:1806 till:2023
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1806
ScaleMinor = unit:year increment:2 start:1806

PlotData=
 align:center textcolor:black fontsize:8 mark:(line,white) width:50 shift:(0,5)

 bar:yellow color:yellow
 from: 1806.5 till: 1810.5 color:skyblue align:right text:[[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk I]]
 at:1806.5 mark:(line,white)
 from: 1806.5 till: 1810.6 color:skyblue text:~[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|Lodewijk II]]
 at:1806.6 mark:(line,white)
 from: 1813.9 till: 1840.8 color:orange text:~[[Willem I der Nederlanden|Willem I]]
 from: 1840.8 till: 1849.2 color:orange text:~[[Willem II der Nederlanden|Willem II]]
 from: 1849.2 till: 1890.9 color:orange text:~[[Willem III der Nederlanden|Willem III]]
 from: 1890.9 till: 1948.7 color:orange text:~[[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]]
 from: 1948.7 till: 1980.3 color:orange text:~[[Juliana der Nederlanden|Juliana]]
 from: 1980.3 till: 2013.3 color:orange text:~[[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]]
 from: 2013.3 till: 2022.2 color:orange text:~[[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]
# NB: jaartallen worden decimaal weergegeven, dus 2012.5 is halverwege 2012, niet mei 2012.
# Rekenvoorbeeld: 1 sept 2012 is 2012 plus 8 hele maanden, dus 2012+(8/12)=2012.667=2012.7.
</timeline>

=== Troonopvolgers ===
Volgens de grondwet (tot 1983) kregen alleen mannelijke troonopvolgers in rechte lijn de titel ''Prins van Oranje''. Sinds een wetswijziging in 2002 krijgen vrouwelijke troonopvolgers de equivalente titel ''Prinses van Oranje''. Prinses [[Catharina-Amalia der Nederlanden]] was op 30 april 2013 de eerste ooit die deze titel kreeg.

