Brontekst bekijken van Breda

{{Zie dp}}
{{Infobox plaats in Nederland
| soort = Stad
| naam = Breda
| foto0 = [[Bestand:Breda Spanjaardsgat spinola.jpg|{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px]]
| ondertitel0 = Waterpoort het Spanjaardsgat in Breda
| provincie = {{NL-vlag|Noord-Brabant}}
| gemeente = {{NL-vlag|Breda}}
| bestandsnaam vlag = Flag of Breda.svg
| vlagartikel = Vlag van Breda (Nederland)
| bestandsnaam wapen = Breda wapen.svg
| wapenartikel = Wapen van Breda
| inwoners = 186.504
| datum inwoners = 31-1-2023
| woonplaatscode = 3622
| oppervlakte = 128,7
| netnummer = 076
| postcode = 4850-4851, 4840-4841, 4800-4803, 4811-4820, 4822-4827, 4834-4839, 4847, 4854
| website = [http://www.breda.nl/ www.breda.nl]
| lat_deg = 51
| lat_min = 35
| lat_sec = 15
| lon_deg = 4
| lon_min = 46
| lon_sec = 30
}}
{{Link portaal|Breda}}
'''Breda''' ({{Audio|182_Breda.ogg|<small>uitspraak</small>}}{{IPA|bre.'da}}) is een Nederlandse [[Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten|stad]] in het westen van de provincie [[Noord-Brabant]]. Breda is van oudsher de voornaamste stad van [[Noord-Brabant|West-Brabant]]. Het was de hoofdstad van de [[Baronie van Breda]], waaronder onder meer ook [[Roosendaal]], [[Etten-Leur]] en [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]] ressorteerden. De stad zelf is de kern van de [[Breda (gemeente)|gelijknamige gemeente]], die per {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=Year}} {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0758}} inwoners telde, en daarmee in grootte de derde gemeente van Noord-Brabant is en de [[Lijst van grootste gemeenten in Nederland|negende]] gemeente van Nederland. De inwoners worden Bredanaren of Bredanaars genoemd. 

De stad was eeuwenlang een belangrijke [[garnizoen|garnizoens-]] en [[vestingstad]] en speelt nog steeds een zichtbare rol binnen de [[Nederlandse krijgsmacht]] door de aanwezigheid van de [[Koninklijke Militaire Academie]] (KMA) en het hoofdkwartier van de [[Koninklijke Luchtmacht]]. Zij is sedert 1853 de zetel van het gelijknamige [[Bisdom Breda|bisdom]]. De aanwezigheid van eerst het hof van de [[Heren van Breda]], maar later ook van voorzieningen als de [[Rechtbank]], [[Kamer van koophandel]], en het [[Bisdom Breda|Bisdom]] hebben ervoor gezorgd dat Breda van oudsher het politieke, administratieve en [[Bisdom Breda|religieus-bestuurlijke]] hart van [[Noord-Brabant|West-Brabant]] vormt. De stad bezit vanouds ook veel handel en industrie. Zij ligt aan een knooppunt van water-, spoor- en autowegen.

== Naam ==
{{Zie hoofdartikel|Breda (naam)}}
Over de herkomst van de naam Breda bestaan verschillende verklaringen. De standaardverklaring in het ''Vroeg Middelnederlands Woordenboek'' geeft hier als [[etymologie]] een [[samenstelling (taalkunde)|samenstelling]] van:
* < Germ. ''*braida-'' 'breed' en ''*aχwō-'' 'natuurlijke waterloop inz. in het zeekleigebied' (Top.Wbk.).
Deze etymologie wordt echter niet algemeen onderschreven (zie onder). Volgens het VMNW is de plaatsnaam Breda pas geattesteerd vanaf 1269.<ref>[http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=VMNW&id=ID72882 Bron]</ref> Andere bronnen geven echter indirecte oudere vermeldingen.

=== Bijnamen ===
[[Bestand:Breda Royal Wilhelmina Fountain Nassau.jpg|thumb|De Wilhelmina Fontein is een van de vele Nassau-monumenten van de stad]]
Breda bezit een historische band met het [[huis Nassau]]. Tot 1795 waren de burgers van Breda onderdanen van de [[heer van Breda]], die vanaf 1403 tevens [[Lijst van heersers van Nassau|graaf van Nassau]] was en vanaf 1538 ook de [[prins van Oranje-Nassau]]. Sinds 1815 behoort [[Baronie van Breda|Baron van Breda]] tot de [[Titels van de Nederlandse koninklijke familie|historische titels]] van de koning(in). Daardoor is Breda niet alleen een [[Unie van Oranjesteden|Oranjestad]], maar geldt het ook als de ''Nassaustad'' bij uitstek.<br>

Breda heeft een belangrijke historische stadskern, die zich over de eeuwen heeft gevormd rond het [[Kasteel van Breda]], de zetel van de heren van Breda. In de binnenstad bevinden zich, naast het Kasteel (de [[KMA]]), onder meer de gotische [[Grote Kerk (Breda)|Onze-Lieve-Vrouwekerk]], de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]], het Stadspark 'het [[Park Valkenberg|Valkenberg]]', het [[Begijnhof (Breda)|Begijnhof]], de Haven, het [[Spanjaardsgat]], en de [[Prinsenkade]]. Vanaf het einde van de 19e eeuw kwam voor Breda ook de term ''[[Geschiedenis van Breda#Het Haagje van het Zuiden|Haagje van het Zuiden]]'' in zwang. Dit predikaat is voor meerdere uitleg vatbaar, maar lijkt vooral te slaan op de fraaie, bosrijke omgeving van de stad. Zowel vanwege zijn historisch stadsschoon als om die fraaie, bosrijke omgeving wordt Breda in zijn [[De Paarse Heide|volkslied]] niet minder dan de ''Parel van het Zuiden'' genoemd.

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Breda}}
[[Bestand:Breda 1350 met muren en wallen.jpg|miniatuur|Breda 1350 bevestigd met muren en wallen]]
[[Bestand:Velázquez - de Breda o Las Lanzas (Museo del Prado, 1634-35).jpg|miniatuur|[[Diego Velázquez (kunstschilder)|Diego Velázquez]] De overgave van Breda (Las Lanzas), 1634/35, Olieverf op doek, Museo del Prado, Madrid]]
[[Bestand:Blaeu 1652 - Breda.jpg|miniatuur|Breda in 1653 volgens Willem en [[Joan Blaeu]]]]
Belangrijke jaartallen in de geschiedenis van Breda zijn:

* [[1125]]: Eerste vermelding van de naam Breda in een oorkonde die een schenking aan de abdij van Affligem betreft en waar Arnulfus (Arnulf) en Ingelbertus (Engelbrecht) '''van Breda''' als getuigen optreden.<ref>P.C. Boeren, De heren van Breda en Schoten, p.94; E. de Marneffe, Cartulaire de l'abbaye d'Affligem, p.71, no. 40 (1125): "Ascelinus de Bruxella, et filius suus Henricus. Arnulfus et Ingelbertus de Breda."</ref>
* 1252: Breda koopt van de heer Hendrik IV van Schoten [[Privileges van 1252|privileges]]. Deze handeling wordt door velen nog steeds gezien als het verkrijgen van stadsrechten. Breda heeft echter nooit een stadsrecht gekregen, het ontwikkelde zich geleidelijk tot een stad. Dat kwam veel voor.
* 1267: Op 22 maart schenkt [[Hendrik V van Schoten]], heer van Breda, aan de Bredase begijnen de grond waarop zij zich gevestigd hebben en verleent hen toestemming daarop een kerk te bouwen en een begraafplaats aan te leggen. Deze schenking wordt aangehouden als stichting van het [[Begijnhof (Breda)|Bredase Begijnhof]].
* 1327: De heer van Breda verkoopt zijn land met de stad aan de hertog van Brabant.
* 1350: De hertog van Brabant [[Jan III van Brabant|Jan III]] geeft de stad, de burcht en het land van Breda in leen aan Jan II van Polanen, een Hollandse edelman.
* 1350 - 1378: [[Jan I van Polanen]], Heer van Breda
* 1378 - 1394: [[Jan II van Polanen]], Heer van Breda
* 1403: [[Baronie van Breda]]
* 1449: Het [[Sacrament van Niervaert]] wordt op verzoek van [[Jan IV van Nassau]] overgebracht naar de [[Grote Kerk (Breda)|Grote-of-Onze-Lieve-Vrouwekerk]] Breda.

Tussen 1450 en 1550 ontwikkelde de stad Breda zich tot een van de opmerkelijkste culturele en politieke centra van de Nederlanden. Als residentiestad van de Brabantse tak van de Nassaudynastie die sinds 1403 heren van Breda waren, kreeg de stad een bijzondere allure. De Brabantse Nassaus behoorden tot de allerhoogste adel in de Bourgondisch-Habsburgse Nederlanden en voerden in hun heerlijkheden een bijbehorende cultuurpolitiek. Dat gebeurde in Breda in elk geval (ook) in nauwe samenwerking met de stedelijke gemeenschap. De stedelijke allure van Breda kreeg vorm in bouw- en verfraaiingsprojecten, het creëren van literaire, visuele en architectonische kunstwerken en het stichten van monumenten.

