Brontekst bekijken van Carnaval

{{Infobox feestdag|naam=Carnavalsfeest|afbeelding=Le combat de Carnaval et de Carême Pieter Brueghel l'Ancien.jpg|onderschrift=[[De_strijd_tussen_Vasten_en_Vastenavond|Het gevecht tussen Carnaval en Vasten]], [[Pieter Bruegel de Oude]], 1559|andere_namen=Vastelaovend ([[Limburgs]])|gevierd_door=|gevierd_in=Wereldwijd|datum=[[11 november]] tot [[Aswoensdag]]|verwant=[[Aswoensdag]], [[Pasen]]|type=[[Carnaval van Venetië|Venetiaans Carnaval]]<br />[[Rijnlands carnaval]]<br />[[Bourgondisch Carnaval]]<br />[[Carnaval#Zomercarnaval|Zomercarnaval]]<br />}}
{{Link portaal|Carnaval}}[[Bestand:Avantitutta.jpg|miniatuur|200px|Een carnavalswagen in [[Massafra]]]]
[[Bestand:DIOSESANCESTRALES HUGOMONCAYO2007 4.jpg|miniatuur|200px|Optocht (met [[confetti]]) tijdens [[Carnaval de Negros y Blancos]], [[Colombia]]]]
[[Bestand:Carnavalswagen zuidoostbrabant.jpg|miniatuur|200px|Carnavalswagen regio [[Noord-Brabant]]]]
[[Bestand:Carnavalsmaskers Venetië.jpg|miniatuur|200px|[[Masker]]s van het [[carnaval van Venetië]]]]
'''Carnaval''' is van oorsprong een [[Kerstening|gekerstend]] heidens volksfeest. Het valt binnen de [[christendom|christelijke]] traditie op de zondag, maandag en dinsdag direct voorafgaand 

aan de [[vastentijd]] van 40 dagen.<ref>{{pdf}}[http://www.vaantjesboer.be/armandsermon/deluuper%20van%20Halle/1997%203.pdf De Luuper van Halle] vaantjesboer.be</ref> In Nederland wordt het van oorsprong alleen door [[Katholicisme|katholieken]] gevierd, voornamelijk in het [[Zuid-Nederland (NUTS)|zuiden]] en delen van het [[Oost-Nederland|oosten]]. Ook in [[België (hoofdbetekenis)|België]] en het katholieke [[Rijnland (Duitsland)|Rijnland]] in Duitsland wordt uitbundig carnaval gevierd. Carnaval is bij uitstek het feest van zotheid, spot en uitbundigheid. Inmiddels is het in verschillende plaatsen in Nederland een gebruik om carnaval op carnavalsvrijdag te openen.

Op [[Aswoensdag]] wordt carnaval afgesloten, maar de tradities verschillen per regio. In Limburg wordt carnaval ook wel vastelaovend genoemd, vernoemd naar de avond voor aanvang vastentijd. Het Limburgs carnaval is meer verwant aan het [[Carnaval van Venetië|Venetiaans carnaval]]. In het overgrote deel van Noord-Brabant wordt er afgesloten met [[Brabants worstenbroodje|Worstenbrood]], koffie [[Schrobbelèr]] soms met een [[Brabantse koffietafel]]. In de regio's van [[Bergen op Zoom]] en [[Woudrichem (plaats)|Woudrichem]], waar nog visserijen zijn gevestigd, worden vanzelfsprekend meer visproducten gegeten.[[Bestand:Le combat de Carnaval et de Carême Pieter Brueghel l'Ancien.jpg|miniatuur|200px|[[Het gevecht tussen Carnaval en Vasten (Bruegel)|Het gevecht tussen Carnaval en Vasten]], [[Pieter Bruegel de Oude]], 1559]]
== Naam ==
=== Etymologie ===
De meest waarschijnlijke oorsprong van het woord ''carnaval'' ligt in het [[Italiaans (hoofdbetekenis)|Italiaans]]e ''carne levare'' ([[Kerklatijn]]: ''carnem levare''), wat ‘opheffen/wegnemen van het vlees’ betekent. Dit begrip is voor het eerst aangetroffen in een akte uit [[Subiaco (Italië)|Subiaco]] van [[965]]. De oudst bekende datering van de term ''carnaval'' in het Nederlands is in het jaar [[1673]], in het tijdschrift ''[[Mercurius (periodiek)|Mercurius]]''.<ref>Lauvrijs, p. 83</ref>

Verschillende alternatieve etymologieën zijn voorgesteld, bijvoorbeeld dat het woord zou zijn afgeleid van ''carrus navalis'' ([[Latijn]] voor [[scheepskar]], waarmee dan specifiek wordt gedoeld op het [[nar (persoon)|narrenschip]]).<ref>[http://www.omroepbrabant.nl/?news/108108772/Geschiedenis+van+carnaval.aspx Geschiedenis van carnaval], Omroep Brabant, 4 november 2008</ref> Deze verklaringen zijn geen van alle erg houdbaar gebleken, met name vanwege het al in de 10e tot 12e eeuw voorkomen van de Italiaanse vorm ''carnelevale''.<ref>[http://etymologiebank.nl/trefwoord/carnaval Carnaval ((feestelijkheden tijdens) de drie dagen voor Aswoensdag)], etymologiebank.nl, geraadpleegd 18 februari 2015</ref><ref>[http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WNT&id=M012551&lemmodern=carnaval Carnaval], [[Woordenboek der Nederlandsche Taal]], geraadpleegd 18 februari 2015</ref>

=== Andere benamingen ===
Er bestaan regionaal allerlei verschillende benamingen voor het feest. In de [[Limburg (België)|Belgische]] en [[Limburg (Nederlandse provincie)|Nederlandse]] provincies Limburg en het aangrenzende Duitse [[Rijnland (Duitsland)|Rijnland]] heet het ''Vastelaovend''; Ook in het West-Brabantse Bergen op Zoom noemt men het ''Vastenavend'', (waarmee dus in feite wordt verwezen naar de [[vastenavond]] die op het eigenlijke feest volgt), in Zuid-Duitsland ''Fasnacht'' (vastenavond).

== Oorsprong en geschiedenis==
[[Antropologie|Antropologisch]] gezien is het carnaval voor alles een [[omkeerfeest|omkeringsritueel]], waarin maatschappelijke rollen worden omgedraaid en normen over gewenst gedrag worden opgeschort. Het dragen van [[masker]]s zou oorspronkelijk verband hebben gehouden met verering van overleden voorouders; door zich als een representant van een overleden voorouder voor te doen, hoopte men de geest van die voorouder gunstig te stemmen. Daarnaast diende de maskerade om de [[winter]] sneller een halt toe te roepen, zodat de [[zomer]] sneller zijn intrede zou doen.<ref>Lauvrijs, p. 90-92</ref>

=== Voorlopers en parallellen ===
Het vieren van een [[nieuwjaar]]s- en/of lentefeest waarbij voor korte tijd de hele samenleving op zijn kop stond, alle maatschappelijke rollen werden omgedraaid, niemand meer werkte e.d. gaat terug tot ver in de [[prehistorie]]. Feesten die gelijkenis vertonen met het huidige carnaval werden ca. 5000 jaar geleden al in [[Mesopotamië]] gevierd, waarin blijkens een babylonisch geschrift sprake was van het gelijkheidsprincipe tussen ondergeschikten en meesters en tussen mannen en vrouwen, wat tot op heden een belangrijk element is van het feest. Uit [[2600 v.Chr.]] is een [[kleitablet]] uit Mesopotamië bewaard gebleven waarop melding wordt gemaakt van een feest dat werd gevierd in de maand [[Nisan]], waarbij de slaaf zelf voor even gelijk was aan zijn meester. Alle andere rangen en standen werden afgeschaft. Tijdens dit feest werd de god [[Mardoek (god)|Mardoek]] geëerd. Ruim 1000 jaar later maakte de [[Babylonië|Babylonische]] priester [[Berossus]] melding van een soortgelijk feest dat vijf dagen duurde.<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 10-11</ref>