{| class="wikitable"
! rowspan="2"|Monarch
! rowspan="2"|Troonopvolger
! rowspan="2"|Relatie tot monarch
! colspan="2"|Troonopvolger van
! colspan="2"|Troonopvolger tot
! rowspan="2"|Volgende in de opvolging
! rowspan="2"|Relatie tot troonopvolger
|-
! Datum
! Reden
! Datum
! Reden
|-
|rowspan="2"|[[Lodewijk Napoleon Bonaparte|Lodewijk I]]
|rowspan="1"|[[Napoleon Karel Bonaparte|Napoleon Karel, Koninklijk Prins van Holland]]
|rowspan="1"|oudste zoon
|rowspan="1"|5 juni 1806
|rowspan="1"|vader werd koning
|rowspan="1"|5 mei 1807
|rowspan="1"|overleden
|'''[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|Prins Lodewijk]]''', 1807–1810
|broer
|-
|rowspan="1"|'''[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|Lodewijk, Koninklijk Prins van Holland]]'''
|rowspan="1"|tweede zoon
|rowspan="1"|5 mei 1807
|rowspan="1"|broer overleden
|rowspan="1"|1 juli 1810
|rowspan="1"|vader afgetreden,<br />werd koning
|rowspan="1"|[[Napoleon III|Prins Lodewijk–Napoleon]], 1808–1810
|rowspan="1"|broer
|-
|[[Napoleon Lodewijk Bonaparte|Lodewijk II]]
|[[Napoleon III|Lodewijk–Napoleon, Koninklijk Prins van Holland]]
|jongste broer
|1 juli 1810
|broer werd koning
|13 juli 1810
| Nederland geannexeerd<br />door Frankrijk
| –
| –
|-
|rowspan="2"|[[Willem I der Nederlanden|Willem I]]
|rowspan="2"|'''[[Willem II der Nederlanden|Willem, Prins van Oranje (1815-1840)]]'''
|rowspan="2"|oudste zoon
|rowspan="2"|16 maart 1815
|rowspan="2"|vader werd koning
|rowspan="2"|7 oktober 1840
|rowspan="2"|vader afgetreden,<br />werd koning
|[[Frederik van Oranje-Nassau (1797-1881)|Prins Frederik]], 1815–1817
|broer
|-
|'''[[Willem III der Nederlanden|Prins Willem]]''', 1817–1840
|zoon
|-
|[[Willem II der Nederlanden|Willem II]]
|'''[[Willem III der Nederlanden|Willem, Prins van Oranje (1840-1849)]]'''
|oudste zoon
|7 oktober 1840
|vader werd koning
|17 maart 1849
|vader overleden,<br />werd koning
|[[Willem van Oranje-Nassau (1840-1879)|Prins Willem]], 1840–1849
|zoon
|-
|rowspan="6"|[[Willem III der Nederlanden|Willem III]]
|rowspan="3"|[[Willem van Oranje-Nassau (1840-1879)|Willem, Prins van Oranje]]
|rowspan="3"|oudste zoon
|rowspan="3"|17 maart 1849
|rowspan="3"|vader werd koning
|rowspan="3"|11 juni 1879
|rowspan="3"|overleden
|[[Maurits van Oranje-Nassau (1843-1850)|Prins Maurits]], 1849–1850
|broer
|-
|[[Hendrik van Oranje-Nassau|Prins Hendrik]], 1850–1851
|oom
|-
|[[Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)|Prins Alexander]], 1851–1879
|broer
|-
|rowspan="2"|[[Alexander van Oranje-Nassau (1851-1884)|Alexander, Prins van Oranje]]
|rowspan="2"|jongste zoon
|rowspan="2"|11 juni 1879
|rowspan="2"|broer overleden
|rowspan="2"|21 juni 1884
|rowspan="2"|overleden
|[[Frederik van Oranje-Nassau (1797-1881)|Prins Frederik]], 1879–1881
|oudoom
|-
|'''[[Wilhelmina der Nederlanden|Prinses Wilhelmina]]''', 1881–1884
|zuster
|-
|'''[[Wilhelmina der Nederlanden|Prinses Wilhelmina]]'''
|oudste dochter
|21 juni 1884
|broer overleden
|23 november 1890
|vader overleden,<br />werd koningin
|[[Sophie van Oranje-Nassau|Sophie]], 1884–1890
|tante
|-
|rowspan="7"|[[Wilhelmina der Nederlanden|Wilhelmina]]
|rowspan="2"|[[Sophie van Oranje-Nassau|Sophie, Groothertogin van Saksen-Weimar en Eisenach]]
|rowspan="2"|tante
|rowspan="2"|23 november 1890
|rowspan="2"|nicht werd koningin
|rowspan="2"|23 maart 1897
|rowspan="2"|overleden
|[[Karel August Willem Nicolaas van Saksen-Weimar-Eisenach|Karel-August]], 1890–1894
|zoon
|-
|[[Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach|Willem Ernst]], 1894–1897
|kleinzoon
|-
|rowspan="2"|[[Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach]]
|rowspan="2"|achterneef
|rowspan="2"|23 maart 1897
|rowspan="2"|grootmoeder (Sophie) overleden
|rowspan="2"|30 april 1909
|rowspan="2"|dochter koningin geboren
|[[Bernard van Saksen-Weimar-Eisenach|Bernhard]], 1897–1900
|broer
|-
|[[Marie Anna Alexandrine Sophie van Saksen-Weimar-Eisenach|Marie]], 1900–1909
|tante
|-
|rowspan="3"|'''[[Juliana der Nederlanden|Prinses Juliana]]'''
|rowspan="3"|oudste dochter
|rowspan="3"|30 april 1909
|rowspan="3"|geboren
|rowspan="3"|4 september 1948
|rowspan="3"|moeder afgetreden,<br />werd koningin
|[[Willem Ernst van Saksen-Weimar-Eisenach|Willem Ernst]], 1909–1922
|achterneef
|-
|colspan="2" align="center"|geen tweede in troonopvolging 1922-1938
|-
|'''[[Beatrix der Nederlanden|Prinses Beatrix]]''', 1938–1948
|dochter
|-
|rowspan="3"|[[Juliana der Nederlanden|Juliana]]
|rowspan="3"|'''[[Beatrix der Nederlanden|Prinses Beatrix]]'''
|rowspan="3"|oudste dochter
|rowspan="3"|4 september 1948
|rowspan="3"|moeder werd koningin
|rowspan="3"|30 april 1980
|rowspan="3"|moeder afgetreden,<br />werd koningin
|[[Irene der Nederlanden|Prinses Irene]], 1948–1964
|zuster
|-
|[[Margriet der Nederlanden|Prinses Margriet]], 1964–1967
|zuster
|-
|'''[[Willem-Alexander der Nederlanden|Prins Willem-Alexander]]''', 1967–1980
|zoon
|-
|rowspan="2"|[[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]]
|rowspan="2"|'''[[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander, Prins van Oranje]]'''
|rowspan="2"|oudste zoon
|rowspan="2"|30 april 1980
|rowspan="2"|moeder werd koningin
|rowspan="2"|30 april 2013
|rowspan="2"|moeder afgetreden,<br />werd koning
|[[Friso van Oranje-Nassau van Amsberg|Prins Friso]], 1980–2003
|broer
|-
|[[Catharina-Amalia der Nederlanden|Prinses Catharina-Amalia]], 2003–2013
|dochter
|-
|[[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]
|[[Catharina-Amalia der Nederlanden|Catharina-Amalia, Prinses van Oranje]]
|oudste dochter
|30 april 2013
|vader werd koning
|style="text-align: center;" colspan="2"|''Huidige''
|[[Alexia der Nederlanden|Prinses Alexia]], 2013–heden
|zuster
|}