* 1504 - 1538: [[Hendrik III van Nassau-Breda]] van Nassau, Heer van Breda
* 1534: Grote [[Stadsbrand van Breda|stadsbrand]] in Breda
* 1544 - 1567: [[Willem van Oranje|Willem I van Oranje]]
* 1566: [[Beeldenstorm]]
* 1568: Begin van de [[Tachtigjarige Oorlog]]
* 1567 - 1576: Breda geconfisqueerd door de koning van Spanje
* 1576 - 1581: Willem van Oranje, deze werd in 1581 vogelvrij verklaard, waarop Breda door de Spanjaarden werd veroverd door [[Claudius van Berlaymont]] (de ''[[furie van Houtepen]]'')
* 1581 - 1590: Spaanse bezetting
* 1590: Breda heroverd op de Spanjaarden door de list met het [[Turfschip van Breda]]
* 1624/1625: [[Beleg van Breda (1624-1625)|Beleg van Breda]] door [[Ambrogio Spinola|Spinola]]
* 1637: Breda ten derden male heroverd door de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] onder leiding van [[Frederik Hendrik van Oranje]]
* 1646: Opening van de [[Illustere school en Collegium Auriacum te Breda|Illustere school en Collegium Auriacum (Breda)]]
* 1648: De [[Vrede van Münster]] maakt een einde aan de [[Tachtigjarige Oorlog]]. Tussen 1648 en 1795 vormde het [[Nederduitse Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)|Nederduits-Gereformeerde geloof]] de 'staatskerk' van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] en was het katholieken verboden hun godsdienst in het openbaar uit te oefenen.
* 1667: De [[Vrede van Breda]], het in Breda gesloten verdrag ter beëindiging van de [[Tweede Engels-Nederlandse Oorlog]]
* 1809: Lodewijk Napoleon, de eerste koning van Holland, bezoekt Breda, tijdens zijn inspectiereis die door de departementen Brabant en Zeeland wordt gehouden.
* 1813: De Franse bezetting van Breda vlucht als Kozakken in de buurt verschijnen. De stad wordt bezet door Russische en Pruisische troepen. Een Frans leger onder leiding van [[François Roguet]] en [[Charles Lefebvre-Desnouettes]] komt terug om de stad weer te veroveren maar wordt teruggeslagen tijdens het [[Beleg van Breda (1813)|Beleg van Breda]], mede met hulp van Nederlandse troepen (onder andere [[Regiment Limburgse Jagers|Regiment van Phaff]]) en de burgerbevolking. In de tweede helft van de 19e eeuw begint voor Breda een bloeiperiode van de [[handel (economie)|handel]] en de [[nijverheid]].
* 1940 12 mei: Breda ingenomen door nazi-Duitsers; bevolking wordt geëvacueerd maar keert voor het grootste deel binnen enkele weken terug
* 1940 17 mei: 51 gevluchten komen om bij een [[bombardement op Sint-Niklaas]]
* 1942 8 augustus: Joden moeten zich van de bezetters registreren, de [[deportatie]]s beginnen en zijn in december voltooid
* 1944 13 oktober: Duivelsbruglaan 42, bombardement door [[Hawker Typhoon|Typhoons]] van de [[Royal Air Force|RAF]], balans 25 doden
* 1944 29 oktober: Bevrijding van de stad door Poolse soldaten onder generaal [[Stanisław Maczek]], in hele oorlog ruim 500 Bredase burgers gestorven

===Tweede Wereldoorlog===
[[Bestand:Amerikaanse piloot dankt helpers in Den Haag Weeknummer 49-12 - Open Beelden - 25390.webm|miniatuur|Amerikaanse piloot dankt helpers uit Breda, [[Polygoonjournaal]] 1949]]
[[Bestand:The Polish Army in the North-west Europe Campaign, 1944-1945 KY44011.jpg|miniatuur|[[1e Pantserdivisie (Polen)]], Breda, 1944]]
Kort na de Duitse inval - op de vroege ochtend van 10 mei 1940 - vond een massale evacuatie uit Breda plaats. Breda dreigde tussen de fronten van de oprukkende nazi-[[Duitsers]] en [[Fransen]] terecht te komen. De omstreeks 50.000 inwoners kregen op deze [[Pinksteren|Eerste Pinksterdag]] van 12 mei 1940 het bevel de stad te evacueren. De Bredanaars spreken zelf van ‘De Vlucht’.<br />De evacuatie vond plaats op gezag van [[Burgemeester]] Van Slobbe al of niet op last of bevel van de [[Fransen]].

In het begin van de oorlog kwam er nog een Franse troepenmacht uit België naar Breda, maar bereikte de stad niet. De nazi-Duitse bezetters maakten gebruik van het grote aantal militaire bouwwerken in de stad om onder meer militairen van de snel uitbreidende [[Fliegerhorst]] [[Gilze en Rijen|Gilze-Rijen]] te huisvesten, onder hen enkele tientallen '[[Wehrmachthelferin|Luftwaffehelferinnen]]', ook wel bekend als 'Blitzmädel', die werkten bij de verbindingsdiensten. Verzetsmensen in Breda speelden een belangrijke rol bij de hulp aan geallieerde vliegers om weer in geallieerd gebied terug te komen.

Pas in 1942 verscherpte de bezetting zich, toen de bezetter begon met het registreren van Joden vanwege de geplande [[deportatie]]. Deze was in december voltooid en de ongeveer 225 Bredase Joden verdwenen naar [[concentratiekamp]]en of doken onder. Breda lag pal op de luchtroute van Engeland naar Duitsland en vlak bij vliegveld Gilze-Rijen en kreeg daardoor regelmatig te maken met luchtaanvallen of bombardementen, die enkele honderden inwoners het leven kostten.

Op 4 september 1944 kondigde [[Radio Oranje]] aan, dat Breda bevrijd was, nadat op die datum ook [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] bevrijd werd. Dat bericht bleek vals en werd later die dag ingetrokken. Veel bezetters en collaborateurs ontvluchtten toen de stad. Op 29 oktober 1944 werd de stad bevrijd door [[1e Pantserdivisie (Polen)|Poolse soldaten]] onder [[Stanisław Maczek|generaal Maczek]]. Na zijn dood in 1994 werd hij op het [[Pools militair ereveld Breda|Pools militair ereveld]] begraven. 

== Geografie ==
De stad Breda is omgeven door woonwijken en bedrijventerreinen. Kenmerkend voor de stad is de samenvloeiing van de [[Aa of Weerijs]] en de [[Mark (Dintel)|Mark]]. De rivier gaat als Mark verder. Hier liggen enkele havens aan en daar voorbij mondt ook het [[Markkanaal]] in de Mark uit. De rivieren voeden ook de singels om Breda.

Dichtstbijzijnde grote steden zijn in Nederland [[Tilburg]], [[Roosendaal]], [[Dordrecht]] en [[Bergen op Zoom]] en over de grens [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en [[Turnhout]].

In of dicht bij de gemeente Breda liggen de volgende dorpskernen: [[Bavel]], [[Effen]], [[Prinsenbeek]], [[Teteringen]], en [[Ulvenhout]], daarnaast [[Galder]] (in de gemeente [[Alphen-Chaam]]), [[Terheijden]] en [[Dorst (Nederland)|Dorst]] (in de gemeente [[Oosterhout (gemeente)|Oosterhout]]). De vroegere dorpen [[Ginneken]] en [[Princenhage]] zijn al langer (sinds 1942) opgenomen en geheel geïntegreerd in de stad Breda. De buurgemeenten van Breda zijn: [[Alphen-Chaam]], [[Drimmelen (gemeente)|Drimmelen]], [[Etten-Leur]], [[Gilze en Rijen]], [[Moerdijk (gemeente)|Moerdijk]], [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]] en [[Zundert (gemeente)|Zundert]] in Nederland en het in België gelegen [[Hoogstraten]]. Voor West-Brabant heeft de stad een [[regio]]<nowiki/>functie.

=== Stadsontwikkeling ===
{{Zie ook|De stad is onderverdeeld in een aantal wijken: zie [[wijken in Breda]].}}
[[Bestand:Plattegrond Breda 1743.jpg|miniatuur|Breda 1743, gegraveerd door B.F. Immink]]
[[Bestand:1869 Breda stad.gif|miniatuur|Breda 1869<ref>bron: [https://www.atlas1868.nl/nb/index.html GEMEENTE - ATLAS VAN NEDERLAND GETEKEND DOOR J. KUYPER] atlas1868.nl</ref>]]
Tot 1535 was Breda een ommuurde stad. Buiten de muren ontstonden een aantal nederzettingen aan de uitvalswegen, namelijk ''Boscheind'', ''Ginnekeneind'' en ''Haagdijk''. Toen de stadsmuren werden vervangen door een omwalling, hetgeen tussen 1531 en 1543 geschiedde, werden genoemde nederzettingen aan de binnenstad toegevoegd. De tussenliggende ruimten werden in de loop van de 18e eeuw door militaire activiteiten ingenomen. Stadsbranden in 1490 en 1534 noopten tot de bouw van stenen in plaats van houten huizen. De welvaart in de stad nam ondertussen toe door de lakenhandel, de overslagfunctie van de stad, en de aanwezigheid van het hof van de Nassaus. Na de [[Tachtigjarige Oorlog]] bleef slechts de functie van vestings- en garnizoensstad over. De functie van vestingstad maakte dat de oppervlakte van Breda beperkt bleef, daar de stad door de vestingwallen was ingesloten. Het omringende platteland behoorde tot gemeenten als [[Ginneken]], [[Princenhage]] en [[Teteringen]].