In culturen rond de [[Middellandse Zee]], zoals [[Oude Egypte|Egypte]] en [[Oude Griekenland|Griekenland]], waren vergelijkbare feesten, die een relatie hadden met het begin van de lente. Volgens de mythologie van het Oude Egypte was er een periode van vijf dagen aan het eind van het jaar waarin de vloek die de zonnegod [[Ra (god)|Ra]] had uitgesproken over de aardgod [[Keb (godheid)|Keb]] niet gold, dankzij de maangod [[Thoth (mythologie)|Thoth]].<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 11</ref>

Binnen de [[jodendom|joodse]] cultuur vertoont het [[Poerim]]-feest, dat wordt gevierd in het vroege voorjaar, duidelijke overeenkomsten met het huidige carnaval.<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 13-14</ref>

De [[Romeinse Rijk|Romeinen]] vierden in de periode 21 december- 21 maart een aantal feesten. Belangrijk was het feest van de ''[[saturnaliën]]'' dat veel overeenkomsten met het hedendaagse carnaval vertoont. De slaven hadden tijdens dit feest veel meer vrijheid en mochten zelfs hun meesters voor gek zetten. Er waren verder drink- en eetgelagen, [[vermomming]]en en optochten door de straten. Er was een figuur die vergelijkbaar was met [[Prins Carnaval]].<ref group="noten">[[Dasius van Durostorum]] weigerde in [[303]] deze rol op zich te nemen en werd daarom onthoofd.</ref>

Met carnaval vergelijkbare feesten werden in heel Europa gevierd. In [[Rusland (hoofdbetekenis)|Rusland]] is dit feest bekend onder de naam ''[[maslenitsa]]'' (vrij vertaald: ''boterfeest'').

===Integratie binnen het christendom (oudheid-middeleeuwen)===
Toen in heel Europa vanaf de [[late oudheid]] het [[christendom]] opkwam, probeerde men al deze traditionele, "[[heidendom|heidense]]" gewoonten in eerste instantie te onderdrukken. De bisschop [[Caesarius van Arles]] was een van de eerste christenen die zich er fel tegen verzette.<ref>Lauvrijs, p. 87</ref> Tijdens de [[Synode van Leptines]] (742) werd een index opgesteld van heidense gebruiken die voortaan taboe waren. [[missionaris]] [[Bonifatius (heilige)|Bonifatius]] was een sterk voorstander van afschaffen van de Romeinse nieuwjaarsfeesten.<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 14-15</ref>

Toen de [[Rooms-Katholieke Kerk]] gaandeweg niet goed in staat bleek om de traditionele lentefeesten te onderdrukken, werd tijdens het [[Concilie van Benevento]] (1091) besloten dat de feesten in plaats daarvan voortaan hun eigen plek zouden krijgen binnen de christelijke [[liturgie]], waarbij [[Aswoensdag]] voortaan het begin was van de 40 dagen durende vastentijd. Dit laatste was namelijk ter herdenking van de 40 dagen die [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] volgens het [[Nieuwe Testament]] in de woestijn vastte en tevens tot bezinning op de christelijke kernwaarden. Het carnaval ging hierdoor dus bij uitstek gelden als de laatste mogelijkheid om zich nog te buiten te gaan voordat de vastentijd − een periode waarin men zich juist beperkte tot het minimaal noodzakelijke − begon. In deze zelfde periode, en vermoedelijk mede doordat de kerk het nu had toegestaan, kwam de viering van carnaval echt tot wasdom, onder meer in de grote steden in [[Italië]] ([[Venetië (stad)|Venetië]], [[Rome (stad)|Rome]], [[Milaan (stad)|Milaan]]).<ref>Lauvrijs, p. 87-88</ref>

Het carnaval was voor alles een eetfestijn. Op "vette dinsdag" voor de vasten werd al het [[vet]] dat er nog in huis was opgemaakt, voordat het zou gaan bederven. Het oorspronkelijke idee hierachter was dat alle weldadigheid de voorbode was van een goede [[oogst]].<ref>Lauvrijs, p.95</ref>

In de [[middeleeuwen]] werden tussen de 12e en 16e eeuw '[[Narrenfeest]]en' gevierd, enigszins vergelijkbaar met het carnaval. Een van de oudste schriftelijke vermeldingen van 'Fastnacht' bevindt zich in de Kroniek van [[Speyer]] uit 1612, waarin verteld wordt dat het in 1298 al werd gevierd.

=== Terugdringing onder invloed van de reformatie ===
Met de opkomst van de [[reformatie]] kwam het carnaval opnieuw zwaar onder vuur te liggen vanuit de christelijke kringen. Met name [[Johannes Calvijn]] keerde zich fel af van de carnavalsvieringen. Dit verzet had tot op zekere hoogte succes; tijdens het [[Concilie van Trente]] (1545-1563) werd besloten de vastenavondvieringen goeddeels in de ban te doen, waarna het feest in veel delen van Europa verdween. Dit gebeurde ook in de landen die katholiek bleven ([[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], [[Spanje]], [[Italië]]).

=== Nieuwe heropleving vanaf de 19e eeuw ===
Dankzij de terugkerende dominantie van het [[katholicisme]] maakten de carnavalsvieringen vanaf de [[19e eeuw]] in veel Europese landen toch weer een herleving door. In deze tijd begon het carnavalsfeest pas echt te lijken op wat het tegenwoordig is. De vieringen kregen nu een meer georganiseerd karakter dan in vroeger tijden.<ref>Lauvrijs, p. 88-89</ref> Het zich verkleden als beroemde of historische figuren werd een belangrijk onderdeel, evenals de lange [[carnavalsoptocht]]en en bijbehorende [[confetti]] (die in de plaats kwam van [[schoensmeer]]).<ref>Lauvrijs, p. 95</ref>

In de lente van 1940 was het Nederlandse leger gemobiliseerd. Omwille van de oorlogsdreiging werd aan het carnaval grote beperkingen opgelegd. [[Masker]]s waren verboden omdat niemand onherkenbaar mocht zijn.
<gallery class="center">
Follower of Jheronimus Bosch 005.jpg|[[Het gevecht tussen Carnaval en Vasten (Utrecht)|Het gevecht tussen Carnaval en Vasten]], ca. 1600-1620
Disparates 14.jpg|Los disparates de carnaval, [[Francisco Goya]], ca. 1816-1823
Fritz_Zuber-Buhler_The_Third_Thursday_in_Lent.jpg|De derde donderdag voor vastentijd, Fritz Zuber-Buhler (1822-1896)
Bamboccianti c1700 Karnevalstreiben.jpg|Carnaval in Italië, scuola dei bamboccianti (ca. 1700)
</gallery>

== Datum van carnaval ==
De carnavalsdatum vindt zijn huidige oorsprong in de kerkelijke [[kalender]], die gerekend wordt vanuit [[Pasen|eerste paasdag]]. Paaszondag is, volgens het [[Eerste Concilie van Nicea|Concilie van Nicaea]] van [[325]] na Christus, de eerste zondag na de eerste [[Volle maan (astronomie)|volle maan]] na het begin van de [[lente (hoofdbetekenis)|lente]]. De vastentijd begint 40 dagen voor eerste paasdag, waarbij zondagen niet meetellen. De eerste carnavalsdag valt dan zeven weken voor eerste paasdag. Carnaval begint officieel op zondag.