=== Erfopvolging ===
{{Zie hoofdartikel|Lijn van de Nederlandse troonopvolging}}
Het koningschap gaat bij overlijden of aftreden van de koning over op zijn wettige nakomelingen, waarbij het oudste kind voorrang heeft, met plaatsvervulling volgens dezelfde regel. Indien er geen nakomelingen van de koning meer voorhanden zijn gaat het koningschap over op het oudste kind van zijn ouder in de lijn van troonsopvolging, weer met plaatsvervulling volgens dezelfde regel maar niet verder dan in de derde graad van bloedverwantschap ten opzichte van de overleden of afgetreden koning. De precieze regels voor de erfopvolging zijn vastgelegd in de [[Nederlandse Grondwet|grondwet]] (artikel 24 tot en met 31<ref>[[:s:nl:Nederlandse grondwet/Hoofdstuk 2#§ 1. Koning|Artikel 24 e.v. van de Nederlandse grondwet]] op [[Wikisource]].</ref>). Een ongeboren kind wordt daarbij voor de opvolging al als geboren aangemerkt, tenzij het kind dood ter wereld komt; dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan. Volgens de regels in de grondwet zijn de troonopvolgers op dit moment:

{{Tabel troonopvolgers Nederland}}

De erfopvolging wordt door 63% van de Nederlandse bevolking gesteund. Een kwart van vindt erfopvolging niet meer van deze tijd; onder jongeren (18-35 jaar) is dat 31%.<ref>[https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2020-12/20031042_ipsos_koningsdagenquete2020_v1.0.pdf Koningsdag 2020], ''[[Ipsos]]'', 24 april 2020</ref>

== Zie ook ==
* [[Koninklijke familie van Nederland]]
* [[Koninklijk Huis (Koninkrijk der Nederlanden)]]
* [[Lijst van Nederlandse troonopvolgers]]
* [[Dienst van het Koninklijk Huis]]
* [[Prins(es) van Oranje-Nassau]]
* [[Stamboom Oranje-Nassau]]
* [[Kosten van het Nederlandse Koninklijk Huis]]
* [[Republicanisme in Nederland]]

==Literatuur==
* [[Gerard Aalders]], ''Oranje Zwartboek. Intriges, spionage, overspel, geweld en corruptie binnen het Koningshuis''. 2020.
* [[Carla van Baalen]], Paul Bovend'Eert, Mark van Twist, ''Het inkomen van de Koning. De totstandkoming en ontwikkeling van het financieel statuut van het koninklijk huis (1972)''. Amsterdam, 2017.
* [[Joop van den Berg (Eerste Kamerlid)|J.Th.J. van den Berg]], ''"De aanspraak der Natie". Het koninklijk recht van kamerontbinding en de rol van de kiezer''. [Maastricht, 2004] ([[inaugurele rede]])
* J.Th.J. van den Berg, ''Macht verloren, gezag versterkt. Historische en staatsrechtelijke opmerkingen over het koningschap in Nederland''. Amsterdam, 2016
* [[Paul Bovend'Eert]], ''De Koning en de monarchie. Toekomstbestendig?'' Deventer, 2020.
* [[Cees Fasseur]], ''De gekroonde republiek''. Amsterdam, 2011.
* [[Ernst Hirsch Ballin]], ''De koning. Continuïteit en perspectief van het Nederlandse koningschap''. Den Haag, 2012.
* ''De Nederlandse constitutionele monarchie in een veranderend Europa''. Alphen aan den Rijn, 2006.
* E. van Raalte, ''Het Koninklijk Huis en zijn leden en de ministeriële verantwoordelijkheid''. Zwolle, 1966.
* E. van Raalte, ''Nederlandse vorstelijke huwelijken en hun problematiek. Historisch-staatsrechtelijk beschouwd''. Alphen aan den Rijn, 1964.
* E. van Raalte, ''Staatshoofd en ministers. Nederlands constitutionele monarchie historisch-staatsrechtelijk belicht''. Zwolle, 1971.
* E. van Raalte, ''De werkelijke betekenis en functionering van het Nederlandse koningschap''. Zwolle, 1975.
* ''De Republiek der Nederlanden. Pleidooien voor het afschaffen van de monarchie''. Amsterdam, 1998.
* H.A. van Wijnen, ''Van de macht des Konings. Mythe en werkelijkheid van de constitutionele monarchie''. Amsterdam, 1975.
* [[Harry van Wijnen]], ''De prins-gemaal. Vogelvrij en gekooid''. Amsterdam, 1992.
* Harry van Wijnen, ''De macht van de kroon''. Amsterdam, 2000.

== Externe links ==
* [https://wetten.overheid.nl/BWBR0001840/2018-12-21 Artikeltekst grondwet] (artikel 24-31)
* [https://www.eerstekamer.nl/begrip/koninklijk_besluit Artikeltekst ''Koninklijk Besluit'']

{{Appendix|Bron}}
{{Navigatie koningen Nederland}}
{{Navigatie monarchieën Europa}}

[[Categorie:Nederlands koningshuis]][[Categorie:Historie]]