Een nieuwe bloeiperiode begon in de tweede helft van de 19e eeuw. Breda kreeg, buiten de omwalling, een station in 1864, waarna het uiteindelijk tot een spoorwegknooppunt werd. Vanaf 1869 werden de vestingwerken ontmanteld naar plannen van F.W. van Gendt, zodat ruimte vrijkwam voor de bouw van woningen, industrie, kazerne- en kloostercomplexen. Tussen de binnenstad en het station, en aan de zuidzijde, werden monumentale woningen gebouwd. Pas in 1927 was het mogelijk om grote delen van de omliggende gemeenten te annexeren, waarop tal van uitbreidingsplannen tot stand konden komen. Zo ontstond de wijk [[Zandberg (Breda)|Zandberg]], met typische jaren 30 stijl gebouwde huizen, op geannexeerd gebied van Teteringen en werd de toenmalige Burgemeester Verdaasdonkstraat omgedoopt tot de Wethouder Romboutsstraat naar degene die de annexatie had geïnitieerd. Nadat in 1942 ook de gemeenten Ginneken en Princenhage bij Breda waren gevoegd, konden deze kernen eveneens met nieuwbouwwijken omsloten worden. De dorpskernen zijn echter als zodanig nog bewaard gebleven.

In de [[1960-1969|jaren 60]] van de 20e eeuw vonden er grootschalige ingrepen plaats, zoals de aanleg van een ''cityring'' om de binnenstad, en het dempen van de [[Haven (Breda)|Oude Haven]] in 1966. In 2008 werd deze echter weer in gebruik genomen, na opnieuw te zijn uitgegraven. Ook de sloop van de neogotische kerken in de binnenstad vond plaats in de [[1970-1979|jaren 70]] van de 20e eeuw. Ondertussen werden vele van de traditionele fabrieken, die langs het spoor waren verschenen, gesloten en gesloopt: de [[Kwatta (merk)|Kwatta]], de [[Etna (merk)|Etna]], [[Corbion (bedrijf)|CSM]] suikerfabriek, [[ENKA (bedrijf)|ENKA]], Bierbrouwerij [[Drie Hoefijzers (bedrijf)|De Drie Hoefijzers]], [[De Faam]] suikerwerken, [[Machinefabriek Breda]], [[Loda (bedrijf)|Loda]], [[Molenschot]] weegwerktuigen, [[Hero (bedrijf)|Hero]] frisdranken en conserven. Dit proces vond tot in het eerste decennium van de 21e eeuw plaats. Daarnaast werden in 1993 een aantal grote historische kazernecomplexen door de militairen verlaten. Deze complexen kregen eveneens een nieuwe functie.

Eind 20e eeuw was Breda opnieuw uitgegroeid tot een belangrijk knooppunt halverwege de havensteden [[Rotterdam]] en [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]. Vanaf de [[1980-1989|jaren 80]] van de 20e eeuw werden ook omvangrijke uitbreidingsplannen ten noorden van de stad uitgevoerd, met name [[Haagse Beemden (wijk)|Haagse Beemden]], waar woningen en kantoren verrezen. In 1988 werd daar ook [[station Breda-Prinsenbeek]] geopend. Aan de vernieuwing van [[station Breda]] is tot in de zomer van 2016 gewerkt. Het nieuwe station telt zeven sporen en drie perrons.

=== Natuur en landschap ===
[[Bestand:Wilhelminapark.jpg|miniatuur|Het [[Wilhelminapark (Breda)|Wilhelminapark]]]]
In Breda is het [[Park Valkenberg|Valkenberg]] bij het [[kasteel van Breda]] het bekendste [[park]]. Het is een stadspark, maar het was vroeger de tuin van het kasteel. Aan de ingang van dit park bevindt zich het [[Baroniemonument]] uit 1905, dat werd ontworpen door architect [[Pierre Cuypers]] en werd onthuld door [[Wilhelmina der Nederlanden|Koningin Wilhelmina]], mede om de bijzondere band tussen het Oranjehuis en Breda te benadrukken. Op [[Koningsdag (Nederland)|Koningsdag]] wordt in dit park een grote kinder[[vrijmarkt]] gehouden.<br />Een ander groot park bij het centrum is het [[Wilhelminapark (Breda)|Wilhelminapark]]. In dit park staat, ter herinnering aan de Poolse bevrijders, een Duitse [[Panzerkampfwagen V Panther|Panthertank]] die door de Polen in 1945 aan de stad werd geschonken. Voorts zijn er nog het [[Burgemeester van Sonsbeeckpark]] in de wijk [[Boeimeer (Breda)|Boeimeer]], het [[Zaartpark]] en het [[Park Hoge Vucht]] in Breda Noord. In Breda Centrum bevindt zich de [[Willem Merkxtuin]], een kleine tuin achter de voormalige hofhuizen in de Catharinastraat.

In de omgeving van de stad vindt men de natuurgebieden [[De Rith]] nabij [[Effen]], het [[Liesbos]], het [[Mastbos]], de [[Teteringse Heide]], met het Cadettenkamp, de [[Vrachelse Heide]] en de [[Lage Vuchtpolder]]. Breda is befaamd om zijn bosrijke omgeving, vooral ten zuiden van de stad. Een ander natuurgebied is het [[Markdal]]. Het [[Mastbos]] is het oudste cultuurbos van Nederland. Het [[Liesbos]] bij [[Princenhage]] en het [[Ulvenhoutse Bos]] staan bekend om hun rijke flora. Naar het zuidoosten toe loopt het bosgebied over in de [[Chaamse Bossen]] en de [[Strijbeekse Heide]]. Tezamen vormt dit uitgestrekte geheel van cultuurbossen een grote toeristische trekpleister. In Breda-Noord bij de wijk de [[Asterd]] ligt het [[Haagse Beemdenbos]] en het natuur- en recreatiegebied de [[Vierde Bergboezem]]. Bij [[Dorst (Noord-Brabant)|Dorst]] ligt de [[Boswachterij Dorst]]. In Breda-Zuid is een [[Bezoekerscentrum Wolfslaar]] waar regelmatig tentoonstellingen worden gehouden. Tevens is hier kinderboerderij Wolfslaar. De omgeving van Breda kent, ondanks de uitbreiding van stad en infrastructuur, vanouds een belangrijke tuinbouwactiviteit, vooral ten westen van de stad. Men vindt daar glastuinbouw en een centrum voor [[aardbei]]enteelt.

== Bevolking ==
=== Demografische kenmerken ===
[[Bestand:Bevolkingspiramide 2008 - CBS gemeentecode 0758.svg|thumb|Bevolkingspiramide van Breda]]
In 1927, 1942 en 1997 vonden annexaties plaats en breidde Breda zich verder uit, voorbij de oorspronkelijke stadsgrenzen. Sindsdien omvat de [[Breda (gemeente)|gemeente Breda]] ook plaatsen als [[Prinsenbeek]] en [[Bavel]]. In 1940 telde Breda ruim 50.000 inwoners. Halverwege de jaren vijftig was het aantal verdubbeld.

Per 1 januari 2019 had de gemeente een bevolking van 183.873 mensen (bron: CBS), waarvan circa 150.000 in de hoofdplaats Breda woonachtig zijn. De hele agglomeratie Breda telt ongeveer 272.000 mensen.

=== Religie ===
{{Zie ook|Zie ook: [[Religieuze gebouwen in Breda]].}}
Breda is in de late middeleeuwen een zeer religieuze stad. Op 13 maart 1449 wordt op verzoek van [[Jan IV van Nassau]] het [[Sacrament van Niervaert]] overgebracht naar de Grote-of-Onze-Lieve-Vrouwekerk. Deze gebeurtenis vormt het begin van de gouden eeuw van de stad (1450-1550). De [[beeldenstorm]] van 1566 beëindigde deze bloeiperiode en vormde indirect het begin van de [[Tachtigjarige Oorlog]] tussen 1568 en 1648. Na de [[Vrede van Münster]] (1648) vormde het [[Nederduitse Gereformeerde Kerk (later Nederlandse Hervormde Kerk)|Nederduits-Gereformeerde geloof]] tot 1795 de 'staatskerk' van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] en was het katholieken verboden hun godsdienst in het openbaar uit te oefenen.

[[Bestand:Breda Grote Kerk Onze Lieve Vrouwe Innen Langhaus West 8.jpg|thumb|links|De [[Grote Kerk (Breda)|Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk]] was doorheen de geschiedenis afwisselend katholiek en protestants.]]
Hoewel het merendeel van de Bredase bevolking katholiek bleef, is het protestantisme in Breda van belang geweest, mede door de functie van Breda als garnizoensstad. Niet alleen de hervormden, maar bijvoorbeeld ook de lutheranen hadden hier al eeuwenlang een aanzienlijke aanhang. In 1894 werd de eerste gereformeerde kerk gesticht. Diverse gereformeerde denominaties kregen eveneens hun -vaak bescheiden- bedehuis in Breda. In de 19e eeuw ontstond ook een joodse gemeenschap die enkele honderden leden telde en, ondanks de terugslag ten gevolge van de [[Holocaust]], opnieuw een synagoge in gebruik heeft. De Marokkaanse en Turkse gemeenschappen hebben beide een moskee in Breda.

De [[Franse Revolutie|Franse tijd]] bracht vrijheid van godsdienst. Hierdoor namen de rechten van katholieken na bijna tweeëneenhalve eeuw weer toe. Sinds het [[herstel van de bisschoppelijke hiërarchie]] in 1853 is Breda het kerkelijk-bestuurlijk centrum van het [[bisdom Breda]]. Het bisdomkantoor is gevestigd aan de [[Veemarktstraat]].