Pasen kan op zijn vroegst op [[22 maart]] vallen en op zijn laatst op [[25 april]]. Als gevolg daarvan is de vroegst mogelijke datum voor carnaval [[1 februari]], en de laatst mogelijke datum [[9 maart]].
[[Bestand:Carnavalsmaskewkped07.jpg|miniatuur|200px|Carnavalsmasker]]
[[Bestand:CarnavalsverseringStokstraotwkped07.jpg|miniatuur|200px|Straatversiering tijdens carnaval]]
[[Bestand:Praalwagen.jpg|miniatuur|200px|Een [[praalwagen]] in de carnavalsoptocht van [[Soerendonk]]]]
[[Bestand:Tonpraoter.jpg|miniatuur|200px|Een Brabantse '[[Tonpraten|tonpraoter]]']]
[[Bestand:Straotkarneval.jpg|miniatuur|200px|Straatcarnaval in [[Maastricht]]]]
[[Bestand:Pieter Bruegel d. Ä. 067.jpg|miniatuur|200px|right|Het Bourgondisch carnaval uitgebeeld door [[Pieter Bruegel de Oude]]]]

== Carnaval in Europa ==
=== Nederland ===
Officieel duurt carnaval in [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] in de drie dagen die voorafgaan aan [[Aswoensdag]]. Het feest duurt van zondag tot dinsdagavond, Vastenavond. De vastentijd van 40 dagen vangt aan om middernacht. Deze duurt tot Pasen. In de huidige praktijk vinden er tussen [[11 november]] en het eigenlijke feest al tal van aan carnaval verbonden festiviteiten plaats, vooral in de laatste weken voor het carnaval zelf. Soms vinden er op Aswoensdag nog carnavalsactiviteiten plaats. Op 11 november (de ''[[11 (getal)|elfde]] van de elfde''), om precies 11:11 uur, begint het carnavalsseizoen. In Nederland wordt deze start van het seizoen in vrijwel iedere carnavalvierende plaats met een zekere ceremonie gevierd. De reden dat specifiek is gekozen voor deze datum en dit tijdstip is dat het getal 11 van oudsher als het getal van dwazen en gekken wordt beschouwd. 11 november is bovendien exact 40 dagen voor [[21 december]], de [[kortste dag]]. Het is daarmee het begin van de donkere periode voor [[Kerstmis (hoofdbetekenis)|Kerstmis]]. Daarbij is het de feestdag van [[Martinus van Tours|Sint Maarten]] (het [[Sint-Maarten (feest)|sint-maartensfeest]]). [[Maria-Lichtmis]] is op 2 februari, wat weer exact 40 dagen na Kerstmis is.
In Noord-Brabant en Limburg zijn diverse [[Carnavalsmonument|monumenten]] geplaatst die een speciale rol spelen in de carnavalstraditie.
Elk jaar wordt er door elke carnavalsvereniging een prins en een of meerdere adjudanten uitgeroepen. Bij sommige verenigingen worden er jeugdprinsen en jeugdadjudanten gekozen.

==== Verspreiding ====
Het carnavalsfeest heeft in Nederland met name een belangrijke plaats in de provincies [[Noord-Brabant]] en [[Limburg (Nederlandse provincie)|Limburg]]. Daarnaast wordt het feest gevierd in [[Zeeuws-Vlaanderen]], katholieke dorpen in [[Zuid-Beveland]], het katholieke zuiden van [[Gelderland]], zoals regio [[Arnhem]]/[[Nijmegen]], in het oosten in delen van [[Liemers (streek)|de Liemers]], [[Achterhoek (hoofdbetekenis)|Achterhoek]], [[Salland]], [[Twente (hoofdbetekenis)|Twente]], in het westen in de [[Bollenstreek]], [[West-Friesland (regio)|West-Friesland]] en in sommige [[Utrecht (provincie)|Utrechtse]] plaatsen zoals [[Harmelen]], [[IJsselstein]], [[Montfoort]] en [[Oudewater]]. In de rest van Nederland wordt het feest nog gespreid over een aantal plekken gevierd. In [[Groesbeek]], dicht bij Nijmegen, is de grootste [[carnavalsoptocht]] van [[Gelderland (hoofdbetekenis)|Gelderland]] met meer dan 170 carnavalswagens. [[Grote rivieren van Nederland|''Boven de Moerdijk'']] zijn grote optochten te vinden in [[Hoogland (Nederland)|Hoogland]], [[Oldenzaal]], [[Raalte (plaats)|Raalte]] en [[Zwaag (Hoorn)|Zwaag]]. De optocht van [[Kloosterburen]] staat bekend als de meest noordelijke in Nederland. Over de juiste locatie van de grootste optocht boven de rivieren bestaat geen duidelijkheid. Behalve de inwoners van Hoogland, Oldenzaal en Zwaag, zeggen die van [[Didam]], [['s-Heerenberg]], [[Groenlo]], [[IJsselstein]], [[Montfoort]], [[Noordwijkerhout]] en [[Ter Apel]] dat de grootste optocht ''Boven de Rivieren'' bij hén plaatsvindt.

In [[Flevoland]] wordt met name in de [[Noordoostpolder]] steevast carnaval gevierd. De zeven bestaande verenigingen vinden hun oorsprong met name in Brabant. Na de drooglegging van de polder is het carnaval met de nieuwe bewoners uit het zuiden over komen waaien. In [[Rutten (Nederland)|Rutten]] wordt een optocht gehouden, de organiserende stichting de Leutdelvers werd in 1962 opgericht en is daarmee de oudste vereniging van de Noordoostpolder.

Ook de Friese stad [[Sneek (stad)|Sneek]] heeft een carnavalstraditie. De stad draagt tijdens het feest de naam [[Drabbelterp]] en is een van de weinige steden in Noord-Nederland waar carnaval, compleet met intocht, optocht, sleuteloverdracht en Katholieke [[carnavalsmis]] wordt gevierd.<ref>[https://web.archive.org/web/20150213125537/http://www.sneeklive.nl/tag/carnaval Nieuwsdossier: Carnaval], SneekLive.nl, geraadpleegd: 13 februari 2015</ref>

Het [[Carnaval in Maastricht|Maastrichts carnaval]] bevat elementen van het Bourgondisch en Rijnlands carnaval, met een aantal unieke kenmerken zoals de chaotische ''Bónte Störm''-optocht en het drie dagen durende straatcarnaval onder aanvoering van tientallen ''zate hermeniekes''. In Maastricht overheerst de ''Bónte Störm'', het verklede volk dat zich in het algemeen weinig aantrekt van motto's en goede smaak. Het Maastrichts carnaval in zijn huidige vorm vindt zijn oorsprong in de 19e eeuw, toen de heren[[sociëteit Momus]] de organisatie van het al eeuwenlang bestaande, kleinschalig gevierde carnaval overnam. Voor de gegoede burgerij organiseerde Momus bals en zittingen naar Rijnlandse model, terwijl het gewone volk zich op straat en in de kroegen bedronk. Na de oorlog kreeg het straatcarnaval een enorme impuls door de opkomst van de ''zate hermeniekes'', vergelijkbaar met de Brabantse [[dweilorkest]]en. Tijdens de drie dagen van het carnaval trekken de hermeniekes, gevolgd door schare zingende en dansende carnavalsvierders, door de [[Binnenstad (Maastricht)|Maastrichtse binnenstad]].

==== Bourgondisch en Rijnlands carnaval ====
In [[Europees Nederland]] worden, voorafgaand aan de vastentijd, twee soorten carnaval gevierd: Het [[Rijnlands carnaval|Rijnlands]] en het [[Bourgondisch carnaval]]. In de zomer wordt in enkele plaatsen een Caribische variant gevierd, het [[zomercarnaval]]. Daarbij moet aangetekend worden dat het puur Rijnlands carnaval in Nederland vrijwel niet voorkomt. Naast deze hoofdvarianten bestaat er een scala aan lokale varianten, waarvan het [[Carnaval in Maastricht|Maastrichts carnaval]] het meest specifiek is. De verschillende soorten carnavals komen op veel vlakken overeen, maar zijn door bepaalde tradities van elkaar te onderscheiden. Naast de verschillen in ontstaansgeschiedenis worden hieronder ook de opvallendste kenmerken vermeld.

