Brontekst bekijken van Ætheling

[[Bestand:Edgar_the_Ætheling.jpg|rechts|miniatuur|Afbeelding van [[Edgar Ætheling]] uit een genealogie in een 13e-eeuws manuscript.]]
'''Ætheling''' (ook '''Aetheling''', '''Atheling''' of '''Etheling '''gespeld) was een [[Oudengels|Oudengelse]] term ('''æþeling''') die in [[Angelsaksisch Engeland]] werd gebruikt om prinsen van het koningshuis aan te duiden die voor het koningschap in aanmerking kwamen.

De term is een [[Oudengels|Oudengelse]] en [[Oudsaksisch|Oudsaksische]] samenstelling van ''aethele'', ''æþele'' of ''(a)ethel'', hetgeen betekent "edele familie", en ''-ing'', hetgeen betekent "behoren tot".<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=atheling|title=Atheling|accessdate=2008-07-03|last=Harper|first=Douglas|work=|publisher=[[Online Etymology Dictionary]]|date=November 2001}}</ref> Het is afgeleid van het [[Germaanse talen|Germaanse]] woord ''Edeling'' of ''Edling'' en is etymologisch gezien verwant met de moderne [[Duits|Duitse]] en [[Nederlands|Nederlandse]] woorden ''Adel'' of adel en ''ad(e)lig'' of adellijk.<ref name="EB1911">Gebaseerd op: H. Chisholm, art. [[s:en:1911 Encyclopædia Britannica/Ætheling|Ætheling]], in ''[[Encyclopædia Britannica Eleventh Edition]]'' 1 (1911), p. 290.</ref> Het werd gewoonlijk in het [[middeleeuws Latijn]] vertaald als ''clito'' (bijvoorbeeld voor de Vlaamse graaf Willem Clito).

Ætheling kan ook worden teruggevonden in het Suffolkse [[Toponymie|toponiem]] [[Athelington]].

== Betekenis en gebruik in Angelsaksisch Engeland ==
{{Citaatbox|Hwæt! We Gardena in geardagum,<br>þeodcyninga, þrym gefrunon,<br>hu ða æþelingas ellen fremedon.|''Beowulf'' ll. 1-3.}}Tijdens de vroegste periode van de Angelsaksische heerschappij in Engeland werd het woord ''ætheling'' vermoedelijk gebruikt om eender welke persoon van edele afkomst aan te duiden. Het gebruik van deze term werd echter al snel beperkt tot leden van de koninklijke familie.  Het prefix ''æþel-'' wordt dan ook vaak teruggevonden in de namen van verscheidene [[Heptarchie|Angelsaksische koningen]], zoals [[Æthelberht van Kent]], [[Æthelwulf]] en [[Æthelred I van Wessex]], en werd gebruikt om hun edele afkomst aan te geven. Volgens een document dat waarschijnlijk dateert uit de 10e eeuw was het [[weergeld]] van een ætheling vastgelegd op 15 000 [[thrymsa|''thrymsas'']] of 11 250 [[Britse shilling|shillings]], wat overeenkwam met het weergeld van een [[aartsbisschop]] en de helft van het weergeld van een koning.<ref name="EB1911" />

In de bijdrage voor het jaar 728 in de ''[[Angelsaksische kroniek]]'' wordt naar een zekere Oswald verwezen als zijnde een ætheling, omwille van het feit dat zijn betovergrootvader een koning van [[Koninkrijk Wessex|Wessex]] zou zijn geweest. Vanaf de 9e eeuw werd de term in een veel engere context gebruikt en werd nu exclusief gebruikt om te verwijzen naar leden van het huis van [[Cerdic|Cerdic van Wessex]], het [[Huis Wessex|koningshuis van Wessex]], in het bijzonder naar zoons of broers van de regerende koning. Volgens de historicus Richard Abels zou [[Alfred de Grote]] de principes van de troonsopvolging veranderen zodat enkele zoons en broers van de regerende koning in aanmerking kwamen voor de troon en niet langere eender welke edelman die aanspraak maakte op een koninklijke afkomst.<ref>R. Abels, Royal Succession and the Growth of Political Stability in Ninth-Century Wessex, in ''The Haskins Society Journal: Studies in Medieval History'' 12 (2002), p. 92.</ref> Tijdens de regering van [[Eduard de Belijder]] ontving [[Edgar Ætheling]] deze benaming als kleinzoon van [[Edmund II van Engeland|Edmund Ironside]], maar dit was in een periode dat er voor het eerst in 250 jaar geen in leven zijnde ætheling was die voldeed aan de striktere definitie (met name een zoon of broer van de regerende koning).