De middeleeuwse kerken zijn omstreeks 1648 grotendeels in handen van de hervormden gekomen en gebleven. De kloosters werden opgeheven. Dit alles met uitzondering van het [[Begijnhof (Breda)|Begijnhof]] dat, onder persoonlijke bescherming van het [[Huis Nassau|geslacht van de Nassaus]], als enige katholieke instelling in de stad mocht blijven en dankzij die bescherming, als instelling, onder eigen bestuur en met behoud van alle goederen, tot op de huidige dag is kunnen blijven voortbestaan. De katholieken mochten in de 19e eeuw weer kerken bouwen, maar wel in Neoclassicistische (waterstaats)-stijl. Later bouwden ze een aantal [[neogotiek|neogotische]] kerken en naarmate de stad zich uitbreidde, tal van kerken in de diverse bouwstijlen die in de eerste helft van de 20e eeuw gebruikelijk waren. Naast kerken werden ook tal van kloosters gesticht. Ook na de [[Tweede Wereldoorlog]] ontstonden een groot aantal nieuwe kerken in de nieuwe woonwijken, in stijlen zoals de Delftse School, de Bossche School en het modernisme. Sedert de [[1960-1969|jaren 60]] van de 20e eeuw trad de ontkerkelijking in. Dit had tot gevolg dat tal van kerken aan de eredienst werden onttrokken en een andere bestemming kregen, als ze al niet werden gesloopt.

== Bezienswaardigheden ==
{{Zie ook|Zie ook: [[Lijst van rijksmonumenten in Breda (plaats)|Lijst van rijksmonumenten in Breda]]}}
[[Bestand:Breda kasteel.jpg|miniatuur|[[Kasteel van Breda]]]]
[[Bestand:P1000876Haven.jpg|miniatuur|[[Haven (Breda)|Haven]]]]
[[Bestand:P1000908copyGrote Markt Breda.jpg|miniatuur|[[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]]]]
[[Bestand:Breda - Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk 2.jpg|miniatuur|[[Grote Kerk (Breda)|Grote Kerk]]]]
[[Bestand:P1000886Havermarkt.jpg|miniatuur|[[Havermarkt (Breda)|Havermarkt]]]]
[[Bestand:P1010601copy1Markdal.jpg|miniatuur|[[Markdal]]]]
[[Bestand:Bredabegijnhof.jpg|miniatuur|Het [[Begijnhof (Breda)|Begijnhof]]]]
[[Bestand:Breda, splitsing Vismarkstraat-Schoolstraat foto3 2014-12-28 10.19.jpg|Splitsing Vismarkstraat-Schoolstraat|miniatuur]]

Een deel van Breda is een [[Rijksbeschermd gezicht Breda|beschermd stadsgezicht]] met [[Rijksbeschermd gezicht Breda (uitbreiding)|uitbreiding]] en een [[Rijksbeschermd gezicht Ginneken|stadsgezicht in Ginneken]]. De meeste bezienswaardigheden bevinden zich in de [[Binnenstad (Breda)|binnenstad van Breda]], met uitzondering van het [[kasteel Bouvigne]]. De bezienswaardige kerken en kloosters zijn reeds in de rubriek Religie genoemd.

* De [[Grote Kerk (Breda)|Grote- of Onze Lieve Vrouwekerk]] met onder andere het [[Praalgraf van Engelbrecht II van Nassau|praalgraf Graaf Engelbrecht II]] van [[Graafschap Nassau|Nassau]] en andere grafmonumenten van de [[Heer van Breda|heren van Breda]] op de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]].
* Het [[Begijnhof (Breda)|Begijnhof Breda]] met [[Sint-Catharinakapel (Breda)|Sint-Catharinakapel]]
* De [[Waalse kerk (Breda)|Waalse kerk]]
* De [[Sint-Joostkapel (Breda)|Sint-Joostkapel]]
* De [[Sint-Antoniuskathedraal (Breda)|Sint-Antoniuskathedraal]]
* De [[Sint-Josephkerk (Breda)|Sint-Josephkerk]], tegenwoordig Theater De Avenue

Hiernaast kent Breda tal van militaire en burgerlijke monumenten:

=== Kazernes ===
Breda heeft eeuwenlang een belangrijke rol gespeeld als vestingstad en bleef ook na de slechting van de vestingwallen, in de jaren 1869-1877, een garnizoensstad waar grote kazernecomplexen verrezen en ook de [[Koninklijke Militaire Academie]] gevestigd werd.

De volgende kazernes kunnen worden genoemd (zie ook: [[Kazernes van Breda]]):
*De [[Kloosterkazerne]], aan Kloosterplein 20, was een Infanteriekazerne die in 1814 werd gevestigd in de gebouwen van het voormalige Norbertinessenklooster [[Sint-Catharinadal]]. Diverse vleugels werden in de loop van de 19e eeuw bijgebouwd, maar in 1993 vertrokken de militairen. Een deel van het complex werd een casino. Op het terrein werd in 1995 het moderne [[Chassé theater]] geopend.
*De [[Chassékazerne]], aan de Chassésingel 40, bevindt zich op een terrein dat al sinds de 17e eeuw een militaire bestemming had. In 1765 kwamen de zogeheten ''[[Lange Stallen]]'' aan de Keizerstraat gereed, waar 264 cavaleriepaarden konden worden ondergebracht. In 1896-1899 vonden eveneens belangrijke uitbreidingen plaats in historiserende stijl: neogotiek en neorenaissance. De militairen verlieten het complex in 1993 waarna het een culturele bestemming kreeg.
*De ''Seeligkazerne'', aan de Fellenoordstraat 93, heeft als oudste deel het ''Klein Arsenaal'' uit 1640, vernieuwd in 1836. Het ''Groot Arsenaal'' stamt uit 1771 en werd ontworpen door J.C.W. Herlin. Verdere uitbreidingen dateren van 1890 en 1928. Begin 2015 is begonnen dit complex om te bouwen tot een school voor middelbaar beroepsonderwijs.<ref>{{Citeer web|url=https://aanbestedingskalender.nl/aankondigingen/detail/493839-herontwikkeling-seeligkazerne-breda-uitvoeringswerkzaamheden|titel=Herontwikkeling Seeligkazerne Breda - uitvoeringswerkzaamheden|bezochtdatum=2016-05-09|werk=aanbestedingskalender.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20160602232000/https://aanbestedingskalender.nl/aankondigingen/detail/493839-herontwikkeling-seeligkazerne-breda-uitvoeringswerkzaamheden|archiefdatum=2016-06-02|dodeurl=nee}}</ref>
*De ''Trip van Zoudtlandkazerne'', aan de De La Reijweg. Ze is in 1912 vernoemd naar [[Albert Dominicus Trip van Zoudtlandt]]. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was hier het 2e regiment Huzaren gevestigd. Hier was na de bevrijding onder meer de ''Luchtmacht Officiers- en Kaderschool'' (LOKS) gevestigd, die in 1967 naar de [[Vliegbasis Gilze-Rijen]] vertrok. In 1997 werd in een deel van de kazerne het ''Generaal Maczek Museum'' ingericht, dat de geschiedenis belicht van de in 1942 opgerichte Poolse divisie die Breda in 1944 heeft bevrijd. Na de sluiting in 2015 ging het Generaal Maczek Museum in 2020 over in het [[Maczek Memorial Breda]].
*De ''Marechausseekazerne'', aan de Dr. Batenburglaan 180, uit omstreeks 1930.

=== Overige militaire objecten en kastelen ===
* Het [[Kasteel van Breda]] met de [[Koninklijke Militaire Academie]] (KMA) (Opgericht 1828) bij [[Park Valkenberg]]
* Het [[Spanjaardsgat]]
* Het [[kasteel Bouvigne]]
* De [[de Luchtmachttoren|Luchtmachttoren]] te Breda-Prinsenbeek

=== Burgerlijke architectuur ===
* Het oude [[Oude stadhuis (Breda)|stadhuis van Breda]], aan de Grote Markt, met voorgevel uit 1768
* Het [[Laurensziekenhuis]], uit 1913, aan de Ulvenhoutselaan te [[Ginneken]]
* De [[Koepelgevangenis van Breda|koepelgevangenis]], kwam gereed in 1886
* De Oude [[Haven (Breda)|Haven]], gedempt in 1966 en weer in functie sinds 2007.
* Het [[Gerechtsgebouw Breda|Gerechtsgebouw]], uit 1886, aan de Kloosterlaan, in neorenaissancestijl.
* [[Huis Ocrum]], aan de Sint-Janstraat, oorspronkelijk een herenhuis, later een katholiek weeshuis. Het gebouw is in gebruik als culturele instelling.
* Het [[Koningin Wilhelmina Paviljoen]], aan het [[Kasteelplein]] 10, uit 1867, in eclectische stijl.
* [[Stadsschouwburg Concordia]], een monumentaal gebouw in eclectische stijl uit 1881, aan het Van Coothplein. Theater tot 1994. Het gebouw wordt bewoond.
* Het [[Oude Postkantoor (Breda)|Oude Postkantoor]], een gebouw uit 1881 aan de hoek van Haven en Vismarktstraat. Sinds 2008 is het in gebruik als restaurant.
* Het [[Burgerweeshuis (Breda)|Burgerweeshuis]] was gevestigd aan het Kloosterplein in een voormalig Augustinessenklooster. De voorgevel stamt uit 1888.
* De [[Vleeshal (Breda)|Vleeshal]] werd in 1617 gevestigd in een herenhuis aan de Grote Markt 19. De voorgevel stamt uit 1772. Het gebouw is in gebruik als een grand café.
* Het voormalige [[Oudemannenhuis (Breda)|Oudemannenhuis]] aan de Boschstraat, oorspronkelijk een Gasthuis, Oudemannenhuis sinds 1634, de laatrenaissance voorgevel uit 1643.
* Het ''Stadsteerhuis'' aan de [[Reigerstraat]] 4-6 werd gebouwd in 1502. Architect was [[Cornelis Joos]]. Oorspronkelijk was het een ontvangsthuis voor belangrijke gasten en sinds 1537 een particuliere herberg. De achtergevel is vrijwel ongewijzigd. De voorgevel werd in de 18e eeuw sterk gewijzigd. Er is een houten spiltrap en de kelder heeft twee haakse tongewelven.
* De ''Hoofdwacht'' aan de Halstraat 1 is een gebouw uit 1766. Het gebouw kwam tot stand doordat men de Sint-Janskapel, die tot dan toe als hoofdwacht diende, ingrijpend heeft verbouwd.
* Het voormalig ''Tuchthuis'' aan de Halstraat 27 behoorde bij de Hoofdwacht en kwam gereed in 1779. Architect was A. Canters. De gevangenis werd in 1886 ontruimd, toen de Koepelgevangenis gereed kwam. Daarna fungeerde het gebouw als militair wapen- en kledingmagazijn.
* De [[Vishal (Breda)|Vishal]] (ook: ''Vismarkt'') bevindt zich aan de [[Haven (Breda)|Haven]]. Het is een open hal uit het eind van de 18e eeuw met hardstenen [[Toscaanse orde|Toscaanse zuilen]].