===== [[Bourgondisch carnaval]] =====
Het Bourgondisch carnaval is de variant die in de meeste plaatsen in Noord-Brabant, Gelderland [[Land van Maas en Waal]] en katholiek [[Zeeuws-Vlaanderen]] en een aantal plaatsen op [[Zuid-Beveland]] traditioneel gevierd wordt. Zij vindt haar oorsprong in de welvarende steden van het [[Hertogdom Brabant]] en [[Graafschap Vlaanderen]] ten tijde van de [[Bourgondische tijd|Bourgondische Nederlanden]]. De insteek van het Bourgondische carnaval was oorspronkelijk dat van een gekostumeerd eetfestijn waarbij men elkaar belachelijk maakte. Door de grote armoede die heerste in Brabant vanaf de bloeitijd van de [[Gouden Eeuw (Nederland)|Gouden Eeuw]] tot de [[Tweede Wereldoorlog]] wordt het traditionele feest gekenmerkt door (schijnbaar) eenvoudige kostuums; waarvan de beroemde blauwe [[Kiel (kleding)|boerenkiel]] met zakdoek wellicht het meest iconisch is.
* De belangrijkste activiteiten van het carnavalsfeest (hoofdbal, sleuteloverdracht, optochten) zijn in handen van één stichting. De stichting kiest één prins (en gevolg) uit. Er is dus maar één prins per stad of dorp.
* Het is gebruikelijk voor steden met een Bourgondische carnavalstraditie (ofschoon er ook in oostelijk Nederland enkele plaatsen met als basis het Rijnlands carnaval dit doen) om de naam tijdens carnaval te veranderen. Enkele bekende voorbeelden zijn: [[Kaaiendonk]] ([[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]]), [[Kielegat]] ([[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]]), [[Kruikenstad]] ([[Tilburg (hoofdbetekenis)|Tilburg]]), [[Krabbegat]] ([[Bergen op Zoom (hoofdbetekenis)|Bergen op Zoom]]), [[Lampegat]] ([[Eindhoven]]), [[Oeteldonk]] ([['s-Hertogenbosch (hoofdbetekenis)|'s-Hertogenbosch]]), [[Tullepetaonestad]] ([[Roosendaal (hoofdbetekenis)|Roosendaal]]), [[Zandhazendurp]] ([[Rosmalen (plaats)|Rosmalen]]), [[Sassendonk]] ([[Zwolle (hoofdbetekenis)|Zwolle]]) en [[Kloosterwieke]] ([[Ter Apel]]).
<!-- ALLEEN NAAM TOEVOEGEN WANNEER ER EEN (AANZIENLIJK) ARTIKEL AANWEZIG IS AUB -->
{{Zie ook|Zie [[Lijst van alternatieve plaatsnamen tijdens carnaval]].}}
* Veel, maar niet alle, Bourgondische carnavals hebben een officieel motto. Dit is meestal een gevleugelde uitspraak in het plaatselijke dialect. In de optocht kunnen mensen zich volgens dit motto kleden en daarmee in sommige gevallen een prijs winnen.
* Traditionele kleding bestaat uit oude kledingstukken, gordijnen, blauwe [[Kiel (kleding)|kielen]] en zakdoeken met allerlei accessoires. Vooral in het westen van Noord-Brabant ziet men dit in groten getale terug. Bourgondisch carnaval vindt veelal binnen plaats in cafés en in zalen. Daar is het warmer, dus de kleding is ook minder dik en bestaat uit minder lagen. Om van en naar de verschillende feestlocaties te gaan, hebben velen oude jassen aan om het buiten niet koud te krijgen.

===== [[Rijnlands carnaval]] =====
De Rijnlandse variant wordt veelal in Limburg en het zuidoosten van Noord-Brabant gevierd. Het Rijnlandse carnaval in Nederland is een afgeleide van het Keulse carnaval. Het Rijnlands carnaval is een manier van carnaval vieren die zich in de [[19e eeuw]] in steden in het westelijk deel van de Duitse deelstaat [[Noordrijn-Westfalen]] heeft ontwikkeld. Het centrum van het Rijnlands carnaval is de stad [[Keulen (stad)|Keulen]], die op haar beurt veel elementen uit het [[carnaval van Venetië|Venetiaans carnaval]] heeft ontleend. In de 19e eeuw werd het carnavalsfeest in het Rijnland een manier om op ludieke wijze te protesteren tegen de imperialistische en protestantse [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]] die het gebied hadden geannexeerd. Veel van de huidige tradities zijn toen ontstaan.

Het Rijnlands carnaval is in Nederland echter duidelijk anders dan in Duitsland. In Nederland ligt de nadruk meer op het volkse karakter van het feest, terwijl in Duitsland de grote carnavalsverenigingen hiërarchische bolwerken zijn. In Duitsland is het 18e- en 19e-eeuwse Pruisische militaire uniform nog steeds onverminderd populair, terwijl dat in Nederland vooral in de Duitse grensstreek het geval is. In Nederland vinden in de carnavalsperiode ook aanzienlijk minder bals en zittingen plaats dan in Duitsland. Verder zijn de Nederlandse carnavalsoptochten informeler dan de bekende optochten van [[Aken (stad)|Aken]], [[Düsseldorf]], [[Keulen (stad)|Keulen]], [[Mainz]] en [[Mönchengladbach]]. In het algemeen geldt: hoe dichter bij de Duitse grens ([[Venlo (stad)|Venlo]], [[Heerlen]], [[Kerkrade (plaats)|Kerkrade]], [[Vaals (plaats)|Vaals]]), hoe ''Rijnlandser'' het carnaval.
* Rijnlandse carnavalsfeesten worden gedomineerd door carnavalsverenigingen, die soms een zeer lange traditie hebben. Binnen sommige verenigingen worden functies van vader op zoon doorgegeven. Deze verenigingen, waarvan er soms meerdere per stad of dorp zijn, hebben elk een eigen prins en raad van elf, presenteren hun eigen praalwagens in de (gezamenlijke) optocht, en organiseren voorafgaand of tijdens het carnaval hun eigen feesten voor leden en niet-leden.
* Deze typisch Brabantse traditie komt in Limburg en het Rijnland niet voor.{{Bron?||2021|02|11}}
* Het Rijnlands carnaval kent traditioneel drie kleuren, die men tijdens het carnaval overal terugziet: [[Rood (kleur)|rood]], [[Geel (kleur)|geel]] en [[Groen (kleur)|groen]].
* Traditionele carnavalskleding bestaat uit uitgebreide kostuums (''pekskes''). Sommigen kopen een thematisch kostuum kant-en-klaar in een feestwinkel, anderen maken hun kostuums zelf. Sommige carnavalsvierders besteden veel tijd en geld aan een origineel kostuum. Omdat het Rijnlands carnaval deels in de openlucht plaatsvindt, is de carnavalskleding vaak warmer. Een deelnemer aan het Rijnlands carnaval in Limburg zal niet snel een gewone jas over zijn of haar pekske dragen; hooguit warme kleding eronder. Tot de jaren '50/'60 waren [[masker]]s populair in Limburg; tegenwoordig geven de meeste mensen de voorkeur aan [[schmink]].
* In de aanloop naar carnaval worden in veel plaatsen zogenaamde [[Oudewijvenbal]]s gehouden. Bij deze traditie zijn de kroegen en de straten bevolkt door mannen (en vrouwen) die zich als ''oud wijf'' verkleden. Niet-verklede mannen en vrouwen die zich tijdens het bal op straat wagen lopen gevaar vernederd en weggejaagd te worden. Tot de ingeburgerde tradities op deze dag behoort soms het afknippen van stropdassen (soms ook schoenveters) bij de mannen. Deze traditie is met name in [[Zuid-Limburg (Nederland)|Zuid-Limburg]] wijdverbreid. Een bekend ''ouwwieverbal'' vindt plaats in [[Valkenburg (Limburg)|Valkenburg]]. In Venlo heet deze traditie ''Truujendaag'', een naam die vermoedelijk is afgeleid van de legendarische stadsfiguur [[Gertruid Bolwater|Gertruid (''Truuj'') Bolwater]], die bij een belegering van de stad het vijandige vaandel buit maakte.
* Op Aswoensdag wordt er in veel lokale cafés het ''herring-schelle'' ([[haringhappen]]) georganiseerd.
* Op elfde van de elfde vindt in Limburg een groot volksfeest plaats, dat tienduizenden bezoekers uit heel Limburg trekt. Dit volksfeest, uitgezonden door L1 en georganiseerd door de Sjeng Kraft Kompenei, vond oorspronkelijk in Maastricht plaats, maar is in 2022 verplaatst naar Roermond, omdat in Maastricht te weinig ruimte was voor het aantal bezoekers.
;
; Overeenkomsten
* Bij zowel het Rijnlands als het Bourgondisch carnaval speelt de ''[[11 november|elfde van de elfde]]'' een belangrijke rol. In Brabant worden op die dag om 11:11u de nieuwe [[motto|carnavalsmotto's]] bekendgemaakt. In veel Limburgse plaatsen worden op dat moment de eerste vergaderingen van de [[Raad van Elf|Raden van Elf]] gehouden, ter voorbereiding op de komende carnaval. De uitvoering van 11e van de 11e is wel anders, in Limburg is dit op een groot plein als volksfeest.
* Bij carnaval ontvangt de [[Prins Carnaval]] op de eerste dag van het carnaval de symbolische sleutel van de stad/dorp uit handen van de [[burgemeester]]; die drie dagen lang 'de macht' aan hem overdraagt.
* In veel plaatsen worden grote [[carnavalsoptocht]]en gehouden met [[praalwagen]]s, georganiseerd en gemaakt door de [[carnavalsvereniging]]en, vaak met een bepaald [[thema (literatuur)|thema]].
* Een herkenbaar fenomeen tijdens het carnaval is de aanwezigheid van [[Prins Carnaval]] en zijn gevolg, de [[Raad van Elf]]. De opmaak van dit gevolg verschilt per regio, de Prins en nar zijn echter vrijwel universeel.
* Betogen in het plaatselijke [[dialect]] worden in beide vormen gehouden. In Brabant wordt deze persoon een ''tonpraoter'' of ''sauwelaar'' genoemd, en zit ook daadwerkelijk in een ton, in Limburg spreekt men van een ''buuttereedner'' en in Zeeland een ''ouwoer''. Allen houden een cabaretesk betoog in dialect, waarin allerlei actuele zaken de revue passeren. Vaak worden daarbij lokale situaties en bekendheden uit de lokale en regionale politiek op de korrel genomen. Deze traditie komt uit het Rijnlandse Carnaval, waar ''Büttenredners'' (letterlijk vertaald: ''tonpraters'') een vergelijkbare rede houden.
* Bij het Bourgondische carnaval is het gebruikelijk dat zogenaamde [[dweilorkest]]en de muziek in de cafés en feestzalen verzorgen. In Limburg treden deze kapellen (''Zate Hermenie'' of ''Joekskapel'' genoemd) voornamelijk in de buitenlucht op; dit in navolging van de Maastrichtse ''zate hermeniekes'', die voorgaan in het straatcarnaval.