''Ætheling'' werd ook in een poëtische betekenis gebruikt als 'een goed en edel man'. Oudengelse dichtwerken gebruikten vaak de term ''ætheling'' om [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] te omschrijven, alsook verscheidene profeten en heiligen. De held van het 8e-eeuwse episch gedicht ''[[Beowulf (gedicht)|Beowulf]]'' wordt in de eerste verzen geïntroduceerd als een ''ætheling'', mogelijk in de betekenis van een verwant van de koning van de [[Gauten]], hoewel sommige vertalers het woord ''ætheling'' hier vertalen als 'volgeling' of 'vazal'. Aangezien verscheidene van de oudste [[Scandinavië|Scandinavische]] koningen werden verkozen door competitie of [[verkiezing]], eerder dan volgens het [[eerstgeboorterecht]], kan de term mogelijk zijn voorbehouden geweest voor een persoon die in aanmerking kwam om naar het koningschap te dingen.

== Ander gebruik en variaties op de term ==
De term werd slechts occasioneel gebruikt na de [[Normandische verovering van Engeland]] en dan enkel om leden van de koninklijke familie aan te duiden. De gelatiniseerde Germaanse vorm, ''Adelin(us)'', werd gebruikt in verband met de naam van de enige wettige zoon en erfgenaam van [[Hendrik I van Engeland]], [[William Adelin]], die in de ramp met het [[White Ship]] in 1120 verdronk.

De historicus Dáibhí Ó Cróinín heeft gesuggereerd dat het idee van de ''tánaist ríg'' in vroeg-middeleeuws [[Ierland (eiland)|Ierland]] werd overgenomen van het Angelsaksische, in het bijzonder [[Koninkrijk Northumbria|Northumbrische]], concept van de ætheling.<ref>D. Ó Cróinín, ''Early Medieval Ireland: 400–1200'', Londen, 1995, p. [https://books.google.be/books?redir_esc=y&hl=nl&id=KmNcAgAAQBAJ&pg=PA69 69 (voetnoot 25)].</ref>  Het vroegste gebruik van ''tanaíste ríg'' was met betrekking tot een Angelsaksische prins omstreeks 628. Verscheidene daarop volgende gebruiken van de term hebben betrekking op niet-Ierse heersers, alvorens de term werd gebruikt voor Ierse troonopvolgers.

In Wales werd de variant ''edling'' gebruikt om de zoon aan te duiden die was uitgekozen als (de verwachte) [[Lijst van troonopvolgers|troonopvolger]].

== Zie ook ==

* Ethel
* [[Othala|Aþel]]
* Ebeling
== Noten ==
{{references|90%|2}}
== Bronvermelding ==
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Ætheling|oldid=852987425|datum=20180814}}
== Referenties ==
* R. Abels, Royal Succession and the Growth of Political Stability in Ninth-Century Wessex, in ''The Haskins Society Journal: Studies in Medieval History'' 12 (2002), pp. 83-98. ISBN 1843830086
* H. Chisholm, art. Ætheling, in ''[[Encyclopædia Britannica Eleventh Edition]]'' 1 (1911), p. 290.
* S. Miller, art. Ætheling, in M. Lapidge - e.a. (edd.), ''The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England'', Oxford, 2003, p. 15.
* D. Ó Cróinín, ''Early Medieval Ireland: 400–1200'', Londen, 1995. ISBN 0582015650
[[Categorie:Adellijke titulatuur]]