=== Woonhuizen ===
De [[Hofhuizen]] zijn een type grote huizen waarin de hofhouding van de Nassaus resideerde. Ook betekent het een wooncomplex dat rond een binnenplaats was gebouwd met een poort die op de straat uitkwam. De Hofhuizen zijn karakteristiek voor Breda.

De overige woonhuizen zijn meestal van na de middeleeuwen, daar de stadsbranden van 1490 en 1534 de meeste huizen, op de kelders na, hebben verwoest. Het oudste huis is ''De Iseren Leeu'' aan de Visserstraat 10, uit 1490. Het bezit in het achterdeel nog restanten van het laat-15e-eeuws houtskelet. Later kreeg de kelder tongewelven. De eclectische voorgevel is uit 1884. Ook de huizen ''Warenborgh'' en ''Huis van Montes'' (Visserstraat 16-18) werden in 1490 gebouwd, en wel door de deken van het kapittel, Karolus Oudaert. De kapconstructie is nog uit die tijd, terwijl één der vertrekken 16e-eeuwse muurschilderingen bevat. Verdere huizen met oude bouwresten zijn ''De Dry Mooren'' aan Visserstraat 31, en Tolbrugstraat 15.

Na 1534 werden er subsidies voor bakstenen en dakpannen verstrekt en werden de huizen in steen herbouwd. Hoewel de meeste van deze huizen in de 19e eeuw van een nieuwe voorgevel werden voorzien, zijn nog resten van deze huizen te vinden in de vorm van kelders en balklagen, zoals Vismarktstraat 18-18a. Ook huis ''Het Kleyn Beerken'' aan de Sint-Jansstraat 20 is kort na 1534 gebouwd boven een 15e-eeuwse kelder. Omstreeks 1550 werd het achterhuis gebouwd. Het pand heeft nu een 18e-eeuwse [[lijstgevel]] en werd in 1996 gerestaureerd. Ook huis ''De Dry Keerssen stamt uit de 16e eeuw. Van deze voormalige mouterij bleef de oostelijke [[trapgevel]] gespaard bij de verbouwing van 1860. Het huis ''Den Oraengienboom'', met [[trapgevel]], aan Grote Markt 59 stamt uit 1585. In 1932 werd de gevel gerestaureerd.
[[Bestand:Breda, de Poort van Breda aan de Sophiastraat foto8 2014-12-28 14.56.jpg|De Poort van Breda|miniatuur|links]]
In 1603 was er opnieuw een grote brand, nu in het Haageind. De herbouwde gevels waren in renaissancestijl. Uit 1605 stamt het huis ''De Sevensterre'' aan Haagdijk 74-76, met een trapgevel. Hiernaast ligt ''Den Wildeman'' aan Haagdijk 78, uit 1613. Dan is er ''De Cleynen Wildeman'' aan Haagdijk 82, uit 1605. Aan de Haagdijk 11 ligt ''De Roy scheir'' uit het begin van de 17de eeuw, en ''Het Zwarte Lam'' vindt men aan Haagdijk 22. Deze huizen hebben trapgevels, evenals het huis ''Prins Maurits'' aan Grote Markt 61, dat van omstreeks 1612 dateert.

Later in de 17e eeuw werden de gevels soberder en strakker vormgegeven. Voorbeelden zijn ''Huis de Vogelstruys'' aan de Havermarkt 21 uit 1665, met een bovenlicht uit 1780, dat vanaf 1697 nog een [[refugehuis]] voor de zusters van het klooster [[Sint-Catharinadal]] is geweest. Andere voorbeelden zijn het pand Reigerstraat 32 en de trapgevel uit 1708 van huis ''Den Vergulden ABC'' aan Grote Markt 56, alsmede de lijstgevel aan Grote Markt 10.

Uit de 18e eeuw dateren tal van gevels. Het betrof hierbij vooral verbouwingen van bestaande huizen. Ook werden bestaande, smalle, panden wel samengevoegd tot een monumentaal huis. Voorbeelden hiervan zijn de ''Witte Wijngaerd'' aan de Veemarktstraat 66-66a uit 1719-1720 en ''De Vergulde Craen'' aan Veemarktstraat 23, het linkerdeel in 1728 werd gebouwd. De ingang van deze huizen is in [[Lodewijk XIV-stijl]].

Ook de [[Lodewijk XVI-stijl]] is goed vertegenwoordigd, met huizen als ''Den Anker'' aan Haven 4, in 1789 gebouwd als brouwershuis, Haven 14 uit 1790, Haven 9, Huis ''De Olyton'' aan Boschstraat 35 uit 1791, ''In den Bonten Osch'' aan Ginnekenstraat 88, uit 1790, en Haven 20. Huizen in [[Empirestijl]] zijn Veemarktstraat 44 uit 1803, Nieuwstraat 13, Prinsenkade 9 en Ridderstraat 23.

Tal van kenmerkende woningen uit de 19e en 20e eeuw zijn eveneens aanwezig, alsmede een aantal monumentale 19e-eeuwse villa's.

=== Breda in de sneeuw ===
<gallery>
Breda, de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk RM10305 foto8 2014-12-28 10.30.jpg|De Grote of Onze Lieve Vrouwekerk
Breda, de toren van de Grote of Onze Lieve Vrouwerkerk RM10305 vanaf de Grote Markt foto6 2014-12-28 10.39.jpg|De kerktoren vanaf de Grote Markt
Breda, het Spanjaardsgat foto4 2014-12-28 12.40.jpg|Het Spanjaardsgat
2014-12-28 11.29 Breda, watertoren aan de Wilhelminasingel RM10345 foto6 2014-102-28 11.29.jpg|De watertoren aan de Wilhelminasingel
Breda, Breda's museum RM518948 foto6 2014-12-28 11.11.jpg|Het voormalig Breda's Museum
Breda, het Chassé theater foto2 2014-12-28 11.58.jpg|Het Chassé-theater
Breda, Holland Casino foto2 2014-12-28 12.06.jpg|Het Holland Casino
Breda, voormalig bedrijfspand Piet de Gruyter aan de Prinsenkade 1 foto5 2014-12-28 12.28.jpg|Het voormalig bedrijfspand Piet de Gruyter
Breda, Museum of the Image RM10106 foto8 2014-12-28 14.13.jpg|Het Museum of the Image
</gallery>

== Kunst en cultuur ==
=== Film, theater en muziek ===
[[Bestand:Breda, het Chassé theater foto2 2014-12-28 11.58.jpg|thumb|Breda, het Chassé theater]]
Sinds november 2008 beschikt Breda over een [[Pathé Nederland|Pathé]]-bioscoop (met zeven zalen) in het [[Turfschip (gebouw)|Turfschip]] aan het [[Chasséveld]] in [[Binnenstad (Breda)|Breda Centrum]]. Sinds augustus 2016 is er een [[Kinepolis]]-bioscoop (met 10 zalen) op het Breepark. De stad huisvest een groot theater, het [[Chassé Theater]]. In dit theater is ook Chassé Cinema te vinden, een bioscoop die voornamelijk [[Filmtheater|arthouse]]-films draait. Jaarlijks vindt het BUT Film Festival plaats, georganiseerd door IDFX. Ook vond in Breda het [[International Film Festival Breda|International Film Festival]] plaats.

De [[Nieuwe Veste]] is het centrum voor beeldende kunsten, theater, dans en muziek. Het is begin jaren 90 ontstaan uit een fusie tussen de oude [[muziekschool]] en centrum 'De Beeldenaar'. De Nieuwe Veste huist boven de hoofdvestiging van de [[Openbare Bibliotheek Breda|Openbare Bibliotheek]] en heeft naast vele les- en [[Praktijklokaal|praktijklokalen]] een eigen toneelzaal, concertzaal en opnamestudio.

Poppodium [[Mezz]] is een muziekzaal met een totale capaciteit van 800 personen, verdeeld over twee zalen. Het hoofdpodium van Mezz is gehuisvest in een opvallend gebouw, ontworpen door [[Erick van Egeraat]]. Dit geheel met koper bedekte amorfe gebouw is feitelijk een uitbreiding van het gebouw van de officiersmess van de voormalige [[Chassékazerne]]. Deze mess is volledig gerenoveerd en huisvest het Mezz Café. Het [[poppodium]] dankt haar naam aan de oude officiersmess.

=== Musea ===
[[Bestand:P1000921Graphic Design Museum.jpg|miniatuur|[[Stedelijk Museum Breda]]]]
* Kunsthistorische Musea:

- Het [[Stedelijk Museum Breda]], met een focus op lokale kunst en erfgoed

- Het [[Princenhaags Museum]]

- Kasteel Breda (alleen op afspraak te bezoeken via het VVV)

* Religieuze Musea:
- De [[Grote Kerk (Breda)|Onze-Lieve-Vrouwekerk]] huisvest een locatie van het [[Museum Catharijneconvent]];

- Het [[Begijnhof (Breda)#Museum|Begijnhof]] heeft een eigen museum.