In 2016 en 2020 werd het carnaval geteisterd door storm. In 2016 stormde het op carnavalsmaandag en in 2020 op zaterdag en zondag. In beide jaren moesten hierdoor diverse carnavalsoptochten worden afgelast.

=== België ===
[[Bestand:Stavelot -2- 21.03.2004.jpg|thumb|left|De ''Blancs-Moussis'' in [[Stavelot]]]]
[[Bestand:Joker Maaseik 2013.jpg|miniatuur|200px|Maaseikse prinsenwagen van 2013]]
[[Bestand:Binche - Les Gilles.jpg|miniatuur|200px|De historische ''[[Gilles (carnaval)|Gilles]]'' van het carnaval in [[Binche]]]]
[[Bestand:Cwarme.jpg|miniatuur|200px|Zondag, Cwarmê van [[Malmedy]]]]

In [[België (hoofdbetekenis)|België]] wordt carnaval op vele plaatsen gevierd. Dit gebruik bestond al in de late middeleeuwen ([[Bourgondisch carnaval]]).
In Henegouwen dateert de carnavalstraditie minstens van de 14e eeuw. Er zijn echter steden waar het niet meer bestaat, zoals in Gent en Brussel. Carnaval wordt gevierd op zondag en maandag of soms van zondag tot woensdag. In sommige steden vindt op woensdag een 'popverbranding' plaats. Er lopen tijdens carnaval soms wel 70 groepen door de straten. Traditioneel krijgt [[Prins Carnaval]] tijdens carnaval symbolisch de macht over de stad. Als een prins driemaal wordt verkozen, wordt hij in sommige steden keizer. In [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] was er een keizer, [[Kamiel Sergant]], tot zijn overlijden op 3 juni 2021. Deze zit dan soms ook in de [[Raad van Elf]].

De oudste georganiseerde moderne carnavalsstoet van Vlaanderen (sinds 1865) is de [[Internationale Maaseiker Halfvastenstoet|Halfvastenstoet]] van [[carnaval in Maaseik|Maaseik]] in de provincie [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]].<ref>[http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=4737V7LT 'Oudste carnavalsstoet van België toe aan 135ste editie'], ''Nieuwsblad.be'' 24 maart 2011.</ref> Een andere oude stoet is die van Herenthout (sinds 1892). De Herenthoutse carnavalsstoet is gegroeid vanuit het theater en is zich verder blijven profileren als een van straattoneel en dansen. Dit in tegenstelling tot de eerder passieve voorbijtrekkende optochten met het accent op rijkelijk uitgedoste deelnemers en praalwagens. In 1978 bevestigde minister [[Rika De Backer]] van Nederlandse cultuur dat Herenthout de oudste georganiseerde Vastenavondstoet van België heeft tot het tegendeel wordt bewezen. Op zondag 9 maart 1851 trok de eerste carnavalsstoet door de straten van Aalst. Dit wordt echter niet erkend omdat dit geen georganiseerde stoet was. Een georganiseerde stoet was er pas in 1923 te Aalst.

In Oostende en Torhout (West-Vlaanderen) zijn er ook carnavalstoeten.

In Vlaanderen viert [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] het [[Rijnlands carnaval]], zoals in [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]], maar het grensgebied van [[Oost-Vlaanderen]] en [[Vlaams-Brabant]] kent een meer anarchistisch straatcarnaval met als goed voorbeeld [[Carnaval Aalst|Aalst]]. Aan de Aalsterse zondagsstoet nemen meer dan 70 plaatselijke groepen deel, met elk jaar een ander lokaal, nationaal of internationaal thema dat ze hekelen met praalwagens. Losse groepen haken in op de allerlaatste actualiteit. De dinsdag is er een ''Voil-Jeanetten''stoet: in vrouwenkleren gestoken mannen met [[Kinderwagen|kinderkoets]], kapotte paraplu en haring in een vogelkooi zijn dan meester van de straat. Elk jaar verschijnen verscheidene cd's met liedjes in het ''Oilsjters'' (Aalsters) dialect. Sinds 2010 is het carnaval van Aalst opgenomen in de [[Lijst van meesterwerken van het orale en immateriële erfgoed van de mensheid|Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid]] van de [[UNESCO]]. Na controverse over een praalwagen met stereotypen van joodse mensen werd er een procedure gestart om het carnaval van de lijst te verwijderen. In december 2019 liet de stad Aalst daarna weten zelf van de UNESCO-lijst geschrapt te willen worden.{{Bron?||2020|12|04}}

Ook in [[Dendermonde]], [[Lede]], [[Ninove]] en [[Halle (Vlaams-Brabant)|Halle]] wordt carnaval uitbundig gevierd. In Ninove is het carnaval exact één week na Aalst en tijdens de vierdaagse van het carnaval staat er ook een [[kermis]]. Het carnaval loopt door het kermisgebied. In Halle vindt carnaval plaats met [[Laetare]] of Halfvasten. In tegenstelling tot elders kiest men in Halle geen Prins Carnaval maar een prinsenkoppel (prins + prinses carnaval).

In [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]] worden stoeten georganiseerd van zaterdag voor carnaval tot en met paasmaandag. Vooral in het Maasland, van [[Kessenich (België)|Kessenich]] tot [[Lanaken]] wordt het carnaval uitbundig gevierd. Reeds vanaf 11/11 tot en met half vasten vinden wekelijks vele carnavalsactiviteiten plaats doorheen het Maasland. Bijna ieder kerkdorp heeft er z'n raad van elf, prins en ook optocht. In Lanaken heerst er overigens nog het echte straatcarnaval. Op zaterdag is er het ''aaijdwieverbal'', op carnavalszondag trekt de optocht door het centrum, maandag en dinsdag is er het onvervalste Laoneker straatcarnaval met als apotheose de heksverbranding op kerkplein om 23:11 uur. Tot slot vindt op woensdag in alle cafés het [[haringhappen]] plaats.