- Het Bisschoppelijk Museum (opgegaan in het stedelijk museum)

* Oorlogmusea:

- Het [[Maczek Memorial Breda]]

- Het [[Museum Oorlog en Vrede Breda]]

* Biercultuur

- [[Bierreclame Museum]]

- [[Drie Hoefijzers (bedrijf)|Het Fust]], regionaal biermuseum (gesloten sinds 2004)

* Overige musea:

- Het [[Heemkundig Museum Paulus van Daesdonck]]

- Het Miniaturen- en Poppenhuismuseum

- NAC Museum

-Museum of the Image (MOTI) en het  Breda Museum opgegaan in het Stedelijk Museum

=== Beeldende kunst ===
Elk jaar worden [[Kunstenaarsinitiatief#Open atelierroute|Open Ateliers]] Breda (OAB) georganiseerd waaraan ruim veertig kunstenaars deelnemen. Ook zijn er de jaarlijks terugkerende festivals zoals de [[cultuurnacht Breda]], het [[Graphic Matters]] festival en [[BredaPhoto|Breda Photo]].
[[Bestand:Breda, sculptuur bij de Vinkenbergseweg foto4 2015-05-30.jpg|Sculptuur bij de Vinkenbergseweg|miniatuur]]
Enkele kunstinstellingen zijn:
* [[Aardappel Imperium]]
* [[Artilabo]]
* [[De Stilte]]
*[[Huis voor beeldcultuur|Gebouw C]]
* [[Kunstenaars Ontmoetings Plaats]] (KOP) in [[Kunstreactor Electron]]
* [[The Loads]]
* [[The S.C.E.N.E.]]
* [[Theaterwerkplaats Tiuri]]
* [[Para (Breda)|Para]]
* [[Podium Bloos]]
* [[Stadsgalerij Breda]]

In de stad zijn diverse kunstwerken te zien; zie de [[lijst van beelden in Breda]].

=== Evenementen ===
[[Bestand:Kielegat 2015 DSCF5613.jpg|thumb|Carnaval in Breda([[Kielegat]])]]
In Breda worden elk jaar verschillende evenementen verspreid over de stad gehouden. Een aantal vindt plaats in het [[Binnenstad (Breda)|centrum]] op de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]] en op andere locaties en wijken van Breda.

Het [[carnaval]] wordt in de gehele gemeente Breda gevierd. Elke voormalige gemeente heeft haar eigen versie van dit feest. Zo heet Breda zelf [[Kielegat]], Ulvenhout wordt het Bosuilendorp, Bavel heet [[Bavel|Baviaonenland]], Prinsenbeek heet Boemeldonck, Princenhage heet 't Aogje en Teteringen heet dan [[Totdenringen]]. De wijk Haagse Beemden heeft Giegeldonk als carnavalsnaam.

Het [[Breda Jazz Festival]], [[Breda Barst]], [[Dancetour]] en Palm Parkies zijn vier jaarlijkse muziekevenementen. Enkele andere jaarlijks terugkerende evenementen in Breda zijn [[BredaPhoto]], [[Outdoor Brabant]], [[Brabantse Kastelendag]], [[Cultuurnacht Breda]], [[Graphic Matters]], de [[Dag van de Bedevaart]], het [[International Film Festival Breda]] en de [[Stripdagen|Stripbeurs]].

Vanaf 19 december 2008 tot en met 24 december 2008 stond het Glazen Huis van [[3FM Serious Request]] op de Grote Markt. Ook in 2016 werd Serious Request in Breda georganiseerd.<ref>[https://web.archive.org/web/20160102142014/https://www.radiofreak.nl/nieuws/13752/3FM-Serious-Request-in-2016-in-Breda/ 3FM Serious Request in 2016 in Breda] - Radiofreak.nl 27 mei 2015</ref>

=== Uitgaansleven ===
Breda is een bekende uitgaansstad, vooral rond de [[Havermarkt (Breda)|Havermarkt]] en de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]]. Breda kent geen grote discotheken aan de rand van de stad, maar enkele, met discotheken vergelijkbare, kleine en middelgrote nachtcafés. In tegenstelling tot aangrenzende cafés zijn deze horecagelegenheden overdag gesloten. Buiten de binnenstad is er onder andere horeca aan de [[Ginnekenmarkt]] in het [[Ginneken]].

In het centrum is in de voormalige [[Kloosterkazerne]] aan de [[Claudius Prinsenlaan]], later het [[Holland Casino Breda]] gevestigd. Dit [[casino (gokken)|casino]] is verhuisd vanuit zijn eerdere vestiging aan de [[Bijster]]. Naast het [[Holland Casino]] is ook het door [[Herman Hertzberger]] ontworpen [[Chassé Theater]] gevestigd. Bioscoop [[Pathé Nederland|Pathé Breda]] is gevestigd in het [[Turfschip (gebouw)|Turfschip]] op het [[Chasséveld]].<!-- Is dit noemenswaardig?? Daarnaast heeft Breda sinds kort een nieuwe recreatieplaats: De Prison Escape in de koepelgevangenis.-->
== Sport ==
[[Bestand:2013 Logo NAC Breda.jpg|miniatuur|Logo van [[NAC Breda]]]]
De plaatselijke voetbalclub [[NAC Breda]] komt uit in de [[Eerste divisie (voetbal Nederland)|Keuken Kampioen Divisie]] en speelt zijn wedstrijden in het [[Rat Verlegh Stadion]]. De club won eenmaal het landskampioenschap en de KNVB Beker. Ook [[CVV Velocitas|Velocitas]] heeft het bekertoernooi een keer gewonnen, maar de club werd in 1932 opgeheven. NAC heeft een trouwe aanhang die wekelijks op vrijdag of zaterdag het 'avondje NAC' komen bezoeken. Alleen risicowedstrijden worden meestal op zondag gespeeld. Op amateurniveau speelt onder meer [[VV Baronie]]. Deze club is meermaals kampioen geworden van de zondagamateurs en twee keer algeheel amateurkampioen. De voormalige amateurclub [[Velocitas Breda|Velocitas]] won de KNVB-Beker in 1900.

Er zijn in de stad nog veel andere sportverenigingen. [[A.V. Sprint]] is bijvoorbeeld de grootste [[atletiek]]vereniging van Nederland, is gevestigd in Breda en komt met het vrouwenteam uit in de Eredivisie. BredaGym, die haar trainingsaccommodatie onder andere in Prinsenbeek en het Noorderlicht heeft, is de enige vereniging in de regio die binnen de acrobatische gymnastiek het hoogste niveau (A lijn) aanbiedt. Ook binnen het damesturnen komen zij uit in het hoogste landelijke niveau. De Burgst is de grootste volleybalvereniging van Breda, het eerste dames- en herenteam komen uit in de 2e divisie. [[B.H.V. Push|Bredase Hockey Vereniging Push]] is een bekende [[hockey]]vereniging. Daarnaast is er ook nog [[BH & BC Breda]], die vooral bekend staat om zijn gezelligheid, maar toch ook wel op topniveau hockeyt. Heren 1 speelt in de overgangsklasse en speelde voorheen in de Hoofdklasse, ook heeft de club vaak minimaal 2 jeugdteams op Landelijk niveau. In [[Breda Noord]] is de De Bredase Rugby Club (BRC) gevestigd. [[Roeivereniging Breda]], gelegen ten Noorden van Breda aan de rivier de Mark in [[Terheijden]]. Zwemvereniging [[SBC 2000]] met als thuisbasis zwembad De Wisselaar in [[Breda Noord]]. In totaal telt de stad drie zwembaden. Niet ver van De Wisselaar bevindt zich het [[Schaats- en Racketcentrum Breda]], een groot sportcomplex. Breda telt één basketbalvereniging, namelijk [[Barons]]. Aan de zuidkant van de gemeente Breda in Ulvenhout zijn er verschillende sport clubs zoals Voetbalvereniging UVV '40, tennisvereniging UTPV en [[Boogschieten|Handboogsportvereniging]] Alliance 'd Amitie.

In Breda worden verschillende sportevenementen gehouden zoals de [[Bredase Singelloop]], de [[Haagse Beemden Loop]], [[City Golf Breda]], [[Outdoor Brabant]], [[Breda Future]] en [[ParaGamesBreda]]. De Open Bredase TurnKampioenschappen (OBTK) is een van de grootste turnwedstrijden van Nederland die reeds 20 jaar wordt georganiseerd. Ook is er elk jaar een internationaal Acrobatisch Gymnastiek evenement in Breda te vinden (BOAC). In 1966 startte de eerste editie van de [[wielerklassieker]] [[Amstel Gold Race]] in Breda. De aanloop naar de [[Limburg (Nederlandse provincie)|Limburgse]] heuvels bleek lang, door wegwerkzaamheden moesten de deelnemers zelfs 50 kilometer omrijden. In 1967 werd de start naar [[Helmond]] verplaatst.

Mogelijkheden voor buitenrecreatie zijn er onder andere bij de [[Galderse Meren]] en de [[Asterdplas]].

Op zondag 21 augustus 2022 was Breda start- en finishplaats van de [[Ronde van Spanje 2022/Derde etappe|derde etappe]] van de [[Ronde van Spanje 2022]]. De [[Breda (gemeente)|gemeente Breda]] betaalde hiervoor {{nowrap|€ 950.000}}.<ref>{{Citeer web |url=https://www.lavuelta.es/en/stage-3 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220821150950/https://www.lavuelta.es/en/stage-3 |titel=Stage 3: Breda > Breda |auteur= |uitgever=[[Ronde van Spanje|La Vuelta]] |datum=|archiefdatum=2022-08-21 |bezochtdatum=2022-08-21|taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url= https://s-hertogenbosch.raadsinformatie.nl/document/7925620/1#search=%22Vuelta%22 |titel=Raadsvoorstel: Wensen en bedenkingenprocedure deelname aan de stichting La Vuelta Holanda |auteur=Groenen/ De Wit |uitgever=Gemeente 's-Hertogenbosch |datum=3 september 2019 |bezochtdatum=2022-08-21}}</ref> De etappe werd gewonnen door de Ier [[Sam Bennett]].

== Economie ==
Gedurende de 19e eeuw kwam de moderne industrie op. Tal van bedrijven vestigden zich in Breda, waaronder bierbrouwerijen, voedingsmiddelenindustrie, lucifersfabrieken en ijzergieterijen. Veel bedrijven die landelijke bekendheid vergaarden bestaan niet meer, zoals [[De Faam]] (1838-2014, suikerwerken, drop, pepermunt), [[Kwatta (merk)|Kwatta]] (1883-1977, chocoladeproducten), brouwerij [[Drie Hoefijzers (bedrijf)|Drie Hoefijzers]] (1853-2004, latere merknamen Skol, Breda Bier, Oranjeboom Bier), [[Etna (merk)|Etna]] (1856-1983, ijzergieterij en fabriek van fornuizen) en [[Loda (bedrijf)|Loda]] (tot 2004, producent van onder meer [[Lodaline]]-schoonmaakmiddel). Een uitzondering is [[Hero (bedrijf)|Hero]] (1914-heden), dat jam, vruchtendranken en andere fruitproducten produceert.

Breda is veranderd in vooral een dienstverlenende stad waarbij van meerdere bedrijven een hoofdkantoor in Breda is te vinden. Enkele van deze ondernemingen zijn [[General Electric]], [[ExxonMobil]], [[Texaco]]. Daarnaast is de foodindustrie vertegenwoordigd met bedrijven als Hero, [[Perfetti Van Melle]] en [[Royal Cosun]]. Nieuwere initiatieven zijn onder andere de [[Binnenstad (Breda)|Triple O Campus]] en het stationsgebied.

In de gemeente Breda zijn 30 bedrijventerreinen, waaronder De Krogten, Achter Emer, Emerlaken, Steenakker, Doornbos-Oost, Moleneind, Hoogeind, Heilaar, Posthoorn en Moskes. Het hoogste kantoorgebouw in Breda is de 72 meter hoge [[Luchtmachttoren (Breda)|Luchtmachttoren]] langs de A16 in Breda Noord-West, waar de leiding van de [[Koninklijke Luchtmacht]] is gehuisvest.

Andere (voormalige) grote werkgevers in Breda waren:
* [[Hollandsche Kunstzijde Industrie]] (H.K.I.) (1921-1982), gedurende de jaren 20 opgegaan in [[ENKA (bedrijf)|Enka]] en sinds 1929 [[Algemene Kunstzijde Unie]] en later opgegaan in [[AkzoNobel|AKZO]]. De eerste sluitingsplannen dateerden van 1970 maar gingen vanwege heftige protesten niet door. Uiteindelijk werd de fabriek in 1982 alsnog gesloten.
* [[Machinefabriek Breda]] voorheen Backer & Rueb, (1862-1993), stoommachines, industriemachines, constructiewerk, locomotieven
*De Bredasche Beetwortelsuikerfabriek (1871-2009) werd op het grondgebied van [[Princenhage]] opgericht in 1871 als: ''fa. Van Aken, Segers & Co.''. In 1874 werd de fabriek verkocht aan ''Felix Wittouck, SA Sucreries de Breda et Berg-op-Zoom'', vanaf 1905: ''NV Suikerfabrieken Breda en Bergen op Zoom'', en in 1908: ''NV Algemeene Suikermaatschappij'' (ASmij). In 1918 ging het bedrijf op in de [[Corbion (bedrijf)|CSM]], dat in 2007 door [[Suiker Unie]] werd overgenomen. Reeds in 2004 werd de suikerproductie te Breda gestaakt en werd een deel van de installatie aan Suiker Unie verhuurd voor onder meer stroopfabricage. De sloop vond plaats in 2009, inclusief de twee grote silo's, daterend uit respectievelijk 1968 en 1973 .
* [[Philips (Breda)|Philips]] Electro Acoustiek (ELA) verhuisde in 1970 van [[Eindhoven]] naar Breda, maakte aanvankelijk microfoons, luidsprekers en bioscoopcamera's, later vooral televisiecamera's. Via diverse overnames is het bedrijf onderdeel geworden van Belden, dat opereert onder de naam GrassValley Nederland.
* Parket Fabriek N.V. Aug. Lachappelle (Antwerpen-Breda-Amsterdam, sedert 1901), parketvloeren, naamgever van de Lachappellestraat, destijds gevestigd op nr. 12. Het bedrijf is gevestigd te Roosendaal.
* [[Lonka]], snoep en suikerwaren. Lonka NV is opgericht in Breda (Minister Nelissenstraat en Zonnebloemstraat) in 1920. Oorspronkelijk als 'Lonca', afgeleid van London Caramel Works, gevestigd te Roosendaal
* [[Teolin]] - Verffabrieken (voorheen Wagemakers, later verffabriek Herbert) voorheen aan de Poolseweg (later Generaal Maczekstraat geheten). Op het terrein van de voormalige verffabriek zijn woningen gerealiseerd.
* [[Luciferfabriek (Eindhoven)|Luciferfabriek]] C. Looijens (1890) (later VHLF)
*N.V. [[Preservenbedrijf]], fabrikant van onder andere [[Nibb-it]]-zoutjes, aan de Haagweg (dochter van Amstel, tot 1970?)
* [[Molenschot]], weegwerktuigen (Eerste Nederlandsche Fabriek van Weegwerktuigen Jan Molenschot en Zoon B.V.). Precia-Molen, leverancier van industriële weegapparatuur van 0,1 g - 100.000&nbsp;kg, werd opgericht in 1867. Na 140 jaar gevestigd te zijn geweest aan de Teteringsedijk heeft Precia-Molen in 2007 de Bredase binnenstad verlaten. Thans gevestigd op het industrieterrein “Haagse Beemden” in Breda.
*[[Perfetti Van Melle|Van Melle]] snoep, drop en suikerwaren (ongeveer 1983-heden. Na het vertrek van Enka.)
* [[Saval B.V]]., brandblussersca. De firma “Nederlandsche Fabriek, van Saval Schuimbluschapparaten” werd in 1925 opgericht. “Saval” is een samentrekking van de woorden “Saving All”.
* [[Jumbo Supermarkten|Jumbo]] DC Breda (voorheen [[C1000]]). Gevestigd op industrieterrein IABC. Hier zijn meer dan 500 mensen werkzaam.

=== Winkels en markten ===
[[Bestand:0950newEindstraat.jpg|miniatuur|Eindstraat]]
In de [[Binnenstad (Breda)|binnenstad]] liggen de bekende [[Winkelstraat|winkelstraten]] [[Ginnekenstraat (Breda)|Ginnekenstraat]], [[Houtmarktpassage]], [[Torenstraat (Breda)|Torenstraat]], [[Lange Brugstraat]] met winkelcentrum "[['t Sas]]", [[Korte Brugstraat]], [[Veemarktstraat]] en [[Halstraat]]. In de Lange Brugstraat is tevens het overdekte [[winkelcentrum]] "[[De Barones]]" met enkele bekende zaken gevestigd. Net buiten het, grotendeels autovrije, centrum vindt men verder de [[Ginnekenweg]], de [[Wilhelminastraat (Breda)|Wilhelminastraat]], de [[Haagdijk]] en de [[Boschstraat (Breda)|Boschstraat]]. Op donderdagavond is er in het centrum van Breda [[koopavond]]. In andere delen van de stad zoals de [[Haagse Beemden (wijk)|Haagse Beemden]] is dat op vrijdagavond. De eerste zondag van de maand is meestal [[koopzondag]].

[[Markt (winkel)|Markt]] is er op de diverse weekmarkten in Breda. De grootste is op de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt Breda]] in het centrum en wel op dinsdag en op vrijdagmorgen. Op zaterdagmiddag is er markt op de [[Nieuwe Haagdijk]]. Op woensdag is er een boeken- en antiekmarkt op de Grote Markt. Op dinsdagmorgen is er een speciale biologische markt op het Veemarktplein.
Op woensdag is er nog een weekmarkt bij winkelcentrum Heksenwiel in de wijk [[Heksenwiel]] in de [[Haagse Beemden (wijk)|Haagse Beemden]]. Op donderdagmorgen bij winkelcentrum de Hoge Vucht in de [[Hoge Vucht]].

De [[woonboulevard Breda]] bevindt zich aan de rand van Breda langs de [[Rijksweg 16|A16]] en heeft een regio-functie.

=== Toerisme ===
Van juli 1997 tot eind 2018 werd de campagne ''Breda, stad met karakter'' gehanteerd. Belangrijkste doel van de campagne was ondersteuning van het gemeentelijk beleid en het versterken van het besef van dingen waar Breda en de Bredanaars trots op zijn. Van wat was, wat is en wat komt.

In 2019 werd de nieuwe stadsslogan '<nowiki/>''Breda brengt het samen''' gepresenteerd. Dit is gebaseerd op 3 verschillende pijlers, die zich uiten als volgt

* Als eerste bestaat Breda uit een stad en dorpen die mooie dingen met elkaar verbinden. Mooie winkels én gezellige horeca. De binnenstad én het groen. Goede opleidingen én ambitieuze bedrijven. De allure van een grote stad én tegelijkertijd het gemoedelijke van een groot dorp. Breda brengt het allemaal samen.
* Verder kwam de menselijke kant van Breda, de stad én de dorpen telkens terug. Het zijn de mensen die Breda maken tot wat het is: de bewoners, de bezoekers, de bedrijven en de bollebozen. Samen maken ze Breda.
* Derde inzicht is dat Bredanaars trots zijn op hun stad en dat ook graag vertellen. Niet alleen aan elkaar, maar samen ook aan de buitenwereld. Samen brengen we het verhaal naar buiten, samen dragen we het verhaal verder uit.