Het in Midden-Limburg gelegen [[Diepenbeek]] kent al sinds lang een naar de [[Duitse Orde]] verwijzende carnavalsvereniging de [[Orde van de Teutonische Ridders]] met een uitgebreid programma van oktober tot maart.
In Noordwest-Limburg kent de gemeente Leopoldsburg een jarenlange carnavalstraditie, met invloeden uit het hele land. Als militaire gemeente kwamen de bewoners uit alle windstreken van België. Het opgerichte carnaval kende dan ook een mengelmoes van allerhande tradities uit alle vormen van het carnaval. Sinds 2002 werd echter een nieuwe comité, een raad van elf, opgericht dat zicht meer ging richten op het Rijnlands carnaval. Onder invloed van ‘Kamp Karnaval 2002’ verzamelden alle carnavalsgroepen zich om jaarlijks één ‘stads’-prins aan te stellen die regeert over de garizoenstad Leopoldsburg.

Een andere traditie die al jaren plaatsvindt aan de Maaskant, is het uitbrengen van een cd met 20 carnavalsnummers in het plaatselijke dialect. Op deze cd, genaamd Vastelaovend aan de Maaskant, staan 20 zangers en groepen uit heel het Maasland. De cd-voorstelling vindt ieder jaar in een ander Maaslands kerkdorp plaats.

In het Oost-Vlaamse [[Ronse]] wordt op de zaterdag na [[Driekoningen]] de [[Ronsense Bommelfeesten|Bommels]] gevierd, waarvan de wortels getraceerd kunnen worden tot in de middeleeuwen. Het carnaval in het naburige [[Zottegem]] wordt gevierd op de eerste zaterdag van het nieuwe jaar, behalve als die op 1, 2, 3 of 4 januari valt. Carnaval Zottegem vindt zijn oorsprong in vroegere driekoningenvieringen.

In [[Wallonië]] is [[Binche]] de carnavalsstad. De [[Gilles (carnaval)|Gilles]] en hun traditionele kostuums met witte pluimen zijn wereldvermaard. Lange tijd dacht men dat het carnaval voor het eerst in 1549 georganiseerd werd door [[Maria van Hongarije (1505-1558)|Maria van Hongarije]] ter ere van een bezoek van haar broer [[keizer Karel V]] en zijn zoon [[Filips II van Spanje|Filips II]], maar deze theorie is niet langer houdbaar, want er zijn al verwijzingen naar een carnaval in Binche in 1395. Sommige verwijzingen naar de Nieuwe Wereld vinden mogelijk wel hun oorsprong in de feestelijkheden die Maria destijds in haar paleis inrichtte. Hovelingen zouden zich toen hebben verkleed als indianen, ter ere van de veroveringen van [[Francisco Pizarro]] op de Inca's. In 2003 plaatste de UNESCO het carnaval van Binche op de [[Representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid|Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid]]. [[Stavelot]] is bekend van de Blancs-Moussis (Laetare) en [[Malmedy]] is bekend van de Haguètes (Cwarmê).

=== Duitsland en Zwitserland ===
[[Bestand:Schembartlauf.jpg|miniatuur|200px|''Schermbartlauf'' in [[Neurenberg]], ca. 1540 - 1800]]
[[Bestand:Mainzer-Buett.jpg|miniatuur|200px|Uniform van de ''Generalfeldmarschall'' der ''Garde der Prinzessin'' (1886) en een ''Bütt'' (biervat, zie ook [[tonpraten]]) uit [[Mainz]]]]
In verschillende delen van Duitsland, zoals in het [[Rijnland (Duitsland)|Rijnland]] wordt carnaval (''Fastelovend'') gevierd. Ook daar vindt men de typische verschijnselen zoals buutreders (redenaars die staan of zitten op of achter een ''Bütt'', gewoon Duits: ''Bottich'' = biervat), zittingen, optochten, verklede mensen en bier. De optochten vinden meestal op ''[[Rosenmontag]]'' plaats.

Bekende carnavalssteden zijn [[Aken (stad)|Aken]], [[Düsseldorf]], [[Duisburg]], [[Keulen (stad)|Keulen]], [[Krefeld]] en [[Mainz]]; kortom in de hele regio [[Nederrijn (Duitse regio)|Nederrijn]] wordt het Carnavalsfeest gevierd. [[Münster (stad)|Münster]] heeft op ''Rosenmontag'' een grote optocht, waaraan ook wagens en groepen uit [[Twente (hoofdbetekenis)|Twente]] deelnemen die op de zaterdag ervoor aan de optocht in [[Losser (plaats)|Losser]] deelgenomen hebben. Deze optocht wordt ook in samenwerking met het overkoepelend lossers carnavals orgaan de gaffel aoskes georganiseerd.

In [[Zuid-Duitsland]] waar het feest (''Fasching'') ook uitbundig gevierd wordt, bestaat een aantal specifieke carnavalstradities. Hier, met name in het [[Zwarte Woud]] en in de stad [[Neurenberg]], zien we, evenals in het aangrenzende [[Zwitserland]], o.a. met grote [[koebel]]len uitgeruste, [[Satan|duivelachtige]] figuren (''Scheller''). Deze figuren gaan mogelijk terug op oude, voorchristelijke vruchtbaarheidsriten (zie ook [[Kukeri]] en [[Krampus]], met resp. koebel en ketting).

Traditioneel is de ''Altweiberfassnacht'', op donderdag voor carnaval, waarbij de vrouwen uitbundig feestvieren, en als ze de kans daartoe krijgen, met een schaar de stropdas afknippen van mannen die er een dragen.

<gallery>
Elferrat.jpg|De [[Raad van Elf]] van de ''Kleinpariser Faschings-Club [[Uettingen]]''
Maskenzug-1828-1.jpg|''Maskenzug – Der babylonische Turm'', een van de eerste carnavals van [[Keulen (stad)|Keulen]], 1828
DPAG-1997-KölnerKarneval.jpg|Karnevalisten beim ''Wibbeln'', ter ere van 175 jaar carnaval in [[Keulen (stad)|Keulen]]
Köln-Rosenmontag-Neumarkt-1836.jpg|'Rosenmontag' op de Neumarkt in [[Keulen (stad)|Keulen]], 1836
Maskenzug Koeln 1846.jpg|''Maskenzug'' in [[Keulen (stad)|Keulen]], 1846
Fotothek df tg 0003175 Fastnacht ^ Narr ^ Verkleidung ^ Maske ^ Spott.jpg|Fastnacht, de kostuums zijn versierd met o.a. [[koebel]]len, 1591
I Biss Rottweiler Fasnet Postkarte 1900.jpg|Figuur met vele bellen op een ansichtkaart uit 1900
Narrenzunft Tettnang Hopfennarr Narrentreffen Meßkirch 2006.jpg|[[Nar (persoon)|Nar]] met vele bellen
Tschaggatta (19).jpg|''Tschaggatta'' met dierenhuiden, [[masker]], [[Staf (voorwerp)|staf]] en [[koebel]], [[Zwitserland]]
Bräunlingen 014.jpg|Narrenschip, symbool voor [[Bräunlingen]] (gestrand bij het [[Gildehuis]])
Stegstrecker Pfullendorf Hexen Narrentreffen Meßkirch 2006.jpg|Narrensprong van een heks op de bezems
Hexensprung-Furtwangen.jpg|[[Heks (persoon)|Heksensprong]] over het vuur
Weingarten Plätzlerbrunnen 2.jpg|Standbeeld van een ''Plätzler'' in [[Weingarten (Württemberg)|Weingarten]]
Roadgaelgreunwkped07.jpg|Rood, geel, groen is de kleur van '[[vastelaovend]]'.
</gallery>

=== Oostenrijk ===
[[Bestand:Opernball 0658.jpg|miniatuur|200px|Met bloemen versierde [[Weense Staatsopera]] tijdens de Opernball]]
Het carnaval in [[Oostenrijk]], Fasching genoemd, heeft geheel eigen gebruiken. In dat land is het carnavalsseizoen de tijd van de [[bal (danspartij)|bal]]s, met name in Wenen. Elke beroepsgroep heeft zijn eigen dansfeest, zoals het Zuckerbäckerball, Jägerball of het Schulwartenball. Hoogtepunt is het ''Opernball''. Het is het bal van de kunstenaars van de [[Weense Opera]], en tegelijkertijd het bal van iedereen die belangrijk is in Oostenrijk. Er komen zo'n 12.000 bezoekers. Het Opernball wordt altijd live uitgezonden door de [[ORF]], het Bayerisches Fernsehen en [[3sat]]. Het kan op hoge kijkcijfers rekenen. De president van Oostenrijk is altijd aanwezig en heeft regelmatig staatsgasten bij zich. Opvallend is dat iedereen zeer klassiek gekleed gaat. Het feest wordt geopend door de debutanten waarbij de dames in een witte jurk gekleed zijn en een diadeem dragen en de heren een [[rokkostuum]] dragen. Rokkostuum of uniform is voor alle heren verplicht, terwijl de dames in een lange avondjurk gekleed dienen te zijn. Veel mensen dragen op dit bal hun officiële [[onderscheiding]]en. Om twaalf uur wordt de middernachts[[quadrille]] gedanst.

In het zuiden van Oostenrijk is er nog een andere traditie, namelijk de [[Villach]]er Fasching. Op de zaterdag worden er humoristische toespraken gehouden en vindt er ook een optocht plaats door de binnenstad van Villach.

=== Verenigd Koninkrijk ===
[[Bestand:Giovanni Domenico Tiepolo 012.jpg|miniatuur|200px|[[Carnaval van Venetië]], [[Giovanni Domenico Tiepolo]], 1757]]
[[Bestand:Carnaval Bonaire (1).jpg|miniatuur|200px|Carnavalsoptocht in [[Rincon (Bonaire)]], 2018]]
[[Bestand:Unidos de Vila Isabel.jpg|miniatuur|200px|De ''mestre-sala'' en de ''porta-bandeira'' van ''Unidos de Vila Isabel'' tijdens het [[carnaval in Rio de Janeiro]]]]
[[Bestand:CarnavalBrazilRio2005.jpg|miniatuur|200px|[[Carnaval in Rio de Janeiro]]]]
[[Bestand:Desfile Portela 2014 (906185).jpg|miniatuur|200px|De [[Samba (muziek)|samba]]school ''Portela'' tijdens de parade van het [[carnaval in Rio de Janeiro]]]]
In [[South West England]] is het [[West Country Carnival]] een jaarlijks terugkerend festival met optochten met verlichte wagens (lokaal ''cars'' genoemd), vroeger ''West Country'' genoemd. Dit evenement vindt zijn oorsprong in [[Bridgwater]] en gaat terug op de verijdeling van het [[Buskruitverraad]] in 1605.

=== Frankrijk ===
In [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] is vooral het [[carnaval van Nice]] bekend.

Het straatcarnaval van [[Duinkerke]] karakteriseert zich door een enorme uitbundigheid. Een (schijnbaar) ongeorganiseerde massa van tienduizenden kleurrijk geklede carnavalsvierders bevolken dan de straten en pleinen van de stad. Opmerkelijk aan het straatcarnaval van [[Frans-Vlaanderen]] is het veelvuldig gebruik van bontgekleurde paraplu's (de Berguenaar) die op ellenlange stelen hoog boven de deinende massa worden meegedragen.

=== Spanje ===
In [[Spanje]] is het belangrijkste carnaval het [[Carnaval in Santa Cruz de Tenerife]], en vervolgens dat van [[Cádiz (stad)|Cádiz]]. Het feest La Vijanera in het plaatsje [[Silió]] in de deelstaat [[Cantabrië]] op de eerste zondag van het nieuwe jaar geldt als het oudste carnavalsfeest van Spanje en Europa. Het evenement geniet een beschermde status als ''Fiesta de Interés Turistico Nacional''. Ten tijde van de Franco-dictatuur was dit feest, evenals vele andere in Spanje, verboden.<ref>[http://www.rtve.es/television/20200102/vijanera-tradicional-fiesta-silio/1994800.shtml ''La Vijanera, la tradicional fiesta de Silió'']</ref><ref>[https://www.20minutos.es/noticia/4106304/0/silio-celebra-una-abarrotada-vijanera/ ''Silió celebra una "abarrotada" Vijanera'']</ref><ref>[https://www.spanjevandaag.com/04/01/2020/het-oudste-carnavalsfeest-van-spanje-en-europa-in-cantabrie-la-vijanera/ ''Het oudste carnavalsfeest van Spanje (en Europa) in Cantabrië: La Vijanera'']</ref>

=== Italië ===
Het [[carnaval van Venetië]] is ingetogener dan het carnaval in de Lage Landen. Men verkleedt zich veelal in historische stijl. De kostuums zijn vaak zeer luxueus. De [[masker]]s kunnen kunstwerken op zich zijn, hoewel ze ook ‘aan de lopende band’ in fabrieken gemaakt worden.

Het [[Ambrosiaanse Republiek|Ambrosiaans Carnaval]], gevierd in het overgrote deel van het [[aartsbisdom Milaan]] en in sommige van de naburige bisdommen, eindigt op de eerste zondag van de vasten, de laatste dag van het carnaval is op zaterdag, vier dagen later dan de dinsdag als je kijkt naar de uiteinden van het normale carnaval. De traditie wil dat [[Ambrosius van Milaan|bisschop Ambrosius]] bezig was met een pelgrimstocht en dat hij zijn terugkeer na het carnaval had aangekondigd om de eerste riten van de vasten in de stad te vieren. De bevolking van [[Milaan (stad)|Milaan]] wachtte op hem en vierde carnaval door tot aan zijn komst, aswoensdag wordt in het aartsbisdom Milaan dan ook gevierd op de eerste zondag van de vasten, aszondag dus. In werkelijkheid is het verschil is te wijten aan het feit de Vasten overal op zondag begon. De periode van Aswoensdag tot zondag is later toegevoegd in de Romeinse ritus om het aantal vastendagen effectief op 40 te brengen, daar de zondagen immers nooit als vastendagen golden. Dit verlengde carnaval wordt, met verschillende tradities, ook gevierd in andere delen van Italië, wordt Carnevalone (grote carnaval) genoemd.

Het carnaval van de stad [[Ivrea (stad)|Ivrea]] in Piemonte (“Storico Carnevale di Ivrea”) is het enige in Italië dat ononderbroken jaarlijks plaatsvond sinds de middeleeuwen. Het is tevens ouder dan dat van Venetië.

=== Bosnië en Herzegovina ===
In [[Bosnië en Herzegovina]] wordt eveneens carnaval gevierd in met name gebieden waar de katholieke [[Kroaten in Bosnië en Herzegovina|Kroatische]] bevolking woont, zoals in [[Herzegovina]], [[Centraal-Bosnië]] en andere regio's in het land waar Kroaten wonen. Een van de meest bekende traditioneel carnaval vindt plaats in de stad [[Ljubuški]].

=== Kroatië ===
Het bekendste Kroatische carnaval is het [[Rijeka]]-carnaval, waarbij de burgemeester van Rijeka de sleutels van de stad overhandigt aan de carnavalsmeester (meštar od karnevala). Het festival omvat verschillende evenementen, met als hoogtepunt de laatste zondag in een gemaskerde optocht. (Een soortgelijke processie voor kinderen vindt plaats in het voorgaande weekend.)

Veel steden in de [[Kvarner]]-regio van [[Kroatië]] (en in andere delen van het land) houden zich aan de carnavalsperiode, met lokale tradities en de lokale cultuur. Sommige van de steden en plaatsen zijn [[Grobnik (Rijeka)|Grobnik]], [[Permani]], [[Kastav]] en vele andere plaatsen in de buurt van Rijeka. Vlak voor het einde van carnaval wordt er in elke plaats in Kvarner een manachtige pop verbrand, genaamd een "Pust", die de schuld krijgt van alle ellende van het voorgaande jaar. Het traditionele carnavalvoedsel is een [[fritule]], een gebakje. Dit festival kan ook poklade worden genoemd.