Sinds begin 2008 wil Breda zich profileren met ''Welkom in Breda Nassaustad'', gebaseerd op de banden met het Koninklijk Huis.

Het [[Vereniging voor Vreemdelingenverkeer|VVV]] Breda bestaat sinds 1908 en bevindt zich vlak bij het [[station Breda]]. In oktober 2017 is de VVV Breda omgedoopt naar Citymarketing Breda. Tevens bevindt zich een vestiging van de Breda Citymarketing op de [[Grote Markt (Breda)|Grote Markt]], die in 2020 een 'stadsambassade' moet vormen. Er zijn verschillende [[stadswandeling]]en in Breda mogelijk.

== Verkeer en vervoer ==
{{Zie ook|Zie ook het artikel [[openbaar vervoer in Breda]].}}
[[Bestand:Breda station 2018.jpg|thumb|[[Station Breda]] is aangesloten op de [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] tussen Amsterdam en Antwerpen]]
Breda ligt niet ver van [[België]] dat via de grensovergang [[Hazeldonk/Meer|Hazeldonk]] snel bereikbaar is. De stad vormt een knooppunt van drie [[autosnelwegen]]. Een hoofdverkeersas vormt de [[autosnelweg]] [[Rijksweg 16|A16]] vanuit [[Rotterdam]]. Vanuit [[Utrecht (stad)|Utrecht]] sluit de [[autosnelweg|snelweg]] [[Rijksweg 27|A27]] hierop aan en vanuit [[Tilburg]] voert de [[autosnelweg|snelweg]] [[Rijksweg 58|A58]] langs Breda richting [[Etten-Leur]], [[Roosendaal]] en verder naar [[Zeeland (provincie)|Zeeland]]. De [[Rijksweg 59|A59]] ([[Zierikzee]] - [[Oss]]) maakt de ruit van snelwegen om de stad compleet.

Breda heeft twee [[Spoorwegstation|treinstations]], namelijk [[station Breda]] in het centrum en [[station Breda-Prinsenbeek]] tussen de Haagse Beemden en Prinsenbeek. Tussen 2000 en 2010 is hard gewerkt aan de [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] en de verbreding van de A16 rond Breda. De bereikbaarheid van Breda is hierdoor verbeterd. Met de [[intercity direct]] is Breda sinds 2011 via de hogesnelheidslijn verbonden met [[Rotterdam]], [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] en [[Amsterdam]] in het noorden. Vanaf april 2018 is daar de directe verbinding met [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en [[Brussel (stad)|Brussel]] bij gekomen. Tot de definitieve treinen beschikbaar zijn en ingezet zullen worden gebeurt dit met een maximumsnelheid van 160&nbsp;km/h. Vanaf eind 2022 zal dit 200&nbsp;km/h worden. De omgeving van het Centraal Station is geheel veranderd en gemoderniseerd. Het plan [[Via Breda|CrossMark Breda]] wordt van 2007 tot 2025 gerealiseerd. Verder bestaan er plannen voor een [[station Breda-Oost]].

Er is een [[busstation]] in het centraal station en in het centrum van de stad. Er is een netwerk van [[stadsbus]]lijnen, met lijnnummers tussen 1 en 9, die allemaal via [[station Breda]] naar de diverse wijken in Breda rijden. Deze bussen worden verzorgd door [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]. Met de omliggende gemeenten en steden in de regio zijn [[streekbus]]verbindingen. Verder rijden er bussen over de [[snelweg]] naar [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en [[Utrecht (stad)|Utrecht]], en wordt er ander internationaal busvervoer aangeboden door [[Flixbus]].

Er is in de zomermaanden een voet- en fietsveer over de rivier de [[Mark (Dintel)|Mark]] tussen [[Terheijden]] en een verbinding in het recreatiegebied buiten de wijk de [[Asterd]] in de [[Haagse Beemden (wijk)|Haagse Beemden]].

Bij [[Bosschenhoofd]] ligt het kleine [[Breda International Airport]]. De luchthaven is geopend in 1949 en wordt in beperkte mate gebruikt voor burgerluchtvaart. Vanaf het vliegveld vertrekken zakenvluchten, rondvluchten en er zijn wat lesactiviteiten.

== Onderwijs ==
[[Bestand:P1010488Avans Breda.jpg|miniatuur|[[Avans Hogeschool|Avans Hogeschool Breda]]]]
Breda is vanaf circa 1970 ook meer specifiek een onderwijsstad en [[student]]enstad geworden. In 2012 telde de stad 27.000 studenten in het [[middelbaar beroepsonderwijs|middelbaar]]- en [[hoger beroepsonderwijs]], zijnde het totaal aantal ingeschrevenen bij [[Avans Hogeschool]], [[Breda University of Applied Sciences|BUas]] (voorheen NHTV), de [[Nederlandse Defensie Academie]] (NLDA, voorheen KMA) en de Bredase mbo-opleidingen van het [[ROC West-Brabant]] en [[De Rooi Pannen]] (afdelingen MBO Horeca en MBO Toerisme/Recreatie). Er zijn ook veel instellingen voor [[voortgezet onderwijs]] gevestigd. De stad is door INOP ([[Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie]]) en het bestuur van de Nationale OnderwijsWeek gekozen als Onderwijsstad van het Jaar 2012 en 2013.

De [[Openbare Bibliotheek Breda|Openbare Bibliotheek]] heeft één hoofdvestiging in het centrum en negen nevenvestigingen.

Breda telt achttien scholen voor voortgezet onderwijs:
* Christoffel
* De Rotonde
* De La Salle
* [[De Nassau Scholengemeenschap]]
* [[Graaf Engelbrecht College]]
* [[Brederocollege]]
* ISK
* [[Markenhage]]
* [[Mencia de Mendozalyceum]]
* Mencia Sandrode
* [[Michaël College]]
* [[Newmancollege]]
* [[Onze Lieve Vrouwelyceum]]
* Orion Lyceum
* Praktijkschool
* [[Prinsentuin van Cooth]]
* [[Stedelijk Gymnasium Breda]]
* [[Tessenderlandt]]

Tot de scholen voor middelbaar beroepsonderwijs behoort:
*[[Curio (ROC)|Curio]]

Hoger onderwijs:
* [[Avans Hogeschool]] (onder andere de [[Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost]])
* [[Breda University of Applied Sciences]] (voorheen NHTV: Nationale hogeschool voor toerisme en verkeer)
* [[Koninklijke Militaire Academie]] (KMA)
Er zijn een aantal studentenverenigingen actief waaronder Virgo, [[V.C.S. Ichthus Landelijk#Breda|C.S.V. Ichthus Breda]], Scylla, CESAR, Vegetist, S.V. Maximus, [[Erasmus Student Network|ESN Breda]] en de grootste studentenvereniging van Breda [[SV Phileas Fogg|Phileas Fogg]].

== Gezondheidszorg ==
[[Bestand:Amphia ziekenhuis P1060078.jpg|miniatuur|Amphia Breda Molengracht]]
Het [[Amphia Ziekenhuis]] is een streekziekenhuis voor West-Brabant. Bij zijn stichting in 2001 was Amphia 
het grootste niet-academische ziekenhuis van Nederland.<ref name="Amphia">Historie Amphia [https://www.amphia.nl/over-amphia/organisatie/historie]</ref> Het heeft in Breda op dit moment één vestiging op de locatie Molengracht. De tweede vestiging staat in [[Oosterhout (Noord-Brabant)|Oosterhout]]. Eind 2019 zijn alle patiënten uit de locatie Langedijk overgeplaatst naar locatie Molengracht. Ten zuiden van de stad is de inrichting Sensis (voorheen [[Sint-Catharinadal|De Blauwe Kamer]]), een woon- en behandelcentrum voor visueel-verstandelijk gehandicapten.

Voormalige ziekenhuizen zijn het R.K. [[Sint Ignatiusziekenhuis]], het prot.chr. [[Diaconessenhuis (Breda)|Diaconessenhuis]] en het R.K. (Sint-)[[Laurensziekenhuis]].<ref name="Amphia"/> 

[[Surplus (organisatie)|Surplus]], een zorgorganisatie in Midden- en West-Brabant, heeft acht [[Verzorgingshuis|woonzorgcentra]] in Breda en één in [[Prinsenbeek]].

== Bekende Bredanaars==

==== Geboren of overleden in Breda ====
{{Zie hoofdartikel|Lijst van Bredanaars}}

== Titel Koninklijk Huis==
*Koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]] voert de [[adel]]lijke titel ''Baron van Breda''. Zie [[Titels van de Nederlandse koninklijke familie#Titels van de Koning der Nederlanden|Titels van de Nederlandse koninklijke familie]].

== Externe links ==
* [http://www.breda.nl/ Officiële website]
* [https://stadsarchief.breda.nl/ Stadsarchief Breda]

{{Appendix|2=
* Nierse, Leo, ''Breda: stad van borderlords en baronnen''. Raamsdonksveer: Vèrse Hoeven Uitgeverij, 2003. {{ISBN|90-75703-57-0}}
----
{{References}}
}}
{{Navigatie BrabantStad}}
{{Navigatie Oranjesteden}}
{{Navigatie provincie Noord-Brabant}}

[[Categorie:Breda| ]][[Categorie:Plaats in Noord-Brabant]]