Bij veel van de festiviteiten worden maskers gedragen, evenals bij concerten en andere feesten. Kinderen en leraren mogen meestal een dag maskers op school dragen, en ook maskers op schooldansen of bij het langsgaan van de huizen waarbij de kinderen veelal snoep of andere lekkernijen krijgen. Carnavals vinden ook in de zomer plaats. Een van de bekendste is het [[Senj]] zomercarnaval - voor het eerst gevierd in 1968. De steden [[Cres (stad)|Cres]], [[Pag (stad)|Pag]], [[Novi Vinodolski]] en [[Fužine (Kroatië)|Fužine]] organiseren ook zomercarnaval.

== Carnaval in Noord-Amerika ==
=== Verenigde Staten ===
Op de meeste plaatsen in de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] is de carnavalstraditie nooit doorgedrongen. Alleen in [[New Orleans (stad)|New Orleans]] ([[Louisiana (staat)|Louisiana]]), een door de [[Franse koloniale rijk|Franse kolonisten]] gestichte plaats, wordt het feest wel ieder jaar gevierd. Hier heet carnaval [[Mardi Gras (feest)|Mardi Gras]], dit is de Franse uitdrukking voor ''vette dinsdag''. Het is een verkleedfeest (paars, groen en goud) en een paradefeest. Rond 1837 werden er al optochten gehouden. In 1872 was er voor het eerst sprake van een grootschalig georganiseerd feest.<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 29</ref>

=== Canada ===
In [[Canada (hoofdbetekenis)|Canada]] heeft het carnavalsfeest vooral in [[Quebec (provincie)|Quebec]] veel voet aan de grond gekregen, waar het vanuit Frankrijk heen werd gebracht. Een belangrijk onderdeel is het maken van bouwwerken van sneeuw en ijs. Sinds 1954 is er sprake van een georganiseerd carnaval.<ref>Mattheijssen & Fransen, p. 30-31</ref>

== Carnaval in Midden-Amerika ==
=== Cariben ===
Op [[Sint Maarten (eiland)|Sint Maarten]] wordt carnaval om commerciële redenen gevierd in de week van [[30 april]], [[Koningsdag (Nederland)|Koninginnedag]]. Nabijgelegen eilanden vieren wel carnaval voorafgaand aan de vastentijd.

Het carnaval zoals dat in [[Caribisch Nederland]] (BES-eilanden), en dan met name op [[Bonaire]], wordt gevierd staat vooral bekend om de kleurrijke straatparades. Ook op [[Curaçao]] en [[Aruba]] wordt op deze manier carnaval gevierd. Kleurrijke praalwagens voorzien van bands trekken door de straten, gevolgd door een dansende menigte. Kostuums zijn vaak uitbundig en zeer kleurrijk.
{{Zie hoofdartikel|Carnaval op Curaçao}}

== Carnaval in Zuid-Amerika ==
In veel landen in [[Zuid-Amerika]] wordt het carnaval uitbundig gevierd, in tegenstelling tot Noord-Amerika.

=== Brazilië ===
Vooral het [[carnaval in Rio de Janeiro]] is zeer befaamd. Aldaar vindt de wereldberoemde parade plaats. Het grootste straatcarnaval van de wereld vindt overigens plaats in [[Salvador (stad)|Salvador da Bahia]], een andere grote plaats in Brazilië.

<gallery>
Ottana Boes-e-merdules 1.jpg|Carnaval in [[Sardinië]], [[masker]]s met hoorns en kostuums (gemaakt van dierenhuid, versierd met bellen)
Napuhanci s ornicama EMZ 300109.jpg|Traditionele kostuums (gemaakt van dierenhuid, versierd met bellen) en [[masker]]s met hoorns uit [[Kroatië]]
Fastelavn, slå katten af tønden 01a (ubt).jpg|Carnaval in [[Zweden]] (met soort van [[piñata]] en militaire kostuums), ca. 1860
RexPostcardNightBetter.jpg|[[Ansichtkaart]] van [[Mardi Gras (feest)|Mardi Grasparade]] op de Canal Street, gepost op 17 maart 1908
Busojaras-Buso and Son.jpg|''Busó'' en zoon met dierenhuiden en [[koebel]]len, [[Hongarije]]
CarnavalCadiz1906.jpg|Carnaval van [[Cadiz (stad)|Cadiz]], [[Spanje]], 1906
Carnaval 1915.jpg|Carnaval van [[Nice]], 1915
Purim In Mahne Yehuda.jpg|Tijdens het [[jodendom|joodse]] [[Poerim|Poeriem]] worden [[Hamansoren]] gegeten
Carnival in Acireale.jpg|miniatuur|Het Carnaval van [[Acireale]] bij [[Catania (stad)|Catania]] is het oudste van [[Sicilië]]
</gallery>

== UNESCO ==
Er zijn enkele carnavals geplaatst op de [[Lijst van meesterwerken van het orale en immateriële erfgoed van de mensheid|Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid]] van [[UNESCO]].

* In [[Bolivia]] vindt het [[Carnaval van Oruro]] plaats, dit carnaval staat sinds 2001 op de lijst.
* In 2003 werd het carnaval van [[Binche]] (met de ''[[Gilles (carnaval)|Gilles]]'') in [[België (hoofdbetekenis)|België]], op de lijst geplaatst.
* Het carnaval van [[Barranquilla]], [[Colombia]], staat sinds 2003 op de lijst vermeld.
* Het [[Carnaval Aalst]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] stond sinds 2008 op de lijst vermeld maar werd op eigen verzoek geschrapt in 2020.
* Het [[Carnaval de Negros y Blancos]] uit [[Pasto]], [[Colombia (hoofdbetekenis)|Colombia]], staat sinds 2009 op de lijst vermeld.
<gallery class="center">
Llamerada Carnaval de Oruro Bolivia.jpg|''Lamerada'' op het [[carnaval van Oruro]]
Bailarines del Carnaval de Barranquilla.jpg|Carnaval van [[Barranquilla]]
Talco en Carnaval de Blancos y Negros.jpg|[[Talk (mineraal)|Talk]] en [[confetti]] op het [[Carnaval de Negros y Blancos]] in [[Pasto]]
JOUEUSES DIADENEGROS D-ESTRADA.jpg|''Día de Negros'', [[Carnaval de Negros y Blancos]] in [[Pasto]]
</gallery>

== Varianten ==
[[Bestand:Zomercarnaval3.jpg|miniatuur|200px|[[Zomercarnaval]]]]
In [[Oosters-orthodoxe kerken|orthodox-christelijke]] landen is het equivalent van carnaval [[maslenitsa]] ofwel pannenkoekenfeest.

Het [[jodendom|joodse]] feest [[Poerim|Poeriem]] wordt wel vergeleken met carnaval.{{Bron?|Door wie?|2017|04|17}}

=== Zomercarnaval ===
{{Zie hoofdartikel|Zomercarnaval}}
Onder andere Nederland en België kennen enkele [[zomercarnaval]]s, waarvan dat van [[Zomercarnaval Rotterdam|Rotterdam]] het grootste is. Vanwege het klimaat in deze landen vinden deze vaak op Caraïbische en Kaapverdiaanse leest geschoeide optochten in de zomer plaats.

== Externe link ==
* [http://www.xs4all.nl/~hansbeen/errepul/geschiedenis_carnaval/index.html Geschiedenis van carnaval, diverse bronnen vergeleken]

{{Appendix|2=
'''Bronnen'''
* {{aut|B. Lauvrijs}}, ''Een jaar vol feesten: oorsprong, geschiedenis en gebruiken van de belangrijkste jaarfeesten'', 2004, {{ISBN|9058140091}}
* {{aut|T. Fransen}}, {{aut|S. Mattheijssen}}, ''Hét carnavalsboek; van lentefeest tot festival'', 2014, {{ISBN|9789090285313}}
----
'''Noot'''
{{References|group=noten}}
----
'''Referenties'''
{{References}}
}}
{{Navigatie carnaval}}


[[Categorie:Carnaval| ]]
[[Categorie:Christelijke feestdag]]
[[Categorie:Feest in februari]]
[[Categorie:Feest in maart]]
[[Categorie:Volksfeest]]